Citizens.al po punon për një artikull që do të nxjerrë në pah gjendjen e rrugëve në Shqipëri dhe trafikun e krijuar gjatë periudhës së verës, duke vështirësuar lëvizjen e qytetarëve.
NĂ«se keni njĂ« pĂ«rvojĂ« qĂ« mendoni se ka vlerĂ« nĂ« kĂ«tĂ« raportim, ju ftojmĂ« tĂ« plotĂ«soni pyetĂ«sorin. Â
Autor: Prof. Aleko Miho | Fakulteti i Shkencave të Natyrës, Universiteti i Tiranës.
Shumë zjarre shkaktohen nga pakujdesia apo qëllimisht për përfitime afatshkurtra, duke lënë pas pasoja të mëdha natyrore, ekonomike dhe sociale. Mungesa e infrastrukturës, braktisja e zonave të thella dhe politikat e dobëta të menaxhimit i kanë thelluar dëmet. Zgjidhja kërkon një vizion të ri për mbrojtjen e pyjeve, përfshirjen e komunitetit, reformim të institucioneve dhe nxitjen e pyllëzimeve si pjesë e zhvillimit të qëndrueshëm të vendit.
Prolog mbi zjarret
Zjarret, ashtu si përmbytjet, tërmetet janë forca madhore të natyrës, ndaj vigjilenca, masat mbrojtëse parandaluese duhet të jenë maksimale, në çdo kohë dhe rrethanë. Po aq maksimale duhet të jetë dhe kuraja dhe solidariteti mes nesh nga i vogli tek i madhi. Zjarrvënia mund të jetë pakujdesi, por në shumë raste është edhe dorë kriminale!
Për këtë kërkon ndëshkimin maksimal ndaj kujtdo që shkakton zjarr. Kjo për të ruajtur jetën, pronën por dhe mjedisin. Një verë e nxehtë si në këto vite me thatësirë të tejzgjatur e me temperatura të larta kërkon masa mbrojtëse parandaluese maksimale, të rrepta, të mirorganizuara, sidomos për zonat e thella rurale të vendit. Falë përpjekjeve të forcave të ndërhyrjes (zjarrfikësit, rendi, vendorët etj.), por dhe falë ndryshimit të motit dhe shirave, shumë vatra zjarresh fatmirësisht u asgjësuan.
Megjithatë nga të dhënat duket se Shqipëria sivjet zë vendin e parë në rajon për përmasat e zjarreve në pyje, gjë e cila duhet të shqetësojë shumë shoqërinë tonë, vendimmarrjen dhe politikëbërjen. Shumë kurajo dhe shumë frymë bashkëpunuese dhe ndihmë për gjithë zonat e dëmtuara! Kush mundet dhe kush ka në dorë edhe më shumë!
Zonat e thella të vendit kanë humbur dukshëm gjallërinë
Dëmet më të mëdha nga zjarret ndodhin në zonat e thella rurale, në pyjet dhe shkurretat rreth tyre. Shumë fshatra sot janë shpopulluar nga forcat aktive, rinia, inteligjenca, shkollat dhe gjithë institucionet e tjera social-kulturore. Këto zona ndihen të braktisura, të harruara.
Për rrjedhojë, mungon thuajse fare organizimi i vogël i komunitetit, dhe fuqia e tyre mbrojtëse në raste fatkeqësish. Në këto zona, mungojnë shpesh rrugët, uji, shkolla, qendra shëndetësore, një dyqan⊠E megjithatë duhet thënë se fshatrat në zonat rurale për shekuj kanë qenë djepi i historisë, qëndresës dhe mbijetesës së shqiptarisë, dhe fshehin ende brenda tyre shumë vlera të traditave, dokeve, të historisë dhe kulturës sonë të lashtë.
Këtë verë ishim në Senicë, fshati im i lindjes, fshat i vogël e plot tradita, i njohur si Ballkoni i Rrëzomës. Një javë më pas u shkrumbua nga zjarri që përcëlloi gjithë zonën e Rrëzomës deri në Delvinë. Në gjithë këto vite fshati e ka humbur gjallërinë e dikurshme, ashtu si shumë fshatra të tjera në zona të tilla të thella të vendit.
ShumĂ« nga banorĂ«t kanĂ« mĂ«rguar nĂ« SarandĂ«, nĂ« TiranĂ«, e jashtĂ« vendit nĂ« rajon dhe nĂ«pĂ«r botĂ«, gjithmonĂ« pĂ«r njĂ« jetĂ« mĂ« tĂ« mirĂ«. Pak familje kanĂ« mbetur, dhe tĂ« tjerĂ« e frekuentojnĂ« fshatin mĂ« shumĂ« gjatĂ« verĂ«s. TĂ« tjerĂ« janĂ« plot dĂ«shirĂ« dhe shpresĂ« pĂ«r tâu rikthyerâŠ
Por ata pak banorĂ« qĂ« jetojnĂ« aty janĂ« vĂ«rtet heronj qĂ« munden tĂ« âmbajnĂ« zjarrin ndezurâ, me shumĂ« mundim e sakrificĂ«, me atĂ« pak bujqĂ«si e blegtori, dhe me atĂ« jetĂ« tĂ« thjeshtĂ« e tepĂ«r modeste qĂ« ende na lidh me rrĂ«njĂ«t e hershme. Ne tĂ« tjerĂ«t themi shyqyr qĂ« gjejmĂ« njĂ« derĂ« tĂ« hapur kur shkojmĂ« nĂ« vendlindje.
Ămallja nuk mund tĂ« jetĂ« vetĂ«m me gurĂ«t e sokakut dhe shtĂ«pitĂ« e braktisura, por me njerĂ«zit qĂ« tĂ« ftojnĂ« me zemĂ«r tĂ« hapur pĂ«r njĂ« kafe a raki siç ndodh rĂ«ndom nĂ« kĂ«to vende ende larg botĂ«s vezulluese dhe tĂ« rreme nĂ« tĂ« cilĂ«n ecĂ«n sot jeta jonĂ«.
Mbështes në parim nismën e qeverisë që synon të nxisë investimet dhe të rigjallërojë jetën ekonomike në zonat malore të vendit (Paketa e Maleve). Por kjo nuk duhet kurrsesi të bëhet e mbështetur në struktura betoni në kurriz të dëmtimit të mbulesës bimore, të pyjeve dhe shkurreve rurale.
Shqipëria është shumë e vonuar në ndjekjen e rrugës së Turizmit të Shtëpive të Mysafirëve / Turizmit të Bujtinaveqë gjithë vendet e rajonit kanë vite që e zbatojnë. Por asnjëherë nuk është vonë për të përqafuar rrugë që japin një zhvillim ndryshe, shumë më të qëndrueshme dhe plot shpresë!
Zjarret mbjellin veçse varfëri dhe mjerim, edhe për vetë zjarrvënësin!
Zjarret nuk ndizen asnjëherë vetë, me përjashtim kur ka rrufe afër tokës. Shumë prej zjarreve shkaktohen nga dora e njeriut, me dashje ose pa dashje. Kur bie një zjarr dhe nuk merren menjëherë masa shuarjeje, zjarri del jashtë kontrollit, përhapet ku të mundë, djeg çfarë i del përpara.Dëmi që shkaktohet është vështirë të përllogaritet, si në aspektin ekonomik, të mirëqenies së komuniteteve, por dhe në aspektin natyror. Pasojat mund të kenë shtrirje afatshkurtër deri dhe afatgjatë.
Po përmend shkurt disa prej tyre:
-Në aspektin ekonomik, në komunitetet rurale, vendore, zjarrvënia ndikon shpesh shumë rëndë në humbje të pronës (banesa, shërbime, frutikulturë, ullishta, vreshta, agrume, fidanishte, bagëti, bletë, etj.), madje deri në humbje jete. Kjo pa diskutim ndikon në uljen e mirëqenies në përgjithësi dhe rrit varfërinë, kjo edhe për vetë zjarrvënësin, cilido ai qoftë! Pa folur për pasojat negative natyrore.
-Duhet thĂ«nĂ« se zjarrvĂ«nia nĂ« zonat rurale ndihmon vetĂ«m ata pak blegtorĂ« qĂ« kanĂ« bagĂ«ti tĂ« imĂ«ta pĂ«r tĂ« âpastruarâ shpatet kodrinore-malore nga shkurret, gjembat dhe ferrat, dhe pĂ«r tĂ« shtuar hapĂ«sira pĂ«r kullotjen sa mĂ« lirshĂ«m tĂ« bagĂ«tive. Ndoshta kjo do tĂ« ishte dhe njĂ« ndĂ«r arsyet pĂ«r zjarrvĂ«nien, por jo vetĂ«m⊠MegjithatĂ«, nĂ«se shihet nĂ« interesin e pĂ«rgjithshĂ«m pĂ«rfitimi qĂ« mund tĂ« kenĂ« disa blegtorĂ« Ă«shtĂ« thuajse minimal, krahasuar me pasojat e rĂ«nda qĂ« zjarret i shkaktojnĂ« vendit!
-Por duhet ta pranojmĂ« se nga sa shohim zjarret paraprijnĂ« ndĂ«rhyrjet pĂ«r tĂ« hapur vende tĂ« reja ndĂ«rtimi nĂ« zonat tona bregdetare, por kjo dhe nĂ« zonat e thella rurale. NjĂ« pjesĂ« e mbulesĂ«s pyjore dĂ«mtohet nga ndĂ«rhyrjet pĂ«r tĂ« pĂ«rftuar tokĂ« bujqĂ«sore, ullishte, vreshta, kjo edhe nĂ« shpate tĂ« brishta dhe me bimĂ«si tepĂ«r tĂ« veçantĂ«, nga ana ekologjike (shkurreta mesdhetare), mbi burimet ujore etj. VĂ«mĂ« re nĂ« brigjet lumore tĂ« VjosĂ«s, por dhe gjetkĂ« qĂ« fermerĂ«t shtyjnĂ« kufirin e tokĂ«s bujqĂ«sore deri nĂ« buzĂ« tĂ« lumit, duke shkatĂ«rruar bimĂ«sinĂ« ripariane me rrepishte dhe shelgjishte qĂ« mbron brigjet e lumit, por mbron dhe vetĂ« pronĂ«n e fermerit (tokĂ«n, banesĂ«n). ĂshtĂ« kĂ«mbĂ«ngulur shpesh se baraspesha mes zhvillimit ekonomik dhe mbrojtjes sĂ« natyrĂ«s dhe sidomos pyjeve Ă«shtĂ« sot sfidĂ« nĂ« mbarĂ« botĂ«n, dhe duhet tĂ« jetĂ« e tillĂ« edhe pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«.
-PavarĂ«sisht nga qĂ«llimi, me dashje apo pa dashje, zjarrvĂ«nia nxitet sot nga temperaturat e larta nĂ« rritje (ngrohja globale); nga mungesa e reshjeve pĂ«r muaj tĂ« tĂ«rĂ«; nga shpĂ«rfillja dhe lĂ«nia nĂ« harresĂ« e pyjeve dhe kullotave; mungesa e stafit pĂ«rgjegjĂ«s dhe mungesa e vigjilencĂ«s nĂ« sektorin e pyjeve dhe kullotave; nga infrastruktura dhe mjetet e pakta pĂ«r shuarjen e zjarreve; nga braktisja zonave tĂ« thella rurale nga popullsia aktive dhe lĂ«nia nĂ« harresĂ« nga pushteti qendror dhe vendor; nga grykĂ«sia qĂ« duket se kanĂ« âinvestitorĂ«â tĂ« caktuar vendas pĂ«r tĂ« hapur vende tĂ« reja ndĂ«rtimi.Por e gjitha kjo shoqĂ«rohet shumĂ« dhe nga padija, edukimi, arsimimi dhe ndĂ«rgjegjĂ«simi minimal i gjithĂ« shoqĂ«risĂ« sonĂ«, sidomos i kĂ«saj shtrese tĂ« popullsisĂ« nĂ« zonat rurale!
Majtas, Pamje natĂ«n e zjarrit nĂ« shpatet malore tĂ« Parkut/Rezervatit Natyror tĂ« Menaxhuar tĂ« Karaburunit (Kategoria IV e mbrojtjes sipas IUCN), VlorĂ«, Korrik-Gusht 2021. Djathtas, pamje nga zjarri nĂ« pyllin e PishĂ« Poros, Fier, pjesĂ« e Peizazhit tĂ« Mbrojtur PishĂ« Poro â NartĂ« (Kategoria e V e mbrojtjes); nĂ« tetor 2023 u shkrumbuan 800 ha me pyll pishe nga njĂ« shkak ende i pashpjeguar! (pamja nga NOA.al).
-NĂ« aspektin natyror, zjarret dĂ«mtojnĂ« rĂ«ndĂ« mbulesĂ«n bimore, shkurre, pyje, dhe bashkĂ« me to gjithĂ« larminĂ« bimore dhe shtazore qĂ« ato strehojnĂ«. Mbulesa bimore, pyjet dhe shkurretat, sigurojnĂ« nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ« kapjen e dyoksidit tĂ« karbonitnga atmosfera, formimin e lĂ«ndĂ«s organike, dhe çlirimin nĂ« atmosferĂ« tĂ« oksigjenit, nĂ«pĂ«rmjet fotosintezĂ«s. Kjo Ă«shtĂ« baza ku mbĂ«shtetet jeta e gjallesave bimore dhe shtazore qĂ« pyjet dhe shkurretat strehojnĂ« qĂ« kur ka lindur jeta; por edhe vetĂ« mbijetesa e njeriut shpĂ«timin e ka gjetur nĂ« pyjet dhe shkurretat, qoftĂ« pĂ«r ushqim, lĂ«ndĂ« drusore, pĂ«r mbrojtje, pĂ«r çlodhje dhe ajĂ«r tĂ« shĂ«ndetshĂ«m etj.Â
Kurse zjarri vetĂ«m nĂ« pak çaste kthen gjithçka nĂ« rrĂ«nojĂ«, nĂ« shkretĂ«tirĂ« dhe dyoksid karboni. Ky lloj âpastrimiâ qĂ« i bĂ«het shpatit nga zjarri ndikon nĂ« ashpĂ«rsimin e klimĂ«s, thellon ngrohjen globale, ul cilĂ«sinĂ« e ajrit, nxit gĂ«rryerjen e shpateve (erozionin). Sipas Arnold & Gibbons (1996), nĂ« njĂ« zonĂ« tĂ« zhveshur dhe tĂ« degraduar, ujĂ«rat nĂ« sipĂ«rfaqe tĂ« tokĂ«s dhe ujĂ«rat nĂ«ntokĂ«sore zvogĂ«lohen ndjeshĂ«m (deri nĂ« 15%); avullimi nĂ« atmosferĂ« zvogĂ«lohet deri nĂ« 30%; deri nĂ« 55% e reshjeve shkojnĂ« nĂ« pĂ«rrenj dhe lumenj!
Pra zjarret tërthorazi ashpërsojnë mikroklimën, duke krijuar kushte tepër të ashpra për jetën, përfshirë dhe atë të vetë njeriut; kjo mund të përfshijë ndryshime të temperaturës, nivele lagështie, varfërim dhe ulje të cilësisë së ujërave etj. Zjarret nxitin humbjen e tokës dhe shkaktojnë uljen e prurjeve ose deri tharjen e burimeve etj.
Tërthorazi zjarret nxitin përmbytjet, edhe kjo përsëri me pasoja në humbje të pronës; e nxitur kjo dhe nga reshjet e çrregullta dhe shpesh të dëndura në kohët e fundit. Edhe ndotja e ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësore (burimeve) rritet pas zjarreve (koliformë dhe streptokokë fekalë, metale të rëndë, pesticide dhe mikroplastika).
Pas zjarrit, ringjallja është tepër e ngadaltë, tej jetëgjatësisë së njeriut
Një pyll apo shkurretë e djegur kërkon vite të shkojë në klimaksin normal. Sipas Këshillit Arktik, koha e ripërtëritjes për një pyll të djegur ndryshon ndjeshëm, duke filluar nga disa vite deri në shekuj, kjo në varësi të disa faktorëve; në përgjithësi, fidanët e parë shfaqen brenda 10 viteve të para, por kalimi në një pyll të rritur që të ngjajë me gjendjen e arritur para zjarrit mund të zgjasë 50 vjet ose më shumë.
Shpejtësia dhe natyra e ripërtëritjes varen nga faktorë si ashpërsia e zjarrit, madhësia e zonës së djegur dhe lloji i ekosistemit pyjor. Pas një zjarri të egër, një pyll i djegur fillon ripërtëritjen nëpërmjet një procesi ekologjik të caktuar; fillimisht, mikroorganizmat dhe bimët më rezistente, të njohura si lloje pioniere, kolonizojnë zonën e djegur; këto shpesh transportohen në zonën e djegur edhe nga era.
Këto lloje pioniere ndihmojnë në pasurimin e tokës me lëndë ushqyese, duke hapur rrugën për një jetë më të larmishme bimore. Duhet thënë se edhe disa fara bimësh, sidomos për lloje invazive (pushtuese), që flejnë në tokë nxiten nga zjarri për të mbirë.
Për Shqipërinë, ringjallja e pyjeve dhe shkurretave zgjatet shpesh në pafundësi pasi në shumë zona të vendit zjarret përsëriten herë pas here. Kjo në sinergji nga kullotja pa kriter (sidomos nga dhitë), nga prerjet për lëndë drusore, shpyllëzimet pa kriter për urbanizim etj. Në shpatet tona kodrinore-malore ripërtëritja varet edhe nga shkëmbi amnor, është më e lehtë në shpatet e buta, por jo në ato shëmbore, sidomos ato magmatike.
Nuk duhet harruar se pyjet tona natyrore janë ekosisteme të brishta, sidomos pyjet tona kodrinore-malore që përbëjnë thuajse shumicën e hapësirave tona pyjore dhe shkurrore; kjo ndikohet shumë nga klima e theksuar mesdhetare, me rreshje të rrëmbyera, nga tabani i gërryeshëm i tokës, nga ripërtëritja mjaft e ngadaltë që kalon kufijtë e jetës së njeriut.
Gjendja në pyje dhe sfidat për Shqipërinë
NĂ« 70 vitet e fundit tĂ« zhvillimit tĂ« saj ShqipĂ«ria ka humbur rreth 1 milionĂ« ha pyje. Kjo pa dyshim ka shkaktuar varfĂ«rim llojesh, si bimore dhe shtazore. Numri i llojeve tĂ« rralla e tĂ« kĂ«rcĂ«nuara Ă«shtĂ« i lartĂ« dhe prirja Ă«shtĂ« nĂ« rritje. Lista e Kuqe e mbrojtur ligjĂ«risht (2013) ka shkuar deri nĂ« 400 lloje bimore dhe 575 lloje shtazore. Fuqia gĂ«rryese e shpatit nĂ« mbarĂ« vendin Ă«shtĂ« shumĂ« e lartĂ«, rreth 25-30 tonĂ«/ha/vit; edhe pĂ«rmbajtja e lĂ«ndĂ«ve tĂ« ngurta pezull (TSS â Total Suspended Solids) nĂ« ujĂ«ra shkon deri 3-9 herĂ« mĂ« shumĂ« se vlera kufi prej 25 mg/L tĂ« DirektivĂ«s sĂ« BE-sĂ« 2000/60 (WFD) pĂ«r ujĂ«rat sipĂ«rfaqĂ«sore.
Nga të dhënat duket se Shqipëria këtë verë (Janar-Gusht 2025) ka humbur mbi 4.6% të sipërfaqes pyjore; bëhet fjalë mbi 5,530 ha pyje të djegura, nga 1,197,000 ha pyje që ka gjithsej Shqipëria, mbështetur në të dhënat e Sistemit Evropian të Informacionit për Zjarret në Pyje Në këtë mënyrë, Shqipëria sivjet zë vendin e parë në rajon për përmasat e zjarreve në pyje, gjë e cila duhet të shqetësojë shumë shoqërinë tonë, vendimmarrjen dhe politikëbërjen.
Kuptohet që shumë nga shërbimet e ekosistemeve pyjore, qoftë ato të karakterit ekonomik dhe natyror, ka kohë që janë dëmtuar rëndë. Moratoriumi 10-vjeçar (Ligji 5/2016) që ndaloi prerjet në pyje ishte mjaft i dobishëm. Por jo gjithçka mbaron këtu! Kthesa në pyje nuk vjen vetë!
Por vetëm nga një vizion ndryshe i gjithë shoqërisë sonë, i vendimmarrjes, qeverisë qendrore dhe asaj vendore, si dhe i gjithë forcave të gjalla në vend. Kjo është sfidë për Shqipërinë. Nuk duhet të harrojmë se kemi qenë shumë më të varfër, por pyjet i kemi ruajtur si të shenjtë.
Shumë pyje dhe shkurreta e ripërtërijnë vetveten; por duhen masa të rrepta për të lejuar ripërtëritjen, ku të ndalohen rreptësisht prerjet, të kontrollohen zjarret dhe të dënohen shkaktarët. Kullotja e tepruar, sidomos e dhisë është shpesh me dëme të mëdha në ripërtëritjen e pyjeve dhe shkurretave (!).
Ekonomia pyjore (e qëndrueshme!) nuk mundet kurrë të mbështetet te vjelja pa mëshirë e drurit, sidomos te pyjet e mbetura natyrore të lashta. Po ashtu dhe vjelja e nënprodukteve të pyjeve dhe kullotave (p.sh. e kullotjes dhe ushqimit për bagëtinë, e bimëve aromatiko-mjekësore, e kërpudhave, e gjojeve).
Këshillohet shumë reformimi, fuqizimi dhe mirëpajisja e inspektoriatit pyjor. Duhet një strukturë reale dhe funksionuese për menaxhimin e pyjeve dhe kullotave, për mbarështimin e tyre. Ende nuk dihet mirë gjendja e reale e tyre, sipërfaqja, kadastrimi, shqetësimet, etj. Po kjo edhe për pyjet e ulëta dhe shkurretat.
Kjo situatë e vështirëson tepër zotërimin dhe vlerësimin e pasurive pyjore, të faunës së egër, të bimëve mjekësore dhe etero-vajore, të prodhimeve të dyta pyjore, etj. Për gjithë këtë periudhë, nuk është bërë ndonjë studim real apo analizë ekonomike se sa të ardhura vijnë nga pyjet, kullotat dhe nënproduktet e tyre.
Përsëris si shumë herë të tjera se duhen filluar seriozisht programe reale pyllëzimi, duke filluar nga fidanishtet dhe fidanët e llojeve të vendit (Mullaj et al., 2017) që thuajse janë shteruar, e deri te nxitja e vullnetarizmit për pyllëzimin. Ftoj këtu edhe biznesin e vendit që të kthejnë vemëndjen nga investimi në pylltari dhe pyje. Shumë nga fuqia e biznesit në Shqipëri shkon sot në sektorin e ndërtimit, infrastrukturë urbane, turistike, në bregdet, por dhe edhe në zona të thella malore.
Shumë nga ekspertët dhe mjedisorët vendas dhe ndërkombëtarë mendojnë se kjo është e tepruar dhe dukshëm edhe në dëm të pyjeve dhe cilësisë së jetës. Për pyllëzimet duhet mobilizuar rinia, sidomos ajo e shkollës! Në shumë vende kjo bëhet me këtë mënyrë, si domosdoshmëri jo vetëm për shëndetin fizik, por edhe për më shumë oksigjen, më shumë vlera ekonomike, më pak erozion, më pak përmbytje, më shumë ujëra në lumenj dhe në burime, më pak ndotje, mikroklimë më të butë, më shumë hijeshi peizazhesh, më shumë vlera turistike etj.
Pylltaria është art dhe shkencë! Pylltaria moderne merret sot me shumë çështje jetike për njeriun, si: të sigurojë lëndë të parë druri, të ruajë habitatet natyrore, të ruajë cilësinë e ujërave sipërfaqësore, të krijojë mjedise çlodhëse, por të hapë dhe vende të reja pune, të mbrojë peizazhet dhe komunitetin; pylltaria merret sot dhe me arkitekturë peisazhi, me mbrojtjen e biodiversitetit, menaxhimin e pellgjeve ujëmbledhëse, me kontrollin e erozionit, kontrollin e përvetimit të dyoksidit të karbonit dhe çlirimin e oksigjenit, me ngrohjen globale etj.
Nga sa më sipër, do të këshilloja fort që pylltaria të vendoset ndër përparësitë e zhvillimit ekonomik në të ardhmen në Shqipëri, ku të synohet qoftë në aspektin praktik të mbarështimit të pyjeve dhe kullotave dhe në atë kërkimor (prodhim fidanësh të shëndetshëm, luftë ndaj sëmundjeve, inventarizim etj.).
Projekti për rindërtimin e Portit të Durrësit ka një sërë dritëhijesh dhe qytetarët shqiptarë mund të jenë ata që do të paguajnë çmimin. Një nga propozimet më kontroverse është financimi i një pjese të projektit duke shitur apartamente para se ndërtimi të nisë.
MĂ« 9 janar tĂ« 2021, njĂ« video e publikuar nĂ« Instagram, nga faqja zyrtare e restoranteve luksoze âNusretâ nĂ« Dubai, ndezi reagime tĂ« forta nĂ« ShqipĂ«ri. Kjo pĂ«r shkak se nga pamjet dalloheshin ish â zĂ«vendĂ«s kryeministri (por edhe MinistĂ«r i Shtetit pĂ«r RindĂ«rtimin i asaj kohe) Arben Ahmetaj, Belinda Balluku Ministre e InfrastrukturĂ«s dhe EnergjisĂ«, kĂ«shilltari i kryeministri Endri Fuga, si edhe nĂ«nkryetari i BashkisĂ« sĂ« TiranĂ«s, Arbjan Mazniku, biznemeni Samir Mane, nĂ«n shoqĂ«rinĂ« e njĂ« prej emrave me mĂ« ndikim nĂ« Lindjen e Mesme Mohamed Alabbar. Ai Ă«shtĂ« themeluesi dhe ish-kryetari i kompanisĂ« Emaar Properties, njĂ« nga zhvilluesit mĂ« tĂ« mĂ«dhenj dhe prestigjiozĂ« tĂ« pasurive tĂ« patundshme nĂ« botĂ«, e cila njihet pĂ«r projekte ikonike si Burj Khalifa nĂ« Dubai, ndĂ«rtesa mĂ« e lartĂ« nĂ« botĂ«, dhe kompleksi Downtown Dubai.
NĂ«n furtunĂ«n e komenteve se qeveritarĂ«t shpĂ«rdorojnĂ« taksat e qytetarĂ«ve, Mazniku replikoi se âas menunĂ« nuk e pamĂ«, darka ishte e porositur dhe e paguar nga kompaniaâ dhe ishte pjesĂ« e njĂ« misioni zyrtar pĂ«r tĂ« prezantuar investorin Emirat nĂ« projektet e portit, pĂ«rfshirĂ« ârevitalizimin e portit tĂ« DurrĂ«sitâ.
Kjo mendohet se është hera e parë që audienca shqiptare u njoh me faktin se një plan gjigand po luhej për fatin e një nga porteve më të rëndësishme dhe më antik të rajonit.
MĂ« 30 janar 2023, qeveria shqiptare dhe kompania âEagle Hills Real Estate Developmentâ nĂ«nshkruan njĂ« marrĂ«veshje pĂ«r njĂ« investim prej 2 miliardĂ« eurosh, qĂ« synon tĂ« shndĂ«rrojĂ« DurrĂ«sin nĂ« njĂ« qytet me dy porte, njĂ« pĂ«r pasagjerĂ« dhe njĂ« tjetĂ«r turistik e pĂ«r jahtet. Porti aktual do tĂ« spostohet nĂ« zonĂ«n e Porto Romanos, ndĂ«rsa nĂ« hapĂ«sirĂ«n e portit ekzistues do tĂ« zhvillohet projekti âDurrĂ«s Yachts & Marinaâ.
âProjekti gjigand, i cili do tĂ« shtrihet nĂ« 450 hektarĂ« dhe do tĂ« çelĂ« pĂ«rgjatĂ« gjithĂ« zhvillimit tĂ« tij 12 mijĂ« vende tĂ« reja puneâ- citohet ndĂ«r tĂ« tjera nĂ« postimin publik nĂ« faqen zyrtare tĂ« kryeministrisĂ« referuar projektit âDurrĂ«s Yachts & Marinaâ.
NĂ« projektin âDurrĂ«s Yachts & Marinaâ parashikohet tĂ« ndĂ«rtohen nĂ« total rreth 13 mijĂ« apartamente, 850 dhoma hoteliere dhe 280 vende pĂ«r jahte. Projekti do tĂ« zhvillohet nĂ« dy faza kryesore: Faza e parĂ« pĂ«rfshin ndĂ«rtimin e 4,000 apartamenteve, hoteleve dhe zonave tregtare, me njĂ« afat realizimi prej 5â7 vitesh dhe njĂ« investim prej 595 milionĂ« eurosh. Faza e dytĂ« zgjeron mĂ« tej projektin me marina pĂ«r jahte, mĂ« shumĂ« apartamente dhe hotele, duke shtrirĂ« kohĂ«zgjatjen totale tĂ« investimit deri nĂ« 20 vjet.
Për shkak të statusit si projekt strategjik, kompania zbatuese përfiton lehtësira të mëdha fiskale, si përjashtim nga tatimi mbi fitimin, TVSH-ja dhe taksat doganore, si dhe procedura të përshpejtuara për marrjen e lejeve brenda 150 ditëve. Marrëveshja garanton gjithashtu që kushtet fiskale dhe marrëveshja nuk do të ndryshohen për 99 vjet, duke mbrojtur interesat e investitorit.
Eduard Halimi, i cili shërbeu si Ministër i Drejtësisë nga viti 2011 deri në vitin 2013, në një analizë për median ngriti shqetësimin se 60% e kompanisë Eagle Hills ishte në pronësi të një rrjeti prej pesë kompanish, të cilat, sipas të dhënave të depozituara në Qendrën Kombëtare të Biznesit (QKB), janë të regjistruara në Ishujt Kajman.
Por kjo nuk ka qenë ndër kritikat e vetme që kanë marrë financuesit e këtij projekti nga zërat opozitarë.
MĂ« 27 korrik 2022, Autoriteti Portual i DurrĂ«sit themeloi shoqĂ«rinĂ« aksionare publike âAlbanian Seaports Development Companyâ (ASDC) pĂ«r tĂ« menaxhuar dhe koordinuar investimin strategjik tĂ« projektit âDurrĂ«s Yachts & Marinaâ. Kapitali fillestar i ASDC-sĂ« nĂ« momentin e themelimit ishte dhjetĂ« milionĂ« lekĂ« (rreth 103,000 euro), ndĂ«rsa nĂ« qershor 2024 u rrit nĂ« 21,9 milionĂ« lekĂ« (rreth 225,000 euro) pĂ«r tĂ« mbĂ«shtetur punĂ«n dhe pĂ«r tĂ« zgjeruar rolin e kompanisĂ« si njĂ« aktor publik i pĂ«rfshirĂ« nĂ« projekt.
NĂ« janar 2023, ASDC themeloi njĂ« filial tĂ« quajtur âDurrĂ«s Marinaâ, nĂ« tĂ« cilin zotĂ«ron 100% tĂ« kapitalit. Filiali Ă«shtĂ« pĂ«rgjegjĂ«s pĂ«r menaxhimin e zbatimit tĂ« projektit dhe bashkĂ«punimin me partnerĂ«t strategjikĂ«.
Shteti shqiptar, pĂ«rmes ASDC, zotĂ«ron 33% tĂ« aksioneve nĂ« projektin âDurrĂ«s Yachts & Marinaâ, i cili ka njĂ« vlerĂ« totale investimi prej rreth 2 miliardĂ« eurosh dhe parashikohet tĂ« gjenerojĂ« tĂ« ardhura prej 3.2 miliardĂ« eurosh. NĂ« pĂ«rputhje me kĂ«tĂ« pjesĂ«, shteti pritet tĂ« pĂ«rfitojĂ« rreth 281 milionĂ« euro nga fitimet neto tĂ« projektit.
âPasi tha 3 vjet se do tĂ« vijĂ« Emaar, Emaar, do tĂ« bĂ«jmĂ« Dubain nĂ« EvropĂ«, bĂ«het marrĂ«veshja midis shteteve dhe tani na del qĂ« Emaar nuk Ă«shtĂ« asgjĂ«kund. Pra ka tre vjet qĂ« thotĂ« do tĂ« vijĂ« kompani e madhe, prandaj nuk po e japim, prandaj po bĂ«jmĂ« njĂ« ligj special, dhe zbulojmĂ« tani qĂ« marrĂ«veshja nuk po bĂ«het me Emaar, por me njĂ« individ, i cili, para njĂ« viti krijoi disa kompani tĂ« ndryshme, qĂ« janĂ« praktikisht bosh, pa kapital, pa tĂ« punĂ«suar, pa historikâ- Ă«shtĂ« shprehur kryetari i partisĂ« âMundĂ«siaâ, Agron Shehaj.
Punë në zhvillim në portin e Durrësit
Projekt pa garë dhe jo transparent
NĂ« nĂ«ntor tĂ« 2022, 37 deputetĂ« tĂ« opozitĂ«s çuan nĂ« GjykatĂ«n Kushtetuese marrĂ«veshjen pĂ«r Portin e DurrĂ«sit, duke e cilĂ«suar atĂ« njĂ« mega aferĂ« korruptive. Pretendimet e opozitĂ«s u hodhĂ«n dy herĂ« poshtĂ« nga Gjykata Kushtetuese, e cila ndĂ«r tĂ« tjera u shpreh se menaxhimi i hapĂ«sirave publike nga investitori strategjik nĂ« nenin 10.6 tĂ« âMarrĂ«veshjes KuadĂ«râ duhet kuptuar se Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« mundĂ«si, zbatimi i sĂ« cilĂ«s mbetet nĂ« diskrecionin e pushtetit vendor.
Sipas Pano Soko, ekonomist dhe ish-bashkĂ«kryetar i partisĂ« âNisma Thurrjeâ, pavarĂ«sisht vendimit tĂ« gjykatĂ«s, ky lloj investimi nxit pabarazinĂ«.
Soko identifikon tre çështje kritike kryesore të lidhura me projektin: mungesa e mundësive të barabarta, kushtet dhe termat nën të cilat është negociuar dhe skema e rrezikshme e shitjes së apartamenteve para se të fillojë ndërtimi.
âJo mĂ« kot marrĂ«veshja e stabilizim â asocimit e pĂ«rcakton qartĂ« kĂ«tĂ« dhe jo mĂ« kot dhe Bashkimi Evropian u shpreh i shqetĂ«suar, nĂ« mos hapjen e njĂ« gare publike, ndĂ«rkombĂ«tare pĂ«r zhvillimin e kĂ«tij projekti, sepse nĂ« demokraci dhe nĂ« shtetin e sĂ« drejtĂ«s, shtetasit janĂ« tĂ« barabartĂ« para ligjit, Ă«shtĂ« aksiomĂ« absolute qĂ« duhet respektuar me rigorozitet, e cila u shkel nĂ« rastin e DurrĂ«s MarinĂ«sâ- tha Soko.
Eurokomisioneri për Zgjerimin, Oliver Varhelyi, i është përgjigjur letrës së kreut të grupit të PD, Enkelejd Alibeaj, ku pranoi shqetësimin e Bashkimit Evropian në lidhje me këtë projekt.
âTĂ« gjitha prokurimet dhe koncesionet, pĂ«rfshirĂ« dhe marrĂ«veshjet mes shteteve apo palĂ«ve tĂ« treta, duhet tĂ« ngrihen mbi parimet e transparencĂ«s, garĂ«s, trajtimit tĂ« barabartĂ« dhe jo diskriminimitâ â ishin fjalĂ«t e Oliver nĂ« letĂ«r.
Problemi i dytë sipas Sokos, është se shteti shqiptarë rrezikon të dal me humbje. Sipas tij vetëm zhvendosja e Portit të Durrësit mund të kushtoj diku te 2 miliardë dollarë, taksat e falura të projektit, por edhe toka që është diku te gati një milionë metër katrorë, me një çmim 100 euro m2, që mund të jetë më shumë shkon 150 milionë euro.
âPra ne po dalim me kĂ«pucĂ« tĂ« kuqe nga ky projekt!â- nĂ«nvizon ai.
Së fundmi ai ngre dhe shqetësimin për shitjen në gropë të apartamenteve, proces i cili sipas ekspertit ndodh vetëm në vende të botës së tretë.
âKjo ishte dhe kuota bazĂ« e financimit, pĂ«rveç shifrĂ«s qĂ« u parashikua tĂ« financoheshin nga Albbari dhe nga kredia qĂ« do tĂ« merrej, pjesa e investimit do tĂ« mbulohej nga paratĂ« qĂ« do tĂ« vinin nga shitja nĂ« gropĂ« e apartamenteve. Pra do tĂ« shitej ajri dhe me kĂ«to do tĂ« mbusheshin 2 miliardĂ« dollarĂ« tĂ« investimeveâ â vijon Soko.
Ai nënvizon se Alabbar ka pasur projekte të ngjashme dhe në Beograd dhe në Bjellorusi, që nuk kanë pasur një fund të mirë, e për këtë arsye Shqipëria në vend të tregohej e kujdesshme, u tregua shumë e hapur.
âPse u tregua shumĂ« e hapur ShqipĂ«ria? PikĂ«risht se u mendua qĂ« financuesit kryesorĂ«, apo paratĂ« qĂ« do tĂ« financonin kĂ«to projekte, apo blerjen e kĂ«tyre apartamenteve, do tĂ« vinin nga paratĂ« e pista!â- pĂ«rmbyll eksperti i ekonomisĂ«.
399 milionë euro nga buxheti shtetit për Portin në Porto Romanos
Ndryshe nga projekti âDurrĂ«s Yachts Marinaâ pĂ«r tĂ« cilin nuk u hap asnjĂ« garĂ«, pĂ«r ndĂ«rtimin e portit tĂ« ri nĂ« Porto â Romano u zhvilluan dy procedura tenderimi. Osservatorio Balcani ju drejtua Autoriteti Portual Durres (APD), i cili i konfirmoi se investimi pĂ«r Portin e ri nĂ« Porto â Romano do tĂ« jetĂ« rreth 399 milionĂ« euro dhe do tĂ« mbulohet tĂ«rĂ«sisht nga buxheti i shtetit.
âGjatĂ« periudhĂ«s sĂ« spostimit tĂ« operacioneve portuale nga Terminali aktual i kontejnerĂ«ve drejt Terminalit tĂ« ri, bizneset qĂ« varen nga trafiku i mallrave nĂ«pĂ«rmjet portit tĂ« DurrĂ«sit mund tĂ« pĂ«rballen me nevojĂ«n e riorganizimit tĂ« operacioneveâ- konfirmon APD, nĂ« lidhje me ndikimet qĂ« do tĂ« sjell ky transferim.
APD gjithashtu pretendon se do të gjenerohen të ardhura shtesë, pasi APD do të funksionoj si një autoritet me dy porte, ku porti ekzistues do të vazhdoj funksionimin i transformuar si një Marinë Turistike.
Procedura e tenderimit për ndërtimin e Portit të ri tregtar në Porto Romano ka kaluar një proces të gjatë dhe të ndërlikuar. Fillimisht e shpallur në korrik 2024 me një fond limit rreth 390 milionë euro, ajo u anulua disa muaj më vonë për shkak të mungesës së ofertave të përshtatshme. Në dhjetor të po atij viti, tenderi u rihap me dokumentacion të përmirësuar dhe pa ndarje në lote, duke tërhequr sërish interesin e kompanive ndërkombëtare. Pas dy raundeve të parakualifikimit dhe shqyrtimit të ankesave, aktualisht procedura ndodhet në fazën përfundimtare të vlerësimit të ofertave financiare, ku dy konsorciume janë në garë për fitimin e kontratës.
I pari është bashkimi midis kompanisë holandeze Van Oord dhe gjigandit belg Besix, ndërsa konsorciumi i dytë përfshin kompaninë greke Archirodon, në partneritet me Deme Dredging NV dhe Societa Italiana Dragaggi S.p.A. Të dyja konsorciumet kanë kaluar fazat teknike të kualifikimit dhe aktualisht janë në pritje të vlerësimit të ofertave financiare, që do të përcaktojë fituesin e kontratës për projektin strategjik.
Aranita Brahaj, drejtuese e platformës e të dhënave Open Data (organizatë që synon transparencën e të dhënave), në lidhje me parregullsi për tenderin e hapur për këtë projekt, tha për Osservatorio Balcani se ekziston një problematikë që lidhet me përgatitjen e dokumentacionit dhe projektit të tenderit.
âKa pasur njĂ« mungesĂ« tĂ« dukshme transparence nĂ« pĂ«rzgjedhjen e biznesit tĂ« huaj qĂ« ka kryer pĂ«rgatitjetâ-shprehet Aranita.
Ajo vijon se fillimisht u parashikua që kjo vepër të realizohej me financim të huaj, por më pas, për shkak të mungesës së garancive për fonde të jashtme, mbeti që Porti të ndërtohej me investime të brendshme.
âKjo tregon njĂ« mungesĂ« besimi nga partnerĂ«t ndĂ«rkombĂ«tarĂ« pĂ«r tĂ« mbĂ«shtetur projektinâ- pĂ«rmbyll Brahaj.
Rezistencë e vakët lokale
Ndryshe nga Mali i Zi, ku vendasit dhe aktivistĂ«t kanĂ« shprehur hapur kundĂ«rshtimin e tyre ndaj projekteve tĂ« Alabbar nĂ« Ulqin duke organizuar protesta, nĂ« ShqipĂ«ri rezistenca ka qenĂ« shumĂ« e dobĂ«t, pothuajse inekzistente. Propaganda e pĂ«rhapur gjerĂ«sisht nĂ« ShqipĂ«ri, qĂ« e paraqet DurrĂ«sin si âDubain e Mesdheutâ, ku vlerat e pronave dhe punĂ«simi do tĂ« rriteshin nĂ« mĂ«nyrĂ« eksponenciale, duket se ka funksionuar nĂ« mĂ«nyrĂ« efektive.
Zërat e ekspertëve dhe aktivistëve lokalë pothuajse janë inekzistente, ndryshe nga raste të tjera në Durrës, përmendim kundërshtitë të veprave infrastrukturore, për shembull objekti i Velierës.
Urbanisti nga Durrësi, Artan Kacani, shpjegon për Osservatorio Balcani se Porti i Durrësit është një vepër inxhinierike unike dhe se është bërë me kolona lundruese, pluskuese në ujë, pra gjithë dyshemeja e kontejnerëve kur vinë dallgët lundron mbi ujë.
Kacani thekson se relievi i Durrësit është argjiloz dhe shumë i vështirë për të pasur një stabilitet. Dhe sipas tij, ky ka qenë problemi gjithmonë në antikitet i Portit të Durrësit, pra gjithmonë ka qenë territore jo të qëndrueshme për të zhvilluar një port infrastrukture të madhe.
âTĂ« marrĂ«sh kĂ«tĂ« port, kĂ«tĂ« zgjidhje gjeniale inxhinierike dhe ta konvertosh duke hedhur materiale tĂ« ndryshme, jo vetĂ«m ke ndryshuar sizmologjinĂ« e tokĂ«s, por mbi tĂ« gjitha ke krijuar njĂ« budallallĂ«k nĂ« ujĂ«, sepse Ă«shtĂ« territor sizmologjik shumĂ« i fortĂ« dhe kĂ«tĂ« e vĂ«rteton historia e DurrĂ«sitâ â thotĂ« ai.
Kacani shprehet se e njĂ«jta vĂ«shtirĂ«si haset edhe nĂ« Porto â Romano, ku do tĂ« zhvendoset Porti i ri, pasi Porto â Romano shtrihet nĂ« buzĂ«t e pllakave tektonike.
âĂshtĂ« e njĂ«jta sfidĂ« si dhe ura nĂ«pĂ«rmjet ItalisĂ« dhe SicilisĂ« qĂ« shumĂ« politikanĂ« thonĂ« do ta bĂ«jmĂ« por asnjĂ« inxhinierĂ« nuk e hedh firmĂ«n sepse janĂ« bashkimet e pllakave tektonike dhe nĂ« tĂ« ardhmen ato mund tĂ« krisen dhe tĂ« lĂ«vizin. Nuk ka asnjĂ« lloj garancieâ â thekson Kacani.
Një tjetër arkitekt nga Durrësi, Enea Papa thotë se nuk është ndarë akoma, nëse duam qytet historik, turistik, apo çfarë të dalë. Ai tregon për Osservatorio Balcani se Durrësi nuk ka as infrastrukturën e duhur për të gjithë këtë ngarkesë urbane që pritet të mikpresë.
âDurrĂ«si ka dy orĂ« ujĂ« nĂ« ditĂ«, si pretendon qĂ« do sjellĂ«sh gjithĂ« ato rezidentĂ« e turistĂ«, do tĂ« thotĂ« tĂ« sjellĂ«sh njĂ« qytet tĂ« dytĂ«. Nuk jemi gati! ĂshtĂ« sikur tĂ« bĂ«sh dasmĂ« nĂ« njĂ« shtĂ«pi dy plus njĂ«, nuk e bĂ«n dot, se sâke ku ul njerĂ«zit! Do kurajo tĂ« madhe tĂ« bĂ«sh diçka tĂ« tillĂ«!â- analizon Papa.
Rasti i Portit të Durrësit përfaqëson shumë më tepër se një projekt ndërtimi; ai është një pasqyrë e mënyrës se si konceptohet zhvillimi urban, qeverisja ekonomike dhe raporti i qeverisë me publikun në Shqipëri. Mungesa e transparencës, shmangia sistematike e garës, përjashtimi i qytetarëve dhe specialistëve nga vendimmarrja, dhe dyshimet mbi interesat e përfshirë pas një projekti kaq të madh, e kthejnë këtë histori në një studim rasti për keqmenaxhimin e hapësirës publike dhe sfidat e demokracisë funksionale.
Përtej retorikës politike dhe premtimeve për investime miliarda-euroshe, mbetet pyetja themelore: Kujt i shërben ky projekt? Dhe çfarë humbasim si qytet dhe si shoqëri kur vendimmarrja për të ardhmen urbane e vendit kalon pa konsultim, pa analizë reale dhe pa llogaridhënie?
Nëse kjo histori do të vazhdojë të përsëritet edhe me projekte të tjera strategjike apo aeroportet, rrezikojmë të ndërtojmë një Shqipëri që nuk është për qytetarët e saj, por për interesa të ngushta, të padukshme dhe afatshkurtra.
Edhe pse Komiteti i Trashëgimisë Botërore i dha një vit shtesë qeverisë maqedonase dhe shqiptare për të zbatuar masa korrigjuese për liqenin e Ohrit, kjo duket se nuk po i ndal projektet e ndërtimit në këtë zonë, të paktën në vendin tonë.
Ndërtime pranë Zonave të Mbrojtura
âNdodhur pranĂ« parkut tĂ« Drilonit. Pusho pranĂ« natyrĂ«s!â â Ă«shtĂ« thirrja e kompanisĂ« sĂ« ndĂ«rtimit âKontaktâ qĂ« fton blerĂ«sit tĂ« zgjedhin me njĂ« klikim apartamentet nĂ« projektin âPyjet e Drilonitâ.
âRezervoni shtĂ«pinĂ« tuaj tĂ« pushimit nĂ« zemĂ«r tĂ« Tushemishtit pĂ«r vetĂ«m 1,000âŹâ â shkruhet nĂ« njĂ« tjetĂ«r reklamĂ« nĂ« rrjet, shoqĂ«ruar me rendera garsonieresh, apartamentesh 1+1, ose 2+1. Por sipas BashkisĂ« sĂ« Pogradecit nĂ« zonĂ«n nĂ« fjale nuk ka nisur asnjĂ« ndĂ«rtim.
Bashkia Pogradec u përgjigj zyrtarisht se nuk disponon asnjë të dhënë apo dokumentacion të lidhur me këtë projekt, po ashtu edhe Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura (AKZM) i konfirmoi Citizens.al se nuk e njeh projektin në fjalë.
âParku i Drilonit, ndodhet nĂ« zonĂ«n Peizazh i Mbrojtur Ujor/TokĂ«sor, shpallur me VKM-nĂ« Nr. 597, datĂ« 25.09.2024 tĂ« Liqenit tĂ« Pogradecitâ. Gjithashtu kjo zonĂ« Ă«shtĂ« edhe ZonĂ« e TrashĂ«gimisĂ« Kulturore BotĂ«rore UNESCOâ â thekson pĂ«rgjigja e AKZM.
NdĂ«rsa AgjencisĂ« sĂ« Zhvillimit tĂ« Territorit (AZHT) u shpreh se pĂ«r projektin âPyjet e Drilonit, kompleks me godina banimi 1-9 dhe 12 kate mbi tokĂ« dhe 1 kat nĂ«ntokĂ«â, me zhvillues shoqĂ«rinĂ« âKONTAKTâ SHPK Ă«shtĂ« depozituar njĂ« aplikim pĂ«r leje ndĂ«rtimi mĂ« datĂ« 08.02.2025.
âAktualisht, nuk ka ende njĂ« vendimmarrje nga KĂ«shilli KombĂ«tar i Territorit dhe Ujit (KKTU) pĂ«r kĂ«tĂ« aplikimâ â i tha AZHT Citizens.al.
Citizens.al kontaktoi kompaninĂ« âKontaktâ, e cila refuzoi tĂ« japĂ« informacion mbi projektin. NjĂ« pĂ«rfaqĂ«sues i âKontaktâ i tha Citizens se ânuk ka tĂ« drejtĂ« ta bĂ«jĂ« kĂ«tĂ« artikullâ dhe se projekti Ă«shtĂ« miratuar nga UNESCO.
Në të vërtetë, UNESCO nuk ka mandat të miratojë ose refuzojë projekte infrastrukturore në zonat e shpallura Trashëgimi Botërore, kjo është detyrë e institucioneve shqiptare, të cilat u shprehën zyrtarisht se nuk kanë miratuar një leje për këtë projekt. Megjithatë rezervimet për shitje kanë nisur.
Ekonomisti Pano Soko shpjegon se fenomeni i shitjeve tĂ« apartamenteve ânĂ« ajĂ«râ ndodh nĂ« vende ku zbatimi i ligjit apo disiplina shoqĂ«rore nuk Ă«shtĂ« e fortĂ«: âRisku Ă«shtĂ« shumĂ« i madh. Ti paguan por ti nuk e di nĂ«se ndĂ«rtuesi e mbaron ndonjĂ«herĂ« pallatin apo nuk e mbaron, i respekton afatet apo jo. Ka pasur raste tĂ« riskut ekstrem, ku ti paguan lekĂ«t dhe ai nuk e ndĂ«rton asnjĂ«herĂ« pallatinâ.
âPo thahen burimet e Drilonitâ
Inxhinieri Arian Merolli, një nga ambientalistët që ka punuar për përfshirjen e liqenit të Ohrit në UNESCO, thotë se ne nuk kemi seriozitet ne dokumentet që çojmë në Paris.
âNe çdo vit duhet tĂ« raportojmĂ« si Ă«shtĂ« gjendja me anĂ« tĂ« njĂ« dokumenti standart, âstate conservation reportâ dhe ne i kemi thĂ«nĂ« Unescos se nuk ka ndĂ«rtime, edhe pse e dinĂ« (grupi raportues) qĂ« kĂ«to iniciativa ekzistojnĂ«â, tregon ai pĂ«r Citizens.
Sipas tij, në misionin e fundit të UNESCO në vitin 2020, në Tushemisht nuk kishte asnjë ndërtim, kur erdhi misioni monitorues në vitin 2022, gjeti një grup prej 6 ndërtimesh paralele që ishin bërë brenda dy vitesh.
âMirĂ« kĂ«to ndĂ«rtime qĂ« ishin bĂ«rĂ«, por kĂ«to qĂ« ramĂ« dakord qĂ« nuk do bĂ«heshin, pse u bĂ«nĂ«?â- pyet Merolli.
Ai thekson se kaosi i ndërtimeve ka sjellë tharjen e burimeve të Drilonit në disa vende, si dhe shumë shpejt ky ekosistem mund të shkoj drejt zhdukjes.
âZona ka status trashĂ«gimi natyrore, n.q.s. ti ndĂ«rton ngjitur me zonĂ«n qĂ« quhet trashĂ«gimi botĂ«rore, ti ke prishur vlerat universale qĂ« ka rajoni. Ky Ă«shtĂ« elementi qĂ« e pĂ«rcakton si trashĂ«gimi botĂ«roreâ- pĂ«rmbyll Meroli.
âShansi i fundit pĂ«r veprimâ
Kjo ishte hera e tretë, që u parashtrua propozimi për përfshirjen e Rajonit të Ohrit në Listën e Trashëgimisë në Rrezik, gjatë sesionit të 47-të të Komitetit të Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s, që u zhvillua në korrik 2025.
âZhvillimet ne infrastrukture , ndotja e vazhdueshme nga shkarkimet ne liqen kane çuar ne degradim te biodiversititeti vit pas viti ne Liqenin e Ohritâ- tha pĂ«r Citizens Margarita Buxhaku nga Qendra Shqiptare pĂ«r Qeverisje Mjedisore (ACEG).
Më shumë se 40 organizata të shoqërisë civile nga Shqipëria, Maqedonia e Veriut, Ballkani Perëndimor dhe vende të tjera të Evropës, të cilat nënshkruan një letër të përbashkët drejtuar Komitetit të Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s. Pikat kyçe të letrës përfshinin : Moszbatimin e rekomandimeve të përsëritura nga misionet monitoruese të UNESCO-s që nga viti 1998; Zhvillim të dëmshëm infrastrukturor, si ndërtimi i Autostradës A2 pa vlerësime strategjike mjedisore; Dështimin për të zbatuar 19 rekomandimet e misionit monitorues të vitit 2017 etj.
Edhe pse kishte bazë që rajoni të futej menjëherë në Listën e Trashëgimisë Botërore në Rrezik, Komiteti vendosi të mos e bëjëkëtë tani. UNESCO i dha 12 muaj shtesë qeverive të Maqedonisë së Veriut dhe Shqipërisë për të zbatuar masa korrigjuese konkrete.
Autoritetet e të dy vendeve (Shqipëri dhe Maqedoni e Veriut) duhet të dorëzojnë një raport të detajuar mbi gjendjen dhe përparimin deri më 1 shkurt 2026. Vendimi final për futjen ose jo në listën e vendeve në rrezik do të merret në Sesionin e 48-të të Komitetit në vitin 2026.
Liqeni i Ohrit shtrihet mes ShqipĂ«risĂ« dhe MaqedonisĂ« sĂ« Veriut, me sipĂ«rfaqe rreth 358 kmÂČ dhe thellĂ«si maksimale 288 metra, duke e bĂ«rĂ« njĂ« nga liqenet mĂ« tĂ« thellĂ« dhe mĂ« tĂ« vjetĂ«r nĂ« EvropĂ«. Ai ka njĂ« biodiversitet unik, me shumĂ« specie endemike tĂ« faunĂ«s dhe florĂ«s, dhe rreth tij ndodhen qytete historike, pĂ«rfshirĂ« qytetin e Ohrit nĂ« MaqedoninĂ« e Veriut.
Gjeografikisht Kamza etiketohet si periferia e Tiranës, por në realitet ajo ka ndërtuar identitetin e saj, si një arkivë e gjallë përpjekjesh sociale, politike dhe kulturore.
Në këtë mozaik urban me mbi 96 mijë banorë, historitë individuale kthehen kolektive si rezultat i sfidave të njëjta të migrimit të brendshëm.
NjĂ« nga kĂ«to histori Ă«shtĂ« ajo e familjes sĂ« Luke BalĂ«s, e cila la PukĂ«n pĂ«r tâu vendosur nĂ« KamĂ«z rreth tre dekada mĂ« parĂ«.
Por përpjekja e tyre për një jete më të mirë duket se vazhdon: nga migrimi i brendshëm, te emigrimi jashtë vendit. Familja e Bala po përballet me të njëjtën situatë si tre dekada më parë në një valë të dytë mërgimi teksa dy djemtë e saj janë zhvendosur në Gjermani dhe Itali.
âVendimin e mori burri qĂ« mĂ« ka vdekur, se iku kooperativa ishim dy familje, dy kurora, dhe ishte jeta e papĂ«rballueshme. Ka ardhur burri, ka marrĂ« njĂ« tokĂ«, ka bĂ«rĂ« njĂ« barakĂ«, pastaj na ka marrĂ« neve, katĂ«r fĂ«mijĂ« dhe mua,â tregon Lukja.
Në vitet pas rënies së diktaturës shumë familje si e Lukes u zhvendosën nga zonat rurale drejt rrethinave të Tiranës.
Rasti i saj, ndihmon për të kuptuar zhvillimin e Kamzës si qytetin e atyre njerëzve që mbërritën dhe e ndërtuan ngadalë pa pasur infrastrukturë dhe garanci ligjore. Shumë nga ndërtimet e asaj vale migrimi mbeten informale edhe sot.
âSâkisha gjithçka unĂ« kĂ«tu. UjĂ« sâkishte drita sâkishte, njĂ« dhomĂ« barake ishte, thashĂ« âPaskam qenĂ« mirĂ« atje!â, kur erdhĂ«m fillimisht. FĂ«mijĂ«t ishin tĂ« vegjĂ«l, mĂ« i madhi 13 vjeç, mĂ« i vogli 2 vjeç,â kujton Lukja.
âFilluam, mora lopĂ«n, mora delet, pulat e gjĂ«rat qĂ« ishin aty, tokĂ« kishte boll, kishim nga tĂ« kullosnin, burri iku roje atĂ«herĂ« punonte te lumi ngarkonin makina me gurĂ«,â vijon Lukja teksa thekson se djali i madh emigroi teksa ishte vetĂ«m 13 vjeç.
â13 vjeç mĂ« ka ikur i madhi, edhe ashtu nga pak, nga pak e bĂ«mĂ« kĂ«tĂ« shtĂ«piâ shprehet ajo.
Për Luken zhvendosja në Kamëz erdhi me shumë vështirësi, që nga ndërtimi i shtëpisë e deri në ditët e sotme ku ajo vuan ende mungesën e legalizimit.
âKemi 19 vite qĂ« i kemi futur letrat edhe nuk janĂ« bĂ«rĂ« ende legalizimet, na thonĂ« shko kĂ«tu, shko atje, do bĂ«hen, do vinĂ«, asgjĂ«âŠâ shprehet ajo e revoltuar.
âNuk ka lĂ«nĂ« zyrĂ« burri dhe unĂ« pa shkuar, do dalin tani, do dalin me kĂ«to zgjedhje, erdhĂ«n dhe kĂ«to zgjedhje, nuk na dolĂ«n, se sâbĂ«n do dalin nĂ« 2028, ne dikur do vdesim thashĂ«, ato sâpo dalin,â vijon Lukja.
Sakrifica që ajo së bashku me bashkëshortin e saj bënë vite më parë duke lënë Pukën, nuk e ndaloi dot emigrimin e fëmijëve të saj, për të cilët edhe pse e keqardhur që janë larguar, ajo thotë se janë e vetmja garanci që ajo ka, pasi pensioni nuk i del as për ilaçet.
âKa kohĂ« qĂ« as ilaçet nuk mĂ« dalin, 130 mijĂ« lekĂ«, vetĂ«m qĂ« janĂ« fĂ«mijĂ«t, djali atje nĂ« Gjermani, se pĂ«r pension kur tĂ« duash je e vdekur, shkon 50-60 dritat, edhe 20 ujĂ«, ikin 80, edhe nga njĂ« shishe qumĂ«shti 25 mijĂ« lekĂ«,â llogartit kostot e jetĂ«s Luke Bala.
Historia e Lukes Ă«shtĂ« e ngjashme me njĂ« nga mijĂ«ra banorĂ« tĂ« KamzĂ«s, njerĂ«z qĂ« emigruan brenda vendit pĂ«r njĂ« jetĂ« mĂ« tĂ« mirĂ«, investuan jetĂ«n e tyre nĂ« ndĂ«rtimin e shtĂ«pive, por u pĂ«rballĂ«n me pamundĂ«si pĂ«r tâu integruar plotĂ«sisht, probleme ligjore dhe njĂ« valĂ« tĂ« dytĂ« emigrimi.
Emigrimi e ka shoqĂ«ruar historinĂ« e ShqipĂ«risĂ« ndĂ«r vite. MijĂ«ra familje janĂ« larguar qĂ« nga vitet â90, nĂ« kĂ«rkim tĂ« njĂ« jete mĂ« tĂ« mirĂ«. Disa janĂ« larguar nĂ« heshtje. TĂ« tjerĂ« janĂ« kthyer me zhgĂ«njim, pĂ«r tĂ« nisur nga e para njĂ« migrim tjetĂ«r brenda vendit.
Ky Ă«shtĂ« rasti i Alta Kolecit, njĂ« grua e cila ka pĂ«rjetuar atĂ« qĂ« shumĂ« e pĂ«rshkruajnĂ« si ânjĂ« jetĂ« nĂ« lĂ«vizjeâ. Fillimisht nga Puka drejt AthinĂ«s, mĂ« pas drejt kthimit tĂ« vĂ«shtirĂ« nĂ« ShqipĂ«ri: nĂ« KamĂ«z, njĂ« qytet qĂ« u ngrit nga historitĂ« e mĂ«rgimtarĂ«ve.
Historia e Altes nuk është thjesht një rrëfim për largimin apo kthimin. Ajo flet për sakrificën mes dy realiteteve, mundësinë e humbur dhe vendosmërinë për të bërë përpara bazuar te shpresa se e nesërmja do të jetë ndryshe.
âKa qenĂ« njĂ« situatĂ« shumĂ« e vĂ«shtirĂ« se ka qenĂ« 96-ta. KanĂ« qenĂ« ato trazirat, qĂ« po fillonin, qĂ« ishte pak vĂ«shtirĂ« me njĂ« fjalĂ«. NjerĂ«zit po emigronin, pastaj ika direkt pĂ«r Greqi, pĂ«r AthinĂ«. Vitin e parĂ« nuk Ă«shtĂ« se punoja shumĂ«, kishim njĂ« tĂ« njohur nĂ« katin e sipĂ«rm dhe ajo mĂ« merrte me vete, ishte njĂ« familje greke, thjesht mĂ« shumĂ« qĂ« tĂ« mĂ«soja gjuhĂ«n, tĂ« ambientohesha, se ishte e vĂ«shtirĂ« dhe atĂ«herĂ« aty nuk ka pasur shumĂ« emigrantĂ«, qĂ« tĂ« thuash qĂ« tĂ« kishe komunikimâ kujton Alta.
Sipas Eurostat, në vitin 2023 rreth 49,000 shqiptarë emigruan drejt vendeve të BE-së, një eksod i ngjashëm me vitin 2015.
Census 2023 zbuloi se popullsia e Shqipërisë është zvogëluar me 14.5 % që nga 2011, duke reflektuar largimin e rreth 490,000 personave në rreth një dekadë.
Por mes vĂ«shtirĂ«sive pĂ«r tâu ambientuar nĂ« shtetin e huaj, Alta dhe bashkĂ«shorti vendosin qĂ« tĂ« ardhurat e fituara nĂ« emigrim tâi investonin nĂ« ShqipĂ«ri, kĂ«shtu qĂ« mes vĂ«shtirĂ«sish vendosĂ«n tĂ« kthehen dhe ta ndĂ«rtojnĂ« jetĂ«n kĂ«tu.
âE menduam rikthimin, sepse ne çdo fitim qĂ« kishim i sillnim nĂ« ShqipĂ«ri, dhe pĂ«r njĂ« biznes qĂ« e kishim tĂ« hapur bashkĂ« me njĂ« tjetĂ«r, gjithĂ« ai mundimi jonĂ«, ishte aty,â tregon Alta pĂ«r vĂ«shtirĂ«sitĂ«.
Vendimi pĂ«r tâu kthyer duket se ndikoi jo pak te Alta. Ajo shprehet se e pati tĂ« vĂ«shtirĂ« tĂ« ambientohej me kthimin pasi kishte nisur tĂ« mĂ«sohej me realitetin e ri nĂ« Greqi nĂ« njĂ« fazĂ« ku sapo ishte bĂ«rĂ« familjare.
Mendimi se si mund tĂ« kishin shkuar gjĂ«rat nĂ«se nuk do tĂ« ishin kthyer, e ka ndjekur pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« gjatĂ« atĂ«. Edhe pse emigrantĂ«, edhe pse tĂ« huaj, jeta nĂ« Greqi duket se ofronte diçka qĂ« ShqipĂ«ria sâe kishte: sigurinĂ« dhe stabilitetin.
Alta shprehet se i mungon çdo gjë nga Greqia, pavarësisht se atje ata ishin të huaj.
âEdhe kur u kthyem kĂ«tu, prapĂ« tĂ« huaj,â kujton ajo me zhgĂ«njim, âPastaj kĂ«tu nuk ka as park pĂ«r fĂ«mijĂ«t, as spitalet, as rregull, asgjĂ«.â
âErdhĂ«m me shpresĂ«n se kĂ«tej do tĂ« ishte mĂ« mirĂ« me njĂ« fjalĂ«, sepse ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« shumĂ« vend i bukur, thjesht nuk janĂ« drejtuesit tĂ« rregullt, qĂ« tĂ« eci pĂ«rpara.â vijon ajo teksa rrĂ«fen se po tĂ« ishte pĂ«r tĂ«, ajo do tĂ« ikte sĂ«rish pĂ«r nĂ« Greqi.
Por edhe pse e mendon largimin si opsion, Alta ka arritur që ta fitojë pavarësinë, me gjithë vështirësitë që ka, sidomos për një grua. Prej shtatë vitesh ka hapur një sallon parukerie dhe shprehet e kënaqur për këtë sipërmarrje të cilën e ka nisur që në Greqi kur ishte emigrante.
âShkollĂ«n pĂ«r parukeri e kam mbaruar nĂ« Greqi, nuk Ă«shtĂ« se fillova kĂ«tu,â tregon Alta, âKam bĂ«rĂ« dhe punĂ« tĂ« tjera, por pastaj duhet tĂ« punĂ«sohesha sepse doja tĂ« punoja, tĂ« isha e pavarur, dhe fĂ«mijĂ«t i kisha tĂ« vegjĂ«l, 8-10 vjeçâ.
PĂ«r tĂ«, shqetĂ«simi kryesor pas kthimit ka qenĂ« shkollimi i fĂ«mijĂ«ve, pasi ndryshe nga Greqia sistemi arsimor shqiptar nuk ka orare fleksibĂ«l qĂ« tâi ndihmojĂ« prindĂ«rit pĂ«r tĂ« vijuar rregullisht punĂ«n, ndĂ«rsa Kamza shtĂ«pi e shumĂ« familjeve tĂ« rikthyera nga emigrimi, Ă«shtĂ« njĂ« zonĂ« e re urbane qĂ« nuk ka shumĂ« shkolla dhe mĂ«simi nĂ« disa prej tyre bĂ«het me turne.
Por si shumë qytete të Shqipërisë, që po zbrazen, edhe Kamza nuk po i bën dot ballë emigracionit. Brezi i dytë i familjeve që e ngritën jetën në Kamëz, i kanë sytë drejt emigrimit.
âAkoma i kam me studime, por edhe fĂ«mijĂ«t, mendimi Ă«shtĂ« pĂ«r jashtĂ«, qĂ« tĂ« lĂ«vizin. UnĂ« nuk u them qĂ« tĂ« ikin, thjesht Ă«shtĂ« mĂ«nyra e jetesĂ«s kĂ«tu, Ă«shtĂ« goxha e vĂ«shtirĂ«,â shprehet Alta, e cila pohon se gjĂ«rat kanĂ« ndryshuar nĂ« ShqipĂ«ri, por qĂ« sipas saj vijohet tĂ« ketĂ« mangĂ«si.
âQĂ« nga transporti, qĂ« nga vĂ«shtirĂ«sitĂ« pĂ«r fĂ«mijĂ«t, shkollat qĂ« janĂ« (me turne) jo paradite, jo pasdite, fĂ«mijĂ«t kush do tâi marrĂ«, kush do tâi çojĂ«, me njĂ« fjalĂ«, gratĂ« kanĂ« shumĂ« vĂ«shtirĂ«si te pjesa e familjes. Nuk kanĂ« njĂ« park, i mungojnĂ« shumĂ« gjĂ«ra KamzĂ«s,â pĂ«rfundoi ajo.
Rrjeti i Gazetarëve të Sigurt (Safe Journalists), Qendra Evropiane për Lirinë e Shtypit dhe Medias (ECPMF) dhe Komisioneri për Mbrojtjen nga Diskriminimi dënuan të premten gjuhën e rëndë ndaj Asociacionit të Gazetarëve të Shqipërisë (AGSH), anëtarëve të bordit dhe drejtuesit të saj, Isa Myzyraj.
NjĂ« artikull me gjuhĂ« denigruese u publikua pas reagimeve tĂ« AGSH-sĂ« pĂ«r situatĂ«n nĂ« âNews 24â. Artikulli anonim linçonte Asociacionin dhe drejtuesin e saj, gazetarin Myzyraj, me gjuhĂ« ofenduese dhe homofobe.
Portali që botoi artikullin njihet për qasje në shkelje të të gjitha rregullave të etikës. Përgjithësisht shkrimet janë pa autor, teksa nuk ka asnjë emër publik se kush qëndron pas në redaksinë e saj.
Një vit më parë, ky portal linçoi edhe njerëz të tjerë aktivë në advokimin për lirinë e medias në Shqipëri.
NgjashĂ«m janĂ« linçuar drejtuesja e qendrĂ«s âShkencĂ« dhe Inovacion pĂ«r Zhvillimâ (SCiDEV), Blerjana Bino, dhe drejtuesi i âKĂ«shillit Shqiptar tĂ« Mediasâ (KSHM), Koloreto Cukali, por dhe anĂ«tarĂ«t e bordit tĂ« KSHM-sĂ«, sikurse edhe gazetarja Ola Xama.
Prej 9 gushtit, punonjĂ«sit e âNews24â dhe rrjetit tĂ« mediave tĂ« lidhur me tĂ«, nuk kanĂ« mundur tĂ« vijojnĂ« punĂ«n, pĂ«r shkak tĂ« ndĂ«rprerjes sĂ« sinjalit dhe marrjes sĂ« godinĂ«s nga policia.
ECPMF shprehu shqetĂ«sim pĂ«r vendosjen e AGSH-sĂ« nĂ« shĂ«njestĂ«r, duke e cilĂ«suar sulmin pasojĂ« tĂ« punĂ«s sĂ« saj pĂ«r dokumentimin e ngjarjeve qĂ« pĂ«rfshijnĂ« mosmarrĂ«veshjen e pronĂ«sisĂ« mes qeverisĂ« dhe kompanisĂ« âFocus Media Groupâ, e cila ka lĂ«nĂ« pa punĂ« dhjetĂ«ra gazetarĂ«.
Safe Journalists, e cilësoi gjuhën e përdorur si të papranueshme dhe theksoi se sulmet e tilla synojnë të diskreditojnë punën e gazetarëve dhe të nxisin klimë armiqësore ndaj gazetarisë së lirë në Shqipëri.
âĂdo sulm ndaj gazetarĂ«ve Ă«shtĂ« sulm ndaj demokracisĂ«, interesit publik dhe tĂ« drejtave themelore tĂ« njeriutâ, theksoi rrjeti.
Komisioneri për Mbrojtjen nga Diskriminimi e quajti këtë akt një përpjekje për intimidim dhe denigrim, duke theksuar se përdorimi i stereotipeve dhe paragjykimeve cenon jo vetëm etikën, por është edhe i dënueshëm me ligj.
Komisionieri tha se po vlerëson nisjen e një hetimi për gjuhën që prek identitetin e individëve dhe pakicave shoqërore.
Rasti i fundit tregon se tensionet mes autoriteteve, pronarëve të mediave dhe gazetarëve po thellohen.
Sulmet verbale ndaj përfaqësuesve të medias përbëjnë rrezik të drejtpërdrejtë për lirinë e shprehjes dhe transparencën publike.
MĂ« herĂ«t, mĂ« 11 gusht, njĂ« faqe e rreme nĂ« rrjetet sociale e cila shfaqej me logo tĂ« njĂ«jtĂ« por me emrin âAsociacioni GazetarĂ«ve ShqiptarĂ«â, pĂ«rhapi dizinformim nĂ« lidhje me qĂ«ndrimet e drejtuesit tĂ« AGSH-sĂ« dhe disa prej anĂ«tarĂ«ve tĂ« saj qĂ« kishin tĂ« bĂ«nin gjithashtu me çështjen e âNews24â.
Bar-kafe âKadiuâ nĂ« fshatin Kurdari tĂ« Matit ishte mbushur plot mĂ«ngjesin e sĂ« martĂ«s. BanorĂ«t e zonĂ«s ishin mbledhur pĂ«r tĂ« ndarĂ« shqetĂ«simet e tyre tĂ« dy muajve tĂ« fundit: ndĂ«rtimi i hidrocentralit âDomaâ dhe shoqĂ«rimet e vazhdueshme nĂ« polici tĂ« atyre qĂ« kundĂ«rshtojnĂ« punimet.
Rrufitjet e kafeve shoqëroheshin në sfond nga gurgullima e ujit në kanalin vaditës krah rrugës së shtruar gjatë fushatës së fundit zgjedhore. Ndryshe, çezma e lokalit nuk kishte ujë.
âNuk kemi ujĂ« tĂ« pijshĂ«m, jo mĂ« ujĂ« pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar HEC-e nĂ« kĂ«tĂ« zonĂ«,â tregoi pĂ«r Citizens.al Erind Saliaj, banor, njĂ«herĂ«sh administrator i njĂ«sisĂ« administrative Suç tĂ« bashkisĂ« Klos, e cila pĂ«rfshin pesĂ« fshatra.
NĂ« lumin e LusĂ«s, qĂ« kalon mes tre prej kĂ«tyre fshatrave â Kurdari, SkĂ«nderaj dhe Kurqelaj â parashikohet tĂ« hapet 4.4 kilometra trase rruge dhe rrjedha e lumit tĂ« futet nĂ« tuba.
Ardhja e makinerive tĂ« kompanisĂ« âGlobal Interprise Groupâ, e cila do tĂ« ndĂ«rtojĂ« hidrocentralin ka trazuar banorĂ«t. Ata i kanĂ« pritur me protesta pasi e shohin projektin me rrezik pĂ«r jetesĂ«n e tyre, tĂ« pĂ«rqendruar kryesisht te bujqĂ«sia dhe blegtoria.
âA nuk Ă«shtĂ« gjynah ta kthesh nĂ« shkretĂ«tirĂ«, ku asnjĂ« lloj gjallese tĂ« mos ekzistojĂ«. Fshati qĂ« Ă«shtĂ« nĂ« Kurqelaj, dil matanĂ« Ă«shtĂ« HEC, ec nĂ« kĂ«tĂ« anĂ« Ă«shtĂ« HEC, ku tâi kullosĂ« delet dhe dhitĂ« ai?â, shprehet i revoltuar Abdulla Abdullaj, banor i fshatit.
Erindi tregon se tentativat e para për hidrocentrale në këtë zonë kanë qenë që nga vitet 2006 e 2013, me dokumente të plotësuara më pas në vitin 2018. Ai thotë se ato janë shoqëruar pa dëgjesa publike dhe me kontrata të nënshkruara pa transparencë.
Rexhep Kuleni, gjithashtu banor, i angazhuar që në fillim kundër projektit, thotë se procesverbalet e dëgjesave janë manipuluar.
âNĂ« listĂ«n me 19 veta tĂ« dĂ«gjesĂ«s sĂ« vitit 2018 figurojnĂ« edhe dy 14-vjeçarĂ« qĂ« sâkanĂ« firmosur as vetĂ«,â kujton ai teksa shton se Drejtoria e Mjedisit DibĂ«r e pati cilĂ«suar dĂ«gjesĂ«n me shumicĂ« âproâ, pavarĂ«sisht se tĂ« paktĂ«n 12 prej pjesĂ«marrĂ«sve ishin shprehur âkundĂ«râ.
Vonesa nĂ« konkretizimin e projektit bĂ«ri qĂ« kompanisĂ« tâi pĂ«rfundonte leja dhe pĂ«r kĂ«tĂ« ajo provoi sĂ«rish tĂ« merrte njĂ« leje tĂ« re duke thirrur njĂ« dĂ«gjesĂ« tjetĂ«r nĂ« korrik tĂ« vitit 2020. Por kĂ«saj here falĂ« angazhimit tĂ« banorĂ«ve, kompania mori njĂ« refuzim masiv prej 613 personash.
âUnanimisht e kanĂ« refuzuar kompaninĂ« pĂ«r tĂ« ardhur dhe pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar HEC-et,â u shpreh Erindi.
Mirëpo, pavarësisht këtij refuzimi, kompania u kthye sërish në vitin 2023 duke iu shmangur dëgjesave me pjesëmarrje të gjerë.
Rexhepi thotë se dëgjesat e reja u bënë pa praninë e përfaqësuesve të pushtetit vendor dhe pa një prezencë të zgjeruar të banorëve prej qindra vetash si në rastin e vitit 2020.
âUnĂ« nuk e di, ata qĂ« kanĂ« firmosur⊠tĂ« besosh katĂ«r-pesĂ« persona pa dĂ«gjesĂ« dhe tĂ« mos besosh njĂ« popull qĂ« kanĂ« thirrur mbi 1,450 vetĂ« kundĂ«r, vetĂ«m pesĂ« pro,â kujton i revoltuar Rexhepi.
BanorĂ«t i kanĂ« ndaluar makineritĂ« e kompanisĂ« âGlobal Interprise Groupâ tĂ« hyjnĂ« nĂ« fshat. Disa prej tyre janĂ« shoqĂ«ruar nĂ« polici, mirĂ«po ata theksojnĂ« se do tĂ« vijojnĂ« tĂ« rezistojnĂ« dhe nuk do ta lejojnĂ« hidrocentralin qĂ« tĂ« ndĂ«rtohet.
âNuk do ta lejojmĂ«,â kĂ«mbĂ«nguli Enver Dara, banor, i cili theksoi se dĂ«gjesat publike do tĂ« kishin shmangur pĂ«rplasjet me kompaninĂ«.
âTĂ« vijĂ« tĂ« na pyesĂ«, nĂ«se e jep populli, edhe nĂ«se 51%, i 52-ti do jem unĂ«, do tâia jap unĂ« vetĂ« ta bĂ«jĂ«, dhe unĂ« do rri nĂ« shtĂ«pinĂ« time, nuk do tĂ« dal mĂ« as nĂ« protestĂ«, asgjĂ«.â
Kabina e hyrjes së kantierit të hidrocentralit në anën perëndimore të lumit të Lusës, Kurdari/Citizens.al
Ikja e ujit, shpërngulje e banorëve
PĂ«r Ferik Topallin, futja e ujit nĂ« tuba Ă«shtĂ« âvdekje pĂ«r fshatinâ. Ai paralajmĂ«ron shpĂ«rngulje masive dhe e argumenton kĂ«tĂ« me faktin se shumica e banorĂ«ve merren me bujqĂ«si dhe blegtori.
âDuhet tĂ« porosisim 200 arkivolĂ« dhe tĂ« zhduket njerĂ«zimi kĂ«tu nĂ« Kurdariâ, tha ai, ndĂ«rsa shtoi se pĂ«rpiqet prej kohĂ«sh pĂ«r tĂ« siguruar tĂ« ardhmen pa u larguar nga vendi.
âKĂ«ta duan tĂ« na marrin pikĂ«n e ujit, tĂ« na marrin shpirtin, tĂ« na masakrojnĂ«. Duan tĂ« na telendisin!â, vijoi Feriku.
Sipas Erind Saliajt, zona Ă«shtĂ« âhambari i Matitâ, me prodhim bujqĂ«sor qĂ« furnizon tregjet e Burrelit, Klosit e BulqizĂ«s.
âTĂ« gjitha produktet tona bujqĂ«sore dhe blegtorale ne i hedhim nĂ« treg. Kemi disa hektarĂ« vreshta, plantacione me pemĂ« frutore dhe ka shumĂ« qĂ« merren me kopshtari, me zarzavate dhe perime. PunojnĂ« nĂ« tokĂ«n e tyre, shfrytĂ«zojnĂ« kĂ«tĂ« ujĂ« qĂ« na ka falur natyra dhe nxjerrin njĂ« ndihmĂ« tĂ« vogĂ«l pĂ«r familjet e tyreâ, tregon Erindi.
Enver Dara na shoqëroi përmes tokave të tij duke na treguar trasetë e rrugëve të hapura anës rrjedhës së lumit. Ai na tha se kompania nisi të punojë në dy drejtime të ndryshme, lindje-perëndim për të shpejtuar në vendosjen e tubave.
âJo ai, por askush me qenĂ«, edhe Edi Rama sâka pĂ«r tĂ« kaluar nĂ« tokĂ«n time, Ă«shtĂ« e imja ajo. Ai mund tĂ« mĂ« marrĂ« dhe shpirtin se Ă«shtĂ« shteti, por unĂ« nuk e lejâ, theksoi Enveri.
Reduktimi i ujit të zonës duket se rrezikon edhe rezervuarin kryesor të Kurdarisë, i prekur ndjeshëm nga thatësira e verës së këtij viti.
âSot kalojmĂ« lumin me kĂ«pucĂ«, jo mĂ« me çizme,â kujton Abdulla Abdullaj, teksa na tregon pĂ«r situatĂ«n.
Beteja e komunitetit të Matit kundër HEC-eve
Pesë fshatrat e Njësisë Administrative Suç: Kurdari, Kurqelaj, Skënderaj, Suç e Kujtim, kanë qenë shënjestër të veprave energjetike prej vitit 2006. Në atë kohë projekti për ndërtimin e një HEC-i në lumin e Lusës nuk u përfundua.
NĂ« vitin 2017-2018 dy shoqĂ«ri tĂ« ndryshme si âIndrolusaâ dhe âGlobal Interprise Groupâ aplikuan pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar hidrocentrale nĂ« kĂ«tĂ« zonĂ«.
NĂ« vitin 2017, qeveria i dha leje firmĂ«s âIdrolusaâ pĂ«r ndĂ«rtimin e HEC-eve âLusa 1 dhe Lusa 2â.
BanorĂ«t, u pĂ«rpoqĂ«n tâi bindnin institucionet se ishin kundĂ«r kĂ«tyre projekteve, prandaj nĂ« 2020 iu drejtuan zyrĂ«s sĂ« KryeministrisĂ«.
NĂ« pĂ«rgjigjen zyrtare, thuhej se qeveria ishte nĂ« dijeni tĂ« problemit tĂ« ngritur nga banorĂ«t dhe se ajo âmbĂ«shtet para sĂ« gjithash interesat e komunitetitâ.
Makineritë e kompanisë bllokuar në anën lindore të lumit të Lusës, Kurdari/Citizens.al
Por, pas pĂ«rfundimit tĂ« afateve ligjore dhe mos realizimit tĂ« kĂ«tyre veprave nĂ« fshat, kompania âIdrolusaâ u rikthye nĂ« fshatin SkĂ«nderaj nĂ« vitin 2022 pĂ«r njĂ« konsultim, por ata refuzuan ta zhvillojnĂ« takimin.
Agjencia Kombëtare e Mjedisit u shpreh atë kohë për Citizens.al se komuniteti nuk kishte shqetësime për ndërtimin e këtij hidrocentrali.
âNĂ« takim Ă«shtĂ« prezantuar projekti, janĂ« dĂ«gjuar sugjerimet e pjesĂ«marrĂ«sve, tĂ« cilat do tĂ« merren parasysh nga ana e investitorĂ«ve, gjatĂ« kohĂ«s sĂ« shfrytĂ«zimitâ, tha AKM-ja nĂ« pĂ«rgjigjen pĂ«r Citizens.al.
NĂ« vitin 2018, shoqĂ«ria âGlobal Interprise Groupâ donte tĂ« ndĂ«rtonte nĂ« tĂ« njĂ«jtin lum hidrocentralin âDomaâ. Ndaj zhvilloi njĂ« dĂ«gjesĂ« publike, ku morĂ«n pjesĂ« 19 banorĂ«.
Në dokumentet nga Ministria e Mjedisit dhe Agjencia Kombëtare e Mjedisit, thuhet se ata shprehën dakordësinë për zhvillimin e hidrocentralit.
Mirëpo, 12 prej tyre, janë shprehur me shkrim se firma e pjesëmarrjes së tyre u është manipuluar si deklaratë dakordësie.
âDeklarojmĂ« se kemi marrĂ« pjesĂ« si dĂ«gjues pĂ«r projektin âDomaâ, por nuk kemi shprehur dakordĂ«si pasi bie ndesh me interesat jetikĂ«â, thanĂ« ata nĂ« deklaratĂ«.
Më pas, një tjetër tentativë për të zhvilluar një dëgjesë me komunitetin për zhvillimin e projekteve hidrike u përsërit në vitin 2020, por u refuzua masivisht nga banorët dhe u mblodhën 631 firma kundër.
Pesë vite më pas situata duket shqetësuese për banorët. Kompania ia ka dalë të marrë lejen përmes një procesi konsultimi publik të pazbardhur ende. Ata pretendojnë se nuk janë pyetur dhe për këtë po shqyrtojnë ngritjen e një padie për ta ndjekur edhe në rrugë ligjore pretendimin e tyre.
Por deri atëherë, ata zotohen se nuk do ta lënë kompaninë të vijojë punimet.
PavarĂ«sisht vendimit tĂ« GjykatĂ«s sĂ« TiranĂ«s, gazetarĂ«ve tĂ« News24 dhe Panorama vijohet tâu ndalohet qasja nĂ« pajisje dhe hyrja nĂ« mjediset e njĂ« prej dy godinave tĂ« grupit mediatik.
âPrej pesĂ« ditĂ«sh po zhvillohet njĂ« situatĂ« absurde, e cila duket se qĂ«llimi final ka pĂ«r tâi mbyllur gojĂ«n News24, BalkanWeb, Panorama TV, GazetĂ«s Panorama, Panorama Sport dhe GazetĂ«s Shqiptareâ, u tha nĂ« rrjetin social zyrtar tĂ« televizionit âNews24â.
Sipas âNesw24â, media e tyre, ende sot, 14 gusht, Ă«shtĂ« e rrethuar nga forcat e PolicisĂ« dhe UshtrisĂ«, por dhe punonjĂ«s tĂ« KAYO-s (KompanisĂ« ShtetĂ«rore tĂ« Prodhimit tĂ« ArmĂ«ve), duke u trajtuar si njĂ« zonĂ« ushtarake, ndĂ«rkohĂ« qĂ« brenda godinĂ«s ndodhen vetĂ«m kompjuterĂ« pune dhe materiale tĂ« stafit mediatik qĂ« po kryejnĂ« detyrĂ«n e tyre.
âU bĂ«jmĂ« thirrje autoriteteve shtetĂ«rore tĂ« zbatojnĂ« menjĂ«herĂ« dhe plotĂ«sisht vendimin e gjykatĂ«s, nĂ« pĂ«rputhje me tĂ« drejtat e gazetarĂ«ve dhe lirinĂ« e medias nĂ« ShqipĂ«riâ, ishte reagimi i organizatĂ«s âSafe Journalists Albaniaâ tĂ« enjten.
TĂ« martĂ«n, 12 gusht, Gjykata e TiranĂ«s vendosi qĂ« brenda 48 orĂ«ve autoritetet policore dhe ushtarake tĂ« kryenin identifikimin dhe inventarizimin e sendeve tĂ« luajtshme dhe pajisjeve tĂ« sekuestruara nga mjediset e grupit mediatik tĂ« âNews 24â dhe sipas rastit t`i vendoste nĂ« ruajtje apo tâua lejonte gazetarĂ«ve tâi tĂ«rheqin.
Por deri më sot materialet e sekuestruara nuk u janë kthyer gazetarëve.
Pajisjet u sekuestruan me arsyetimin e boshatisjes sĂ« godinĂ«s sĂ« âNews 24â, e cila sipas MinistrisĂ« sĂ« EkonomisĂ«, KulturĂ«s dhe Inovacionit (MEKI) nuk ka paguar qiranĂ« pĂ«r godinĂ«n qĂ« prej shkurtit 2017 dhe se aktualisht detyrimet e saj âpĂ«rllogariten mbi 2 milionĂ« euroâ.
âPĂ«rmbaruesi shtetĂ«ror, na thotĂ« qĂ« pĂ«r tĂ« hyrĂ« nĂ« godinĂ«, duhet tĂ« lini jashtĂ« telefonat personalĂ«. ĂshtĂ« tallje ndaj vendimit tĂ« gjykatĂ«s, pasi PĂ«rmbarimit mund tâi teket tĂ« thotĂ« qĂ« do hyni edhe pa brekĂ«!â, pĂ«rshkroi me ironi situatĂ«n gazetari Osman Stafa nĂ« rrjetet e tij sociale.
KompjuterĂ«t dhe sendet personale tĂ« gazetarĂ«ve janĂ« tĂ« vendosura momentalisht pranĂ« Rezervave tĂ« Shtetit, nĂ« RrugĂ«n âBajram Tushaâ nĂ« Shkozet, DurrĂ«s. Sipas drejtuesit tĂ« PolicisĂ« sĂ« Shtetit Ardi Veliu, i vetmi person i autorizuar pĂ«r tĂ«rheqjen e materialeve dhe sendeve tĂ« sekuestruara Ă«shtĂ« administratori i âFokus Media Groupâ.
PĂ«r bllokimin e punĂ«s sĂ« âNews24â ka reaguar edhe Delegacioni i Bashkimit Evropian nĂ« ShqipĂ«ri. Delegacioni theksoi se po e monitoron nga afĂ«r situatĂ«n dhe kĂ«rkon njĂ« zgjidhje ligjore, duke rikujtuar se liria e gazetarĂ«ve Ă«shtĂ« thelbĂ«sore pĂ«r funksionimin e shtetit tĂ« sĂ« drejtĂ«s.
âĂshtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme qĂ« çdo veprim i ndĂ«rmarrĂ« tĂ« mos cenojĂ« mundĂ«sinĂ« e gazetarĂ«ve pĂ«r tĂ« ushtruar lirinĂ« e tyre nĂ« pĂ«rcjelljen e informacionit dhe pĂ«r tĂ« ruajtur konfidencialitetin e burimeve tĂ« tyreâ, thuhet nĂ« reagimin e zyrĂ«s sĂ« BE-sĂ« nĂ« ShqipĂ«ri.
GazetarĂ«t e âNews24â nuk e kanĂ« ndĂ«rprerĂ« punĂ«n e tyre nĂ« asnjĂ« moment, duke transmetuar nĂ« qiell tĂ« hapur, me njĂ« kamera dhe pa montazh.
Shqipëria është përfshirë nga zjarre të mëdha ditët e fundit. Situata paraqitet e vështirë në disa zona ku janë urdhëruar shpërngulje teksa të paktën një person ka humbur jetën.
Zjarret dolĂ«n nga kontrolli nĂ« Gramsh pasditen e sĂ« martĂ«s dhe po kĂ«shtu ditĂ«n e sotme duke nxitur autoritetet tĂ« largonin banorĂ«t e tetĂ« fshatrave: NartĂ«, SkĂ«nderbegas, Kullolas, BletĂ«z, MenkollarĂ«, Ărmenj, Harunas dhe Zenelas.
Në mbrëmje situata u bë kritike edhe në Delvinë, ku u urdhërua gjithashtu largimi i banorëve. Njësoj, në Poliçan u urdhëruan edhe banorët e fshatrave Vokopolë, Zhapokikë, Plashnik dhe Panarit.
Sipas Ministrisë së Brendshme, pesë helikopterë janë angazhuar për shuarjen e flakëve, tre në Gramsh, dy në Delvinë.
Ministria e Mbrojtjes raportoi të mërkurën për 10 mijë forca në terren duke u përballur me 24 vatra aktive zjarresh të 24 orëve të fundit.
Shqipëria në flakë
Temperaturat e larta dhe thatësia e gjatë e kësaj vere ka ndihmuar në përhapjen e zjarreve, ku në disa raste ato kanë qenë edhe të qëllimshme.
Vatrat e para u raportuan më 12 qershor në Qeparo, pasuar nga mali i Krastës më 18 qershor.
Vetëm gjatë atij muaji, sipas ministrisë së Mbrotjjes pati 134 raportime zjarresh në të gjithë vendin: Tiranë, Durrës, Lezhë, Berat, Gjirokastër, Fier, Elbasan, Shkodër, Korçë dhe Vlorë.
Në korrik, numri u trefishua në 373 dhe prirja e lartë e zjarreve vijoi edhe gjatë muajit gusht, favorizuar edhe nga temperatura ekstreme mbi 40 gradë celsius.
Deri të mërkurën, 13 gusht, situata u cilësua kritike me rreth 210 vatra zjarri, ndërsa pati edhe një viktimë në fshatin Skënderbegas, ku zjarri dogji edhe shtëpi.
Ministri i Brendshmëm Ervin Hoxha deklaroi se gjatë muajit gusht ka pasur 59 zjarre të mëdha dhe 961 të vogla.
Kodi Penal në fuqi, përkatësisht neni 206/a parashikon 5 deri në 8 vite burg për shkatërrimin me dashje përmes zjarrit, të fondit pyjor dhe çdo njësie të ngjashme me të, me pasoja të rënda materiale.
âNdĂ«rkaq, kur vĂ«nia e zjarrit tĂ« qĂ«llimshĂ«m ka shkaktuar pasoja tĂ« rĂ«nda pĂ«r pronĂ«n, shĂ«ndetin ose jetĂ«n e njerĂ«zve apo dĂ«me tĂ« rĂ«nda dhe tĂ« zgjatura nĂ« kohĂ« ndaj mjedisit, dĂ«nohet nga 10 deri nĂ« 20 vjet burgâ, thuhet nĂ« Kodin Penal.
Sipas Ministrisë së Brendshme, në vitin 2025, deri më tani policia ka proceduar 120 persona për zjarrvënie të qëllimshme dhe ka arrestuar vetëm 21 persona.
Shqipëria pa kapacitete për parandalimin e zjarreve
âJanĂ« rreth 10 mijĂ« forca tĂ« angazhuara nĂ« terrenâ, u shpreh Ministri i BrendshĂ«m Hoxha tĂ« martĂ«n nga Gramshi, ndĂ«rsa ishte nĂ« ndjekje tĂ« situatĂ«s sĂ« renduar nga zjarret.
Përpos premtimeve për të zgjeruar kapacitete për emergjencat civile, Shqipëria nuk ka në dispozicion avionë për fikjen e zjarreve. Në terren janë vetëm zjarrfikësit dhe skuadrat e emergjencës, të cilat vuajnë nga mungesa e mjeteve dhe veshjeve të duhura.
Edhe kĂ«tĂ« vit, ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« mbĂ«shtetur nĂ« Mekanizmin Evropian, duke marrĂ« ndihmĂ« pĂ«rmes avionĂ«ve âCanadairâ, tĂ« posaçëm pĂ«r fikjen e zjarreve.
Ky shqetësim është përcjellë edhe nga Kryeministri Edi Rama, i cili përmes një komunikimi në rrjetin social Twitter e relativizoi situatën me vendet e tjera fqinje.
âDuke i siguruar tĂ« gjithĂ« se kemi kĂ«to ditĂ« mjete nga ajri mĂ« shumĂ« se çdo vit mĂ« parĂ«, [âŠ] i ftoj tĂ« gjithĂ« tĂ« ngrenĂ« njĂ« pyetje: Po fqinjĂ«t tanĂ«, Greqia dhe Italia apo Turqia dhe Spanja, qĂ« po pĂ«rcĂ«llohen mĂ« keq se çdo vit tjetĂ«r kanĂ« vallĂ« mungesĂ« avionĂ«sh?â, u shpreh Kryeministri nĂ« Twitter.
Shpallja e gjendjes së jashtëzakonshme
Në fshatrat e Gramshit, të cilat u përfshinë nga flakët janë djegur rreth 40 banesa, ndërsa dëme të konsiderueshme ka edhe në kullota dhe fonde pyjore.
Sipas legjislacionit shqiptar ka dy raste kur shpallet gjendja e jashtëzakonshme: kur kemi cenim të rendit publik dhe kur kemi emergjence civile në territore të caktuara.
Edhe pse vendi ynë ka përjetuar situata të vështira për shkak të situatave që lidhen me zjarret apo përmbytjet, asnjëherë qeveria nuk ka shpallur gjendje të jashtëzakonshme.
Shpallja e saj do të aktivizonte të gjitha strukturat shtetërore dhe mund të kërkonte rishikim të buxhetit.
Përvoja e përmbytjeve në Shkodër tregon se mungesa e shpalljes pengon dëmshpërblimin e qytetarëve.
Në një situatë të ngjashme me zjarret, ku dëmet dhe pasojat janë të rënda për qytetarët që gjithçka kanë është shtëpia dhe bagëtia, mosbesimi se do të dëmshpërblehen qëndron aty.
Dy muaj e gjysmĂ« pas festivalit âKeinemusikâ, zona jugore e Parkut tĂ« Liqenit Artificial nĂ« TiranĂ« po pastrohet nga zhavorri.
Rreth 1.7 ha tokĂ« u mbushĂ«n me inerte nga kompani tĂ« kontraktuara nga artisti Rigels Rajku â njohur me nofkĂ«n Noizy, â i cili ishte organizator i festivalit tĂ« 31 majit.
Sipas lejes së bashkisë, pastrimi duhej të ishte mbyllur më 8 qershor, por realisht nisi fundjavën e shkuar. Zyrtarisht nuk ka një afat për rikthimin e zonës në gjendjen e mëparshme teksa mjedisorët dhe aktivistët e shoqërisë civile kanë shprehur shqetësimin për keqmenaxhimin e kësaj zone të gjelbër të qytetit.
QytetarĂ« raportuan pĂ«r makineri tĂ« rĂ«nda qĂ« po lĂ«viznin gjatĂ« fundjavĂ«s nĂ« zonĂ«n e parkut pranĂ« âUnazĂ«s sĂ« Madheâ. Citizens ishte nĂ« terren nga ku dĂ«shmoi pĂ«r praninĂ« e njĂ« ekskavatori privat, i cili nuk mbante logo tĂ« bashkisĂ« apo AgjencisĂ« sĂ« Parqeve dhe Rekreacionit (APR).
Punonjësi nuk pranoi të tregonte emrin e kompanisë. Ai tha se kishte tre ditë që ishte angazhuar për të lëvizur inertet, sipas një udhëzimi nga një inxhinier, të cilin tha se e kishte parë vetëm një ditë në zonë.
Udhëzimi ishte që të gërmonte deri në shtresën e fundit të zhavorrit. Ai tha se nuk kishte dijeni se ku do të dërgoheshin inertet.
Heqja e zhavorrit u konfirmua edhe nga APR, e cila i tha Citizens.al se po i vëzhgonte punimet. Për këtë ajo nisi dy foto me email. Megjithatë APR nuk tha se kush ishte kompania private që po punonte me makineri të rënda brenda parkut, apo se ku do të vendosen inertet.
Citizens.al raportoi në qershor për vonesat në pastrimin e zonës. Rasti ngjalli debate mbi mënyrën e menaxhimit të hapësirave publike nga aktivitetet private si dhe faktit se Parku i Madh i Liqenit Artificial nuk mbrohet me ligj me një status të caktuar mjedisor.
Dy ditĂ« pas fikjes sĂ« sinjalit tĂ« News 24, ndĂ«rhyrja ndaj âFokus Media Groupâ ka pĂ«rshkallĂ«zuar. Forca ushtarake, me mbĂ«shtetjen e âPolicisĂ« sĂ« Shtetitâ ndĂ«rhynĂ« nĂ« godinĂ«n e sekuestruar tĂ« televizionit (nr. kadastral 10/300), duke marrĂ« materialet dhe sendet personale nga redaksitĂ« e gazetarĂ«ve.
âGrabitje e redaksisĂ«â
TĂ« paprecedentĂ«, e kanĂ« cilĂ«suar vetĂ« gazetarĂ«t e News 24, mĂ«symjen e forcave policore dhe ushtarake nĂ« boshatisjen e ambienteve tĂ« njĂ« prej godinave tĂ« âFokus Media Groupâ.
Gazetari Osman Stafa ka raportuar ditën e djeshme, pasditen e 11 gushtit, sesi kamionë të mbuluar kanë sekuestruar materiale private, kompjuterë dhe sende personale në redaksitë e gazetareve.
âRrezikohet tĂ« dekonspirohen burimet, duke i vĂ«nĂ« kĂ«ta tĂ« fundit nĂ« rrezik, sĂ« bashku me familjet e tyreâ, u shpreh Stafa.
Forcat policore në nisje të operacionit janë konfliktuar me gazetarët, teksa këta të fundit kërkonin bazën ligjore me të cilën po veprohej.
âIlir Proda duhet tĂ« mbajĂ« pĂ«rgjegjĂ«si qĂ« punonjĂ«sit e tij nuk tregojnĂ« bazĂ«n ligjore mbi tĂ« cilĂ«n po veprojnĂ«â- u shpreh gazetari dhe kreu i Asosacionit tĂ« GazetarĂ«ve tĂ« ShqipĂ«risĂ« (AGSH) Isa Myzyraj.
Redaksia e televizionit News 24 i është drejtuar gjithashtu ambasadave të huaja, institucioneve ligjzbatuese, deputeteve të Parlamentit dhe kryetareve të partive politike, që të ndërhyhet menjëherë për të ndaluar konfiskimin e materialeve nga redaksitë.
Në reagimin zyrtar redaksia theksoi se në pajisjet kompjuterike ndodhen informacione të rëndësishme nga investigime mbi korrupsionin, të cilat jo vetëm që përbëjnë prova të mundshme kundër abuzimeve, por edhe rrezikojnë drejtpërdrejt jetën e gazetarëve.
âTe godina e parĂ« janĂ« materialet e emisioneve investigative, si pĂ«rshembull emisioni âVetingâ, apo âNĂ« ShĂ«njestĂ«râ nga Klodiana Lalaâ- tregon gazetari Klevin Muka pĂ«r Citizens.al.
Ai thotë se zyrtarisht nuk i është komunikuar asnjë njoftim për ndonjë orar apo hapësirë, ku gazetarët mund të merrnin sendet personale.
âNuk e dimĂ« as çfarĂ« po ndodh te godina e dytĂ«, sepse Ă«shtĂ« fushĂ«pamja e zĂ«nĂ« dhe ambienti Ă«shtĂ« i rrethuar. Nuk kemi akses as atje!â- pĂ«rmbyll ai.
Osman Stafa tregon për Citizens se sipas njoftimit të marrë nga kompania shtetërore e prodhimit të armëve KAYO, materialet e sekuestruara janë zhvendosur në Rrashbull, në afërsi të një strukture që përmban rezerva shtetërore.
Të papaguar, por me shpresë për rikthim
Edhe pse gazetarĂ«t e News 24, dhe mediave tĂ« grupit âFocusâ, kanĂ« disa muaj pa paga dhe sigurime, ata nuk e kanĂ« ndalur misionin e tyre tĂ« informimit qytetar.
Momentalisht News24 po vijon operimin në qiell të hapur, duke transmetuar në kushtet më minimale materiale bruto nga një kamera.
âTeknikĂ«t kanĂ« gjetur njĂ« format qĂ« tĂ« jemi nĂ« kanalin e News 24, por duke mos pasur asnjĂ« lloj aksesi pĂ«r editim, por vetĂ«m transmetojmĂ« liveâ â shpjegon gazetari Osman Stafa.
Dhoma Civile e GjykatĂ«s sĂ« TiranĂ«s e cilĂ«soi sot si tĂ« paligjshĂ«m ndĂ«rprerjen e punĂ«s dhe vendosi shoqĂ«ria KAYO duhet tâi garantojĂ« punonjĂ«sve aksesin nĂ« godinĂ«n e gazetĂ«s Panorama, e cila ka njĂ« kontratĂ« tĂ« vlefshme deri nĂ« vitin 2033, si edhe tâi kthejĂ« me inventar tĂ« gjitha materialet e marra nga godina e sekuestruar, pĂ«rfshirĂ« sendet personale tĂ« gazetarĂ«ve dhe kompjuterĂ«t e punĂ«s brenda 48 orĂ«ve.
PĂ«rshkallĂ«zimi i ngjarjes ka sjellĂ« reagimin edhe tĂ« Irfan Hysenbelliu, pronari i âFocus Groupâ i News24 dhe Panorama TV, Gazeta Panorama dhe Panorama Sport, Panorama Online, Gazeta Shqiptare Online. Ai e ka cilĂ«suar jo njĂ« âincident tĂ« zakonshĂ«mâ, por njĂ« akt brutal dhe qĂ« pĂ«rbĂ«n njĂ« shkelje flagrante tĂ« lirisĂ« sĂ« shtypit dhe tĂ« drejtĂ«s themelore tĂ« qytetarĂ«ve pĂ«r tâu informuar.
âNews24 nuk mbyllet. E vĂ«rteta nuk zhduketâ- u shpreh Hysenbelliu.
Ndërsa Hysenbelliu nuk ka komentuar në lidhje me pagat e prapambetura të stafit të tij, gazetarët e News 24 e kanë artikuluar këtë problematikë edhe në protestën e mbajtur dje, 11 gusht, protestë e thirrur nga Asociacioni i Gazetarëve të Shqipërisë (AGSH).
âNjĂ« media e lirĂ« nuk mund tĂ« ekzistojĂ« pa gazetarĂ« tĂ« mbrojtur nĂ« ambientin e tyre tĂ« punĂ«s, me sigurime dhe paga korrekte pĂ«r punĂ«n e tyreâ- tha gazetari Endri Xhafo gjatĂ« fjalĂ«s sĂ« tij.
Ai përmbylli se protesta, nuk është vetëm për të kundërshtuar një veprim policor, por dhe për të thënë se të drejtat bazike të punonjësve të medias duhet të mbrohen çdo ditë, nga vetë gazetarët në radhe të parë, përpara se të arrihet në momente si ky.
EkspertĂ«t: âSituata mĂ« shqetĂ«suese qĂ« kemi parĂ« ndonjĂ«herĂ«â
Kryetari i âKĂ«shillit Shqiptar te Mediasâ Koloreto Cukali e cilĂ«son konfiskimin e materialeve tĂ« gazetarĂ«ve tĂ« News 24 tĂ« papranueshĂ«m, por dhe si situatĂ«n mĂ« shqetĂ«suese prej shumĂ« kohĂ«sh.
â UnĂ« di qĂ« kur dikush nxirret nga pĂ«rmbarimi jashtĂ« ndĂ«rtesĂ«s, tĂ« gjitha objektet nxirren nĂ« oborr. Nuk merren dhe cohen nĂ«pĂ«r vende qĂ« sâdihet se ku, aq mĂ« tepĂ«r kur janĂ« materiale sensitiveâ â shprehet Cukali.
Cukali thekson se ende nuk dihet nëse ka pasur ndonjë procesverbal të mbajtur për materialet e marra.
âNuk Ă«shtĂ« problemi te njĂ« media, apo njĂ« kompjuterĂ«, apo 40 dosje, por te çfarĂ« vjen mĂ« mbrapa. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« demonstrim i hapur force, qĂ« ja çâtĂ« gjen kur i kundĂ«rvihesh kryeministritâ â shton ai.
Sipas tij problematike është dhe mos mbulimi i kësaj çështje nga mediat e tjera dhe kjo tregon kryekëput një media tradicionale të kapur.
âKur mediat injorojnĂ« kĂ«tĂ« lajm, kjo Ă«shtĂ« njĂ« shenjĂ« e keqe jo pĂ«r median, kjo Ă«shtĂ« njĂ« shenjĂ« e keqe pĂ«r publikun shqiptarĂ« dhe kjo na lĂ« tĂ« kuptojmĂ« shumĂ« qartĂ« dinamikat pas kĂ«sajâ â pĂ«rmbyll Cukali.
Ngjarja Ă«shtĂ« denoncuar edhe nga 27 organizata ndĂ«rkombĂ«tare dhe kombĂ«tare tĂ« lirisĂ« sĂ« medias, tĂ« cilat me anĂ« tĂ« njĂ« deklarate tĂ« pĂ«rbashkĂ«t kanĂ« adresuar problematikat dhe kĂ«rkesat jo vetĂ«m ndaj grupit âFocus Media Groupâ, por edhe ndaj institucioneve shqiptare.
NdĂ«rhyrjen e 11 gushtit, organizatat e kanĂ« cilĂ«suar âmbi baza ligjore tĂ« paqartaâ, ku ligjshmĂ«ria dhe proporcionaliteti i kĂ«tij veprimi policor vendosen seriozisht nĂ« pikĂ«pyetje.
DhjetĂ«ra gazetarĂ«, aktivistĂ« dhe pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« opozitĂ«s protestuan sot para radiotelevizionit âNews24â pĂ«r mbylljen e sinjalit tĂ« transmetimit qĂ« iu bĂ« nga policia asaj dhe mediave tĂ« tjera tĂ« lidhura me tĂ«. Prej 9 gushtit mjediset e kĂ«tij grupi mediatik nuk qasen dot nga rreth 230 punonjĂ«s pasi qeveria ia ka kaluar ndĂ«rtesĂ«n njĂ« kompanie shtetĂ«rore tĂ« prodhimit tĂ« armĂ«ve.
âDemokracia vdes nĂ« errĂ«sirĂ«â ishte thirrja e Asociacionit tĂ« GazetarĂ«ve tĂ« ShqipĂ«risĂ« (AGSH) pĂ«r protestĂ«n qĂ« u mbajt sot pĂ«rpara godinĂ«s sĂ« âNews24â. Kreu i AGSH, Isa Myzyraj, kĂ«rkoi ndalimin e veprimeve nga ana e IKMT-sĂ«, Ministria e Mbrojtjes dhe institucionet e tjera tĂ« pĂ«rfshira, duke paralajmĂ«ruar se âsot Ă«shtĂ« News24, nesĂ«r mund tĂ« jetĂ« çdo media tjetĂ«râ.
Drejtoresha e përgjithshme e News24, Anila Jole, u shpreh e tronditur nga ndërprerja e sinjalit, duke e quajtur ngjarjen jo vetëm goditje profesionale, por edhe personale.
âKonfliktet civile zgjidhen nĂ« gjykata, jo duke fikur ekranin e njĂ« televizioni. Liria e medias Ă«shtĂ« themeli i demokracisĂ«â, tha ajo, duke u bĂ«rĂ« thirrje qytetarĂ«ve dhe kolegĂ«ve gazetarĂ« tĂ« mos lejojnĂ« shuarjen e zĂ«rit tĂ« lirĂ«.
Konteksti dhe dinamika e zhvillimit të çështjes
Radiotelevizioni âNews24â dhe mediat e tjera tĂ« lidhura me tĂ« si âGazeta Shqiptareâ apo âBalkanWebâ, zotĂ«rohen nga âFocus Media Groupâ, e themeluar nga njĂ« ortakĂ«ri sipĂ«rmarrĂ«sish italian nĂ« vitin 2002.
Prej vitit 2003 âFocus Media Groupâ u vendos si qiramarrĂ«se nĂ« mjediset e ish-UzinĂ«s sĂ« PjesĂ«ve tĂ« NdĂ«rrimit tĂ« Automjeteve, njohur ndryshe si ish-âUzina e AutotraktorĂ«veâ. Ajo mori godinĂ«n qĂ« ndodhet nĂ« anĂ« tĂ« rrugĂ«s me numĂ«r kadastral 10/300.
NĂ« vitin 2011 âFocus Media Groupâ u ble pĂ«r rreth 6 milionĂ« euro nga njĂ« ortakĂ«ri e kryesuar nga familja Hysenbelliu, e cila zotĂ«ron edhe kompaninĂ« âPanorama Groupâ, qĂ« boton gazetat âPanoramaâ dhe âPanorama Sportâ.
Prej vitit 2013 grupi mediatik mori me qira edhe njĂ« godinĂ« tjetĂ«r pas selisĂ« sĂ« âNews 24â, e cila pĂ«rdorej kryesisht pĂ«r studiot e emisioneve. Godina ndodhet nĂ« pasurinĂ« 10/304 e pretenduar nga qeveria.
MĂ«ngjesin e sĂ« shtunĂ«s, datĂ« 9 gusht, mjediset e radiotelevizionit âNews24â dhe mediave tĂ« tjera tĂ« lidhura me tĂ« u rrethuan nga forca tĂ« shumta tĂ« policisĂ«. Ata deklaruan se kishin urdhĂ«r pĂ«r boshatisjen e godinĂ«s nĂ« pronĂ«n 10/300.
Rreth 230 gazetarë dhe punonjës të mediave u ndaluan të hynin në zyra. Ndërtesës iu shkëput energjia elektrike e për rrjedhojë televizioneve iu mbyll sinjali i transmetimit. Ata deklaruan se aksioni ishte pa paralajmërim dhe nuk u dha kohë për zhvendosjen e sistemit të transmetimit në godinën tjetër.
Opozita, organizata të medias dhe shoqërisë civile dënuan aksionin policor si të paprecedentë dhe cenim të lirisë së medias.
Në mesditë, Avokatura e Shtetit lëshoi një deklaratë për shtyp, në të cilën tha se kontrata e qirasë me familjen Hysenbelliu kishte përfunduar prej majit 2022 dhe se për çdo pretendim të ngritur gjykatat janë shprehur në favor të shtetit.
Avokatura tha se prej marsit 2025 godina i ishte dhĂ«nĂ« pĂ«rmes njĂ« vendimi tĂ« qeverisĂ« kompanisĂ« shtetĂ«rore tĂ« prodhimit tĂ« armĂ«ve âKAYOâ. Deklarata pĂ«r shtyp (foto) nuk u gjend mĂ« online nĂ« faqen e AvokaturĂ«s, sot e hĂ«nĂ«.
Harta kadastrale e botuar nga MEKI për situatën e pronësisë së News24.
Familja Hysenbelliu kundĂ«rshtoi kĂ«to pretendime duke i cilĂ«suar âkeqinformueseâ dhe âtĂ« pavĂ«rtetaâ. Ajo i kĂ«rkoi AvokaturĂ«s tĂ« bĂ«nte publike vendimin e gjykatĂ«s qĂ« kĂ«rkon lirimin e ambientit, teksa denoncoi ândĂ«rprerjen e dhunshme tĂ« aktivitetit mediatikâ nga policia dhe Operatori i ShpĂ«rndarjes sĂ« EnergjisĂ« Elektrike si tĂ« paprecedentĂ«.
Rreth orĂ«s 17:00 nĂ« mjediset e âNews 24â u vendosĂ«n forcat e ushtrisĂ«, teksa nĂ« rrjetet sociale u botua njĂ« version i kontratĂ«s sĂ« qirasĂ«, qĂ« linte tĂ« nĂ«nkuptohej se ajo ishte e vlefshme deri nĂ« vitin 2033.
Por, Ministria e EkonomisĂ«, KulturĂ«s dhe Inovacionit (MEKI) u shpreh se kontrata nĂ« fjalĂ«, ishte pĂ«r pronĂ«n tjetĂ«r nĂ« zonĂ«n 10/304. Grupi mediatik u kundĂ«rpĂ«rgjigj duke thĂ«nĂ« se kontrata lidhej me godinĂ«n ku operon âPanoarama TVâ, qĂ« gjithashtu ishte mĂ«syrĂ« nga ushtria dhe ajo mund tâi lejohej pĂ«r ta vazhduar punĂ«n.
NĂ« njĂ« deklaratĂ« tjetĂ«r, pasditen e sĂ« dielĂ«s, MEKI tha se familja Hysenbelliu nuk ka paguar qiranĂ« pĂ«r godinĂ«n qĂ« prej shkurtit 2017 dhe se aktualisht detyrimet e saj âpĂ«rllogariten mbi 2 milionĂ« euroâ.
MEKI e shoqĂ«roi deklaratĂ«n e radhĂ«s me njĂ« hartĂ« kadastrale nĂ« tĂ« cilin shpjegohej ndarja e pronave tĂ« ish-UzinĂ«s mes âNdĂ«rmarrjes Industriale Nr.1â nĂ« varĂ«si tĂ« saj dhe kompanisĂ« âKAYOâ nĂ« varĂ«si tĂ« MinistrisĂ« sĂ« Mbrojtjes.
Televizioneve News 24 dhe Panorama iu ndërpre sot sinjali i transmetimit ndërsa policia ndaloi gazetarët e tyre të hyjnë në zyra me arsyetimin se ishin urdhëruar të lironin godinën. Organizatat e medias dhe shoqërisë civile e dënuan rastin si pengim të punës së gazetarëve dhe cenim të lirisë së shprehjes.
Policia ndalon punën e gazetarëve
Në orët e para të mëngjesit të 9 gushtit, policia rrethoi selinë e televizioneve News 24, Panorama dhe mediave të tjera të lidhura me to. Gazetarë, operatorë dhe teknikë u nxorën jashtë dhe u ndaluan të hyjnë, më pas godinës iu ndërpre energjia dhe sinjali i transmetimit.
NĂ« godinĂ«n qĂ« dikur ka qene âUzina e PjesĂ«ve tĂ« NdĂ«rrimit tĂ« Automjeteveâ nĂ« ShkozĂ« kanĂ« zyrat edhe âBallkanWebâ, âPanoramaâ, âPanorama Sportâ dhe âGazeta Shqiptareâ, pjesĂ« tĂ« âMedia Focus Groupâ dhe âPanorama Groupâ tĂ« familjes Hysenbelliu.
Lajmi u bë publik nga vetë gazetarët në rrjetet sociale. Osman Stafa shkroi në Facebook se askush nga stafi nuk u lejua të hynte në vendin e punës apo të transmetonte ngjarjen.
âKam ardhur pĂ«r tĂ« nisur lajmet dhe gjeta njĂ« dyzinĂ« policĂ«sh qĂ« na penguan tĂ« punojmĂ«â, tha pĂ«rmes njĂ« videoje postimi gazetari Klevin Muka.
Drejtoresha e PĂ«rgjithshme e News 24, Anila Jole e konsideroi aksionin policor njĂ« âsulmi brutal i paprecedentĂ«â. Ajo tha se gazetarĂ«t âu trajtuan si kriminelĂ«â.
Konteksti ligjor dhe reagimi i organizatave
Një vendim i qeverisë i datës 12 mars 2025 i kaloi godinën e ish-Uzinës kompanisë shtetërore të prodhimit të armëve KAYO, e cila drejtohet nga ish-Drejtori i Përgjithshëm i Policisë së Shtetit, Ardi Veliu.
Objekti ku ndodhet âNews 24â dhe mediat e tjera duket se do tĂ« shndĂ«rrohet nĂ« fabrikĂ« mjetesh dhe logjistike ushtarake. Por procedura e kalimit tĂ« pronĂ«sisĂ« ka qenĂ« jo-transparente dhe pĂ«r pretendimet e tyre, palĂ«t u janĂ« drejtuar gjykatave.
Televizioni ka qenë qiramarrës prej vitit 2003 në këtë hapësirë.
Aksioni policor i ndërmarrë sot u dënua nga opozita dhe organizatat e medias. Në deklarata të ndryshme përfaqësues të opozitës e konsideruan atë një sulm.
NdĂ«rkohĂ«, âSafeJournalist Albaniaâ paralajmĂ«roi se ky veprim rrezikon lirinĂ« dhe pavarĂ«sinĂ« e medias.
âKy pengim kufizon qasjen e gazetarĂ«ve nĂ« redaksi dhe pengon aftĂ«sinĂ« e tyre pĂ«r tĂ« punuar. Ne po e ndjekim nga afĂ«r situatĂ«n dhe do tĂ« vazhdojmĂ« tĂ« monitorojmĂ« zhvillimet,â deklaroi SafeJournalist Albania.
Unioni i Gazetarëve Shqiptarë (UGSH) kërkoi ndërprerjen e veprimeve policore që pengojnë gazetarët.
âInstitucionet shtĂ«tĂ«rore tĂ« mos bllokojnĂ« dhe aq mĂ« keq tĂ« ndĂ«rpresin punĂ«n e gazetarĂ«ve dhe ndĂ«rprerjen e punĂ«s raportuese tĂ« kanalit tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m informuese nĂ« hapĂ«sirĂ«n kombĂ«tare,â u tha nĂ« deklaratĂ«n e Unionit.
Asosacioni i Gazetarëve të Shqipërisë (AGSH) theksoi se policia nuk paralajmëroi mediat, duke i lënë pa kohë për të marrë masa. AGSH kërkoi negociata urgjente që të garantojnë një tranzicion të butë pa ndërprerë punën e rreth 200 punonjësve të medias.
Organizata âQĂ«ndresa Qytetareâ kĂ«rkoi transparencĂ« mbi operacionin dhe paralajmĂ«roi se liria e medias nĂ« vend Ă«shtĂ« nĂ« rĂ«nie tĂ« ndjeshme, kjo e reflektuar prej disa vitesh edhe nga raportet ndĂ«rkombĂ«tare.
âNjĂ« vend qĂ« cenon lirinĂ« e medias Ă«shtĂ« gati tĂ« bĂ«jĂ« kurban lirinĂ« e qytetaritâ, paralajmĂ«roi ndĂ«r tĂ« tjera organizata.
Banorët e një fshati të Ersekës ankohen se kullotat e tyre po ua zë një kompani private, e cila ka fituar të drejtën për zhvillimin e një centrali fotovoltaik.
Fshatrat që po thahen nën hijen e paneleve diellore
Të enjten e parë të gushtit, në dalje të Ersekës, Petrit Zeqo na priti në fshatin e tij, Taç i Sipërm, rreth 2.5 kilometra larg qytetit.
Pavarësisht atmosferës së braktisjes, fshati kishte peizazh unik, shtëpi të grumbulluara dhe toka të punuara, ndërsa më në brendësi, një burim i vogël uji shërbente si çezmë publike.
âKĂ«tĂ« e ka sjellĂ« njĂ« ushtar, pĂ«r njĂ« vajzĂ« tĂ« fshatitâ, na tregoi Petriti simbolin e dashurisĂ« sĂ« njĂ« periudhe tjetĂ«r, dĂ«shmi qĂ« i ka qĂ«ndruar fshatit edhe sot.
Petriti na shoqëroi më tutje, pranë hijes së një arre të madhe ku po na priste një grup banorësh me vështrimin hedhur përballë makinerive të rënda që po sheshonin tokën.
Banorët e fshatit Taç/Citizens.al
Kullota, qĂ« banorĂ«t e pĂ«rdornin pĂ«r bagĂ«titĂ« dhe si shteg pĂ«r tâu lidhur me arat e tyre tanimĂ« Ă«shtĂ« shkretuar me dherat e dystuara mbi tĂ«.
NjĂ« central fotovoltaik, me qĂ«llim prodhimin e energjisĂ« elektrike do tĂ« zĂ«rĂ« vend pak muaj mĂ« vonĂ«. PunonjĂ«sit nĂ« terren, tĂ« shqetĂ«suar nga prania jonĂ« si media, hezitojnĂ« tĂ« tregojnĂ« edhe emrin e kompanisĂ«, me justifikimin se âjanĂ« veçse punĂ«torĂ«â.
âTĂ« tĂ«ra sinoret, ku kanĂ« qenĂ« e ku janĂ« tani akoma, janĂ« tĂ« fshatit me vendim gjykateâ, tha pĂ«r Citizens.al Rrushan Byrekasi, 77-vjeç.
Ndërsa renditi me emra se kujt i përkasin të gjitha ngastrat e tokave të fshatit, Rrushani na tregoi se me kërkesë të pleqësisë dhe një vendim gjyqësor të fillim viteve 2000, kjo kullotë i ka kaluar në bashkëpronësi banorëve të fshatit.
Vendimin na e tregoi Petriti, i cili e kishte printuar si dokument.
âNa jepte tĂ« drejtĂ« qĂ« kjo pronĂ« qĂ« aktualisht kĂ«ta po e marrin, po e tjetĂ«rsojnĂ«, Ă«shtĂ« e jona. DomethĂ«nĂ« penalizojnĂ« njĂ« fshat dhe favorizojnĂ« privatin. Kjo Ă«shtĂ« e jona, me qitap e me tĂ« tĂ«raâ, theksoi ai.
Sipas vendimit të 26 tetorit 2001 të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Kolonjë, 37 banorëve të fshatit ju takon secilit nga 1/37-ta pjesë e barabartë e rreth 522 hektarëve kullota (340.5 ha) dhe pyje (181.8 ha).
âKĂ«tu, ku po bĂ«het ky punim Ă«shtĂ« baza e blegtorisĂ« qĂ« del blegtoria jonĂ«, baza e ujit qĂ« marrim, edhe ujĂ« tĂ« pijshĂ«m edhe ujit vaditĂ«s. KĂ«ta po e shkatĂ«rrojnĂ«. Jemi tĂ« detyruar tĂ« shpĂ«rngulemi, por sÂŽdimĂ« ku tĂ« vemiâ, u shpreh i revoltuar Ferdinand Agolli.
Përbri tokës, ku tanimë po kryhen punime për sheshimin e saj, 150 krerë bagëtish të imëta kalojnë njëra pas tjetrës të ndjekura nga një zonjë e fshatit.
âBĂ«ni diçka, nuk kemi ku tĂ« çojmĂ« bagĂ«titĂ«, me kĂ«to mbahemiâ, na tha ajo, ndĂ«rsa ndaluam ta pĂ«rshĂ«ndesnim.
BashkĂ«shorti, Rakip Agolli, na tregoi se ka 30 vite qĂ« merret me blegtori dhe se ky zanat Ă«shtĂ« e vetmja mĂ«nyrĂ« jetese pĂ«r zonĂ«n. Centralin fotovoltaik, ai e ndjen si kĂ«rcĂ«nim pĂ«r tâu larguar, pĂ«r aq kohĂ« sa nuk ka hapĂ«sira ku tĂ« kullosin bagĂ«titĂ«.
âKam pasur 300 krerĂ«, tani 150, mot mund tĂ« kem dhe 30. NĂ« fillim ishte mirĂ«, nuk kishte vĂ«shtirĂ«si, kishte hapĂ«sirĂ«, kullosnin. Tani ka vĂ«shtirĂ«si, vetĂ«m me kĂ«tĂ« dĂ«min qĂ« po na bĂ«het, me kĂ«tĂ« diellorin, po na vjen nĂ« prag tĂ« shtĂ«pisĂ«, tani do detyrohemi tĂ« ikim,â tha Rakipi.
Sipas kryeplakut të fshatit, Ibrahim Byreku, ky shqetësim është ndjekur edhe në polici dhe pushtetin vendor, mirëpo sipas dokumenteve, kompania ndërtuese është në rregull.
âKemi disa vendime gjyqi qĂ« i kemi pasur me sinore, por aktualisht sot, me dokumentacion (kullotat) nuk janĂ« tonat. Kam vĂ«rtetuar dhe firmat dhe tĂ« tĂ«ra dhe pĂ«r kaq sa di, ata zotĂ«rinjtĂ« e kanĂ« mĂ« vulĂ«, me firmĂ« me tĂ« tĂ«raâ, u shpreh i prerĂ« Ibrahimi.
Në fshat ora kishte mbetur. Tek-tuk shikoje ndonjë shtëpi të re, të ndërtuar nga remitancat e emigrantëve, kryesisht në Amerikë dhe Kanada, ndërsa shërbimet e bashkisë zor se dalloheshin.
Vendgrumbullimi i mbeturinave në fshatin Taç/Citizens.al
Kjo kuptohej nga kodrat e krijuara me plehrat, tĂ« cilat sipas banorĂ«ve herĂ« pas here digjen, pasi askush nuk vjen tâi marrĂ«.
Ndërhyrjet e makinerive për të sistemuar kullotën për parkun e energjisë diellore dukej se kishin shkaktuar dëme në kanalin vaditës të fshatit.
âVit pĂ«r vit pastrohej nga ana e bashkisĂ«, tani nuk na vjen mĂ« uji. Kopshtet qĂ« mbillnim njĂ« domate, njĂ« piperkĂ«, sivjet e kemi problem pĂ«r ujin. Kjo ka ardhur nga devijimi i punimeve qĂ« kanĂ« bĂ«rĂ« atjeâ, tregoi Rakip Agolli.
Procedura jo transparente për parqet diellore
Trokitjes sonĂ« pĂ«r informacion nisur nga shqetĂ«simet e banorĂ«ve, bashkia KolonjĂ« iu pĂ«rgjigj: âNĂ«nkryetarja Ă«shtĂ« nĂ« mbledhje dhe nuk mundet tĂ« pĂ«rgjigjetâ, ndĂ«rsa na referoi ti adresonim pyetjet me shkrim.
TĂ« dhĂ«nat e shqyrtuara nga Citizens.al tregojnĂ« se 27.6 hektarĂ« kullota tĂ« fshatit Taç u proceduan pĂ«r tâu dhĂ«nĂ« me qira nĂ« kohĂ«n kur vendi ishte nĂ« fushatĂ« zgjedhore pĂ«r zgjedhjet lokale tĂ« vitit 2023.
Më 3 maj 2023, Bashkia Kolonjë i propozoi Këshillit Bashkiak dhënien e tyre me qira për projekte energjetike. Po atë ditë u shqyrtuan edhe dy kërkesa të tjera po për qëllime energjetike për kullotat dhe pyjet në Rehovë dhe Selenicë, duke e çuar totalin në 127 hektarë.
Punimet për centralin fotovoltaik në kullotat e fshatit Taç/Citizens.al
Afati i pĂ«rdorimit u vendos 10 vjet, me qira minimale 2,100 euro pĂ«r hektar nĂ« vit â rreth 60 mijĂ« euro nĂ« vit pĂ«r parcelĂ«n nĂ« fshatrat Taç-Agalli.
Sipas tĂ« dhĂ«nave tĂ« Open Data Albania, tenderi i 12 qershorit 2023 pati vetĂ«m njĂ« ofertues: kompania âGet Solar Solutionâ, e cila ofroi pikĂ«risht çmimin dysheme dhe fitoi, pavarĂ«sisht mungesĂ«s sĂ« konkurrencĂ«s.
E njëjta praktikë u ndoq edhe për rreth 100 hektarë kullota në Rehovë dhe Selenicë, të cilat iu dhanë kompanive MET Invest dhe Kail Energy.
MĂ« 30 prill 2025, qeveria miratoi projektin e âGet Solar Solutionâ pĂ«r central fotovoltaik me kapacitet 24 MW dhe afat operimi 49 vjet.
Një televizion shqiptar përdori inteligjencën artificiale (AI) për të gjeneruar titullin e një lajmi, por pa ia bërë të ditur publikut. Sidoqoftë kjo praktikë i doli zbuluar pasi në tekstin e artikullit, padashur, përfundoi edhe vetë kërkesa e bërë.
âMĂ« jep njĂ« titull pĂ«r kĂ«tĂ«: Skema e re e bonusit tĂ« bebes, nga viti qĂ« vjen pritet tĂ« ndryshojĂ«, duke nisur pagesa mujore deri nĂ« moshĂ«n 5-vjeçare,â ishte hyrja e lajmit nĂ« fjalĂ« ku dallonte kĂ«rkesa. Artikulli u korrigjua pak kohĂ« mĂ« vonĂ« pas botimit.
Raste të tilla, ku artikujt shkruhen apo asistohen me AI, po bëhen më të shpeshta.
Ndërsa AI po transformon rrënjësisht mënyrën se si krijohet dhe shpërndahet informacioni mediat shqiptare, por jo vetëm, ndodhen në një moment kyç përballë sfidave: etike, të cilësisë së informacionit dhe luftës kundër dezinformimit.
Oliverda Allmuca, gazetare pranë televizionit MCN tha për Citizens.al se e ka përdorur AI-në për të marrë informacion apo përpunuar të dhëna.
âNĂ« rastet kur ka raporte voluminoze, pĂ«rmbledhja e tĂ« dhĂ«nave sasiore, pra shifra dhe statistika bĂ«het me vlerĂ« dhe kursen kohĂ«â, tha ajo.
Megjithatë, për rastin në fjalë Oliverda tha se nuk e kishte vendosur në dijeni publikun, pasi materialin e publikuar nuk e kishte zhvilluar tërësisht me AI.
ââŠsepse nuk kam formĂ«suar pjesĂ« tĂ« informacioenve pĂ«rfundimtare, por vetĂ«m ndihmĂ« nĂ« procesin e kuptueshmĂ«risĂ« pĂ«r muaâ, saktĂ«soi gazetarja.
Ngjashëm edhe Ledina Elezin, gazetare pranë televizionit SCAN, tha për Citizens.al se nuk e përdorte shpesh AI-në për të shkruar artikuj.
âTĂ« vetmet raste qĂ« e pĂ«rdor Ă«shtĂ« kur kam ndonjĂ« koncept teknik dhe dua qĂ« tĂ« ma bĂ«jĂ« mĂ« tĂ« qartĂ« mua, pra ta kuptoj unĂ«. NĂ« shumĂ« raste bĂ«n gabime, prandaj pĂ«rpiqem tĂ« mos e pĂ«rdorâ, theksoi Ledina.
Ndryshe, Isa Myzyraj, gazetar pranë televizionit Ora News, flet me mbresa për përvojën me AI-në, pavarësisht se ai thekson se zakonisht nuk e përdor për punë.
âPo e kam pĂ«rdorur nĂ« dy raste, hera e parĂ« ka qene sapo doli, pĂ«r provĂ« kryesisht, dhe herĂ«n e dytĂ« pĂ«r njĂ« titull lajmi. Le tĂ« tregohem i sinqertĂ«, kam mbetur i mahnitur me rezultatinâ, u shpreh Isa.
Duke komentuar rreth kësaj çështjeje për Citizens.al, gazetari dhe studiuesin e medias Lutfi Dervishi, thotë se në radhët e gazetarëve ka hipokrizi.
âAI pĂ«rdoret, por fshehurazi. Si struci!â theksoi Dervishi, sipas sĂ« cilit inteligjenca artificiale kĂ«rkon qĂ« tĂ« jesh i pĂ«rgatitur pasi Ă«shtĂ« ânjĂ« terren qĂ« ndesh tĂ« reja çdo ditĂ«â.
âKa kureshtje padyshim, ka dhe keqpĂ«rdorim, por mungojnĂ« dijenitĂ« dhe nuk ka debat se deri ku mund tĂ« pĂ«rdoretâ, vijoi ai.
Sipas Dervishit nuk ka kufi tĂ« qartĂ« mes âasistentit virtualâ dhe âskllavitâ qĂ« zbaton çdo urdhĂ«r qĂ« ti i jep.
âHapi i parĂ« Ă«shtĂ« qĂ« duhet pranuar se po e pĂ«rdorim, mĂ« pas tĂ« nisĂ« debati si? Deri ku? Cilat janĂ« kufijtĂ«? PĂ«rfitimet? Rreziqet? Protokollet?â, analizoi Dervishi.
Zakonisht pas pĂ«rpunimit tĂ« njĂ« teksti, apo materiali gazetaresk, AI i pyet pĂ«rdoruesit nĂ«se dĂ«shirojnĂ« qĂ« ta ripĂ«rpunojĂ« mĂ« tej me njĂ« mesazh tĂ« ngjashĂ«m si:âNĂ«se dĂ«shiron, mund tĂ« ta pĂ«rgatis ketĂ« nĂ« format revistash, ese akademike, ose version tĂ« shkurtuar pĂ«r botime edukative. Si dĂ«shiron ta pĂ«rdorĂ«sh kĂ«tĂ« material?â
Dervishi tregoi se kishte hasur plot raste ku edhe redaksive serioze të vendit, në fund të shkrimeve të botuara, u kishin shpëtuar kërkesa të tilla të AI-së për përmirësimet e teksteve.
Mungesa e rregulloreve dhe transparencës me publikun
Përtej zhvillimit të teknologjisë dhe mundësisë së përdorimit të AI-së për të thjeshtuar procese apo për të shkurtuar kohë pune, redaksitë e mediave shqiptare duket se nuk janë dhe aq miqësore me të.
âPlatforma si ChatGPT ose tĂ« ngjashme, janĂ« bllokuar nĂ« serverĂ«t e kompjuterĂ«ve redaksionalĂ«. Sipas udhĂ«zimit, procesi i pĂ«rdorimit tĂ« inteligjencĂ«s artificiale shkakton dĂ«m serioz nĂ« memorie dhe dobĂ«son kreativitetinâ, tha Oliverda pĂ«r redaksinĂ« e MCN-sĂ«.
Sipas saj, në politikat e ndjekura në këtë televizion, AI nuk mund të zëvendësojë gazetarin, stilistikën e tij dhe rolin e tij kritik. Për këtë arsye, ajo e përdor AI-në vetëm në punë jashtë redaksisë.
Situata përshkruhet e njëjtë edhe në televizionin SCAN nga Ledina Elezi.
âNuk kemi ndonjĂ« udhĂ«zim ose rregullore nĂ« redaksi, por ekziston njĂ« lloj stigme nĂ« rast se pĂ«rdoretâ, tha Ledina.
Ajo solli në vëmendje edhe rastet kur kolegë të saj e kishin përdorur për të gjeneruar foto për webin.
âNĂ« ato raste nuk Ă«shtĂ« vĂ«nĂ« nĂ« dijeni publiku. U pĂ«rdor vetĂ«m tre herĂ« dhe jo mĂ«, sepse kolegu mori kritika nga drejtoriâ, u shpreh mĂ« tej Ledina.
Edhe Isa tregoi se në redaksinë e Ora News nuk ka një rregullore apo udhëzim për përdorimin e AI-së si për tekstet, edhe për fotot apo videot, ndërsa shprehet se ka vënë në dijeni publikun kur e ka përdorur për materiale të postuara në llogaritë e tij sociale, apo punë jashtë televizionit.
PĂ«r Koloreto Cukalin, drejtues i KĂ«shillit Shqiptar tĂ« Medias (KSHM), Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« besohet se, pĂ«rpos halleve dhe streseve tĂ« pĂ«rditshme, ndonjĂ« media shqiptare tâi ketĂ« kushtuar kohĂ« hartimit tĂ« njĂ« udhĂ«zuesi.
âEdhe pse besoj ka media dhe e di qĂ« ka media qĂ« mund ta kenĂ« diskutuar nĂ«pĂ«r redaksi, nuk besoj se ka njĂ« rregullore tĂ« mirĂ«filltĂ«â, theksoi ai pĂ«r Citizens.al.
Sipas Cukalit, është shumë e rëndësishme që të ketë transparencë nga mediat për publikun, sa herë përdoret AI.
âStandardi qĂ« po pĂ«rdoret dhe qĂ« po promovohet gjerĂ«sisht nĂ« media ndĂ«rkombĂ«tare Ă«shtĂ« qĂ« kur ka njĂ« tekst tĂ« pĂ«rkthyer me AI duhet tĂ« bĂ«het i ditur nĂ« fund, duhet treguar qĂ« Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« me ndihmĂ«n e AI-sĂ«â vijoi drejtuesi i KSHM-sĂ«.
Megjithatë, edhe për këtë lloj transparence ka disa nivele, sipas Cukalit.
âNĂ«se ti e pĂ«rdor inteligjencĂ«n artificiale vetĂ«m pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« kĂ«rkime, por shkrimin e ke bĂ«rĂ« vetĂ«, sigurisht qĂ« nuk Ă«shtĂ« e nevojshme ta vĂ«sh, sepse ti nuk ke pĂ«rdorur âsearchingâ e Google-it, por ke pĂ«rdorur AI-nĂ« pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« kĂ«rkime pĂ«r dokumente tĂ« ndryshmeâ, vijoi Cukali.
Për Lutfi Dervishin, përdorimi i AI-së nuk mund të shihet si armik.
âMund ta rrisĂ« cilĂ«sinĂ« nĂ«se pĂ«rdoret me mend: kĂ«rkim mĂ« i shpejtĂ«, pĂ«rmbledhje informacioni/dokumentesh, transkriptime, vizualizime tĂ« dhĂ«nash, ide pĂ«r kĂ«ndvĂ«shtrime tĂ« reja, korrigjim tĂ« tekstit pĂ«r gabime ortografikeâ, shtjellon Dervishi.
MegjithatĂ«, sipas tij cilĂ«sia vritet kur ia dorĂ«zon filtrin editorial âmakinĂ«sâ.
âDuke huazuar njĂ« koncept tĂ« Yuval Hararit, algoritmi ka zĂ«vendĂ«suar redaktorin. Ti konsumon jo atĂ« qĂ« ka pĂ«rzgjedhur redaktori, por atĂ« qĂ« tĂ« shfaq algoritmi. Sfida Ă«shtĂ« qĂ« kontrolli pĂ«rfundimtar tĂ« jetĂ« nĂ« dorĂ« tĂ« njeriut dhe jo tĂ« AI-sĂ«â, pĂ«rfundoi Dervishi.
Krijimtaria artificiale sipas AI-së.
Dezinformimi dhe sfida e përballjes me një realitet të ri
Koloreto Cukali shpjegon se dezinformimi nuk Ă«shtĂ« diçka e re, pĂ«rpos terminologjisĂ« qĂ« mund tĂ« jetĂ« e tillĂ«. Sipas tij nevojitet qĂ« krahas zhvillimeve tĂ« pĂ«rgjithshme tĂ« zhvillohet edhe vetĂ« publiku âpĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si e merr, kĂ«rkon dhe jep informacioninâ.
Për këtë, ai argumenton se nëse nuk rregullohen disa marrëdhënie, nuk mund të ketë një përmirësim apo adresim të kësaj prirjeje.
â[âŠ] ca marrĂ«dhĂ«nie qĂ« kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me ekonominĂ« e mediave sĂ« pari, me kontributin e publikut nĂ« kĂ«tĂ« ekonomi sĂ« dyti, dhe me edukimin e publikut, pĂ«r tĂ« kuptuar se si funksionon etika nĂ« lajme dhe se si funksionojnĂ« tĂ« gjithĂ« kĂ«to elementĂ« tĂ« dezinformimit, unĂ« nuk pres ndonjĂ« pĂ«rmirĂ«sim ose adresim tĂ« kĂ«tij fenomeniâ, argumentoi Cukali.
PĂ«r gazetarĂ«t, pĂ«rballja me materiale tĂ« rreme tĂ« gjeneruara me AI-nĂ« Ă«shtĂ« tanimĂ« e pĂ«rditshme. Ky ekspozim duket se ka bĂ«rĂ« qĂ« ata tĂ« fitojnĂ« pĂ«rvojĂ« pĂ«r tâi kuptuar mĂ« mirĂ«.
âNĂ«se ka personazhe, shoh kryesisht duart ose kĂ«mbĂ«t, ku zakonisht janĂ« gabimet mĂ« tĂ« zakonshme tĂ« AI-sĂ«. Mund tĂ« kontrolloj edhe aspektin fizik, pra hijet, mund tĂ« kontrolloj kohĂ«n kur Ă«shtĂ« realizuar, ose nĂ«pĂ«rmjet platformave qĂ« bĂ«jnĂ« âcheck AIâ, kontrolloj burimin e fotografisĂ«â, u shpreh Oliverda.
E njëjta përballje me fotot apo videot e gjeneruar me AI vjen edhe për Ledinën.
âNĂ« rastin e fotove, zakonisht cepat janĂ« mĂ« tĂ« lĂ«muar, qoftĂ« nĂ« rastin e njerĂ«zve ose tĂ« objekteve dhe mund tĂ« ketĂ« ndonjĂ« deformim tĂ« vogĂ«l ose diçka qĂ« nuk bĂ«n sens nĂ« fotoâ thotĂ« ajo.
Ndërsa për tekstet sipas Ledinës, ka disa fjalë tipike që përdoren vazhdimisht.
âNdodh qĂ« tĂ« pĂ«rdorĂ« edhe shumĂ« mbiemra cilĂ«sorĂ«. Shpjegimi Ă«shtĂ« gjithashtu i ndarĂ« nĂ« pika kryesoreâ vijon Ledina.
Për Oliverdën, kur vjen puna te të dalluarit të tekstit, është më komplekse.
âZakonisht pĂ«rpiqem tĂ« shoh burimin nga vjen ky material, sa i besueshĂ«m Ă«shtĂ« ose nĂ«se Ă«shtĂ« njĂ« personazh, kĂ«rkoj pĂ«r profile zyrtareâ, tha Oliverda.
Isa kujton raste tĂ« pĂ«rdorimit tĂ« AI-sĂ« gjatĂ« fushatĂ«s elektorale pĂ«r zgjedhjet qendrore tĂ« 2025-Ă«s. Sipas tij ajo qĂ« i dallonte ishte njĂ« mĂ«nyrĂ« e pĂ«rdorimit tĂ« fjalĂ«ve, sintaksĂ«s, apo pikĂ«simit qĂ« tĂ« linte ta kuptoje se ânuk Ă«shtĂ« shkruar nga njĂ« njeriâ.
Sipas tij AI ka një potencial të madh për të përhapur dezinformim në mënyrë masive dhe të sofistikuar.
âTeknologjitĂ« si gjenerimi automatik i teksteve, imazheve dhe videove mund tĂ« krijojnĂ« pĂ«rmbajtje bindĂ«se e tĂ« vĂ«shtirĂ« pĂ«r tâu dalluar nga ajo autentike. NĂ« duar tĂ« gabuara, kjo mund tĂ« shfrytĂ«zohet pĂ«r tĂ« manipuluar opinionin publik, pĂ«r tĂ« krijuar narrativĂ« tĂ« rreme ose pĂ«r tĂ« ndikuar procese demokratikeâ, u shpreh Myzyraj.
Për Oliverdën, përballja me dezinformimin është sfidë e përditshme në punën si gazetare, por edhe si një publik që konsumon informacione në rrjet. Ndërsa sipas saj mungon edukimi për median.
Ndërkohë, Lutfi Dervishi është i mendimit se AI e ka bërë gënjeshtrën, manipulimin dhe propagandën më të lirë, më të shpejtë dhe më të personalizuar.
âKemi âdeepfakeâ audio e video, profile sintetike dhe tekste qĂ« duken âgazetareskeââ, shprehet ai.
Sipas Dervishit, në Shqipëri problemi shumëfishohet nga tregu i vogël, presioni i klikimeve dhe mungesa e redaktoreve.
âSot po shikoja disa komente tĂ« pĂ«rdoruesve nĂ« TikTok qĂ« habiteshin sa mire âfletâ njĂ« bebe dhe çfarĂ« logjike ka dhe nuk e kuptonin se video ishte pĂ«rgatitur me AIâ, u shpreh Dervishi, ndĂ«rsa shtoi se audienca nĂ« ShqipĂ«ri nuk Ă«shtĂ« edukuar pĂ«r AI-nĂ«.
Këtë këndvështrim e ndan edhe Koloreto Cukali, ndërsa shprehet se shtimi i kapaciteteve të reja për të krijuar dezinformim e ndërlikon më tepër situatën dhe rrezikun.
âPubliku Ă«shtĂ« i papĂ«rgatitur pĂ«r tâu mbrojtur dhe tĂ« mos harrojmĂ« qĂ« ndĂ«rkohĂ« kemi njĂ« publik qĂ« ishte shumĂ« vulnerabĂ«l, shumĂ« i brishtĂ« ndaj dezinformimitâ.
AI dhe nevoja për të ndërhyrë në Kodin e Etikës
Duke pasur në vëmendje ndryshimet teknologjike dhe ndikimin e tyre në punën e gazetarëve, një grup ekspertësh janë duke ndërhyrë në Kodin e Etikës së gazetarit për ndërtimin e një udhëzuesi për përdorimin etik të inteligjencës artificiale.
Sipas Koloreto Cukalit, përdorimi i AI-së kërkon një manual se sa një rregullim etik.
âNjĂ« doracak pĂ«r tĂ« treguar se si duhet pĂ«rdorur, pĂ«r tĂ« pĂ«rcaktuar disa rregulla tĂ« pĂ«rdorimit nga ana e gazetarĂ«ve. ĂshtĂ« njĂ« fushĂ« qĂ« Ă«shtĂ« akoma nĂ« eksplorim e sipĂ«r meqenĂ«se edhe vet AI Ă«shtĂ« nĂ« zhvillim tĂ« vazhdueshĂ«m. Edhe etika nĂ« raport me tĂ« Ă«shtĂ« nĂ« evolucionâ, u shpreh ai.
Në pikën dedikuar AI-së në Kodin e Etikës ku tanimë po ndërhyhet, thuhet se gazetarët dhe redaksitë e lajmeve mund ta përdorin AI-në në mbledhjen, krijimin dhe shpërndarjen e përmbajtjeve duke respektuar transparencën, përgjegjësinë, masat mbrojtëse etike dhe duke pasur një mbikëqyrje njerëzore.
Sipas Lutfi Dervishit, shtimi i kësaj pike në Kodin e Etikës u bë pasi mungonte detyrimi i qartë për transparencë, kur përdoret AI-ja ndaj duhej ndalimi i manipulimeve që mund të mashtrojnë publikun.
âNa duhej njĂ« kornizĂ« pĂ«r privatĂ«sinĂ«, burimet dhe pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« editoriale. Pra pyetja/dilema e vjetĂ«r: (di)kush mban pĂ«rgjegjĂ«si!? Apo jo?â, u shpreh Dervishi.
Megjithatë, sipas tij, ky është vetëm hapi i parë, pasi hapi i radhës është zbatimi.
Shënim: Titulli i artikullit është sugjeruar nga AI.
Qytetarë dhe aktivistë u mblodhën në orët e para të mëngjesit të sotëm para Prefekturës në Vlorë për të kërkuar largimin e dy termocentraleve (TEC) lundruese nga porti i peshkimit. Kjo është e disata herë që protestohet për këtë çështje që prej vitit 2022.
Protesta, e thirrur nga mjedisori Lavdosh Ferruni, nisi me thirrje për anulimin e kontratave të qirasë dhe largimin e dy anijeve që prodhojnë energji me djegie.
âGjiri i VlorĂ«s Ă«shtĂ« i yni, TEC-et janĂ« tĂ« maskarenjveâ, apo âSPAK ndalo peshkaqenĂ«t me kravatĂ«!â ishin disa nga pankartat e grupimit qytetar tĂ« quajtur âAleanca pĂ«r VlorĂ«nâ.
âKĂ«to TEC-e nuk duhen pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«, sepse nuk ka nevojĂ«, ka energji hidrike, energji djellore, ere, kĂ«to duhen qĂ« tĂ« shkojnĂ« nĂ« Itali, Greqi, pra ShqipĂ«ria tĂ« punojĂ« pĂ«r vendet e tjera,â tregoi Ferruni pĂ«r Citizens.al, teksa theksoi se kjo qasje Ă«shtĂ« njĂ« lloj kolonializmi ndaj shtetit shqiptar.
âProtestoj pĂ«r tĂ« mirĂ«n e VlorĂ«s, pĂ«r pastĂ«rtinĂ« e saj dhe tĂ« ardhmen e fĂ«mijĂ«ve tanĂ«, ekonominĂ« e tyre, sepse kĂ«to pĂ«rbindsha korruptues tĂ«rheqin para nga buxheti i shtetit,â u shprej aktivistja Lela Qejvani pĂ«r Citizens.al
Grupi i qytetarëve kërkoi takim me Prefektin, Plator Nesturi, apo përfaqësues tjetër, por nuk mori përgjigje pozitive.
Pas kësaj ata marshuan drejt portit të peshkimit ku janë ankoruar dy TEC-et lundruese. Njësoj, edhe atje, qytetarët nuk u pritën nga asnjë përfaqësues i kompanive, pavarësisht thirrjeve.
Dy TEC-et e mbiquajtura âTigri 1â dhe âTigri 3â mbĂ«rritĂ«n nĂ« Gjirin e VlorĂ«s nĂ« janar 2022. Ato u ankoruan nĂ« portin e peshkimit, njohur edhe si Triport, qĂ« ndodhet nĂ« Pyllin e SodĂ«s, pranĂ« zonĂ«s sĂ« mbrojtur VjosĂ«-NartĂ«.
Ardhja e tyre nga Bangladeshi u justifikua nga qeveria si zgjidhje për krizën energjetike që parashikohej të kaplonte Evropën pas përshkallëzimit të konfliktit ushtarak Rusi-Ukrainë.
Ministrja e Infrastrukturës dhe Energjisë, Belinda Balluku, premtoi se dy anijet e marra me qira për dy vite nga kompanitë Excelerate Energy dhe Renco do të ishin të mjaftueshme për ta përballuar krizën. Në media u raportua se marrëveshja u mbështet nga përfaqësues të Shteteve të Bashkuara të Amerikës.
Sipas marrëveshjes, qiraja dhe mirëmbajtja kushtojnë përkatësisht 63,000 dhe 31,500 dollarë në ditë, për një total prej 94,500 dollarësh çdo ditë, edhe nëse nuk prodhojnë energji.
Korporata Elektroenergjitike Shqiptare (KESH) ka deklaruar se pagesat do tĂ« nisnin vetĂ«m pas âkomisionimit tĂ« suksesshĂ«mâ tĂ« pajisjeve, por ajo nuk ka publikuar ndonjĂ« verifikim zyrtar nĂ«se ky moment Ă«shtĂ« arritur apo jo.
Ndërkohë, dy ndezje prove janë raportuar deri më sot: në gusht 2024 dhe shkurt 2025, por në asnjërën prej tyre nuk është raportuar prodhim energjie për rrjetin, teksa mjedisorët kanë ngritur shqetësim për mungesë transparence për procedurën.
Sipas Ferrunit, pagesat kanĂ« nisur prej shtatorit 2024. PĂ«r kĂ«tĂ« ai i referohet njĂ« dalje televizive tĂ« ministres Balluku, pas âkomisionimitâ tĂ« TEC-eve. Prej asokohe, sipas tij, qeveria paguan sistematikisht qiranĂ«.
âĂdo muaj bĂ«het njĂ« pagesĂ« âoff-shoreâ rreth 3 milionĂ« euro,â u shpreh Ferruni pĂ«r Citizens.al.
Mjedisorë dhe qytetarë të Vlorës e kanë paditur marrëveshjen e TEC-eve në gjykatë dhe seanca e radhës, e cila pritet të jetë përfundimtarja, parashikohet të zhvillohet më 22 shtator.
Ilustrim grafik nga protesta kundër TEC-eve lundruese, Vlorë/Citizens.al
Rreziku mjedisor dhe paditë ndaj aktivistëve
Aktivistët dhe organizatat mjedisore kanë denoncuar që në fillim potencialin ndotës të TEC-eve lundruese, të cilat funksionojnë me naftë të rëndë dhe ndodhen pranë vijës bregdetare.
Sipas tyre, bloza e sedimentuar në tokë rrezikon Pyllin e Sodës, po ashtu edhe produktet bujqësore të fshatrave pranë.
Mjedisori Lavdosh Ferruni ka shprehur shqetësimin e impaktit që TEC-et mund të kenë edhe në botën e gjallë ujore, pasi uji që përdoret për ftohjen e motorëve të anijeve shkarkohet në det. Kjo mund të shtojë temperaturën e ujrave duke rrezikuar faunën detare në një hapësirë të gjerë.
âNuk e japim VlorĂ«n!â apo âTEC fosil, largohu!â kanĂ« qenĂ« disa nga thirrjet e para tĂ« protestave, tĂ« cilat kanĂ« qenĂ« tĂ« vazhdueshme qĂ« pas projekteve me rrezikshmĂ«ri tĂ« ngjashme si Petrolifera apo dhe vetĂ« TEC-i i VlorĂ«s, i cili ndodhet rreth 500 metra larg portit tĂ« peshkimit.
Por, përveç shqetësimeve mjedisore, disa prej aktivistëve janë përballur edhe me sulme personale dhe paditje.
Në vitin 2022, Ferruni u padit nga kompania italiane Renco për shpifje, pas një artikulli ku ai ngrinte shqetësime për lidhje të mundshme të kompanisë me struktura mafioze në Itali.
Por në vitin 2024, gjykata vendosi në favor të Ferrunit, duke e shpallur të pabazë padinë ndaj tij.
Citizens po përgatit një raport mbi kostot e pushimeve në bregdetin shqiptar.
 Sa kanë mundësi të pushojnë shtresat e ndryshme sociale sot në Shqipëri, si pensionistët apo punonjësit me të ardhura të ulëta? Sa janë rritur kostot e pushimeve krahasuar me vitet e mëparshme dhe sa të përballueshme janë çmimet në raport me pagat?
Nëse keni një përvojë që mendoni se ka vlerë për këtë raportim, ju ftojmë të plotësoni pyetësorin më poshtë.
NĂ« serinĂ« e katĂ«rt tĂ« sezonit tĂ« katĂ«rt tĂ« podkastit âZĂ«raâ, gazetarja Erisa Kryeziu trajton me gazetarin dhe studiuesin e medias Emirjon Senja formĂ«simin e realitetit ku jetojmĂ« pĂ«rmes pĂ«rdorimit tĂ« inteligjencĂ«s artificiale.
Në bisedë trajtohen çështje sikurse dezinformimi dhe se si duhet të mësohemi ta dallojmë atë dhe të mbrohemi prej tij; si mund gazetarët dhe punonjësit e medias të përdorin AI pa ndikuar në origjinalitetin dhe etikën e informacionit dhe po ashtu u sollën raste konkrete ku foto apo video të pavërteta të gjeneruara me AI kanë spikatur në narrativën publike.
Emirjon Senja, i angazhuar prej vitesh si gazetar dhe njohës i fushës së medias sjellë në bisedë një perspektivë personale sa i takon përdorimit të AI, por edhe të përgjithshme kur bëhet fjalët për mënyrën se si ne si qytetarë duhet ti qasemi informacionit ditët e sotme.
Sipas Senjës nëse më herët flisnim për foto të manipuluara, sot kemi video me figurë dhe zë të manipuluar.
âUnĂ« besoj qĂ« e gjithĂ« shoqĂ«ria nuk Ă«shtĂ« ende gati pĂ«r tâu pĂ«rballur me kĂ«tĂ« fluks tĂ« madh informacioni nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ«, informacioni tĂ« manipuluar nĂ« radhĂ« tĂ« dytĂ« dhe me kĂ«tĂ« potencial tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m qĂ« ka AI e bashkangjitur edhe me potencialin qĂ« kanĂ« algoritmet nĂ« rrjetet sociale pĂ«r tĂ« targetuar nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« shpejtĂ« audienca tĂ« mĂ«dhaâ, u shpreh Emirjon Senja nĂ« bisedĂ«n nĂ« âZĂ«raâ.
Sipas tij me përdorimin e AI edhe format e dezinfomimit janë sofistikuar, duke ndikuar në vendimmarrje, votë apo krijimin e një perceptimi të gabuar për një çështje të caktuar. Për këtë arsye, është shumë e rëndësishme të dyshojmë gjithçka lexojmë dhe shikojmë.
âGjithmonĂ« pĂ«r kĂ«tĂ« sugjeroj bĂ«rjen e njĂ« liste tĂ« shkurtĂ«r tĂ« mediave qĂ« ti i beson. Dy media, tre mediaâ, u shpreh Emirjon Senja.
Sipas Senjës, duhet të ndajmë informacionin që kemi parë në rrjetet sociale me atë që kemi lexuar në një media të caktuar, qoftë në televizon apo edhe online.
âJo gjithçka qĂ« del nĂ« ekran Ă«shtĂ« domosdoshmĂ«risht e vĂ«rtetĂ«. Pra nuk jemi mĂ« nĂ« kohĂ«n qĂ« e pashĂ« ne televizor dhe kjo Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ«â, deklaroi Senja.
Në kohën kur inteligjenca artificiale është bërë pjesë e pandashme, media ka një rol t shtuar në verifikimin e informacionit dhe në qartësimin e tij për publikun.
âMe Institutin e Medias kemi bĂ«rĂ« njĂ« udhĂ«zim pĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si duhet tĂ« pĂ«rdoret pĂ«rmbajtja e gjeneruar nga inteligjenca artificiale dhe njĂ« ndĂ«r pikat Ă«shtĂ« qĂ« media duhet tĂ« vendosĂ« njĂ« shĂ«nim nĂ« foto ose nĂ« tekst kur kemi tĂ« bĂ«jmĂ« me njĂ« pĂ«rmbajtje tĂ« prodhuar e inteligjencĂ« artificialeâ, tha Emirjon Senja nĂ« âZĂ«raâ.
Sot, edhe vetë platformat janë përshtatur me zhvillimet teknologjike.
âEdhe nĂ«se mediat sot nuk duan ta bĂ«jnĂ« kĂ«tĂ« gjĂ«, vetĂ« platformat, rasti mĂ« i fundit Ă«shtĂ« META , nĂ« momentin qĂ« percepton qĂ« njĂ« imazh, njĂ« pĂ«rmbajtje Ă«shtĂ« prodhuar me AI, nuk tĂ« lejon qĂ« ti ta publikosh nĂ«se nuk bĂ«n njĂ« shĂ«nim atje qĂ« imazhi i prodhuar me AI dhe e shĂ«non kĂ«tĂ« gjĂ«â, solli nĂ« vĂ«mendje Senja.
Në radhët e gazetarëve, përdorimi i AI tanimë është i pashmangshëm, mirëpo Senja e sheh si një mjet që ndihmon në punën e tyre, duke kërkuar që të respektohen parimet e etikës, transparencës dhe mbikëqyrjes njerëzore.
âDo tĂ« funksionojnĂ«, do tĂ« funksionojnĂ«!â deklaronte kryeministrja italiane Giorgia Meloni nĂ« fund tĂ« vitit tĂ« kaluar, duke iu referuar kampeve pĂ«r emigrantĂ«t e paligjshĂ«m nĂ« GjadĂ«r. Por pĂ«rmes njĂ« vendimi tĂ« marrĂ« mĂ« 1 gusht nĂ« Luksemburg, Gjykata Evropiane e DrejtĂ«sisĂ« (GJED) i ka vĂ«nĂ« nĂ« pikĂ«pyetje themelet ligjore tĂ« kĂ«tij projekti tĂ« dakordĂ«suar me qeverinĂ« Shqiptare tĂ« Edi RamĂ«s.
NĂ« çështjet e bashkuara âCâ758/24 Alace dhe Câ759/24 Canpelliâ GJED i referohet caktimit tĂ« njĂ« vendi origjine si âi sigurtâ, njĂ« koncept kyç nĂ« procedurat e pĂ«rshpejtuara tĂ« azilit, tĂ« pĂ«rdorura nga Italia pĂ«r dĂ«bimin e emigrantĂ«ve tĂ« dĂ«rguar nĂ« ShqipĂ«ri.
Sipas gjykatësve evropianë, çdo shtet anëtar ka të drejtë të hartojë një listë të vendeve të sigurta të origjinës, por kjo vendimmarrje nuk është absolute. Ajo duhet të mbështetet në të dhëna të qarta, të dokumentuara dhe të aksesueshme, dhe të jetë e kontrollueshme nga proceset gjyqësore.
âPĂ«r tĂ« justifikuar pĂ«rjashtimin e njĂ« aplikimi pĂ«r azil si tĂ« papranueshĂ«m, shpallja e njĂ« vendi si i sigurt duhet tĂ« bazohet nĂ« informacion tĂ« aksesueshĂ«m dhe tĂ« kontrollueshĂ«m, si nga kĂ«rkuesi i azilit, ashtu edhe nga gjykata,â thuhet nĂ« deklaratĂ«n pĂ«r shtyp tĂ« GJED.
âQeveria e harton listĂ«n. Gjykatat e verifikojnĂ«â, theksohet nĂ« pĂ«rmbledhjen e vendimit tĂ« lexuar nga kreu i gjykatĂ«s Koen Lenaerts.
Rasti nga Bangladeshi dhe reagimet për GJED-në
Rasti që çoi në këtë vendim të GJED-së kishte të bënte me dy shtetas nga Bangladeshi, të transferuar në Gjadër pasi kishin kërkuar azil në Itali, por që kërkesa iu ishte refuzuar përmes procedurave të përshpejtuar.
Refuzimi bazohej në një vendim të vitit 2024, ku qeveria italiane e kishte përfshirë Bangladeshin në listën e vendeve të sigurta. Por vendimi nuk i specifikonte burimet e përdorura për të vlerësuar nivelin e sigurisë në atë shtet.
Kjo sipas GJED pengoi kërkuesit e azilit dhe gjykatat të verifikonin besueshmërinë e listës së qeverisë italiane, duke e bërë procedurën jo të drejtë nga ana ligjore.
Vendimi i GJED-së shkaktoi reagime të forta politike në Itali. Kryeministrja Meloni, nga një takim në Turqi, akuzoi gjykatën evropiane për tejkalim të kompetencave:
âSĂ«rish gjyqĂ«sori, kĂ«saj here ai evropian, pretendon hapĂ«sira qĂ« nuk i pĂ«rkasin, pĂ«r çështje qĂ« janĂ« ekskluzivisht politikeâ, thuhej nĂ« deklaratĂ«n e kryeministres italiane.
NdĂ«rkohĂ«, opozita reagoi me akuza pĂ«r dĂ«shtim tĂ« projektit âMeloni-Ramaâ dhe keqmenaxhim tĂ« fondeve.
Elly Schlein, kryetare e PartisĂ« Demokratike tĂ« ItalisĂ«, e quajti investimin nĂ« kampet e ShqipĂ«risĂ« âshpĂ«rdorim tĂ« 800 milionĂ« euroveâ qĂ«, sipas saj, mund tĂ« ishin pĂ«rdorur pĂ«r shĂ«ndetĂ«sinĂ«.
Giuseppe Conte, i LĂ«vizjes 5 Yjet (M5S), e cilĂ«soi vendimin âtĂ« parashikueshĂ«mâ dhe kritikoi Melonin pĂ«r âpropagandĂ« bosheâ dhe âviktimizim tĂ« qĂ«llimshĂ«mâ.
Vendimi i GJED-së do të ketë efekt deri më 12 qershor 2026, kur pritet të hyjë në fuqi rregullorja e re e BE-së si pjesë e Paktit për Migracionin.
Edhe pse pĂ«r momentin ndikimi real Ă«shtĂ« i kufizuar â rreth 150 emigrantĂ« janĂ« sjellĂ« nĂ« total nĂ« GjadĂ«r nga viti i shkuar, â kjo vendimmarrje ngre dyshime serioze pĂ«r ligjshmĂ«rinĂ« afatgjate tĂ« modelit italo-shqiptar pĂ«r âpĂ«rpunimin e shpejtĂ« tĂ« kĂ«rkesave pĂ«r azilâ.
Login
