Homo sapiens konsiderohet si specia dominuese nĂ« planetin tonĂ« pĂ«r mijĂ«vjeçarĂ«, por nuk ka qenĂ« gjithmonĂ« kĂ«shtu. Kur Homo sapiens i parĂ« u shfaq rreth 300,000 vjet mĂ« parĂ«, paraardhĂ«sit tanĂ« ishin vetĂ«m 1 nga 6 speciet njerĂ«zore nĂ« planet. TashmĂ«, shkencĂ«tarĂ«t kanĂ« rindĂ«rtuar mĂ« saktĂ« shkencĂ«risht se si dukeshin ata njerĂ«z tĂ« lashtĂ«. Kjo pĂ«rfshin edhe fytyrĂ«n e njĂ« specieje tĂ« lashtĂ« tĂ« pakapshme tĂ« njohur si âHobitiâ.
Si pjesĂ« e njĂ« dokumentari tĂ« ardhshĂ«m tĂ« BBC-sĂ«, âHumanâ, shkencĂ«tarĂ«t kanĂ« kombinuar teknikat e modelimit dixhital tĂ« pĂ«rparuara me fosilet e gjetura. Rezultati Ă«shtĂ« pamja jonĂ« mĂ« e mirĂ« e Homo erectus, Homo floresiensis, NeandertalĂ«t dhe anĂ«tarĂ«t mĂ« tĂ« hershĂ«m tĂ« Homo sapiens tĂ« zbuluar ndonjĂ«herĂ«.
Paleoantropologia dhe prezantuesja e dokumentarit Ella Al-Shamahi thotĂ«: âKĂ«to janĂ« koleksioni mĂ« i saktĂ« shkencĂ«risht i modeleve hiper-reale 3D tĂ« specieve njerĂ«zore tĂ« transmetuara ndonjĂ«herĂ« nĂ« TV.
Homo erectus
Home erectus ishte specia e parë njerëzore që ecte drejt në dy këmbë, siç bëjnë njerëzit sot. Antropologët besojnë se ata jetuan midis 1.89 milion dhe 110,000 vjet më parë. Ata jetuan në një zonë që fillimisht mbulonte Afrikën, por më vonë u përhap në pjesë të mëdha të Azisë dhe madje deri në skajet e Evropës. Kjo ishte hera e parë që një hominin, një primat i lidhur ngushtë me njerëzit, kishte dalë jashtë Afrikës.
Do të kalonin edhe 2 milionë vjet të tjerë para se Homo sapiens të ishte në gjendje të përsëriste këtë migrim të guximshëm. Ata ishin më të gjatë se homininët e mëparshëm, me këmbë të gjata që i bënin ata ecës të efektshëm. Qëndrimi i tyre drejt gjithashtu liroi përdorimin e duarve të tyre, gjë që i lejoi Homo erectus me tru të madh të zhvillonte mjete dhe të bëhej hominini i parë që zotëronte zjarrin.
Fizikisht, ata ishin disi të ngjashëm me njerëzit e ditëve të sotme, por pak më të shkurtër. Ata kishin madhësi të ngjashme koke krahasuar me një njeri modern, por kishin fytyra më të sheshta dhe një kreshtë vetullash më të spikatur.
Homo floresiensis
Kjo specie u gjet nĂ« ishullin Flores, Indonezi dhe jetoi midis 700,000 dhe 50,000 vjet mĂ« parĂ«. I quajtur âHobitiâ sipas krijesave imagjinare tĂ« J.R.R Tolkien, Homo floresiensis ishte jashtĂ«zakonisht i vogĂ«l krahasuar me njerĂ«zit modernĂ«. Homo floresiensis mesatar me kĂ«mbĂ« shumĂ« tĂ« gjata krahasuar me madhĂ«sinĂ« e trupit tĂ« tyre.
Ashtu si HobitĂ«t e Tolkien, Homo floresiensis gjithashtu kishte kĂ«mbĂ« tĂ« mĂ«dha dhe tĂ« sheshta. Ata gjithashtu kishin kafka shumĂ« tĂ« vogla, me tru rreth njĂ« tĂ« tretĂ«n e madhĂ«sisĂ« sĂ« njerĂ«zve modernĂ« â tĂ« ngjashĂ«m me atĂ« tĂ« njĂ« shimpanzeje.
PĂ«rveç kokave tĂ« tyre mĂ« tĂ« vogla, Homo floresiensis ka tĂ« ngjarĂ« tĂ« ketĂ« pasur njĂ« ballĂ« mĂ« tĂ« theksuar dhe asnjĂ« mjekĂ«r tĂ« spikatur. ShkencĂ«tarĂ«t besojnĂ« se Homo floresiensis u bĂ« kaq i vogĂ«l pĂ«r shkak tĂ« njĂ« efekti tĂ« quajtur xhuxhizĂ«m ishullor. Kjo pasqyron faktin se kafshĂ«t e mĂ«dha nĂ« ishuj evoluojnĂ« pĂ«r tâu bĂ«rĂ« mĂ« tĂ« vogla pĂ«r tâu pĂ«rballur me burimet e kufizuara. NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, kafshĂ«t mĂ« tĂ« vogla zakonisht bĂ«hen mĂ« tĂ« mĂ«dha pĂ«r shkak tĂ« mungesĂ«s sĂ« grabitqarĂ«ve. Kjo do tĂ« thotĂ« se Homo floresiensis ndante ishullin e tij me elefantĂ« qĂ« ishin sa madhĂ«sia e lopĂ«ve, minj gjigantĂ« kafe dhe lejlekĂ« mishngrĂ«nĂ«s qĂ« arrinin deri nĂ« dy metra lartĂ«si.
Homo neanderthalensis
Më i njohur si Neandertal, Homo neanderthalensis janë të afërmit tanë më të afërt njerëzorë. Kjo specie jetoi në një pjesë të madhe të Lindjes së Mesme, Azisë Qendrore dhe Evropës midis 430,000 dhe 40,000 vjet më parë. Neandertalët ishin përshtatur fiziologjikisht me motin më të ftohtë, me hundë të gjera dhe vrima hunde të përshtatura për të thithur ajër të ftohtë dhe të thatë.
Ata kishin dhĂ«mbĂ« tĂ« mĂ«dhenj tĂ« pĂ«rparmĂ«, tĂ« cilĂ«t i pĂ«rdornin si âdora e tretĂ«â gjatĂ« pĂ«rgatitjes sĂ« ushqimit, por nuk kishin mjekĂ«r tĂ« theksuar si njĂ« njeri modern. Trupat e tyre ishin tĂ« shĂ«ndoshĂ« dhe muskulozĂ«, me krahĂ« mĂ« tĂ« gjatĂ« dhe kĂ«mbĂ« mĂ« tĂ« shkurtra se njerĂ«zit modernĂ«. TĂ« rriturit ishin rreth 1.5 metra tĂ« gjatĂ«, por mund tĂ« peshonin midis 64 dhe 82 kg. ShkencĂ«tarĂ«t mendojnĂ« se pĂ«rmasat e tyre do tĂ« kishin minimizuar sipĂ«rfaqen e tyre pĂ«r tĂ« ndihmuar nĂ« ruajtjen e nxehtĂ«sisĂ« sĂ« trupit gjatĂ« periudhave mĂ« tĂ« ftohta tĂ« TokĂ«s.
NeandertalĂ«t gjithashtu mbivendoseshin me Homo sapiens pĂ«r mijĂ«ra vjet dhe tĂ« dy speciet shpesh pĂ«rziheshin dhe kryqĂ«zoheshin. Ădo njeri aktual jashtĂ« AfrikĂ«s ka njĂ« ADN tĂ« Neandertalit, me disa njerĂ«z qĂ« marrin deri nĂ« katĂ«r pĂ«rqind tĂ« gjeneve tĂ« tyre nga kjo specie e lashtĂ«.
Homo sapiens
Ky rindërtim tregon Homo sapiens-in më të vjetër të njohur, specien e të gjithë njerëzve modernë. Këto fosile vijnë nga një vend i quajtur Jebel Irhoud në Marok, Afrikën e Veriut, dhe shkencëtarët mendojnë se ato datojnë rreth 300,000 vjet më parë. Kjo e vendos shfaqjen e Homo sapiens rreth 100,000 vjet më herët nga sa kishin menduar më parë shkencëtarët.
Edhe pse ishin pjesë e të njëjtës specie, këta Homo sapiens shumë të hershëm kishin disa dallime të vogla nga njerëzit modernë. Më e dukshmja, këta individë kishin vetulla më të trasha dhe kafka të zgjatura. Disa shkencëtarë e shohin këtë si provë të evolucionit të njerëzve të mëparshëm në Homo sapiens.
Pasi u shfaqĂ«n nĂ« AfrikĂ«, njĂ« grup i vogĂ«l prej rreth 10,000 Homo sapiens kaloi nĂ« EvropĂ« rreth 60,000 vjet mĂ« parĂ« dhe arriti tĂ« krijojĂ« njĂ« popullsi. Ădokush jashtĂ« AfrikĂ«s Ă«shtĂ« pasardhĂ«s i atyre mijĂ«ra njerĂ«zve tĂ« parĂ«, prandaj Afrika ka njĂ« nivel shumĂ« mĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« diversitetit gjenetik. ©LAPSI.al
The post Rindërtimi në 3D/ Cilët ishin paraardhësit e njeriut appeared first on Lapsi.al.
Login
