Të rinjtë shqiptarë, po krijojnë një model të ri jetese. Ndryshe nga prindërit, të cilët punonin për të siguruar mundësi bazike, ata sot kërkojnë përvoja udhëtime, sfida dhe zhvillim personal.
Udhëtimi për ta nuk është luks, por një investim për rritje dhe njohuri. Arsimi tradicional, që dikur ishte themeli i suksesit për shqiptarët pas tranzicionit, po zëvendësohet nga kurse praktike dhe shkolla profesionale, që ofrojnë rezultate të shpejta dhe të prekshme.
Në tregun e punës, të rinjtë e sotëm nuk pranojnë autoritetin e padiskutueshëm të shefit, një koncept që prindërit e tyre e shihnin si themelor, ata sfidojnë hierarkitë tradicionale dhe kërkojnë fleksibilitet, drejtësi dhe mirëqenie.
Ata kanĂ« sjellje tipike me bashkĂ«moshatarĂ«t nĂ« botĂ«, pĂ«rveç faktit qĂ« pĂ«rfshirja politike Ă«shtĂ« larg mendimeve tĂ« tyre, duke pasqyruar njĂ« tendencĂ« pĂ«r tâu distancuar nga kultura politike, njĂ« fenomen qĂ« po thellohet me çdo brez tĂ« ri nĂ« ShqipĂ«ri.
ĂshtĂ« ora 23:00, dhe Emanueli, vetĂ«m 17-vjeç, hap derĂ«n e shtĂ«pisĂ« pas njĂ« dite tĂ« gjatĂ« me dy turne pune. Ai jep njĂ« pĂ«rshĂ«ndetje tĂ« thjeshtĂ«, âSi jeâ? NdĂ«rsa lodhja ia rĂ«ndon fjalĂ«t. Vera pĂ«r tĂ« nuk ishte thjesht pushime; ajo ishte pĂ«rpjekje pĂ«r tâu pavarĂ«suar.
Një turn në një bar kafe në qendër të Tiranës, nga ora 17:00 deri në 22:30 dhe një tjetër në një mensë lagjeje nga 11:00 deri në 15:30 mbushnin ditët e tij.
Por, si çdo gjimnazist, edhe Emanueli iu rikthye bankave të shkollës në shtator, duke përpjekur të ndërthurë punën, shkollën dhe ëndrrat e tij për të ardhmen.
NĂ« librin â21 Lessons for the 21st Centuryâ, Yuval Noah Harari thotĂ«: âE vetmja gjĂ« qĂ« dihet me siguri pĂ«r tĂ« ardhmen Ă«shtĂ« ndryshimiâ.
Për gjeneratën Z, kjo është më shumë se një thënie është një realitet që ata e përqafojnë çdo ditë.
Si Emanueli, brezi Z nuk ndjek rregullat tradicionale; ata ndĂ«rtojnĂ« njĂ« model tĂ« ri qĂ« pĂ«rfshin sakrificĂ«n pĂ«r pavarĂ«si, aftĂ«sinĂ« pĂ«r tâu pĂ«rshtatur dhe forcĂ«n pĂ«r tĂ« balancuar shumĂ« pĂ«rgjegjĂ«si njĂ«kohĂ«sisht. Ky brez ka lindur me kufij mĂ« tĂ« hapur, jo vetĂ«m fizikĂ«, por edhe kulturorĂ« e dixhitalĂ«.
Në Shqipëri, brezi Z po e vendos veten në qendër të prioriteteve të veta, duke i dhënë përparësi mirëqenies personale dhe zhvillimit, ndërsa puna shihet si një mjet për të arritur qëllime dhe jo si qëllim në vetvete.
Financiarisht, ata preferojnĂ« tĂ« kursejnĂ« me zgjuarsi, por kur shpenzojnĂ«, zgjedhin pĂ«rvoja unike â si udhĂ«timet dhe pasionet â nĂ« vend tĂ« mallrave materiale.
Ky trend përfaqëson një ndryshim të qartë në mënyrën se si ky brez percepton jetën dhe suksesin.
Brezi Z, i njohur gjithashtu si âGen Zâ, pĂ«rfshin individĂ«t e lindur midis viteve 1997 dhe 2012 (nĂ« disa klasifikime deri nĂ« 2010 ose 2015). Ky brez vjen pas Millennials (Brezi Y) dhe Ă«shtĂ« i pari qĂ« ka kaluar gjithĂ« jetĂ«n nĂ« njĂ« epokĂ« tĂ« dominuar nga teknologjia, interneti dhe mediat sociale.
Sipas Censit të Popullsisë dhe Banesave 2023, në Shqipëri numërohen rreth 286,123 persona që i përkasin brezit Z (të lindur midis viteve 1997-2012), duke përfshirë këtu dy grupmosha kryesore: 15-19 vjeç, me një total prej 142,943 personash (72,011 meshkuj dhe 70,932 femra), dhe 20-24 vjeç, me 143,180 persona (69,354 meshkuj dhe 73,826 femra).
Një botë pa internet e panjohur për gjeneratën Z
Gjenerata Z, brezi i rritur mes krizave ekonomike dhe një revolucioni teknologjik, po ndryshon rrënjësisht mënyrën se si konceptohet puna.
Ina Grabocka, sipĂ«rmarrĂ«se/ drejtoreshĂ« e marketing&sales/ projekt menaxhere e disa bizneseve nĂ« vend, njĂ« prej tyre edhe nĂ« sektorin e Call Center, thotĂ«: âGjenerata Z nĂ« call center preferon fleksibilitetin nĂ« punĂ« dhe njĂ« ambient qĂ« mbĂ«shtet mirĂ«qenien e tyre mendore dhe emocionale. Ata janĂ« mĂ« tĂ« orientuar drejt njĂ« pune ku ndihen tĂ« dĂ«gjuar dhe tĂ« vlerĂ«suar, duke kĂ«rkuar njĂ« balancĂ« mes jetĂ«s dhe punĂ«sâ.
Por çfarĂ« i bĂ«n ata kaq tĂ« ndryshĂ«m? Ky brez ka lindur dhe Ă«shtĂ« formuar nĂ« njĂ« botĂ« ku ndryshimi Ă«shtĂ« konstantja e vetme, dhe pĂ«r kĂ«tĂ« arsye ata kĂ«rkojnĂ« qĂ« çdo aspekt i jetĂ«s â pĂ«rfshirĂ« punĂ«n â tĂ« pĂ«rshtatet me ritmet e kohĂ«s.
Për ta, puna nuk është vetëm një mjet jetese, por një platformë për vetëshprehje, përmbushje dhe pavarësi. Ata sfidojnë modelet tradicionale të hierarkisë dhe kërkojnë një mjedis pune ku të ndihen të përfshirë dhe të motivuar.
Erald Pashaj, ekspert punĂ«simi, shprehet se: âTĂ« rinjtĂ« e shohin udhĂ«heqĂ«sin me syrin e njĂ« tĂ« riu tĂ« shekullit 21, qĂ« jeton nĂ« vitet 2010-2020-2025, dhe jo mĂ« si mĂ« parĂ«. Ky Ă«shtĂ« njĂ« ndryshim i madh dhe shumĂ« pozitiv, tani, tĂ« rinjtĂ« e shohin udhĂ«heqĂ«sin si njĂ« njeri qĂ« ata e besojnĂ« dhe kanĂ« dĂ«shirĂ« ta ndjekin me vullnet tĂ« lirĂ«â.
Ata janë dixhitalë, fleksibël dhe të vetëdijshëm për rëndësinë e mirëqenies mendore dhe emocionale. Brezi Z shquhet për prirjen e tyre drejt pavarësisë së hershme dhe aftësinë për të përshtatur jetën profesionale me dëshirat personale.
Sipas sociologes Marsida Simo âGjenerata Z Ă«shtĂ« mĂ« fleksibĂ«l nĂ« tregun e punĂ«s, duke kĂ«rkuar tĂ« punuarin hibrid apo online, dhe Ă«shtĂ« gjithmonĂ« nĂ« kĂ«rkim tĂ« njĂ« pune mĂ« tĂ« mirĂ«â. Kjo dĂ«shirĂ« pĂ«r tĂ« balancuar punĂ«n me mirĂ«qenien personale dhe liria nĂ« zgjedhje i bĂ«n ata unikĂ«.
Një përmbysje e modelit tradicional të punës
âTĂ« rinjtĂ« nuk kanĂ« etikĂ«n e duhur tĂ« punĂ«sâ thoshte Instituti i Manhattan nĂ« vitin 1973. âTĂ« pasigurt dhe tĂ« ngadaltĂ«â i pĂ«rshkruante Greater Good nĂ« vitin 1990. âMungesĂ« pĂ«rkushtimi pĂ«r punĂ«â â theksonte Psychology Today nĂ« vitin 2000. âDembelĂ« dhe tĂ« Privilegjuar?â pyeste VOA News nĂ« vitin 2010. Dhe nĂ« vitin 2023, Business Insider nĂ«nvizon se, sipas disa drejtuesve, âpunonjĂ«sit e gjeneratĂ«s Z janĂ« dembelĂ«.â
NĂ« çdo dekadĂ«, diskursi mbi etikĂ«n e punĂ«s sĂ« tĂ« rinjve mbetet i njĂ«jtĂ«, duke pĂ«rforcuar pritshmĂ«ritĂ« dhe stereotipat qĂ« shoqĂ«rojnĂ« çdo brez qĂ« hyn nĂ« tregun e punĂ«s. Artikujt e mĂ«sipĂ«rm janĂ« dĂ«shmi se kjo narrativĂ« Ă«shtĂ« njĂ« fenomen i pĂ«rsĂ«ritur dhe shpesh i pavĂ«rtetuar. Siç thekson Erald Pashaj, âTĂ« rinjtĂ« nuk mund tâi masim me tĂ« njĂ«jtin metĂ«r si brezat e mĂ«parshĂ«m. Nevojat dhe kushtet kanĂ« qenĂ« tĂ« ndryshme.â
NĂ« ShqipĂ«ri, gjenerata Z po pĂ«rballet me njĂ« treg pune qĂ« shpesh nuk pĂ«rmbush nevojat dhe ambiciet e tyre. â Nga ajo çfarĂ« po tregon tregu nĂ« ShqipĂ«ri, Ă«shtĂ« se tĂ« rinjtĂ« punojnĂ«, por jo aty ku ata nuk janĂ« trajtuar si duhetâ â thekson z. Pashaj. PĂ«r kĂ«tĂ« brez, zgjedhja e njĂ« pune nuk Ă«shtĂ« mĂ« domosdoshmĂ«ri pĂ«r mbijetesĂ«, por njĂ« vendim i vetĂ«dijshĂ«m pĂ«r tĂ« investuar nĂ« zhvillimin e tyre personal dhe profesional.
Në një botë ku ndryshimi është konstantja më e madhe, Gjenerata Z ka ardhur për të sfiduar mënyrat tradicionale të të bërit punë. Brezi që është rritur mes një revolucioni teknologjik dhe sfidave globale, kërkon më shumë se paga apo përfitime bazë. Ata kërkojnë fleksibilitet, inovacion dhe një kuptim më të thellë të misionit të punës së tyre.
Sipas Anisa Abazi Menaxherja e ShĂ«rbimeve tĂ« Kapitalit NjerĂ«zor âDeloitte Albaniaâ, âGjenerata Z kĂ«rkon orare tĂ« pĂ«rshtatshme dhe modele pune hibrideâ.
Kjo nevojĂ« pasqyron njĂ« prirje pĂ«r tĂ« gjetur balancĂ« mes jetĂ«s personale dhe profesionale, njĂ« koncept qĂ« Ă«shtĂ« larg stilit tradicional tĂ« punĂ«s nga ora 9:00 deri nĂ« 5:00. PĂ«r ta, mjedisi ideal i punĂ«s Ă«shtĂ« ai qĂ« mbĂ«shtetet nĂ« teknologji dhe u ofron mjete pĂ«r tĂ« zhvilluar aftĂ«sitĂ« e tyreâ.
Përplasja e brezave dhe riformimi i kulturës së punës
Erald Pashaj, pohon se âekziston njĂ« pĂ«rplasje mendĂ«sie mes tĂ« rinjve dhe disa bizneseve qĂ« drejtohen nga njerĂ«z me njĂ« mendĂ«si nga dekadat e shkuaraâ.
Kjo pĂ«rplasje reflekton njĂ« sfidĂ« me tĂ« cilĂ«n pĂ«rballen shumĂ« organizata sot: tĂ« pĂ«rshtaten me njĂ« brez qĂ« kĂ«rkon mĂ« shumĂ« fleksibilitet dhe qĂ« nuk ndjek rregullat e vendosura nga brezat e mĂ«parshĂ«m. PĂ«r ta, puna nuk Ă«shtĂ« thjesht njĂ« burim jetese, por njĂ« mundĂ«si pĂ«r tĂ« lĂ«nĂ« njĂ« ndikim pozitivâ.
Ina Grabocka pĂ«rmend: âPuna e tyre duhet tĂ« ketĂ« njĂ« qĂ«llim final; ata kĂ«rkojnĂ« tĂ« kuptojnĂ« rolin e tyre nĂ« njĂ« mision mĂ« tĂ« madhâ. Kjo qasje ndihmon nĂ« krijimin e lidhjeve mĂ« kuptimplote me punĂ«n dhe motivon tĂ« rinjtĂ« pĂ«r tĂ« dhĂ«nĂ« maksimuminâ.
Teknologjia dhe drejtësia, shtyllat e punës për gjeneratën Z
NĂ« zemĂ«r tĂ« kĂ«rkesave tĂ« kĂ«tij brezi Ă«shtĂ« teknologjia dhe drejtĂ«sia. Sipas sociologes Marsida Simo, âGjenerata Z Ă«shtĂ« mĂ« fleksibĂ«l dhe mĂ« e hapur ndaj teknologjisĂ«, duke kĂ«rkuar mjedise pune qĂ« ofrojnĂ« transparencĂ« dhe mundĂ«si pĂ«r zhvillim tĂ« shpejtĂ«.â
Teknologjia nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« mjet pune pĂ«r kĂ«tĂ« brez, por njĂ« platformĂ« pĂ«r rritje dhe inovacion. PĂ«r ta, puna duhet tĂ« jetĂ« njĂ« hapĂ«sirĂ« ku drejtĂ«sia dhe barazia janĂ« prioritete thelbĂ«soreâ.
Shembulli i Firdeus Kasaj 19 vjeç, themeluesi i UnyoCorp, ilustron këtë transformim. Ai ka ndërtuar një kompani që përqafon vlerat e gjeneratës Z, duke krijuar mundësi për të rinjtë të përdorin teknologjinë dhe të zhvillohen në një mjedis që vlerëson meritokracinë.
âRespekti duhet tĂ« fitohet nĂ«pĂ«rmjet meritĂ«s dhe jo pĂ«r shkak tĂ« pozicionit qĂ« mban drejtuesiâ, â thekson Kasaj, duke pĂ«rforcuar filozofinĂ« e tij pĂ«r zhvillimin profesional dhe personal tĂ« punonjĂ«sveâ.
Në përmbledhje, Gjenerata Z nuk kërkon vetëm të përshtatet me botën e punës, por të transformojë mënyrën se si puna konceptohet. Ata nuk ndjekin më rregullat tradicionale, por rishkruajnë normat me fleksibilitet, teknologji dhe drejtësi. Në këtë proces, ata jo vetëm që i përshtaten tregut, por e transformojnë atë, duke krijuar një të ardhme më të ndriçuar për të gjithë.
Mirupafshim arsimi universitar
NĂ«se ka njĂ« brez qĂ« e ka bĂ«rĂ« tĂ« qartĂ« se rregullat e vjetra nuk vlejnĂ« mĂ«, ai Ă«shtĂ« Brezi Z. TĂ« rinjtĂ« shqiptarĂ« tĂ« kĂ«saj gjenerate nuk ndjekin thjesht rrugĂ«t tradicionale tĂ« arsimit dhe karrierĂ«s â ata po krijojnĂ« rrugĂ«t e tyre, tĂ« frymĂ«zuara nga teknologjia, fleksibiliteti dhe pĂ«rvoja. NĂ« kĂ«tĂ« proces, ata po ndĂ«rtojnĂ« njĂ« peizazh tĂ« ri pĂ«r tĂ« ardhmen e punĂ«s dhe zhvillimit profesional.
Ndryshe nga brezat e mĂ«parshĂ«m, tĂ« rinjtĂ« e Brezit Z janĂ« tĂ« rritur me teknologjinĂ« nĂ« duar dhe e pĂ«rdorin atĂ« si njĂ« mjet kryesor pĂ«r mĂ«sim dhe zhvillim. Ata nuk janĂ« tĂ« kĂ«naqur me metodat tradicionale tĂ« mĂ«simit â klasa tĂ« mbushura dhe teori tĂ« stĂ«rzgjatura.
Platforma si Coursera, Udemy dhe LinkedIn Learning janĂ« kthyer nĂ« bibliotekat e tyre tĂ« preferuara, ku mund tĂ« mĂ«sojnĂ« çdo aftĂ«si, nga kodimi te marketingu dixhital. Siç thotĂ« Marsida Simo, âkĂ«to platforma janĂ« ideale pĂ«r tĂ« rinjtĂ« qĂ« duan tĂ« pĂ«rvetĂ«sojnĂ« aftĂ«si tĂ« reja, tĂ« ndjekin pasionet e tyre dhe tĂ« qĂ«ndrojnĂ« konkurrues nĂ« tregun e punĂ«sâ.
ShumĂ« nga tĂ« rinjtĂ« po i kthejnĂ« shpinĂ«n arsimit universitar tĂ« gjatĂ« dhe teorik, duke zgjedhur kurse tĂ« shkurtra dhe praktike qĂ« ofrojnĂ« rezultate tĂ« menjĂ«hershme. Ina Grabocka thotĂ« se, âgjenerata Z Ă«shtĂ« gjithnjĂ« e mĂ« e fokusuar nĂ« zgjidhje praktike dhe tĂ« personalizuara pĂ«r nevojat e tyre, duke lĂ«nĂ« pas programet tradicionale universitareâ. Kjo qasje reflekton jo vetĂ«m njĂ« dĂ«shirĂ« pĂ«r efikasitet, por edhe pĂ«r njĂ« lloj autonomie mbi rrugĂ«n e tyre profesionale.
Për Brezin Z, teknologjia nuk është thjesht një fushë; është një stil jetese. Sipas të dhënave nga INSTAT, studimet në teknologjinë e informacionit, inxhinierinë dhe menaxhimin e mediave sociale janë ndër zgjedhjet më popullore.
PavarĂ«sisht kĂ«saj, sektorĂ« si arsimi profesional dhe gastronomia gjithashtu po tĂ«rheqin njĂ« numĂ«r tĂ« konsiderueshĂ«m tĂ« rinjsh, duke u ofruar atyre njĂ« rrugĂ« tĂ« qartĂ« drejt tregut tĂ« punĂ«s. Erald Pashaj thekson se âkĂ«to degĂ« janĂ« bĂ«rĂ« jetike pĂ«r tĂ« rinjtĂ« qĂ« duan tĂ« hyjnĂ« shpejt dhe me siguri nĂ« tregun e punĂ«sââ.
Udhëtimet dhe përvojat unike në prioritet!
Të rinjtë shqiptarë të Brezit Z po bëjnë zgjedhje gjithnjë e më të zgjuara për menaxhimin e financave të tyre. Pavarësisht sfidave ekonomike si inflacioni dhe rritja e kostove të jetesës, ata janë të orientuar drejt kursimeve dhe investimeve afatgjata.
Sipas regjistrit kombĂ«tar tĂ« llogarive bankare, grupmosha e tĂ« rinjve po rritet nĂ« pĂ«rdorimin e llogarive bankare, njĂ« tregues qĂ« ata janĂ« gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« angazhuar pĂ«r tĂ« menaxhuar financat e tyre dhe pĂ«r tĂ« monitoruar buxhetin. Ky brez gjithashtu priret tĂ« pĂ«rdorĂ« platforma dixhitale pĂ«r tĂ« menaxhuar financat, duke marrĂ« vendime tĂ« informuara pĂ«r shpenzimet dhe investimet qĂ« bĂ«jnĂ«â.
Aida, njĂ« 20-vjeçare, tregon pĂ«r âMonitorâ se nisi tĂ« punojĂ« qĂ« nĂ« moshĂ«n 15-vjeçare, jo pĂ«r nevojĂ«, por pĂ«r tĂ« mbledhur para pĂ«r udhĂ«timet e saj. âPara disa vitesh vizitova GreqinĂ« pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« me familjen, por kur u ktheva, dĂ«shiroja tĂ« shkoja diku tjetĂ«r. KĂ«rkova bileta pĂ«r nĂ« Milano, por pashĂ« qĂ« ishte shumĂ« e shtrenjtĂ«, kĂ«shtu qĂ« vendosa tĂ« punojaâ, â thotĂ« Aida.
NĂ« moshĂ«n 18-vjeçare, kur nisi universitetin, ajo bĂ«het e pavarur ekonomikisht nga prindĂ«rit. âKam rreth 5 vite qĂ« punoj dhe gjithçka shkon pĂ«r udhĂ«time. Nuk blej gjĂ«ra si njĂ« çantĂ« apo njĂ« makinĂ«, por e di qĂ« çdo udhĂ«tim tjetĂ«r Ă«shtĂ« mĂ« afĂ«râ.
NjĂ« vĂ«zhgim i realizuar nga âMonitorâ me 89 tĂ« rinj ka treguar se mĂ« shumĂ« se 70 prej tyre zgjedhin tĂ« shpenzojnĂ« vetĂ«m pĂ«r gjĂ«rat e nevojshme dhe janĂ« tĂ« kujdesshĂ«m nĂ« menaxhimin e buxhetit tĂ« tyre. Ata preferojnĂ« tĂ« kursejnĂ« ose, mĂ« sĂ« shumti, tĂ« ruajnĂ« pĂ«r pĂ«rvoja unike, si udhĂ«time ose aktivitete qĂ« ndihmojnĂ« nĂ« zhvillimin personal, nĂ« vend tĂ« shpenzimeve pĂ«r mallra materialeâ
Ky trend tregon se Brezi Z u jep përparësi përvojave që ofrojnë mundësi për rritje dhe mësim, duke shprehur një ndryshim të fortë nga konsumimi material në investimin në jetën personale dhe profesionale.
Për ta, udhëtimet janë një mundësi për të shijuar jetën, për të mësuar dhe për të zgjeruar horizontet, duke e parë atë si një investim në vetveten dhe në përvojat që ndihmojnë në formimin e karakterit dhe zhvillimin e aftësive.
TĂ« rinjtĂ« shqiptarĂ« po shfaqin gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« njĂ« dĂ«shirĂ« pĂ«r tĂ« udhĂ«tuar si njĂ« mundĂ«si pĂ«r tĂ« fituar pĂ«rvoja dhe kujtime qĂ« do tâi shĂ«rbejnĂ« nĂ« tĂ« ardhmen. Kjo shfaq njĂ« qasje tĂ« re ndaj jetĂ«s, ku pĂ«rvoja dhe pasuritĂ« shpirtĂ«rore janĂ« mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme se sa pasuritĂ« materiale.
âTĂ« udhĂ«tosh do tĂ« thotĂ« tĂ« jetosh dyfishâ â Hans Christian Andersen
Gjenerata Z është brezi që jo vetëm ëndërron për të udhëtuar, por e bën atë një pjesë të pandashme të identitetit të tyre. Duke vlerësuar eksperiencat mbi materializmin, ata investojnë një pjesë të madhe të të ardhurave të tyre për të eksploruar botën.
Sipas tĂ« dhĂ«nave tĂ« vĂ«na nĂ« dispozicion pĂ«r âMonitorâ nga kompania Wizz Air pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«, nga 2 milionĂ« pasagjerĂ« tĂ« nisur nga vendi nĂ« vitin 2024, 40% ishin nĂ«n moshĂ«n 35 vjeç, duke treguar qartĂ« pasionin e tĂ« rinjve pĂ«r eksplorimâ.
NĂ« vitin 2024, tre destinacionet kryesore pĂ«r shqiptarĂ«t ishin Italia, Gjermania dhe MbretĂ«ria e Bashkuar, por grupmosha 18-25 vjeç kishte njĂ« interes tĂ« veçantĂ« pĂ«r FrancĂ«n, PoloninĂ« dhe HungarinĂ«. PĂ«r ta, udhĂ«timi nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m argĂ«tim, por njĂ« mundĂ«si pĂ«r tĂ« zgjeruar horizontet kulturore dhe pĂ«r tĂ« lidhur pĂ«rvojat personale me realitetet globaleâ.
NjĂ« nga librat mĂ« tĂ« cituar mbi filozofinĂ« e udhĂ«timit, âVagabonding: An Uncommon Guide to the Art of Long-Term World Travelâ nga Rolf Potts, thekson se tĂ« udhĂ«tosh Ă«shtĂ« njĂ« investim nĂ« kujtime dhe pĂ«rvoja qĂ« zgjasin gjithĂ« jetĂ«n.
Ky mentalitet përputhet me mendësinë e gjeneratës Z, që zgjedh eksperiencat si një formë e re pasurie. Për ta, një selfie në Kullën Eiffel apo një udhëtim me biçikletë në kanalet e Amsterdamit ka më shumë vlerë sesa një objekt luksoz.
TĂ« dhĂ«nat e Wizz Air  tregojnĂ« se dy tĂ« tretat e tĂ« rinjve bĂ«jnĂ« rezervimet e udhĂ«timeve tĂ« tyre 1 javĂ« deri nĂ« 3 muaj para nisjes, njĂ« model qĂ« reflekton prakticitetin dhe njĂ«farĂ« spontanitetiâ. NĂ« krahasim me grupmoshat mĂ« tĂ« vjetra, ata preferojnĂ« tĂ« udhĂ«tojnĂ« vetĂ«m, duke theksuar dĂ«shirĂ«n pĂ«r pavarĂ«si dhe eksplorim autentik.
Gjenerata Z nuk e sheh udhëtimin si një luks, por si një domosdoshmëri. Ata ndjekin frymëzimin e filozofëve dhe shkrimtarëve të mëdhenj, duke e konsideruar botën si një klasë të madhe të hapur për të gjithë.
Për ta, çdo destinacion është një faqe e re në librin e jetës. Kjo qasje, e ndikuar nga teknologjia dhe një botë gjithnjë e më e lidhur, po ndryshon mënyrën se si shoqëria percepton udhëtimin dhe investimin në eksperienca.
âTĂ« udhĂ«tosh Ă«shtĂ« tĂ« jetosh dyfish,â por tĂ« emigrosh shpesh nĂ«nkupton tĂ« kĂ«rkosh njĂ« jetĂ« mĂ« tĂ« mirĂ«. PĂ«r gjeneratĂ«n Z, udhĂ«timi dhe emigrimi nuk janĂ« vetĂ«m dy anĂ« tĂ« ndryshme tĂ« sĂ« njĂ«jtĂ«s monedhĂ«; ato pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« dy realitete qĂ« ndonjĂ«herĂ« ndĂ«rlidhen. UdhĂ«timi pĂ«r ta Ă«shtĂ« njĂ« mundĂ«si pĂ«r tĂ« eksploruar botĂ«n, pĂ«r tĂ« ndier pĂ«rvoja unike dhe pĂ«r tĂ« krijuar kujtime. NdĂ«rsa emigrimi, nĂ« shumĂ« raste, shihet si njĂ« hap i domosdoshĂ«m pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar njĂ« tĂ« ardhme qĂ« vendi i tyre nuk ua ofron.
Siç thekson Erald Pashaj, âsot qĂ« flasim, emigrimi ka vetĂ«m elemente negative, sepse jo vetĂ«m qĂ« tkurr popullsinĂ«, por vret edhe shpresĂ«nâ. MegjithatĂ«, pĂ«r shumĂ« tĂ« rinj shqiptarĂ«, dĂ«shira pĂ«r tĂ« udhĂ«tuar dhe pĂ«r tĂ« eksploruar Ă«shtĂ« ngushtĂ«sisht e lidhur me pasigurinĂ« qĂ« ndiejnĂ« nĂ« vendin e tyre.
Ata e fillojnë këtë rrugëtim përmes përvojave të shkurtra udhëtimi, për të hyrë më vonë në realitetin e emigrimit, duke kërkuar një ambient që vlerëson potencialin e tyre.
Nga 89 gjimnazistët e pyetur në lidhje me emigrimin, vetëm 3 prej tyre ishin të sigurt për qëndrimin në Shqipëri. Për të rinjtë, qëndrimi në vendin e lindjes nuk është më një mundësi për të gjithë. Dëshira për studime më të mira jashtë, mundësi pune dhe kushte më të favorshme është gjithnjë e më shumë një nevojë dhe një dëshirë që i shtyn ata të kërkojnë mundësi jashtë kufijve të Shqipërisë.
Esmeralda, një 18-vjeçare në vitin e fundit të gjimnazit, është një shembull i kësaj tendence. Ajo e ka dashur gjithmonë të punojë në biznesin e familjes, të zhvillojë atë që ka nisur që fëmijë. Por për të, Tirana dhe Shqipëria si një mundësi për të ardhmen kanë një kufi.
âDoja tĂ« qĂ«ndroja kĂ«tu, tĂ« kontribuoja pĂ«r qytetin tim, por njĂ« pjesĂ« e madhe e impenjimeve tĂ« mia po drejtohen nĂ« njĂ« tjetĂ«r vend, ku mund tĂ« mĂ« ofrohen kushte mĂ« tĂ« mira pĂ«r tĂ« realizuar Ă«ndrrat e miaâ.
Ajo, ashtu si shumë të rinj të tjerë, po shtyhet nga prindërit për të kërkuar mundësi më të mëdha jashtë Shqipërisë, ku mund të zhvillohen dhe të përballen me sfida të reja që përmbushin aspiratat e tyre.
Ky shqetësim nuk është i panjohur për Marsida Simon, sociologe, e cila nënvizon se, kur të rinjtë përballen me një realitet të vështirë në tregun e punës, ku strukturat dhe mundësitë për zhvillim janë të kufizuara, zhgënjimi kthehet në motiv për të kërkuar një ekosistem më të favorshëm jashtë vendit.
âKur brezi i ri nuk gjen hapĂ«sirĂ« pĂ«r tâu zhvilluar dhe nuk ndien se mund tĂ« kontribuojĂ« nĂ« shoqĂ«ri, emigrimi bĂ«het njĂ« zgjedhje logjike. Ata nuk priren tĂ« qĂ«ndrojnĂ« nĂ« njĂ« vend qĂ« nuk i pĂ«rmbush vlerat dhe kĂ«rkesat e tyre pĂ«r drejtĂ«si dhe mundĂ«si tĂ« barabartaâ.
PĂ«r tĂ« rinjtĂ« shqiptarĂ«, emigrimi Ă«shtĂ« mĂ« shumĂ« se njĂ« largim nga vendi â Ă«shtĂ« njĂ« mundĂ«si pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar njĂ« tĂ« ardhme mĂ« tĂ« mirĂ«.
Larg politikës
Dëshira për të emigruar nuk është indikator i vetëm i shpresës së vdekur të Gjeneratës Z në Shqipëri; një tjetër shenjë e qartë e këtij zhgënjimi është mospjesëmarrja politike.
Pjesëmarrja e ulët e të rinjve në zgjedhjet e fundit të Shqipërisë është reflektim i një zhgënjimi të thellë dhe mospërfshirje politike, që ka karakterizuar Gjeneratën Z.
Vetëm 38.2% e qytetarëve morën pjesë në këto zgjedhje, dhe përfaqësimi i të rinjve ishte një ndër faktorët kyç që ndikuan në këtë numër të ulët.
Kjo tĂ«rheqje nga proceset politike Ă«shtĂ« njĂ« pasqyrĂ« e mungesĂ«s sĂ« besimit tĂ« brezit tĂ« ri te politika dhe mundĂ«sitĂ« pĂ«r ndryshim brenda venditâ.
Ndryshe nga brezat e mëparshëm, të rinjtë shqiptarë nuk e shohin politikën si një mundësi për të ndryshuar jetën e tyre, por si një sistem që i mban ata të ngujuar në një cikël stagnimi.
NĂ« njĂ« analizĂ« tĂ« EEAS (ShĂ«rbimi i JashtĂ«m i Bashkimit Europian), thuhet se shqetĂ«simi pĂ«r korrupsionin dhe mungesĂ«n e transparencĂ«s nĂ« ShqipĂ«ri Ă«shtĂ« njĂ« faktor kryesor qĂ« ka shtuar apatinĂ« politike te tĂ« rinjtĂ«. Ata janĂ« tĂ« lodhur nga njĂ« sistem qĂ« vazhdimisht favorizon interesat e ngushta dhe nuk ofron mundĂ«si tĂ« barabarta pĂ«r zhvillim profesional dhe personalâ
NĂ« ndryshim nga brezat e tjerĂ«, tĂ« rinjtĂ« nĂ« vendet e zhvilluara si Gjermani dhe SHBA kanĂ« treguar njĂ« angazhim mĂ« tĂ« madh politik. âGen Z Ă«shtĂ« mĂ« e angazhuar dhe e pĂ«rgatitur pĂ«r tĂ« kĂ«rkuar ndryshime nĂ«pĂ«rmjet politikĂ«s dhe votĂ«s, duke kĂ«rkuar njĂ« sistem qĂ« tĂ« jetĂ« i hapur dhe i pĂ«rgjegjshĂ«mâ (Melissa Deckman, 2024).
Përkundër përpjekjeve të ngadalta të Shqipërisë për të përfshirë më shumë të rinj në politikë, përfshirja e Gjeneratës Z është e theksuar më shumë në vendet me sisteme zgjedhore më të hapura dhe të drejta, ku ato priren të përdorin votën si mjet për të kërkuar ndryshime.
Ky angazhim politik Ă«shtĂ« reflektim i njĂ« sistemi qĂ« i vlerĂ«son dhe i inkurajon tĂ« rinjtĂ« tĂ« jenĂ« pjesĂ« e zhvillimeve politike dhe shoqĂ«rore. PĂ«r krahasim, ShqipĂ«ria ende pĂ«rballet me njĂ« sistem ku, sipas Deputetes sĂ« PartisĂ« Demokratike, Jorida Tabaku, âtĂ« rinjtĂ« nuk janĂ« tĂ« pĂ«rfshirĂ« dhe nuk shohin mundĂ«si pĂ«r tĂ« ndikuar nĂ« proceset politikeâ.
Për brezin Z të shqiptarëve, politika nuk është më një mundësi për të arritur ndryshim, por një pengesë që i bllokon ata nga arritja e aspiratave të tyre.
Një e ardhme pa rregullat e të kaluarës
Në një botë që është gjithnjë në ndryshim, Gjenerata Z po krijon rrugët e tij, jo më duke ndjekur ato të krijuara nga brezat e kaluar. Ky është një brez që, edhe kur sheh pasigurinë dhe vështirësitë, ka fuqinë dhe dëshirën për të ndërmarrë veprime dhe për të modeluar të ardhmen sipas kushteve të tij.
Gjenerata Z nuk është e fiksuar pas kalimit të kohës në rrethana të vjetra dhe të ngurta; ata janë të orientuar nga ndryshimi dhe evolucioni. Ata duan të punojnë dhe të jetojnë sipas kushteve që e respektojnë potencialin e tyre të plotë, duke kërkuar mundësi që i shërbejnë si individë dhe si pjesë e një shoqërie më të drejtë dhe më të barabartë.
Ata janĂ« njĂ« brez qĂ« i kupton mundĂ«sitĂ« qĂ« teknologjia ofron, qĂ« sfidojnĂ« normat e vjetra dhe qĂ«, siç thotĂ« dhe autori zviceran, Alain de Botton, ânuk e shohin tĂ« ardhmen si njĂ« mundĂ«si pĂ«r tâu frikĂ«suar, por si njĂ« mundĂ«si pĂ«r tâu krijuarâ.
NĂ«se ka njĂ« gjĂ« tĂ« sigurt pĂ«r GjeneratĂ«n Z, Ă«shtĂ« se ata janĂ« tĂ« gatshĂ«m tĂ« krijojnĂ« njĂ« tĂ« ardhme qĂ« nuk bazohet nĂ« rregullat e sĂ« kaluarĂ«s, por nĂ« mundĂ«sitĂ« qĂ« ata mund tâi bĂ«jnĂ« tĂ« vĂ«rteta. PĂ«r kĂ«tĂ« brez, e ardhmja Ă«shtĂ« nĂ« duart e tyre dhe nuk ka asgjĂ« qĂ« mund tâi ndalojĂ«.
The post Si të rinjtë shqiptarë po krijojnë një model ndryshe jetese e pune appeared first on Albeu.com.