Pesë tunele të gërmuara në një grup malesh, një strukturë e madhe mbështetëse dhe një perimetër i gjerë sigurie: Kjo është gjithçka që mund të shihet nga impianti misterioz Fordow i pasurimit të uraniumit të Iranit. Kompleksi i fshehtë, i ndërtuar afër qytetit të shenjtë të Qom ka nxitur spekulime për natyrën dhe madhësinë e tij të vërtetë që kur u bë publik për herë të parë në 2009. Një pjesë e asaj që dihet për të vjen nga një grumbull dokumentesh iraniane të vjedhura vite më parë nga inteligjenca izraelite.
Sallat e tij kryesore janë rreth 80 deri në 90 metra nën tokë, të sigurta nga çdo bombë ajrore që dihet se zotërohet nga Izraeli, duke e bërë shkatërrimin e objektit nga ajri një detyrë pothuajse të pamundur. Ndërsa udhëheqja e Iranit lëkundet nga një seri sulmesh shkatërruese izraelite, disa analistë thonë se në Fordow Irani mund të nxitojë të shndërrojë rezervat e uraniumit të pasuruar në një bombë bërthamore.
Izraeli ka shĂ«njestruar objektin ditĂ«t e fundit, por, sipas AgjencisĂ« NdĂ«rkombĂ«tare tĂ« EnergjisĂ« Atomike (IAEA), deri mĂ« tani ai ose nuk ka qenĂ« i gatshĂ«m, ose nuk ka qenĂ« nĂ« gjendje ta dĂ«mtojĂ« atĂ«. Teherani ka pohuar prej kohĂ«sh se objektivat e programit tĂ« tij bĂ«rthamor janĂ« paqĂ«sore, por Fordow ka qenĂ« nĂ« qendĂ«r tĂ« shqetĂ«simit pĂ«r ambiciet e Iranit. âMadhĂ«sia dhe konfigurimi i kĂ«tij objekti nuk Ă«shtĂ« nĂ« pĂ«rputhje me njĂ« program paqĂ«sorâ, tha presidenti i atĂ«hershĂ«m amerikan Barack Obama nĂ« vitin 2009 ndĂ«rsa ai, sĂ« bashku me presidentin e atĂ«hershĂ«m francez Nicolas Sarkozy dhe kryeministrin britanik Gordon Brown zbuluan ekzistencĂ«n e Fordow. Teherani i kundĂ«rshtoi akuzat, por dĂ«nimi edhe nga aleati Rusi dhe shqetĂ«simet nga Kina e lanĂ« atĂ« me pak hapĂ«sirĂ« pĂ«r tĂ« manovruar.
Ndërtimi nisi në fillim të viteve 2000
SHBA dhe aleatët e saj nuk kanë dhënë shumë detaje se kur filloi ndërtimi i Fordow, por imazhet historike satelitore tregojnë punën në vend që në vitin 2004, me fotografi që zbulojnë dy struktura të bardha katrore ku ndodhen hyrjet e tunelit sot. IAEA thotë se ka imazhe shtesë që tregojnë ndërtimin që në vitin 2002.
âFordow Ă«shtĂ« nĂ« fakt njĂ« projekt qĂ« filloi gjatĂ« asaj qĂ« ne e quajmĂ« programi i armĂ«ve bĂ«rthamore tĂ« pĂ«rplasjes sĂ« fillimit tĂ« viteve 2000,â tha David Albright, kreu i Institutit pĂ«r ShkencĂ« dhe Siguri NdĂ«rkombĂ«tare (ISIS) me bazĂ« nĂ« Uashington, DC, njĂ« institucion jopartiak i dedikuar pĂ«r tĂ« ndaluar pĂ«rhapjen e armĂ«ve bĂ«rthamore. NĂ« vitin 2009, njĂ« strukturĂ« e madhe mbĂ«shtetĂ«se e jashtme ishte ndĂ«rtuar tashmĂ« plotĂ«sisht dhe gĂ«rmimet po vazhdonin pĂ«r atĂ« qĂ« ekspertĂ«t besojnĂ« se Ă«shtĂ« njĂ« bosht ventilimi, thelbĂ«sor pĂ«r tĂ« lejuar qarkullimin e ajrit nĂ« objekt. Ai bosht mĂ« vonĂ« u fsheh dhe u kamuflua, tregojnĂ« imazhet mĂ« tĂ« fundit.
Teherani shpjegoi pĂ«r IAEA nĂ« njĂ« letĂ«r tĂ« datĂ«s tetor 2009 se vendimi pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar objektin nĂ«n tokĂ« ishte rezultat i âkĂ«rcĂ«nimeve tĂ« sulmeve ushtarake kundĂ«r Iranitâ, duke shtuar se Fordow do tĂ« shĂ«rbente si njĂ« kontingjencĂ« pĂ«r uzinĂ«n aty pranĂ« Natanz, e cila, pretendoi ajo, âishte ndĂ«r objektivat e kĂ«rcĂ«nuara me sulme ushtarakeâ.
Irani i tha IAEA se objekti mund tĂ« strehojĂ« deri nĂ« 3,000 centrifuga. MarrĂ«veshja bĂ«rthamore dhe akuzat izraelite Rreziqet e paraqitura nga Fordow u zbutĂ«n kryesisht si rezultat i Planit tĂ« PĂ«rbashkĂ«t GjithĂ«pĂ«rfshirĂ«s tĂ« Veprimit (JCPOA), i ashtuquajturi âmarrĂ«veshja bĂ«rthamore e Iranitâ, qĂ« kĂ«rkonte qĂ« Irani tĂ« hiqte dy tĂ« tretat e centrifugave brenda objektit, sĂ« bashku me tĂ« gjithĂ« materialin bĂ«rthamor, pasi objekti u ndalua nga çdo punĂ« e tillĂ«. Ky proces u pĂ«rmbys ngadalĂ« kur presidenti amerikan Donald Trump u tĂ«rhoq nga marrĂ«veshja nĂ« 2018.
Detaje tĂ« mĂ«tejshme rreth objektit u bĂ«nĂ« publike nga kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu nĂ« vitin 2018, pasi shĂ«rbimet e inteligjencĂ«s sĂ« vendit tĂ« tij sekuestruan mĂ« shumĂ« se 55,000 dokumente nga ajo qĂ« Izraeli tha se ishte âarkivi atomikâ i Iranit. NdĂ«r dokumentet ishin plane tĂ« detajuara tĂ« Fordow dhe informacione mbi objektivat e tij: TĂ« prodhojĂ« uranium tĂ« shkallĂ«s sĂ« armĂ«ve, si pjesĂ« e programit tĂ« armĂ«ve bĂ«rthamore tĂ« Iranit, pĂ«r tĂ« paktĂ«n njĂ« ose dy armĂ« bĂ«rthamore nĂ« vit. NĂ« atĂ« kohĂ«, zĂ«vendĂ«sministri i atĂ«hershĂ«m i JashtĂ«m iranian Abbas Araghchi i quajti zbulimet dhe komentet e Netanyahut âfĂ«minoreâ dhe âqesharakeâ. Sekretari amerikan i atĂ«hershĂ«m i Shtetit Mike Pompeo tha se SHBA kishte dijeni pĂ«r materialin dhe besonte se dokumentet ishin autentike.
Mbrojtur edhe nga bombat më të mëdha
Raportet e fundit tĂ« IAEA sugjeruan se Irani kishte rritur prodhimin e uraniumit tĂ« pasuruar nĂ« njĂ« nivel prej 60% nĂ« objektin Fordow, i cili, sipas ekspertĂ«ve dhe IAEA, tani pĂ«rmban 2,700 centrifuga. âRritja e ndjeshme e prodhimit dhe akumulimit tĂ« uraniumit shumĂ« tĂ« pasuruar nga Irani, i vetmi shtet jo-bĂ«rthamor qĂ« prodhon njĂ« material tĂ« tillĂ« bĂ«rthamor, Ă«shtĂ« njĂ« shqetĂ«sim seriozâ, tha IAEA nĂ« njĂ« raport mĂ« 31 maj. Irani mund tĂ« konvertojĂ« stokun e tij aktual tĂ« uraniumit tĂ« pasuruar prej 60 pĂ«r qind nĂ« 233 kg uranium tĂ« shkallĂ«s sĂ« armĂ«ve nĂ« tre javĂ« nĂ« UzinĂ«n e Pasurimit tĂ« Karburantit Fordow, tĂ« mjaftueshme pĂ«r nĂ«ntĂ« armĂ« bĂ«rthamore. Kjo Ă«shtĂ« arsyeja pse Fordow Ă«shtĂ« njĂ« fokus kryesor i pĂ«rpjekjeve tĂ« Izraelit pĂ«r tĂ« degraduar dhe shkatĂ«rruar programin bĂ«rthamor tĂ« Iranit.
Por a është e realizueshme?
SHBA Ă«shtĂ« i vetmi vend qĂ« posedon llojin e bombĂ«s sĂ« nevojshme pĂ«r tĂ« goditur vendin bĂ«rthamor tĂ« Iranit Fordow, tha ambasadori i Izraelit nĂ« SHBA, Yechiel Leiter. âQĂ« Fordow tĂ« shkatĂ«rrohet, i vetmi vend nĂ« botĂ« qĂ« e ka atĂ« bombĂ« janĂ« Shtetet e Bashkuara. Dhe ky Ă«shtĂ« njĂ« vendim qĂ« Shtetet e Bashkuara duhet tĂ« marrin, pavarĂ«sisht nĂ«se zgjedhin apo jo ta ndjekin atĂ« kursâ, tha Leiter. ShkatĂ«rrimi i Fordow nga ajri do tĂ« ishte pothuajse i pamundur pĂ«r Izraelin, sipas njĂ« raporti tĂ« marsit nga Instituti MbretĂ«ror i ShĂ«rbimeve tĂ« Bashkuara (RUSI) me bazĂ« nĂ« MbretĂ«rinĂ« e Bashkuar dhe do tĂ« kĂ«rkonte fuqi zjarri dhe ndihmĂ« tĂ« konsiderueshme nga Shtetet e Bashkuara. Ajo nuk do tĂ« ishte e arritshme as nga bombat masive depĂ«rtuese tĂ« municioneve GBU-57 tĂ« SHBA-sĂ«, tĂ« cilat arrijnĂ« vetĂ«m rreth 60 metra thellĂ«si, sipas raportit tĂ« RUSI. Dhe GBU-57 mund tĂ« sfidohet vetĂ«m nga bombarduesit e fshehtĂ« B-2 tĂ« Forcave Ajrore tĂ« SHBA-sĂ«, diçka qĂ« Izraeli nuk e ka, edhe nĂ«se SHBA-ja do tâi jepte bombat.
âEdhe GBU-57/B ka tĂ« ngjarĂ« tĂ« kĂ«rkojĂ« ndikime tĂ« shumta nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n pikĂ« pĂ«r tĂ« pasur njĂ« shans tĂ« mirĂ« pĂ«r tĂ« depĂ«rtuar nĂ« objekt,â tha raporti. AnalistĂ« tĂ« tjerĂ« pajtohen, duke thĂ«nĂ«, nĂ«se SHBA do tĂ« pĂ«rpiqej tĂ« godiste Fordow, ndoshta nuk mund tĂ« bĂ«hej me njĂ« bombĂ«. âUnĂ« do tĂ« mbĂ«shtetesha nĂ« sulme tĂ« pĂ«rsĂ«ritura kundĂ«r Fordow,â tha analisti ushtarak i CNN Cedric Leighton, njĂ« ish-kolonel i Forcave Ajrore tĂ« SHBA-sĂ«. Albright thotĂ« se mund tĂ« ketĂ« mĂ«nyra tĂ« tjera pĂ«r tĂ« çaktivizuar Fordow. âIzraeli ndoshta mund tĂ« shkatĂ«rrojĂ« hyrjet e tunelit shumĂ« larg, dhe sigurisht tĂ« shkatĂ«rrojĂ« sistemin e ventilimit,â tha ai.
âNĂ«se shkatĂ«rron tunelet dhe furnizimin me energji elektrike, do tĂ« duheshin muaj para se ata tĂ« mund tĂ« funksiononin sĂ«rish. PavarĂ«sisht rolit tĂ« tij vendimtar nĂ« programin bĂ«rthamor tĂ« Iranit, Albright beson se Fordow Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« pjesĂ« e enigmĂ«s. âNĂ«se e shkatĂ«rroni atĂ«, nuk Ă«shtĂ« fundi i linjĂ«s, sepse pastaj shkoni nĂ« kĂ«rcĂ«nimin tjetĂ«r, qĂ« Ă«shtĂ«, sa centrifuga ka bĂ«rĂ« Irani qĂ« nuk i vendosĂ«n nĂ« Fordow dhe Natanz? Dhe ku janĂ«?â tha ai. âUnĂ« mendoj se njerĂ«zit e mbitheksojnĂ« nevojĂ«n pĂ«r ta shkatĂ«rruar atĂ« duke rrĂ«zuar tavanet e saj, gjĂ« qĂ« pa dyshim, ndoshta vetĂ«m SHBA mund ta bĂ«jĂ«.â/CNN
Login
