Si nuk duhet luftuar populizmi: Një mësim nga Rumania
Nga: Alec Russell /Â The Financial Times
Përkthimi: Telegrafi.com
Politika Ă«shtĂ« gjithmonĂ« e lehtĂ« pĂ«r tâu interpretuar â pasi ka ndodhur ngjarja. Pas revolucionit antikomunist tĂ« RumanisĂ« nĂ« vitin 1989, mes njĂ« lulĂ«zimi tĂ« madh gazetash, nĂ« rrugĂ« u shfaq njĂ« fletushkĂ« ultranacionaliste. E quajtur RomĂąnia Mare (Rumania e Madhe), ajo shumĂ« shpejt frymĂ«zoi njĂ« parti politike me tĂ« njĂ«jtin emĂ«r provokues dhe me pikĂ«pamje revanshiste.
TĂ« dyja, fletushka dhe partia, pasqyronin njĂ« kthim nĂ« vitet â30 [tĂ« shekullit XX]. Vit pas viti, ato qĂ«ndruan nĂ« periferi. NdĂ«rkohĂ«, Rumania po lĂ«vizte para â edhe pse nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« çrregullt â drejt normalitetit. NĂ« fillim tĂ« viteve 2000, ajo iu bashkua Bashkimit Evropian dhe NATO-s, njĂ« triumf pas periudhĂ«s sĂ« saj tĂ« vĂ«shtirĂ« nĂ«n komunizĂ«m.
Megjithatë, dhe për fat të keq, fryma e Romùnia Mare-s, tani e lustruar me një lëmim të stilit trumpian, është forca dominuese e vendit. George Simion, një politikan i përshkuar nga etosi i së djathtës ekstreme, është kandidati kryesor në raundin e dytë të zgjedhjeve presidenciale të së dielës. Cilido qoftë rezultati, shumë vende të BE-së që përpiqen të përballen me populizmin, duhet të mësojnë këtë nga Rumania: ajo është një rast studimi për mënyrën si të mos reagosh.
NĂ«se fiton Simioni, dikur njĂ« huligan futbolli, kjo do tĂ« pĂ«rbĂ«jĂ« tronditjen mĂ« tĂ« madhe pĂ«r RumaninĂ« qĂ« nga viti 1989. InvestitorĂ«t janĂ« tĂ« tmerruar â po ashtu edhe zyrtarĂ«t e NATO-s dhe tĂ« BE-sĂ«, tĂ« cilĂ«t kanĂ« frikĂ« se Rumania mund tĂ« bashkohet me HungarinĂ« si njĂ« anĂ«tare rebele. Askush nuk duhet tĂ« jetĂ« i habitur.
Sigurisht qĂ« ka pasur ndihmĂ«s tĂ« gatshĂ«m dhe tĂ« njohur pĂ«r kĂ«tĂ« valĂ« populiste qĂ« çoi nĂ« fitoren e Simionit me 41 pĂ«r qind tĂ« votave nĂ« raundin e parĂ«. Duket qartĂ« se Moska orkestroi njĂ« fushatĂ« kibernetike pĂ«r tĂ« amplifikuar mesazhin e sĂ« djathtĂ«s. Nxitja e telasheve zgjedhore pĂ«rmes botĂ«ve Ă«shtĂ« njĂ« qasje e njohur pĂ«r Kremlinin â dhe jashtĂ«zakonisht e lirĂ«.
MĂ« pas vijnĂ« rrjetet e vjetra komuniste qĂ« thuhet se kanĂ« financuar AleancĂ«n pĂ«r Bashkimin e RumunĂ«ve (AUR) tĂ« Simionit dhe aleatĂ«t e tij. Ish-sekuritatĂ«t [Securitate â shĂ«rbimi sekret i RumanisĂ« komuniste] e Bukureshtit u pasuruan pas vitit 1989, nĂ« stilin e grabitjeve tĂ« KGB-sĂ« [shĂ«rbimi sekret i BRSS-sĂ«]. TrashĂ«gimtarĂ«t dhe bashkĂ«punĂ«torĂ«t e tyre po nuhatin mundĂ«si tĂ« mĂ«dha pĂ«r pĂ«rfitim nĂ« njĂ« shtet tĂ« drejtuar nga Simioni.
Por, sado të dëmshme të jenë këto ndikime, fajtorët e vërtetë për ngritjen e së djathtës janë partitë e mëparshme, të cilat janë alternuar në pushtet për 35 vjet në mënyrë të rehatshme dhe të korruptuar. Një brez i ri gazetarësh dhe prokurorësh ka nxjerrë në dritë skandal pas skandali, veçanërisht nën Social-Demokratët. Shikoni Kolektivin [filmi dokumentar rumun Colectiv i vitit 2019] e nominuar për Oscar, që shpërfaq korrupsionin në sistemin shëndetësor, dhe do të qani.
Siç dihet, qeveria në largim e koalicionit është ndoshta më e pastra që ka pasur ndonjëherë Rumania, por ajo erdhi shumë vonë për të zbutur pakënaqësinë popullore ndaj status quo-së. (Ajo ishte gjithashtu e pashpresë në komunikimin e mesazhit të saj.)
Shtresa drejtuese e RumanisĂ« dĂ«shtoi tĂ« ndajĂ« pĂ«rfitimet e globalizimit, ndĂ«rkohĂ« qĂ« mbeti tepĂ«r e vetĂ«kĂ«naqur pĂ«rballĂ« kĂ«rcĂ«nimit nga e djathta. Simioni ndĂ«rtoi profilin e tij si kundĂ«rshtar i vaksinimit gjatĂ« pandemisĂ«, duke shfrytĂ«zuar njĂ« mosbesim ndaj shtetit kujdestar qĂ« vjen nga epoka komuniste. QĂ«kur partia e tij AUR hyri nĂ« politikĂ«n qendrore nĂ« vitin 2020, nacionalizmi i saj shpeshherĂ« Ă«shtĂ« nĂ«nvlerĂ«suar â nĂ«se jo pĂ«rkĂ«dhelur â nga qendra politike.
ĂfarĂ« marrĂ«zie ka dĂ«shmuar kjo. Kur establishmenti mĂ« nĂ« fund kuptoi pĂ«rmasat e kĂ«rcĂ«nimit, reagoi nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« vrazhdĂ«, duke anuluar raundin e parĂ« tĂ« zgjedhjeve tĂ« vitit tĂ« kaluar â kur njĂ« tjetĂ«r ultranacionalist, CÄlin Georgescu, fitoi â duke pĂ«rmendur ndĂ«rhyrje ruse. Ai mĂ« vonĂ« u ndalua tĂ« merrte pjesĂ« nĂ« pĂ«rsĂ«ritjen e votimit nga Gjykata Kushtetuese, mbi bazĂ«n e provave tĂ« paqarta.
NĂ« shkurt, nĂ«npresidenti amerikan JD Vance tmerroi centristĂ«t evropianĂ« kur e qortoi BE-nĂ« pĂ«r kufizimin e lirisĂ« sĂ« fjalĂ«s â pa pĂ«rmendur tiraninĂ« e RusisĂ«. Por, ai kishte tĂ« drejt kur sugjeroi se reagimi ndaj Georgescut ishte i tepruar. Dhe, po â befasi, befasi â ndalimi duket se ka nxitur tĂ« djathtĂ«n.
PĂ«r aktivistĂ«t e MAGA-s [Make America Great Again] nĂ« ShBA dhe mĂ« gjerĂ«, njĂ« fitore e Simionit do tĂ« ishte njĂ« tjetĂ«r gozhdĂ« e mirĂ«pritur nĂ« arkivolin e BE-sĂ« â edhe pse nĂ« tentimin pĂ«r tĂ« tĂ«rhequr tĂ« moderuarit ai thotĂ« se do tĂ« qĂ«ndrojĂ« nĂ« NATO dhe BE. Kremlini duhet tĂ« jetĂ« i ekzaltuar kur e sheh veten tĂ« vlerĂ«suar si njĂ« kryemjeshtĂ«r i marionetave tĂ« RumanisĂ«, duke pasur parasysh faktin se vendi historikisht e ka urryer RusinĂ«. Sa pĂ«r gazetarĂ«t e mbetur tĂ« RomĂąnia Mare, ndonĂ«se gjithçka dukej e pamundur, momenti i tyre tashmĂ« ka ardhur.
LiberalĂ«t dhe pakicat etnike tĂ« RumanisĂ« kanĂ« mbĂ«shtetur shpresat e tyre tĂ« zbehta te NicuĆor Dan, kryebashkiaku i Bukureshtit, njĂ« matematikan me njĂ« karrierĂ« jo tĂ« bujshme. Edhe nĂ«se ai fiton, vendin e pret njĂ« trazirĂ«, nĂ« mos njĂ« çrregullim i plotĂ«.
George Iacobescu, i cili u largua nga Rumania nĂ«n komunizĂ«m dhe pĂ«rfundoi duke drejtuar njĂ« nga bizneset mĂ« tĂ« mĂ«dha tĂ« pasurive tĂ« paluajtshme nĂ« EvropĂ«, Canary Wharf Group, Ă«shtĂ« i zhgĂ«njyer me mbĂ«shtetĂ«sit e AUR-it, veçanĂ«risht nga diaspora e madhe nĂ« BE qĂ« votoi pĂ«r tĂ« herĂ«n e fundit. âAta po e shkatĂ«rrojnĂ« vendin pĂ«r tĂ« hequr menaxhimin e tij tĂ« kalburâ, thotĂ« ai. âĂshtĂ« si tĂ« djegĂ«sh njĂ« pyll tĂ« tĂ«rĂ« nĂ« vend qĂ« heqĂ«sh pemĂ«t e tij tĂ« kalburaâ. VĂ«rtet, kjo Ă«shtĂ« njĂ« histori paralajmĂ«ruese. /Telegrafi/
The post Si nuk duhet luftuar populizmi: Një mësim nga Rumania appeared first on Telegrafi.