TIRANĂ, 4 gusht /ATSH/ â Lart nĂ« qiell, linjat e njohura tĂ« udhĂ«timeve botĂ«rore ajrore po zhduken. Aty, ku dikur pilotĂ«t fluturonin nĂ« rrugĂ« tĂ« drejtpĂ«rdrejta transkontinentale, tani ata po navigojnĂ« nĂ« njĂ« qiell qĂ« duket si xham i thyer â miliona fluturime qĂ« po realizohen pĂ«rmes korridoreve tĂ« mbipopulluara.
Në të njëjtën kohë, hapësira të mëdha ajrore, çuditërisht, mbeten bosh ose gumëzhijnë nga raketat dhe dronët.
Ky ndryshim nuk është i rastësishëm. Përhapja e luftërave, armiqësive rajonale dhe përshkallëzimeve ushtarake vitet e fundit i ka bërë qiejt e botës më të rrezikshëm dhe më të paparashikueshëm se në çdo kohë që nga Lufta e Ftohtë.
Nga Rusia te Lindja e Mesme e deri nĂ« AfrikĂ«, âzonat e ndalim-fluturimitâ janĂ« rritur, duke e futur aviacionin ndĂ«rkombĂ«tar nĂ« krizĂ« dhe duke e riformĂ«suar ekonominĂ«, sigurinĂ« dhe fluturimet.
Kaosi ajror i Rusisë
Në fillim të korrikut të vitit 2025, kaosi përfshiu aeroportet në mbarë Rusinë. Vetëm gjatë fundjavës së 5 dhe 6 korrikut, mbi 2 000 fluturime u anuluan ose u shtyn pas një sërë sulmesh me dronë të kryer nga Ukraina, që shkaktuan mbylljen e një pjese të madhe të hapësirës ajrore ruse.
NĂ« aeroportin Sheremtjevo tĂ« MoskĂ«s, pasagjerja Tatyana e pĂ«rshkroi situatĂ«n si ânjĂ« katastrofĂ«â. Vendet e pritjes ishin tĂ« mbingarkuara, me njerĂ«z tĂ« shtrirĂ« nĂ« dysheme dhe shĂ«rbimet bazĂ«, sikurse uji i pijes ishin tĂ« harxhuara.
âNuk kishte ku tĂ« uleshe dhe njerĂ«zit po flinin nĂ«pĂ«r pllakaâ, tha ajo.
NĂ« ShĂ«n PetĂ«rburg, taksistĂ«t kĂ«rkonin deri nĂ« 80 000 rubla (1 025 dollarĂ«) pĂ«r udhĂ«timet drejt MoskĂ«s, pasi biletat e trenit u shitĂ«n tĂ« gjitha pas mbylljeve nĂ« aeroportin âPulkovoâ.
VetĂ«m mĂ« 6 korrik, mĂ« shumĂ« se 15 000 pasagjerĂ« mbetĂ«n tĂ« bllokuar nĂ« âSheremetjevoâ, ndĂ«rsa aeroportet mĂ« tĂ« vogla nĂ« Kaluga, Tambov dhe Pskov pezulluan tĂ« gjitha operacionet.
ZyrtarĂ«t rusĂ« tĂ« mbrojtjes pretenduan se kishin rrĂ«zuar deri nĂ« 120 dronĂ« atĂ« natĂ«, disa prej tĂ« cilĂ«ve u rrĂ«zuan vetĂ«m disa kilometra larg MoskĂ«s. Autoritetet pĂ«rmendĂ«n ândĂ«rhyrje tĂ« jashtmeâ si arsye pĂ«r mbylljet e pĂ«rsĂ«ritura tĂ« hapĂ«sirĂ«s ajrore, qĂ« tani janĂ« bĂ«rĂ« gjĂ« e zakonshme. NĂ« Rusi aeroportet janĂ« mbyllur mbi 600 herĂ« qĂ« nga nisja e pushtimit rus tĂ« UkrainĂ«s mĂ« 2022.
Të bllokuar në qiell
Por, nĂ«se bllokimi nĂ« njĂ« aeroport Ă«shtĂ« i tmerrshĂ«m, imagjinoni nĂ«se mbesni tĂ« bllokuar nĂ« qiell. NĂ« qershor tĂ« kĂ«tij viti, pasi Irani lĂ«shoi raketa drejt bazĂ«s amerikane âAl Udeidaâ nĂ« Katar, shtetet pĂ«rreth menjĂ«herĂ« mbyllĂ«n hapĂ«sirat e tyre ajrore. NjĂ« aeroplan i kompanisĂ« Qantas, nga Perthi nĂ« Paris qĂ«ndroi 15 orĂ« nĂ« ajĂ«r duke bĂ«rĂ« ecejake pĂ«rpara se tĂ« kthehej nĂ« Australi. NjĂ« tjetĂ«r u detyrua qĂ« tĂ« devijonte fluturimin pĂ«r nĂ« Singapor.
Tensionet Indi-Pakistan në maj të vitit 2025 çuan në mbylljen e korridoreve kyç ajrore, duke detyruar që fluturimet mes Evropës dhe Azisë Juglindore të përshkonin rrugë më të gjata dhe më të shtrenjta. Kohëzgjatja e fluturimeve u shtua deri në dhjetë orë, ndërsa ndalesat e paparashikuara për furnizim me karburant në aeroporte të panjohura u bënë rutinë.
TĂ« dhĂ«nat nga âFlightradar24â tregojnĂ« se pilotĂ«t tani pĂ«rballen me âkorridore super tĂ« ngarkuaraâ â rrugĂ« tĂ« ngushta tĂ« mbushura me aeroplan dhe me zona, nĂ« tĂ« dyja anĂ«t, ku ka ndalesĂ« fluturimi. Fluturimet nĂ« njĂ« trafik tĂ« tillĂ« tĂ« rĂ«nduar rrisin ndjeshĂ«m rrezikun e aksidenteve, ndĂ«rkohĂ« qĂ« kontrollorĂ«t e trafikut ajror bĂ«jnĂ« pĂ«rpjekje tĂ« jashtĂ«zakonshme pĂ«r ta menaxhuar situatĂ«n.
Mbi Detin e Kuq, Libinë, Sudanin, Sirinë dhe në disa pjesë të Afrikës Sub-Sahariane, fluturimet po devijohen gjithnjë e më shumë për shkak të shqetësimeve për sigurinë. Kontrolli ajror në zonat e konfliktit shpesh është i çrregullt ose nuk ekziston fare, dhe pilotët detyrohen të koordinojnë devijimet në ajër duke përdorur kanale të vjetruara ose rrugë alternative komunikimi.
Pasojat mjedisore dhe ekonomike
Të gjitha këto devijime të fluturimeve kanë një kosto të madhe për mjedisin. Sipas një studimi të fundit të kryer nga Universiteti Reading në Mbretërinë e Bashkuar dhe Institut Pierre-Simon Laplace në Francë, shmangia e hapësirës ajrore ruse ka shkaktuar një rritje prej 8.2 milionë tonësh në emetimet e CO2 brenda një viti. Fluturimet që janë prekur nga ky devijim kanë djegur mesatarisht 13 për qind më shumë karburant, dhe rritja më e madhe është regjistruar në rrugët ajrore ndërmjet Evropës dhe Azisë si dhe Amerikës së Veriut dhe Azisë.
NjĂ« hulumtim tjetĂ«r, i kryer mĂ« 2024 nga Viktoriia Ivannikova, studiuese e njohur nĂ« fushĂ«n e aviacionit nĂ« Universitetin City tĂ« Dublinit, gjeti se fluturimet e devijuara nga Evropa drejt AzisĂ« tani i kushtojnĂ« linjave ajrore deri nĂ« 39 pĂ«r qind mĂ« shumĂ« pĂ«r karburant dhe lĂ«shojnĂ« deri nĂ« 40 pĂ«r qind mĂ« shumĂ« dyoksid karboni â shifra tĂ« mĂ«dha pĂ«r njĂ« industri qĂ« tashmĂ« po pĂ«rballet me presion tĂ« madh pĂ«r dekarbonizim.
Fituesit dhe humbësit në luftërat e qiellit
Transportuesit ajrorë kinezë kanë përfituar nga mundësia për të përdorur hapësirën ajrore ruse. Rrugët e tyre nga Evropa drejt Azisë janë më të shpejta dhe më të lira, duke rritur konkurrencën për kompanitë perëndimore që nuk kanë qasje në të njëjtat korridore.
âBritish Airwaysâ, pĂ«r shembull, u detyrua tĂ« anulonte linjĂ«n LondĂ«r-Pekin dhe njĂ«rĂ«n nga fluturimet ditore LondĂ«r-Hong Kong gjatĂ« verĂ«s sĂ« vitit 2024 pĂ«r shkak tĂ« humbjeve tĂ« mĂ«dha financiare.
âFinnairâ, kompania kryesore e Helsinkit, e ka humbur avantazhin e saj nĂ« lidhjen midis EvropĂ«s dhe AzisĂ«. NjĂ« fluturim pĂ«r nĂ« Shangai, qĂ« dikur zgjaste 9,1 orĂ« me kompaninĂ« ajrore kineze âJuneyaoâ, tani zgjat 12 orĂ« ose mĂ« shumĂ« me âFinnairâ.
Edhe nĂ« Shtetet e Bashkuara, kompanitĂ« ajrore po ndiejnĂ« presionin. Kompania âUnited Airlinesâ, pĂ«r shembull, e ka zhvendosur itinerarin DelhiâNjuark nga njĂ« fluturim i drejtpĂ«rdrejtĂ« 13-orĂ«sh nĂ« njĂ« udhĂ«tim 15-orĂ«sh pĂ«rmes EvropĂ«s dhe Lindjes sĂ« Mesme, pĂ«r shkak tĂ« mbylljes sĂ« hapĂ«sirĂ«s ajrore ruse. Kjo pĂ«rshtatshmĂ«ri, megjithĂ«se Ă«shtĂ« pĂ«rgjigje ndaj vĂ«shtirĂ«sive, Ă«shtĂ« njĂ« dĂ«shmi e qĂ«ndrueshmĂ«risĂ« sĂ« industrisĂ« sĂ« aviacionit.
Kompania âAir Indiaâ fillimisht e kapitalizoi kĂ«tĂ« situatĂ«, por mĂ« pas e humbi avantazhin pas kufizimeve nĂ« hapĂ«sirĂ«n ajrore nga Pakistani, pas sulmit terrorist nĂ« prill tĂ« kĂ«tij viti nĂ« Kashmirin e kontestuar.
Raketat në qiell
NĂ« rajonet pranĂ« zonave tĂ« luftĂ«s, qiejt mĂ« nuk janĂ« vetĂ«m domenĂ« pĂ«r aeroplanĂ«t komercialĂ«. Aktiviteti ushtarak tani Ă«shtĂ« edhe nĂ« rrugĂ«t civile. NĂ« shkurt, Kina zhvilloi stĂ«rvitje detare ushtarake pa paralajmĂ«rim nĂ« Detin Tasman. AeroplanĂ«t komercialĂ« u detyruan tĂ« ndryshonin rrugĂ«n gjatĂ« fluturimit pasi njĂ« pilot i âVirgin Australiaâ mori gabimisht njĂ« paralajmĂ«rim nĂ« njĂ« frekuencĂ« radioje tĂ« papĂ«rdorur.
Në dhjetor të vitit 2024, një sistem rus i mbrojtjes ajrore aksidentalisht rrëzoi një fluturim të AZAL nga Azerbajxhani pranë Aktaut në Kazakistan.
Tridhjetë e tetë nga 67 personat në bord humbën jetën./ (REL) /os/
The post KOMENT â Konfliktet ushtarake po ndryshojnĂ« aviacionin botĂ«ror appeared first on Agjencia Telegrafike Shqiptare.
Login
