❌

Normal view

There are new articles available, click to refresh the page.
Today — 7 August 2025Main stream

Dezinformimi dhe AI, sa të përgatitura janë mediat?

✇Citizens.al
By: Erisa Kryeziu
7 August 2025 at 10:59

Një televizion shqiptar përdori inteligjencën artificiale (AI) për të gjeneruar titullin e një lajmi, por pa ia bërë të ditur publikut. Sidoqoftë kjo praktikë i doli zbuluar pasi në tekstin e artikullit, padashur, përfundoi edhe vetë kërkesa e bërë.

“MĂ« jep njĂ« titull pĂ«r kĂ«tĂ«: Skema e re e bonusit tĂ« bebes, nga viti qĂ« vjen pritet tĂ« ndryshojĂ«, duke nisur pagesa mujore deri nĂ« moshĂ«n 5-vjeçare,” ishte hyrja e lajmit nĂ« fjalĂ« ku dallonte kĂ«rkesa. Artikulli u korrigjua pak kohĂ« mĂ« vonĂ« pas botimit.

Raste të tilla, ku artikujt shkruhen apo asistohen me AI, po bëhen më të shpeshta.

Ndërsa AI po transformon rrënjësisht mënyrën se si krijohet dhe shpërndahet informacioni mediat shqiptare, por jo vetëm, ndodhen në një moment kyç përballë sfidave: etike, të cilësisë së informacionit dhe luftës kundër dezinformimit.

Oliverda Allmuca, gazetare pranë televizionit MCN tha për Citizens.al se e ka përdorur AI-në për të marrë informacion apo përpunuar të dhëna.

“NĂ« rastet kur ka raporte voluminoze, pĂ«rmbledhja e tĂ« dhĂ«nave sasiore, pra shifra dhe statistika bĂ«het me vlerĂ« dhe kursen kohĂ«â€, tha ajo.

Megjithatë, për rastin në fjalë Oliverda tha se nuk e kishte vendosur në dijeni publikun, pasi materialin e publikuar nuk e kishte zhvilluar tërësisht me AI.

“
sepse nuk kam formĂ«suar pjesĂ« tĂ« informacioenve pĂ«rfundimtare, por vetĂ«m ndihmĂ« nĂ« procesin e kuptueshmĂ«risĂ« pĂ«r mua”, saktĂ«soi gazetarja.

Ngjashëm edhe Ledina Elezin, gazetare pranë televizionit SCAN, tha për Citizens.al se nuk e përdorte shpesh AI-në për të shkruar artikuj.

“TĂ« vetmet raste qĂ« e pĂ«rdor Ă«shtĂ« kur kam ndonjĂ« koncept teknik dhe dua qĂ« tĂ« ma bĂ«jĂ« mĂ« tĂ« qartĂ« mua, pra ta kuptoj unĂ«. NĂ« shumĂ« raste bĂ«n gabime, prandaj pĂ«rpiqem tĂ« mos e pĂ«rdor”, theksoi Ledina.

Ndryshe, Isa Myzyraj, gazetar pranë televizionit Ora News, flet me mbresa për përvojën me AI-në, pavarësisht se ai thekson se zakonisht nuk e përdor për punë.

“Po e kam pĂ«rdorur nĂ« dy raste, hera e parĂ« ka qene sapo doli, pĂ«r provĂ« kryesisht, dhe herĂ«n e dytĂ« pĂ«r njĂ« titull lajmi. Le tĂ« tregohem i sinqertĂ«, kam mbetur i mahnitur me rezultatin”, u shpreh Isa.

Duke komentuar rreth kësaj çështjeje për Citizens.al, gazetari dhe studiuesin e medias Lutfi Dervishi, thotë se në radhët e gazetarëve ka hipokrizi.

“AI pĂ«rdoret, por fshehurazi. Si struci!” theksoi Dervishi, sipas sĂ« cilit inteligjenca artificiale kĂ«rkon qĂ« tĂ« jesh i pĂ«rgatitur pasi Ă«shtĂ« “njĂ« terren qĂ« ndesh tĂ« reja çdo ditĂ«â€.

“Ka kureshtje padyshim, ka dhe keqpĂ«rdorim, por mungojnĂ« dijenitĂ« dhe nuk ka debat se deri ku mund tĂ« pĂ«rdoret”, vijoi ai.

Sipas Dervishit nuk ka kufi tĂ« qartĂ« mes “asistentit virtual” dhe “skllavit” qĂ« zbaton çdo urdhĂ«r qĂ« ti i jep.

“Hapi i parĂ« Ă«shtĂ« qĂ« duhet pranuar se po e pĂ«rdorim, mĂ« pas tĂ« nisĂ« debati si? Deri ku? Cilat janĂ« kufijtĂ«? PĂ«rfitimet? Rreziqet? Protokollet?”, analizoi Dervishi.

Zakonisht pas pĂ«rpunimit tĂ« njĂ« teksti, apo materiali gazetaresk, AI i pyet pĂ«rdoruesit nĂ«se dĂ«shirojnĂ« qĂ« ta ripĂ«rpunojĂ« mĂ« tej me njĂ« mesazh tĂ« ngjashĂ«m si:“NĂ«se dĂ«shiron, mund tĂ« ta pĂ«rgatis ketĂ« nĂ« format revistash, ese akademike, ose version tĂ« shkurtuar pĂ«r botime edukative. Si dĂ«shiron ta pĂ«rdorĂ«sh kĂ«tĂ« material?”

Dervishi tregoi se kishte hasur plot raste ku edhe redaksive serioze të vendit, në fund të shkrimeve të botuara, u kishin shpëtuar kërkesa të tilla të AI-së për përmirësimet e teksteve.

Mungesa e rregulloreve dhe transparencës me publikun

Përtej zhvillimit të teknologjisë dhe mundësisë së përdorimit të AI-së për të thjeshtuar procese apo për të shkurtuar kohë pune, redaksitë e mediave shqiptare duket se nuk janë dhe aq miqësore me të.

“Platforma si ChatGPT ose tĂ« ngjashme, janĂ« bllokuar nĂ« serverĂ«t e kompjuterĂ«ve redaksionalĂ«. Sipas udhĂ«zimit, procesi i pĂ«rdorimit tĂ« inteligjencĂ«s artificiale shkakton dĂ«m serioz nĂ« memorie dhe dobĂ«son kreativitetin”, tha Oliverda pĂ«r redaksinĂ« e MCN-sĂ«.

Sipas saj, në politikat e ndjekura në këtë televizion, AI nuk mund të zëvendësojë gazetarin, stilistikën e tij dhe rolin e tij kritik. Për këtë arsye, ajo e përdor AI-në vetëm në punë jashtë redaksisë.

Situata përshkruhet e njëjtë edhe në televizionin SCAN nga Ledina Elezi.

“Nuk kemi ndonjĂ« udhĂ«zim ose rregullore nĂ« redaksi, por ekziston njĂ« lloj stigme nĂ« rast se pĂ«rdoret”, tha Ledina.

Ajo solli në vëmendje edhe rastet kur kolegë të saj e kishin përdorur për të gjeneruar foto për webin.

“NĂ« ato raste nuk Ă«shtĂ« vĂ«nĂ« nĂ« dijeni publiku. U pĂ«rdor vetĂ«m tre herĂ« dhe jo mĂ«, sepse kolegu mori kritika nga drejtori”, u shpreh mĂ« tej Ledina.

Edhe Isa tregoi se në redaksinë e Ora News nuk ka një rregullore apo udhëzim për përdorimin e AI-së si për tekstet, edhe për fotot apo videot, ndërsa shprehet se ka vënë në dijeni publikun kur e ka përdorur për materiale të postuara në llogaritë e tij sociale, apo punë jashtë televizionit.

PĂ«r Koloreto Cukalin, drejtues i KĂ«shillit Shqiptar tĂ« Medias (KSHM), Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« besohet se, pĂ«rpos halleve dhe streseve tĂ« pĂ«rditshme, ndonjĂ« media shqiptare t’i ketĂ« kushtuar kohĂ« hartimit tĂ« njĂ« udhĂ«zuesi.

“Edhe pse besoj ka media dhe e di qĂ« ka media qĂ« mund ta kenĂ« diskutuar nĂ«pĂ«r redaksi, nuk besoj se ka njĂ« rregullore tĂ« mirĂ«filltĂ«â€, theksoi ai pĂ«r Citizens.al.

Sipas Cukalit, është shumë e rëndësishme që të ketë transparencë nga mediat për publikun, sa herë përdoret AI.

“Standardi qĂ« po pĂ«rdoret dhe qĂ« po promovohet gjerĂ«sisht nĂ« media ndĂ«rkombĂ«tare Ă«shtĂ« qĂ« kur ka njĂ« tekst tĂ« pĂ«rkthyer me AI duhet tĂ« bĂ«het i ditur nĂ« fund, duhet treguar qĂ« Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« me ndihmĂ«n e AI-sĂ«â€ vijoi drejtuesi i KSHM-sĂ«.

Megjithatë, edhe për këtë lloj transparence ka disa nivele, sipas Cukalit.

“NĂ«se ti e pĂ«rdor inteligjencĂ«n artificiale vetĂ«m pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« kĂ«rkime, por shkrimin e ke bĂ«rĂ« vetĂ«, sigurisht qĂ« nuk Ă«shtĂ« e nevojshme ta vĂ«sh, sepse ti nuk ke pĂ«rdorur ‘searching’ e Google-it, por ke pĂ«rdorur AI-nĂ« pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« kĂ«rkime pĂ«r dokumente tĂ« ndryshme”, vijoi Cukali.

Për Lutfi Dervishin, përdorimi i AI-së nuk mund të shihet si armik.

“Mund ta rrisĂ« cilĂ«sinĂ« nĂ«se pĂ«rdoret me mend: kĂ«rkim mĂ« i shpejtĂ«, pĂ«rmbledhje informacioni/dokumentesh, transkriptime, vizualizime tĂ« dhĂ«nash, ide pĂ«r kĂ«ndvĂ«shtrime tĂ« reja, korrigjim tĂ« tekstit pĂ«r gabime ortografike”, shtjellon Dervishi.

MegjithatĂ«, sipas tij cilĂ«sia vritet kur ia dorĂ«zon filtrin editorial “makinĂ«s”.

“Duke huazuar njĂ« koncept tĂ« Yuval Hararit, algoritmi ka zĂ«vendĂ«suar redaktorin. Ti konsumon jo atĂ« qĂ« ka pĂ«rzgjedhur redaktori, por atĂ« qĂ« tĂ« shfaq algoritmi. Sfida Ă«shtĂ« qĂ« kontrolli pĂ«rfundimtar tĂ« jetĂ« nĂ« dorĂ« tĂ« njeriut dhe jo tĂ« AI-sĂ«â€, pĂ«rfundoi Dervishi.

Krijimtaria artificiale sipas AI-së.

Dezinformimi dhe sfida e përballjes me një realitet të ri

Koloreto Cukali shpjegon se dezinformimi nuk Ă«shtĂ« diçka e re, pĂ«rpos terminologjisĂ« qĂ« mund tĂ« jetĂ« e tillĂ«. Sipas tij nevojitet qĂ« krahas zhvillimeve tĂ« pĂ«rgjithshme tĂ« zhvillohet edhe vetĂ« publiku “pĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si e merr, kĂ«rkon dhe jep informacionin”.

Për këtë, ai argumenton se nëse nuk rregullohen disa marrëdhënie, nuk mund të ketë një përmirësim apo adresim të kësaj prirjeje.

“[
] ca marrĂ«dhĂ«nie qĂ« kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me ekonominĂ« e mediave sĂ« pari, me kontributin e publikut nĂ« kĂ«tĂ« ekonomi sĂ« dyti, dhe me edukimin e publikut, pĂ«r tĂ« kuptuar se si funksionon etika nĂ« lajme dhe se si funksionojnĂ« tĂ« gjithĂ« kĂ«to elementĂ« tĂ« dezinformimit, unĂ« nuk pres ndonjĂ« pĂ«rmirĂ«sim ose adresim tĂ« kĂ«tij fenomeni”, argumentoi Cukali.

PĂ«r gazetarĂ«t, pĂ«rballja me materiale tĂ« rreme tĂ« gjeneruara me AI-nĂ« Ă«shtĂ« tanimĂ« e pĂ«rditshme. Ky ekspozim duket se ka bĂ«rĂ« qĂ« ata tĂ« fitojnĂ« pĂ«rvojĂ« pĂ«r t’i kuptuar mĂ« mirĂ«.

“NĂ«se ka personazhe, shoh kryesisht duart ose kĂ«mbĂ«t, ku zakonisht janĂ« gabimet mĂ« tĂ« zakonshme tĂ« AI-sĂ«. Mund tĂ« kontrolloj edhe aspektin fizik, pra hijet, mund tĂ« kontrolloj kohĂ«n kur Ă«shtĂ« realizuar, ose nĂ«pĂ«rmjet platformave qĂ« bĂ«jnĂ« ‘check AI’, kontrolloj burimin e fotografisĂ«â€, u shpreh Oliverda.

E njëjta përballje me fotot apo videot e gjeneruar me AI vjen edhe për Ledinën.

“NĂ« rastin e fotove, zakonisht cepat janĂ« mĂ« tĂ« lĂ«muar, qoftĂ« nĂ« rastin e njerĂ«zve ose tĂ« objekteve dhe mund tĂ« ketĂ« ndonjĂ« deformim tĂ« vogĂ«l ose diçka qĂ« nuk bĂ«n sens nĂ« foto” thotĂ« ajo.

Ndërsa për tekstet sipas Ledinës, ka disa fjalë tipike që përdoren vazhdimisht.

“Ndodh qĂ« tĂ« pĂ«rdorĂ« edhe shumĂ« mbiemra cilĂ«sorĂ«. Shpjegimi Ă«shtĂ« gjithashtu i ndarĂ« nĂ« pika kryesore” vijon Ledina.

Për Oliverdën, kur vjen puna te të dalluarit të tekstit, është më komplekse.

“Zakonisht pĂ«rpiqem tĂ« shoh burimin nga vjen ky material, sa i besueshĂ«m Ă«shtĂ« ose nĂ«se Ă«shtĂ« njĂ« personazh, kĂ«rkoj pĂ«r profile zyrtare”, tha Oliverda.

Isa kujton raste tĂ« pĂ«rdorimit tĂ« AI-sĂ« gjatĂ« fushatĂ«s elektorale pĂ«r zgjedhjet qendrore tĂ« 2025-Ă«s. Sipas tij ajo qĂ« i dallonte ishte njĂ« mĂ«nyrĂ« e pĂ«rdorimit tĂ« fjalĂ«ve, sintaksĂ«s, apo pikĂ«simit qĂ« tĂ« linte ta kuptoje se “nuk Ă«shtĂ« shkruar nga njĂ« njeri”.

Sipas tij AI ka një potencial të madh për të përhapur dezinformim në mënyrë masive dhe të sofistikuar.

“TeknologjitĂ« si gjenerimi automatik i teksteve, imazheve dhe videove mund tĂ« krijojnĂ« pĂ«rmbajtje bindĂ«se e tĂ« vĂ«shtirĂ« pĂ«r t’u dalluar nga ajo autentike. NĂ« duar tĂ« gabuara, kjo mund tĂ« shfrytĂ«zohet pĂ«r tĂ« manipuluar opinionin publik, pĂ«r tĂ« krijuar narrativĂ« tĂ« rreme ose pĂ«r tĂ« ndikuar procese demokratike”, u shpreh Myzyraj.

Për Oliverdën, përballja me dezinformimin është sfidë e përditshme në punën si gazetare, por edhe si një publik që konsumon informacione në rrjet. Ndërsa sipas saj mungon edukimi për median.

Ndërkohë, Lutfi Dervishi është i mendimit se AI e ka bërë gënjeshtrën, manipulimin dhe propagandën më të lirë, më të shpejtë dhe më të personalizuar.

“Kemi ‘deepfake’ audio e video, profile sintetike dhe tekste qĂ« duken ‘gazetareske’”, shprehet ai.

Sipas Dervishit, në Shqipëri problemi shumëfishohet nga tregu i vogël, presioni i klikimeve dhe mungesa e redaktoreve.

“Sot po shikoja disa komente tĂ« pĂ«rdoruesve nĂ« TikTok qĂ« habiteshin sa mire ‘flet’ njĂ« bebe dhe çfarĂ« logjike ka dhe nuk e kuptonin se video ishte pĂ«rgatitur me AI”, u shpreh Dervishi, ndĂ«rsa shtoi se audienca nĂ« ShqipĂ«ri nuk Ă«shtĂ« edukuar pĂ«r AI-nĂ«.

Këtë këndvështrim e ndan edhe Koloreto Cukali, ndërsa shprehet se shtimi i kapaciteteve të reja për të krijuar dezinformim e ndërlikon më tepër situatën dhe rrezikun.

“Publiku Ă«shtĂ« i papĂ«rgatitur pĂ«r t’u mbrojtur dhe tĂ« mos harrojmĂ« qĂ« ndĂ«rkohĂ« kemi njĂ« publik qĂ« ishte shumĂ« vulnerabĂ«l, shumĂ« i brishtĂ« ndaj dezinformimit”.

AI dhe nevoja për të ndërhyrë në Kodin e Etikës

Duke pasur në vëmendje ndryshimet teknologjike dhe ndikimin e tyre në punën e gazetarëve, një grup ekspertësh janë duke ndërhyrë në Kodin e Etikës së gazetarit për ndërtimin e një udhëzuesi për përdorimin etik të inteligjencës artificiale.

Sipas Koloreto Cukalit, përdorimi i AI-së kërkon një manual se sa një rregullim etik.

“NjĂ« doracak pĂ«r tĂ« treguar se si duhet pĂ«rdorur, pĂ«r tĂ« pĂ«rcaktuar disa rregulla tĂ« pĂ«rdorimit nga ana e gazetarĂ«ve. ËshtĂ« njĂ« fushĂ« qĂ« Ă«shtĂ« akoma nĂ« eksplorim e sipĂ«r meqenĂ«se edhe vet AI Ă«shtĂ« nĂ« zhvillim tĂ« vazhdueshĂ«m. Edhe etika nĂ« raport me tĂ« Ă«shtĂ« nĂ« evolucion”, u shpreh ai.

Në pikën dedikuar AI-së në Kodin e Etikës ku tanimë po ndërhyhet, thuhet se gazetarët dhe redaksitë e lajmeve mund ta përdorin AI-në në mbledhjen, krijimin dhe shpërndarjen e përmbajtjeve duke respektuar transparencën, përgjegjësinë, masat mbrojtëse etike dhe duke pasur një mbikëqyrje njerëzore.

Sipas Lutfi Dervishit, shtimi i kësaj pike në Kodin e Etikës u bë pasi mungonte detyrimi i qartë për transparencë, kur përdoret AI-ja ndaj duhej ndalimi i manipulimeve që mund të mashtrojnë publikun.

“Na duhej njĂ« kornizĂ« pĂ«r privatĂ«sinĂ«, burimet dhe pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« editoriale. Pra pyetja/dilema  e vjetĂ«r: (di)kush mban pĂ«rgjegjĂ«si!? Apo jo?”, u shpreh Dervishi.

Megjithatë, sipas tij, ky është vetëm hapi i parë, pasi hapi i radhës është zbatimi.

Shënim: Titulli i artikullit është sugjeruar nga AI.

The post Dezinformimi dhe AI, sa të përgatitura janë mediat? appeared first on Citizens.al.

Before yesterdayMain stream

Organizatat e medias kundër Kodit të ri Penal: Cenon lirinë e shprehjes

✇Citizens.al
By: Erisa Kryeziu
1 August 2025 at 12:59

Kodi i ri Penal ka ngritur alarmin te gazetarët dhe organizatat e medias. Drafti i propozuar nga qeveria duket se përmban ndryshime që, sipas aktorëve të shoqërisë civile, cenojnë lirinë e shprehjes.

Asociacioni i Gazetarëve të Shqipërisë (AGSH), Rrejti Ballkanik i Gazetarisë Investigative (BIRN) dhe Qendra Shkencë dhe Inovacion për Zhvillim (SCiDEV) shprehën sot përmes një deklarate të përbashkët shqetësimin e tyre për draftin.

Ata paralajmĂ«rojnĂ« se pĂ«rkufizimet e reja nĂ« kod janĂ« tĂ« paqarta dhe tĂ« rrezikshme pĂ«r demokracinĂ«. Problematike cilĂ«sohen nenet “863” dhe “865” qĂ« flasin pĂ«r “Shpifjen” si dhe neni “536” i cili flet pĂ«r ndikimin nĂ«p avarĂ«sinĂ« e gjykatĂ«s.

“PĂ«rmbajnĂ« elemente shqetĂ«suese, tĂ« cilat krijojnĂ« paqartĂ«si dhe mundĂ«si pĂ«r interpretim arbitrar dhe abuziv nĂ« zbatimin e tyre ndaj gazetarĂ«ve, mediave, shoqĂ«risĂ« civile dhe rojtarĂ«ve publik nĂ« tĂ«rĂ«si”, u shprehĂ«n organizatat pĂ«rmes deklaratĂ«s.

Sipas tyre nenet “863” dhe “865” rrisin ndjeshĂ«m gjobat dhe heqin kriterin thelbĂ«sor tĂ« ndĂ«shkimit vetĂ«m nĂ«se ka dijeni se informacioni Ă«shtĂ« i rremĂ«.

“Kjo situatĂ« i ekspozon gazetarĂ«t ndaj ndjekjeve penale edhe kur kanĂ« qenĂ« nĂ« mirĂ«besim, duke rritur pasigurinĂ« juridike dhe frikĂ«n e raportimit kritik”, thuhet mĂ« tej nĂ« deklaratĂ«.

Po ashtu, neni për shpifjen sipas organizatave ka një formulim subjektiv, pa pasur përkufizime konkrete.

“Masa e propozuar e dĂ«nimit me burgim deri nĂ« dy muaj pĂ«r fyerjen e rĂ«ndĂ« Ă«shtĂ« joproporcionale dhe bie ndesh me jurisprudencĂ«n e GjykatĂ«s Evropiane tĂ« tĂ« Drejtave tĂ« Njeriut, qĂ« kĂ«rkon trajtimin e fyerjes vetĂ«m pĂ«rmes masave proporcionale civile, pa burgim dhe pa rrezikuar gazetarinĂ« kritike apo satirike”, argumentojnĂ« organizatat.

Sa i takon nenit 536 për ndikimin në pavarësinë e gjykatave, duke ndaluar komentet apo publikimin e tyre mbi procese gjyqësore, organizatat e cilësuan këtë formulim si ndërhyrje e drejtpërdrejtë në rolin legjitim të medias, akademikëve dhe shoqërsië civile për të mbikëqyrur zhvillimet në drejtësi.

“Ky nen Ă«shtĂ« formuluar qĂ«llimisht nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« paqartĂ« dhe mund tĂ« pĂ«rdoret pĂ«r tĂ« penalizuar arbitrarisht çdo koment apo raportim kritik, duke pamundĂ«suar monitorimin publik tĂ« rasteve gjyqĂ«sore dhe hetimeve qĂ« pĂ«rfshijnĂ« figura publike dhe zyrtarĂ« shtetĂ«rorĂ«â€, thuhet nĂ« deklaratĂ«.

AGSH, BIRN dhe SCiDEV kërkuan që të rishikohen në thelb këto tre nene, të shmanget paqartësia dhe zbatimi selektiv, të dekriminalizohet shpifja, fyerja dhe nga ana tjetër gazetarët dhe punonjësit e medias të mbrohen në mënyrë të qartë.

Drafti i kodit tĂ« ri penal Ă«shtĂ« njĂ« material voluminoz prej 331 faqesh dhe 952 nenesh, i prezantuar mĂ« 25 korrik nga ministri i drejtĂ«sisĂ« Ulsi Manja. Sipas tij, ky kod i ri synon t’i pĂ«rafrohet atij tĂ« Bashkimit Evropian nĂ« kuadĂ«r tĂ« intgrimit.

Kodi penal aktual, i përket vitit 1995. Ai ka 335 nene dhe në 30 vite është ndryshuar 24 herë me ligj dhe 10 herë pas vendimeve të Gjykatës Kushtetuese.

Drafti për Kodin e ri është pritur me pakënaqësi nga institucionet e tjera dhe grupet e interesit.

Kryeprokurori Olsian Çela dhe kreu i ProkurorisĂ« sĂ« Posacme Anti-Korrupsion (SPAK), Altin Dumani nuk kanĂ« qenĂ« pjesĂ« e konsultimeve pĂ«r draftin, teksa janĂ« shprehur me rezerva. NdĂ«rkohĂ« Dhoma e AvokatisĂ« e konsideroi si drfat “inkuizitor”, me mungesĂ« transparence.

Për drejtuesen e SciDev, Blerjana Bino, ky draft bën hapa pas në raport me standardet ndërkombëtare për lirinë e shprehjes dhe për rekomandimet e herë pas hershme për dekriminalizimin e shpifjes si kusht për të uajtur lriinë e mdias dhe demokracinë funksionale.

Bino tha për Citizens.al se riformulimet për shpifjen jo vetëm nuk përmbushin rekomandimet e përsëritura nga ndërkombëtarët, organizatat e medias dhe shoqërisë civile, por shtojnë sanksionet penale me efekt frikësues ndaj gazetarëve dhe aktivistëve.

Lexo gjithashtu:

The post Organizatat e medias kundër Kodit të ri Penal: Cenon lirinë e shprehjes appeared first on Citizens.al.

Emigrimi kthen fshatrat e Përmetit në hije të vetvetes

✇Citizens.al
By: Erisa Kryeziu
31 July 2025 at 17:38

Banorë të fshatrave të Përmetit tregojnë për shkolla të mbyllura, biznese që nuk gjejnë vazhdimësinë dhe jetën në vetmi. Emigracioni po i kthen fshatrat si Iljara, Pëllumbari, Leusi, Draçova apo Stërmbeci në hije të vetvetes.

Kristaq Çiçolli, dikur pronar i njĂ« dyqani pĂ«rballĂ« njĂ« shkolle tĂ« mbushur me jetĂ« dhe nxĂ«nĂ«s tĂ« numĂ«rt, sot pret nĂ« dyqan vetĂ«m pleq dhe banorĂ« tĂ« fshatit.

Shkolla që dikur numëronte mbi 160 nxënës në Iljarë është zbrazur; klasat janë bërë kolektive, me pak fëmijë dhe shumë boshllëk.

Prej vitit 1983, Kristaqi nuk e ka lënë punën, duke pritur dhe përcjellë. Sot, edhe pse në pension ai vijon të shërbejë në dyqan.

“KanĂ« emigruar. U larguan. Çdo fshat, jo vetĂ«m ne Iljari edhe PĂ«llumbari, Draçova e StĂ«rmbeci kanĂ« pasur brez tĂ« ri shumĂ«, por kanĂ« shkuar. Tani ka mbetur mosha e tretĂ« edhe ndonjĂ« nĂ« tĂ« rrallĂ«, brezi i ri. SÂŽka mĂ«!” tregon Kristaqi.

Me një memorie të admirueshme ai numëron me gishtat e dorës familjet që kanë mbetur në fshat, të gjithë pothuajse mosha e tretë.

“Sot janĂ« 75 frymĂ« nĂ« fshatin IljarĂ«, 44 nĂ« fshatin PĂ«llumbar. Kanikoli Ă«shtĂ« drejt falimentimit si fshat. S’kanĂ« mbetur fare-fare. Nja katĂ«r-pesĂ« familje, kĂ«shtu me nga dy veta. Tani, jemi 28-29 familje, me frymĂ« tĂ« pakta, 1,2,3. S’ka mĂ« shumĂ«â€, vijon Kristaqi.

NĂ« ÇarçovĂ«, IljarĂ«, Petran e LeusĂ«, historia Ă«shtĂ« e njĂ«jtĂ«: rinia ka emigruar, pleqtĂ« kanĂ« mbetur tĂ« vetĂ«m.

Në Leusë shquhet Kisha e Shën Mërisë, një monument i trashëgimisë kulturore. Derën e saj na e hap Genta, e cila përpos vështirësive shëndetësore çdo ditë të javës pret e përcjell vizitorë.

Ajo na tregon me trishtim se fshati është zbrazur, shkollë nuk ka, dyqane jo, dhe as qendër shëndetësore. Sipas saj në këto kushte asgjë nuk i kthen pas të rinjtë.

“KanĂ« ikur tĂ« tĂ«rĂ«, vetĂ«m pleqt janĂ« tani, nga dy e nga dy, nga 40 e lart,” thekson ajo teksa kujton kalldrĂ«met e dikurshme plot jetĂ« pĂ«rballĂ« realitetit tĂ« sotĂ«m nĂ« izolim tĂ« thellĂ«.

Sot, asnjë shërbim nuk ofrohet në fshat, ndërsa qyteti i Përmetit mbetet zgjidhja e vetme.

“PĂ«r njĂ« ushqim tĂ« vogĂ«l do tĂ« shkojmĂ« poshtĂ«. Ose do marrim makinĂ«n tĂ« sjellim ushqimet lart,” vijon Genta.

Ndërsa del nga qyteti i Përmetit, rruga që të çon në fshatin Petran ka plot tabela për rafting. Lumi i Vjosës përbri ofron një panoramë të mrekullueshme, duke qenë pjesë e rëndësishme edhe e jetës së banorëve, të cilët punojnë tokat dhe mbajnë blegtori.

Albeti, një prodhues i vjetër bulmeti, përpiqet të mbajë gjallë një biznes në një zonë që po zbehet dita-ditës.

Ai na përshëndet nga xhami i makinës, ndërsa dërgon bulmetin e grumbulluar nga fshatarët e zonës në baxho. Shitjet janë zhvendosur në qytete të tjera të vendit për shkak të largimit të popullsisë.

“S’ka popull, nuk ka shitje”, thotĂ« ai, ndĂ«rsa thekson se e ka pasur tĂ« vĂ«shtirĂ« tĂ« gjejĂ« punĂ«torĂ«.

Lefteri, kryeplaku i zonĂ«s tregon se pĂ«r brezat e rinj, familjeve emigruese pas viteve ’90 kthimi nĂ« vendlindje do tĂ« ishte i vĂ«shtirĂ« nisur nga gjendja aktuale. Ai ndalet tĂ« flasĂ« edhe pĂ«r zbrazjen e shkollave, teksa kujton se dikur fshati ka pasur mbi 150 nxĂ«nĂ«s.

“Petrani deri dje kishe 9-vjeçare tani nuk ka as fillore. U mbyll!” thotĂ« Lefteri.

Për Albetin shqetësim mbetet edhe vazhdimësia e biznesit. I vetëdijshëm për mundësitë më të mëdha në Tiranë, ai thotë me dhimbje se edhe një nga djemtë që e ndihmon me shitje, nuk dëshiron të kthehet në fshat për të trashëguar biznesin.

NĂ« njĂ« realitet tĂ« tillĂ«, ku largimi Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« norma dhe kthimi njĂ« pĂ«rjashtim, fshatrat e PĂ«rmetit pasqyrojnĂ« plagĂ«t e emigrimit – njĂ« boshatisje fizike, ekonomike dhe shpirtĂ«rore qĂ« s’kurseu as tokĂ«n, as kujtesĂ«n.

Lexoni gjithashtu:

The post Emigrimi kthen fshatrat e Përmetit në hije të vetvetes appeared first on Citizens.al.

Në Lufaj të Mirditës uji mungon për shkak të një hidrocentrali

✇Citizens.al
By: Erisa Kryeziu
25 July 2025 at 18:07

NĂ« Lufaj tĂ« MirditĂ«s, banorĂ«t detyrohen tĂ« blejnĂ« ujĂ« tĂ« ambalazhuar pavarĂ«sisht burimeve natyrore qĂ« kanĂ«. Shkak pĂ«r kĂ«tĂ« Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« devijimi burimeve nga hidrocentrali i kompanisĂ« “Seka Hidropower”. Ata thonĂ« se kompania nuk respekton kontratĂ«n, e cila parashikon qĂ« tĂ« lĂ«shojĂ« ujĂ« pĂ«r nevojat e tyre. Prandaj, paralajmĂ«rojnĂ« pĂ«rshkallĂ«zim nĂ« protesta nĂ«se situata nuk ndryshon.

“Zoti dhe po na ndihmoi SPAK-u, te ata kemi pak shpresĂ«â€ tha Jorgji Loci, i cili nĂ« mes tĂ« nxehtit tĂ« 24 korrikut mbushi bagazhin e kamionçinĂ«s me shishe uji tĂ« blerĂ« dhe u nis drejt fshatit. Atje e prisnin banorĂ« tĂ« tjerĂ« pĂ«r njĂ« protestĂ« tĂ« thirrur pĂ«r lirimin e rrjedhĂ«s sĂ« ujit, bllokuar nga hidrocentrali.

Zona me njĂ« peizazh tĂ« mrekullueshĂ«m, nuk ndihmohej aspak nga rruga, e cila ishte nĂ« gjendje tĂ« amortizuar. PĂ«rgjatĂ« saj, Jorgji ndaloi disa herĂ« pĂ«r tĂ« treguar burimet ujore, tĂ« cilat pĂ«r tĂ« ishin shĂ«njuese, pasi i kujtonin se dikur nga atje mund t’ia dĂ«gjoje gurgullimĂ«n ujit, ndĂ«rsa tani rrjedha Ă«shtĂ« futur nĂ« tuba.

“KĂ«tu nuk ka asnjĂ« pikĂ« ujĂ«, mbahet nga HEC-i,” tha ai teksa paralelizoi me enĂ«t e gjakut, qĂ« nĂ«se njĂ« njeriu i bĂ«hej njĂ« prerje nĂ« krah, gjaku nuk ka si t’i shkojĂ« mĂ« nĂ« parakrah.

Fshati Lufaj i përket njësisë administrative Selitë. Bashkë me fshatrat e tjerë të kësaj njësie sikurse Bardhaj, Lëkundë, Zajs, Kthëllë e Sipërme, Kurbnesh, Mërkuth e Kumbull ofrojnë një potencial të lart natyror dhe bujqësor.

Tharja e shtratit të lumit. Foto nga Jorgji Loci.

Hidrocentrali i Sekës ka filluar punën prej vitit 2017, por banorët thanë se edhe kur u ndërtua, nuk ishin pyetur.

“As nuk na ka pyetur njeri, as nuk kemi qenĂ« dakord,” tha Agron Kaçarri, banor i zonĂ«s.

Gjet Loci kujton se si zona mbante qindra banorë dhe mijëra bagëti teksa mbahej me grurë dhe misër.

“Tani nuk ka gram ujĂ«â€, tha ai i revoltuar teksa mungesa e ujit ka detyruar disa familje qĂ« tĂ« largohen.

Fatjon Gjinaj, i cili punon si gazetar në Tiranë, por që ka ende familjen në këtë zonë, tregoi se kompania nuk e ka respektuar kontratën, e cila e detyron që veçanërisht gjatë verës të lëshojë rrjedhë uji për në lumin e Urakës.

“KĂ«tu Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« njĂ« masakĂ«r,” tha ai teksa tregoi se kompania kishte abuzuar me zhvendosjen e dherave nĂ«pĂ«r pĂ«rrenj, “ËshtĂ« bĂ«rĂ« njĂ« kontratĂ« pĂ«r ujin e pijshĂ«m pĂ«r tĂ« gjithĂ« banorĂ«t, por zero! AsnjĂ« ditĂ« nĂ« 12 muajt e vitit nuk kalon.”

Sipas tij, pasuritë dhe puna e banorëve në këtë zonë në blegtori e bujqësi nuk është për të përfituar të tjerët në kurriz të tyre.

“Kemi kulla, kemi lumenj, kemi pĂ«rrenj, kemi blegtori, kemi bujqĂ«si. Kemi bagĂ«ti. PĂ«r çfarĂ«? PĂ«r tĂ« fituar dikush nĂ« kurriz tĂ« tĂ« gjithĂ«ve ne tĂ« tjerĂ«ve?!”, vijoi Gjinaj.

Ai kërkoi që ky organizim i banorëve të merrej si ultimatum për kompaninë dhe organet përgjegjëse, që të zbatojnë detyrimet ligjore ndaj komunitetit dhe natyrës.

Jorgji Loci tregoi se kishte shpenzuar nga tĂ« ardhurat personale pĂ«r t’i sjellĂ« ujĂ« fshatit nga burime tĂ« largĂ«ta. Ai e konsideroi kĂ«tĂ« sakrificĂ« “pĂ«r tĂ« shmangur konfliktet me kompaninĂ«â€, por qĂ« edhe ky burim ishte ndĂ«rprerĂ«.

“E kam çuar ujin nĂ« fshat me 8,500 metra zorrĂ« vetĂ«m qĂ« mos tĂ« hyj nĂ« sherr, dhe edhe atĂ« ujĂ« e kanĂ« ndĂ«rprerĂ«,” tregoi Loci.

Banorët e Zall-Gjocajt në solidaritet me Lufajn

Fshati Zall-Gjoçajt i pĂ«rket Matit, mirĂ«po ndodhet pranĂ« Lufajt, me tĂ« cilĂ«n ndan dhe burime tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta ujore. NjĂ«jtĂ« sikurse Lufaj, lumi Flim nĂ« Zall-Gjoçaj Ă«shtĂ« futur nĂ« tubacionet e hidrocentralit tĂ« kompanisĂ« “Seka Hidropower”.

Adem Gjokolaj, njĂ« ndĂ«r aktivistĂ«t mĂ« tĂ« zĂ«shĂ«m tĂ« mbrojtjes sĂ« burimeve ujore tĂ« Zall-Gjoçajt, duke qenĂ« edhe Park KombĂ«tar kishte marrĂ« rrugĂ«n pĂ«r t’iu bashkuar banorĂ«ve tĂ« Lufajt.

“NĂ« kĂ«to dy lumenj, lumin Flim dhe lumin UrakĂ«, para ca kohĂ«sh kanĂ« qenĂ« mbi 2,500 bagĂ«ti qĂ« pinin ujĂ«, mbi 2,000 bletĂ« dhe tĂ« gjitha gjallesat mbi dhe nĂ«ntokĂ«sore po ngordhin, sepse nuk ka asnjĂ« pikĂ« ujĂ«â€, theksoi ai pĂ«rmes megafonit.

Gjokolaj kërkoi nga të gjithë banorët që të mos ndalojnë së kërkuari të drejtën e tyre themelore për të pasur ujë të rrjedhshëm për shtëpitë dhe bagëtitë e tyre.

Sikurse Ademi, në mbështetje të banorëve të Lufajt ishte edhe Dhimitër Koleci, që bashkë me të tjerë banorë të Zall-Gjoçajt enden nëpër gjykata për të drejtën e ujit.

“Kemi pĂ«r tĂ« njĂ«jtin problem, pĂ«r tĂ« njĂ«jtin ujĂ«, pĂ«r tĂ« njĂ«jtat HEC-e, pĂ«r tĂ« njĂ«jtit oligarkĂ«, pĂ«r tĂ« njĂ«jtĂ« mashtrues qĂ« kanĂ« mashtruar tĂ« gjithĂ« zonĂ«n,” theksoi ai teksa shtoi se rreth 80 kilometra katrorĂ« tashmĂ« janĂ« kthyer nĂ« shkretĂ«tirĂ«.

“KanĂ« marrĂ« ujĂ« nga Parku KombĂ«tar Zall Gjoçaj, duke devijuar me tunele duke e sjellĂ« nĂ« lumin e UrakĂ«s me njĂ« tunel tjetĂ«r e duke marrĂ« edhe ujin e UrakĂ«s se nuk ngopen me lumenjtĂ«, duke e nxjerrĂ« kĂ«tu”.

Ai shprehu solidaritet me banorët, duke sjellë në vëmendje situatën e tyre ndër vite, punën e vështirë dhe pasojat shëndetësore në minierën e bakrit të Kurbneshit.

“GjithĂ« banorĂ«t e zonĂ«s qĂ« dikur kanĂ« punuar me selikozĂ«n e bakrit nĂ« Kurbnesh dhe iu kalbĂ«n mushkĂ«ritĂ« sot po iu thahen veshkat pĂ«r ujĂ«â€, u shpreh Koleci.

Dhimitri solli në vëmendje edhe situatën në Parkun Kombëtar Zall-Gjocaj, ku gjatë ditëve të nxehta të korrikut ka pasur vatra zjarri. Sipas tij, futja e ujit nëpër tubacione, nuk bën gjë tjetër veçse përkeqëson situatën.

Paketë malesh, por pa ujë

Jorgji Loci ka një banesë në fshatin Lufaj dhe vjen shpesh për të qëndruar aty, ndërsa gjatë verës edhe më gjatë, kur fëmijët e tij janë me pushime. Ai punon në Durrës, por e ka menduar shpesh të investojë në fshatin e tij.

“MĂ« ka rritur babai dhe unĂ« nuk e lĂ«shoj kĂ«tĂ« vend, e lĂ«shoj vetĂ«m kur tĂ« iki te babai”, u shpreh ai pĂ«r tĂ« atin, qĂ« tanimĂ« nuk jeton mĂ«.

Jorgji tregoi se kishte dĂ«gjuar shumĂ« pĂ«r “PaketĂ«n e Maleve”, njĂ« nismĂ« e diskutueshme e qeverisĂ« Rama pĂ«r investimet nĂ« zonat malore dhe do tĂ« dĂ«shironte tĂ« investonte nĂ« tokat e tij. Por, mungesa e ujit ia bĂ«n tĂ« pamundur kĂ«tĂ« dĂ«shirĂ«.

“UnĂ« jam i gatshĂ«m tĂ« bĂ«j fermĂ«, jam i gatshĂ«m tĂ« bĂ«j bujtinĂ«, por unĂ« nuk kam asnjĂ« pikĂ« uji nĂ« fshat, Ă«shtĂ« e gjitha shkretĂ«tirĂ«â€, theksoi Jorgji pĂ«r Citizens.al.

 Edhe Gjet Loci, një tjetër banor i zonës shprehu dëshirën për të investuar në tokën e tij, por duke parë kushtet ka frikë të ndërmarrë një hap të tillë.

“Ne duam tĂ« vijmĂ« tĂ« investojmĂ« kĂ«tu, kam shtĂ«pinĂ« aty poshtĂ«, ne nuk i investojmĂ« dot. Gjendja e kĂ«tij fshati tani pas hidrocentralit qĂ« Ă«shtĂ« bĂ«rĂ«, ka mbledhur burimet e ujĂ«rave dhe tani nuk ka ujĂ« fare”, u shpreh ai.

The post Në Lufaj të Mirditës uji mungon për shkak të një hidrocentrali appeared first on Citizens.al.

Raporti i Akreditimit: Shqetësime për cilësinë e programeve dhe stafit akademik

✇Citizens.al
By: Erisa Kryeziu
23 July 2025 at 17:08

Shqipëria ka më pak doktorë shkencash në universitete, më shumë pedagogë me kohë të pjesshme dhe kurrikula të shkëputura nga tregu. Kjo panoramë e zymtë u bë me dije nga raporti i fundit i Bordit të Akreditimit të Universiteteve për periudhën 2017-2023.

Në tryezën me qeverinë, që u mbajt këtë javë, shqetësimeve të vjetra iu dha vëmendje me shifra.

Kryetarja e Bordit, Shqiponja Tehlaj, theksoi se 42% e stafit akademik nĂ« universitete Ă«shtĂ« pa doktoraturĂ«. Ajo tha se krahasuar me vitin 2016, ku kjo shifĂ«r ishte 46%, ka njĂ« ulje tĂ« lehtĂ«, por qĂ« sĂ«rish “shifra mbetet e lartĂ«â€.

Sipas Tehlajt kjo tregon se gjysma e stafit pedagogjik e ka tĂ« vĂ«shtirĂ« tĂ« kryejĂ« studime cilĂ«sore pĂ«r shkak tĂ« mungesĂ«s sĂ« kualifikimit tĂ« duhur. PikĂ« shqetĂ«suese nĂ« aspektin e kualifikimit u pa te cikli i dytĂ« i studimeve: programet “Master” (MSc; MPS).

“Stafi me ‘Master’ jep mĂ«sim nĂ« programet ‘Master’,” theksoi si problem Tehlaj.

Në vitin 2023, IAL-të shqiptare patën nga një pedagog për çdo 17 studentë, çka konfirmon prirjen në rënie të numrit të tyre. Ndërkohë sa i takon gjinisë, vajzat mbeten më të shumta në numër.

“Ka njĂ« raport mĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« vajzave qĂ« regjistrohen nĂ« Institucionet e Arsimit tĂ« LartĂ« (IAL), gati 60%,” tha Tehlaj gjatĂ« prezantimit tĂ« raportit, i cili ka identifikuar gjithashtu probleme me investimet, biblioteka minimale, mungesĂ« literature nĂ« shqip dhe akses i kufizuar nĂ« burime dhe revista shkencore.

“Ka biblioteka sa njĂ« dhomĂ« standarde 4×4 qĂ« Ă«shtĂ« shumĂ« shqetĂ«suese. Ka programe qĂ« nuk kanĂ« literaturĂ« nĂ« shqip”, u shpreh akademikja Tehlaj, sipas sĂ« cilĂ«s ka mungesĂ« tĂ« studimeve tĂ« mirĂ«fillta tĂ« tregut tĂ« punĂ«s.

“Na vijnĂ« programe qĂ« kanĂ« 2-3 studentĂ«. Para se tĂ« hapen duhet tĂ« shikojmĂ« sa i shĂ«rbejnĂ« shoqĂ«risĂ« dhe a mundet qĂ« njĂ« universitet ta mbajĂ« njĂ« program me tre studentĂ«, sepse mund tĂ« krijojĂ« probleme me cilĂ«sinĂ« e tyre”, vijoi Tehlaj.

Sa i takon procesit të akreditimit, nga raporti u vu re rritje në cilësi, por ende larg nivelit europian.

“NĂ«se nĂ« 2017 (indeksi i cilĂ«sisĂ«) ishte 3.88, nĂ« 2023 ka qenĂ« 4.54. NĂ«se marrim njĂ« mesatare Ă«shtĂ« 4.26. NjĂ« rritje pĂ«r t’u vlerĂ«suar, por ka ende punĂ« pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« sepse maksimumi i cilĂ«sisĂ« nĂ« indeksin tonĂ« Ă«shtĂ« 6,”, theksoi Tehlaj.

Në përfundim të prezantimit, u shtrua nevoja për përfshirje të diasporës shqiptare, duke e konsideruar si çelësi për zhvillimin e mëtejshëm të situatës universitare në vend dhe kërkimin shkencor.

Po ashtu u kërkua përmirësim në ndërkombëtarizimin e universiteteve, përmirësimin e laboratorëve dhe infrastrukturës dhe mbështetjen e studentëve që mbarojnë studimet.

ShqetĂ«sime “tĂ« bĂ«rtitura” prej vitesh

Gjetjet e Bordit të Akreditimit u panë nga Taulant Muka, hulumtues shkencor dhe epidemiolog, si korrekte dhe si shqetësime të ngritura edhe më herët. Sipas tij, mungesa e kualifikimeve po i kushton shumë Shqipërisë.

“PĂ«r shkak tĂ« mungesĂ«s sĂ« profesoratit tĂ« pĂ«rgatitur, humbasim miliona qĂ« mund t’i kishim marrĂ« nga fondet e BE-sĂ« pĂ«r kĂ«rkimin shkencor. Sigurisht qĂ« Ă«shtĂ« shqetĂ«suese qĂ« tĂ« kesh staf akademik me vetĂ«m njĂ« master pĂ«r tĂ« pĂ«rgatitur pikĂ«risht studentin e masterit dhe nĂ« kundĂ«rshtim me ligjin”, tha pĂ«r Citizens.al Muka.

Rigels Xhemollari nga Qëndresa Qytetare, vlerësoi raportin si të saktë në përgjithësi, por kritikoi përdorimin e të dhënave të vjetra nga ana e bordit dhe Kryeministrit Edi Rama kur i referoheshin universiteteve.

“Nga ana tjetĂ«r kishim njĂ« konferencĂ« rektorĂ«sh, e cila nuk pranonte kritikĂ«n”, u shpreh Xhemollari duke marrĂ« shkas nga reagimi kritik i rektorit tĂ« Universitetit tĂ« TiranĂ«s (UT) Artan Hoxha ndaj raportit.

Hoxha u shpreh se raporti është i njëjtë me atë të vitit 2024, duke pasur disa reflektime të shqetësimeve të adresuara, por që nuk ka ndryshuar gjë.

“Thjesht ka njĂ« kozmetikĂ«, por konkluzionet janĂ« po tĂ« njĂ«jta, tĂ« cilat njĂ« pjesĂ« e tyre i pranojmĂ« se e dimĂ« ku Ă«shtĂ« arsimi, por qĂ« unĂ« nuk besoj se ShqipĂ«ria mund tĂ« pranojĂ« qĂ« pas pesĂ« vitesh intensive pune, arsimi i lartĂ« tĂ« jetĂ« aty-aty apo diku edhe mĂ« pak nĂ« performancĂ« se ai i viteve 15 apo 16 tĂ« kĂ«tij shekulli”, deklaroi rektori Hoxha.

Sipas Xhemollarit shifrat ishin të vjetra, mirëpo pavarësisht kësaj ishin therëse për realitetin akademik në vend.

“Duke filluar nga pedagogĂ«t pa doktoratura, pavarĂ«sisht se nĂ« ShqipĂ«ri ka pafund njerĂ«z qĂ« kanĂ« pĂ«rfunduar doktoraturat, universiteti nuk i gjen dot kĂ«ta. Duke filluar nga mos-lidhja e tregut tĂ« punĂ«s me universitetin dhe ajo qĂ« Ă«shtĂ« thelbĂ«sore pĂ«r universitetin qĂ« shkenca qĂ« ata prodhonin nuk i shĂ«rbente fare shoqĂ«risĂ«â€, deklaroi Xhemollari.

Për Mukën ideja se duhet të prodhohet një ligj i ri për arsimin e lartë, nuk qëndron, pasi problemi është mungesa e zbatimit të ligjit. Ai sheh me shqetësim edhe plagjiaturat, për të cilat edhe Kryeministri Rama u shpreh se nuk është adresuar siç duhet.

“Sikurse e tha edhe kryeministri jemi atdheu i plagjiaturave, por ka edhe hipokrizi brenda sepse nuk mund tĂ« thuash atdheu i plagjiaturave dhe ndĂ«rkohĂ« 12 vite kryeministĂ«r ke pasur mundĂ«sinĂ« ta zgjidhĂ«sh kĂ«tĂ« çështje dhe jo vetĂ«m qĂ« nuk e ke zgjidhur, por vĂ« ministre arsimi Ogerta Manastirliun e cila ka plagjiaturĂ«â€, deklaroi Muka.

Muka theksoi dhe një tjetër shqetësim: faktin që Agjencia shqiptare e Sigurimit të Cilësisë në Arsimin e Lartë (ASCAL) nuk është pjesë e Agjencisë Evropiane për Sigurimin e Cilësisë në Arsimin e Lartë (ENQA) dhe kjo, sipas tij hedh poshtë të gjithë propagandën e qeverisë për diploma që njihen nga BE-ja.

“Sigurisht qĂ« nuk mund tĂ« njihen kur bĂ«het fjalĂ« pĂ«r njĂ« profesorat qĂ« ka nivel masteri, maksimumi doktoraturĂ« nĂ« pĂ«rgatitjen e vet akademike”, deklaroi Muka.

Sipas Xhemollarit nëse sipas rektorit të UT-së, universiteti ka përparuar, mjafton të shikojmë që ky institucion nuk ka një revistë shkencore.

“Mund tĂ« pyesni çdo universitet, edhe tĂ« dobĂ«t edhe tĂ« fortĂ«, nĂ« EvropĂ« dhe asnjĂ« prej tyre nuk ka njĂ« universitet pa njĂ« revistĂ« shkencore, qĂ« do tĂ« thotĂ« pedagogĂ«t e tij nuk prodhojnĂ« artikuj dhe shkencĂ«â€.

Në këto kushte, sipas Mukës zgjidhje emergjente është ndryshimi i drejtimit në Ministrinë e Arsimit. Ndërsa të dy, Muka dhe Xhemollari bien dakord për nevojën për veting akademik.

“Kemi njĂ« nevojĂ« tĂ« jashtĂ«zakonshme pĂ«r rishikimin e titujve akademikĂ« dhe vendosjen e meritokracisĂ« nĂ« universitete, pĂ«rfshirĂ« kĂ«tu edhe plagjiaturĂ«n”, thekosi Muka.

Qëndresa Qytetare përmes raporteve vjetore që kryen për monitorimin e universiteteve publike ka kostatuar se për vitin 2023-2024, shtatë universitete publike shpenzuan 88 milionë euro, ku shumica e parave shkuan për paga, udhëtime e mobilime zyrash.

Sipas Xhemollarit ky veting nis së pari me vetingun pasuror të dekanëve dhe rektorëve.

“Me vetingun akademik tĂ« titujve, tĂ« gradave shkencore etj, dhe me vetingun e plagjiaturave qĂ« Ă«shtĂ« njĂ« problem tashmĂ« i pĂ«rmendur shpeshherĂ«â€, theksoi ai.

Lexoni gjithashtu:

The post Raporti i Akreditimit: Shqetësime për cilësinë e programeve dhe stafit akademik appeared first on Citizens.al.

Beteja kundër HEC-eve: Banorët e Kaçinarit kërkojnë vijimin e hetimeve

✇Citizens.al
By: Erisa Kryeziu
21 July 2025 at 16:35

BanorĂ«t e gjashtĂ« fshatrave tĂ« Kaçinarit nĂ« MirditĂ« u mblodhĂ«n sot nĂ« shenjĂ« proteste para GjykatĂ«s sĂ« LezhĂ«s ku pritej tĂ« shqyrtohej vijimi ose jo i hetimeve pĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si iu dha e drejta pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar katĂ«r hidrocentrale nĂ« kĂ«tĂ« zonĂ« kompanisĂ« “ShpĂ«rdhaza-Energji”.

Pasi e shtyu fillimisht seancën për mungesë dokumentacioni të plotë, nga ora 11:30 në 15:30, gjykata vendosi që ta shtyjë përfundimisht shqyrtimin e kërkesës së prokurorisë për mbyllje të çështjes për më 15 shtator ora 9:00.

Banorët pretendojnë se kompania e ka përfituar koncesionin me shkelje, pa konsultim publik dhe madje duke falsifikuar firmat e banorëve. Për këtë, në vitin 2019 ngritën kallëzim kundër kompanisë.

Prej asokohe, ata janë endur dyerve të gjykatës duke kërkuar drejtësi. Prokuroria e Lezhës ka kërkuar dy herë pushimin e çështjes, teksa gjykata i ka kërkuar rihetimin. Por situata duket të ketë ngecur këtu.

“Jemi munduar me mbi 32 protesta paqĂ«sore nĂ« harkun kohor tĂ« gjashtĂ« viteve si nĂ« Kaçinar dhe TiranĂ«, dhe sot jemi para gjykatĂ«s sĂ« LezhĂ«s pĂ«r tĂ« njĂ«jtĂ«n gjĂ«, tĂ« rihetohet çështja dhe tĂ« dalin personat pĂ«rgjegjĂ«s pĂ«r falsifikimet e tĂ« gjithĂ« koncesionit,” u shpreh paraditen e sĂ« hĂ«nĂ«s para gjykatĂ«s Gjon Pjetri.

Gjergj Deda, kryetar i fshatit Simon, i bĂ«ri thirrje gjykatĂ«s tĂ« mos tĂ« pranojĂ« pushimin e çështjes, por tĂ« detyrojĂ« prokurorinĂ« pĂ«r t’i çuar pĂ«rgjegjĂ«sit para drejtĂ«sisĂ«.

“I bĂ«j thirrje prokurorisĂ« e gjykatĂ«s sĂ« rrethit gjyqĂ«sor LezhĂ« mos ta lerĂ« problemin ta zgjidhĂ« komuniteti. NĂ«se do tĂ« bĂ«het puna ta zgjidhĂ« komuniteti do tĂ« jetĂ« fatale pĂ«r zonĂ«n e Kaçinarit”, u shpreh Deda. 

Për Tonin Beqirin, banor i fshatit Simon kjo është një çështje që prek interesat e një komuniteti prej 3 mijë banorësh, për të cilin nuk mund të vendosin firmat e disa personave.

“Preket interesi  i shumĂ«kujt, jo i dikujt. Nuk kĂ«rkojmĂ« kurrgjĂ«, kĂ«rkojmĂ« vetĂ«m drejtĂ«si,” theksoi Beqiri.

Për banorët që jetojnë në fshatrat e njësisë administrative të Kaçinarit, uji është jetësor për përditshmërinë e tyre.

“NĂ«se do ta fusin ujin nĂ«pĂ«r tuba nuk do tĂ« ketĂ« mĂ« burime. Nuk do ketĂ« ku tĂ« pinĂ« ujĂ« gjallesat e natyrĂ«s. Çdo gjĂ« do tĂ« shkretohet do tĂ« bĂ«het Sahara”, u shpreh Gjok Beqiri pĂ«r Citizens. 

Avokati Marash Logu denoncoi mungesën e dokumenteve dhe shtyrjen e seancave prej katër vitesh. Sipas tij, hetimi nuk ka qenë i thelluar, por tentativë për ta mbyllur rastin teksa banorët protestojnë prej dhjetë vitesh.

Njësoj si një javë më parë, seanca u shty për mungesë dokumentacioni. Logu tregoi se prokuroria paraqiti një akt-ekspertizë të paplotë me mungesë të shumtë faqesh.

“TĂ« gjitha faqet tek mungojnĂ«. Pra kemi faqen 1-2, mungon faqja tre, kemi faqen katĂ«r, mungon pesa
 si mund ta kuptojmĂ« njĂ« akt ekspertimi, tĂ« cilit i mungojnĂ« 27 faqe dhe kjo mbetet njĂ« pikĂ«pyetje e madhe,” argumentoi avokat Logu.

Ndërkohë banorët janë të shqetësuar pasi kompania ka vazhduar punimet pavarësisht se, sipas avokatit Logu, asaj i kanë përfunduar leja e ndërtimit, leja mjedisore dhe leja për shfrytëzimin e burimeve ujore.

Banorët dhe bashkia Mirditë kanë kërkuar pezullim të punimeve deri në sqarimin e plotë të situatës ligjore, por makineritë në Kaçinar vazhdojnë të dëmtojnë terrenin.

KundĂ«rshtitĂ« ndaj projektit tĂ« katĂ«r hidrocentraleve tĂ« “ShpĂ«rdhaza-Energji” vijojnĂ« prej vitesh.

Në fund të marsit të 2025 banorët e Kaçinarit protestuan në Qafën e Vorres, ndërsa makineritë ishin ngjitur në atë zonë. Ata kërkuan zmbrapsjen e tyre teksa kompania kishte nisur të ndërtonte fillimisht rrugën, për të vijuar më pas me ndërtimin e HEC-eve. 

Me 15 prill banorët organizuan protestën tjetër në bjeshkë, ndërsa u panë forca të shumta policie që shoqëronin përkrah makineritë e rënda të kompanisë. 

Në 2 maj, banorët protestuan para ministrisë së Infrastrukturës dhe Energjisë ku kërkuan ndërhyrje të institucioneve për të ndalur punimet. Por deri më sot duket se protestat e tyre kanë rënë në vesh të shurdhët.

Lexoni gjithashtu:

The post Beteja kundër HEC-eve: Banorët e Kaçinarit kërkojnë vijimin e hetimeve appeared first on Citizens.al.

“NĂ« punĂ«, por tĂ« pambrojtur”: NjĂ« vĂ«shtrim rajonal pĂ«r kushtet dhe tĂ« drejtat e punĂ«torĂ«ve

✇Citizens.al
By: Erisa Kryeziu
18 July 2025 at 16:10

Të drejtat e punëtorëve mbeten të kërcënuara në vendet e Ballkanit Perëndimor, përfshirë Shqipërinë, Kosovën dhe Serbinë.

Ligji dhe kodet e punës anashkalohen, ndërsa investimet e huaja shpesh përfitojnë në dëm të punëtorëve. Shkelja apo mungesa e kontratave, pagat e ulëta dhe punësimi informal konsiderohen normë e tregut të punës në rajon.

Serbi: Shteti i shërben më pak punëtorit

Prej vitesh kuadri ligjor që mbron të drejtat e punëtorëve në Serbi duket të jetë dobësuar. Bojana Tamindzija, nga Programi për të Drejtat e Punëtorëve, thotë për Citizens.al se kjo prirje është ndjerë që pas shpërbërjes së Jugosllavisë.

Sipas saj, Serbia dhe shtetet e tjera të Ballkanit Perëndimor janë në një garë për tërheqjen e investimeve të huaja përmes lehtësimeve fiskale, ofrimit të krahut të lirë të punës dhe madje edhe mbrojtjes së ulët ligjore për punëtorët.

“Politikat e punĂ«simit tĂ« tĂ« gjitha qeverive, qĂ« nga viti 2000, janĂ« bazuar nĂ« tĂ«rheqjen e investimeve tĂ« huaja,” thekson Tamindzija nĂ« kĂ«tĂ« kĂ«ndvĂ«shtrim.

Kështu, në Serbi kapitalit të huaj u ofrohen subvencione, taksa të ulëta dhe përfitime të tjera si për shembull mbështetje në infrastrukturë, të cilat në thelb favorizojnë kompanitë, jo punëtorët.

Sipas Tamindzijas, ka raste që subvencionet e kësaj politike mund të shkojnë deri në 150,000 euro për një vend të ri pune.

Ajo është e mendimit se me këtë qasje ndaj investimeve të huaja dhe faktit se ekonomia e Serbisë është e varur, grupe punëtorësh, si për shembull punonjësit e sektorit industrial, mbeten pa përkrahjen dhe mbrojtjen e duhur.

Nga ana tjetĂ«r, sektori publik, edhe pse mĂ« i sigurt dhe me kushte mĂ« tĂ« mira, vuan nga kufizimet e punĂ«simit, sipas kĂ«rkesave tĂ« FMN-sĂ« – tĂ« aplikuara gjatĂ« vitit 2014.

Pavarësisht se kufizimet ishin në plan për dy vite, me disa ndryshime ligjore, ato janë ende në fuqi, duke ndikuar negativisht në të gjithë sektorin publik, sidomos në shëndetësi dhe arsim, thekson më tej ajo.

Pagat minimale nuk mjaftojnë për jetesë, ndërsa shkeljet në sektorin e industrisë duket të jenë të zakonshme.

“Paga minimale qĂ« marrin shumica e punonjĂ«sve nĂ« tregun industrial Ă«shtĂ« tre herĂ« mĂ« e ulĂ«t se paga minimale,” thekson Tamindzija.

Sipas një hulumtimi të kryer nga Programi për të Drejtat e Punëtorëve në Serbi, në sektorë si tekstili apo industria automobile, puna jashtë orarit aplikohet shpesh nën trysni nga kompanitë.

Disa nga shkeljet më të zakonshme të hasura në këto sektorë janë mohimi i lejes shëndetësore dhe puna në mjedise të ndotura dhe të rrezikshme.

Kosovë: Ligjet mbesin në letër

Drenusha Canolli nga Instituti pĂ«r Politika Sociale “Musine Kokalari” nĂ« KosovĂ« tregon se edhe pse ligjet qĂ« garantojnĂ« tĂ« drejtat bazĂ« tĂ« punĂ«torĂ«ve ekzistojnĂ«, zbatimi i tyre Ă«shtĂ« i mangĂ«t. PĂ«r kĂ«tĂ«, Canolli thotĂ« se kanĂ« pĂ«rgjegjĂ«si institucionet, tĂ« cilat, sipas saj, neglizhojnĂ« shpesh.

Nën këtë dinamikë, punëtorët në Kosovë janë të ekspozuar ndaj punës informale: pa kontratë, me orare të pacaktuara, pa pushime vjetore, apo dhe pa sigurime shëndetësore.

Sipas Canollit, punësimi shpesh ndikohet edhe nga përkatësia politike ndërsa kontratat afatshkurtra mbeten normë.

“NĂ« disa raste, punĂ«torĂ«t mbahen pĂ«r vite me kontrata afatshkurtra, ose me kontrata mbi vepĂ«r, gjĂ« qĂ« i pengon nĂ« sigurimin e tĂ« drejtave tĂ« plota,” tha Canolli pĂ«r Citizens.al

Ndërkohë, sektori privat në Kosovë duket se përballet edhe me vonesat e pagave dhe kushtet e rrezikshme të punës.

Nga ana tjetër, në sektorin publik sfidë mbeten politizimi, klientelizmi dhe shkelja e orareve të punës.

Teksa punëtorët përballen me pasiguri ekonomike dhe mungesë perspektive, Kosova mbetet i vetmi vend në Ballkanin Perëndimor pa një skemë sigurimi të papunësisë, duke e bërë tregun e punës edhe më të brishtë.

“Ky hendek si dhe dominimi i kontratave afatshkurtra i detyron punĂ«torĂ«t tĂ« mbĂ«shteten me mjetet private dhe familjare pĂ«r tĂ« pĂ«rballuar papunĂ«sinĂ«,” thekson Canolli.

Shqipëri: Pagat në lekë, çmimet si në BE

Protestat e 1 Majit 2025 nĂ« ShqipĂ«ri denoncuan pabarazinĂ« nĂ« rritjen mes pagave dhe kostos sĂ« jetesĂ«s. Thirrja “Paga shqiptare, çmime evropiane” vinte si njĂ« revoltĂ« ndaj kostove nĂ« rritje pĂ«rballĂ« pagave tĂ« ulĂ«ta dhe njĂ« fuqie punĂ«tore qĂ« po largohet nga vendi.

Sipas Gertjana Hasallës, nga Qendra për të Drejtat në Punë, pagat e ulëta janë sfida kryesore e punëtorëve shqiptarë.

“Çdo ditĂ«, mijĂ«ra familje detyrohen tĂ« bĂ«jnĂ« zgjedhje tĂ« pamundura, tĂ« paguajnĂ« ushqimin, qiranĂ« apo shĂ«rbimet bazĂ«, pasi tĂ« gjitha nuk mbulohen nga tĂ« ardhurat mujore,” thekson Hasalla.

Mes të tjerash ajo rendit si problematikë punësimin informal, mungesën e kontratave të rregullta dhe mbrojtjes sociale.

“NjĂ« numĂ«r i konsiderueshĂ«m punĂ«torĂ«sh nuk kanĂ« sigurime shĂ«ndetĂ«sore, nuk kontribuojnĂ« nĂ« skemat e pensioneve dhe pĂ«r pasojĂ« jetojnĂ« çdo ditĂ« nĂ«n rrezikun e mbetur pa garanci pĂ«r tĂ« ardhmen,” argumenton ajo.

Në këtë pikë, situata bëhet më e rëndë për gratë dhe të rinjtë që punojnë në fasoneri apo sektorin e thirrjeve telefonike (Call-Centers), ku paga minimale për punë intensive dhe presioni i vazhdueshëm cenojnë të drejtat themelore.

Sipas Hasallës në gjithë këtë panoramë, të rinjtë nuk shohin perspektivë për jetë dinjitoze.

“ShqipĂ«ria mbetet gjithnjĂ« e mĂ« e zbrazĂ«t, me njĂ« treg pune gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« dobĂ«t dhe pa fuqi pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar tĂ« ardhmen,” pĂ«rfundon ajo.

Vende të ndryshme, problematika të njëjta

Në Serbi, ndërtimi dhe industria kanë numrin më të lartë të aksidenteve fatale në punë. Sipas Bojana Tamindzijës, pagat e ulëta i detyrojnë punëtorët të punojnë orë shtesë, duke rritur rrezikun e aksidenteve. Ajo sheh me shqetësim për këtë prirje edhe punëtorët sezonal, të cilët mbeten të pambrojtur nga ligjet.

Sipas raportit të Inspektoratit të Punës në Serbi, gjatë vitit 2024 janë kryer 59 inspektime lidhur me aksidentet fatale në vendin e punës. Ndërsa numri më i lartë i viktimave ndodh në sektorin e ndërtimit, pa përjashtuar sektorët e tjerë.

Në Shqipëri, ndërtimi, minierat dhe fasoneritë mbeten sektorët më të rrezikshëm. Gertjana Hasalla thotë se natyra e punës së këtyre sektorëve përfshin përdorimin e makinerive të rënda, punën në lartësi, kimikatet dhe faktorë të tjerë, të cilët kërkojnë masa shtesë në siguri.

Ndërsa në Kosovë, punëtorët hezitojnë të raportojnë abuzimet nga frika e pushimit nga puna. Sipas Drenusha Canollit, mungesa e asistencës ligjore përkeqëson më tej situatën. Ajo thotë se në shumë raste inspektorët nuk marrin masa dhe nuk ofrojnë mbrojtje ndaj punëtorëve denoncues duke ndikuar në zbehjen e besimit te institucionet.

Ndërsa të rinjtë përballen shpesh me diskriminimin për shkak të moshës, me praktika të papaguara për të fituar eksperiencë. Për gratë diskriminimi ndodh kur janë të reja, të cilat pyeten shpesh për statusin martesor dhe planifikimin familjar gjatë marrjes në punë.

Ky lloj diskriminimi për gratë është i pranishëm si në Serbi edhe në Kosovë, veçanërisht gjatë shtatzënisë. Bazuar në ligjin e punës, periudha më e gjatë nëntë mujore e pushimit të lehonisë merret përsipër nga punëdhënësi dhe nuk menaxhohet nga një institucion i sigurimeve shoqërore.

“Kjo i dekurajon punĂ«dhĂ«nĂ«sit tĂ« punĂ«sojnĂ« gra tĂ« reja duke e ditur se ka tĂ« ngjarĂ« tĂ« lindin”, thekson Canolli.

Ballkani Perëndimor duket se ka nevojë për forcim të organizimit sindikal dhe për një lëvizje të re punëtore. Bojana Tamindzija, Drenusha Canolli dhe Gertjana Hasalla tregojnë për situata relativisht të ngjashme.

Në Serbi, sindikatat kanë ndikim të kufizuar për shkak të strukturave shumëkombëshe të kompanive të mëdha. Në Kosovë, ato nuk u fuqizuan kurrë dhe nuk kanë fituar ndikim të fortë social. Ndërsa në Shqipëri, sindikatat e reja po përpiqen të mbrojnë të drejtat e punëtorëve, por besimi mbetet i ulët.

Lexoni gjithashtu:

The post “NĂ« punĂ«, por tĂ« pambrojtur”: NjĂ« vĂ«shtrim rajonal pĂ«r kushtet dhe tĂ« drejtat e punĂ«torĂ«ve appeared first on Citizens.al.

Citizens shpjegon pse Thethi nuk Ă«shtĂ« “tokĂ« e xanun”

✇Citizens.al
By: Erisa Kryeziu
11 July 2025 at 17:01

“Thethi njĂ« kartolinĂ« e mrekullisĂ« shqiptare katandisur nĂ« njĂ« praktikisht territor toke tĂ« xanun”, u shpreh kryeministri Rama nĂ« njĂ« komunikim nĂ« Facebook nĂ« fillim tĂ« javĂ«s, ndĂ«rsa nĂ« terren, nĂ« fshatin turistik nisi shembja e dhjetĂ«ra godinave prej druri.

“Boll ma, tokĂ« e xanun!” ishte edhe thirrja e kreut tĂ« bashkisĂ« ShkodĂ«r, Benet Beci. Por, pikĂ«risht kjo shprehje evokon njĂ« etiketim pĂ«rçmues tĂ« vuajtur prej vitesh nga qytetarĂ«t e ShqipĂ«risĂ« sĂ« veriut si “tĂ« ardhurit” me veprime “kundĂ«r shtetit”. Dhe nĂ« kĂ«tĂ« rast jo tĂ« gjitha janĂ« tĂ« vĂ«rteta.

Citizens, ishte në terren dhe për këtë ju parashtron disa të vërteta:

Familjet në Theth janë autoktone pasi në këtë zonë banorët jetojnë prej qindra vitesh dhe askush nuk ka zenë tokën e askujt.

Problemi qëndron se jo të gjithë kanë mundur të pajisen me certifikata pronësie. Kjo, për shkak të lëmshit që krijoi qasja me ligjin 7501 dhe se në vitin 1966 zona u shpall Park Kombëtar, status i cili nuk i ndihmoi aspak banorët e Thethit të gëzonin certifikata pronësie.

Madje, edhe ata që mundën të siguronin certifikata hasën në vështirësi për të rregulluar qoftë edhe shtëpitë e vjetra të tyre, pasi në Parqet Kombëtare, zhvillimi urban është i kufizuar.

Pas vitit 2017, Thethi u shpall Qendër Historike e Mbrojtur, duke ua ndërlikuar më tej çështjen. Zona, me këtë cilësim vlerësohet për historinë e saj dhe arkitekturën unike të kullave.

Por, edhe pse rregullorja parashikonte mundësinë e restaurimeve dhe rijetëzimit urban në zonë, banorët u përballën me zvarritje dhe sorollatje në procesin e marrjes së lejeve.

Në disa raste, një projekt restaurimi që miratohej nga Ministria e Kulturës, refuzohej për leje pikërisht nga bashkia Shkodër.

Në tërë këtë histori, familjet e Thethit me dëshirën për të punuar në fshatin dhe tokat e tyre investuan në turizëm duke kthyer shtëpitë dhe bujtinat dhe duke zgjeruar më pas aktivietetin në kabina druri.

Paligjshmëria e tyre u nxit nga mungesa e vullnetit shtetëror për të zgjidhur çështjen e certifikatave të pronësisë dhe mënyrës së ndërtimit, pa plan apo vizion real.

NĂ« kĂ«tĂ« kĂ«ndvĂ«shtrim, nuk ka kuptim qĂ« njĂ« vit mĂ« parĂ« ata tĂ« jenĂ« “kartolina e turizmit tĂ« veriut”, dhe njĂ« vit mĂ« pas “uzurpues tĂ« tokave tĂ« tyre”.

Qendrime të ndryshme për ndërtimet pa leje në Theth

“MirĂ« se ke ardhur e mirĂ« se tĂ« ka prurĂ« Zoti!”, iu drejtua njĂ« vit mĂ« parĂ« njĂ« nga vajzat e Thethit kryeministrit Rama duke i shĂ«rbyer bukĂ«.

VetĂ« kryeministri iu drejtua banorĂ«ve se nuk janĂ« “thjesht banorĂ« tĂ« njĂ« fshati, sot Thethi Ă«shtĂ« destinacion evropian turistik”.

Rama shpërndau atë kohë 200 tituj pronësie, ndërsa përmendi edhe 50 tituj të tjerë, të cilat sipas tij janë ndërtuar në pronën e tyre, por përtej afatit të lejuar nga ligji ekzistues për legalizimet. Ndërsa përmendi dhe faktin se janë vendosur shumë gjoba për ndërtimet pa leje.

“JanĂ« vendosur si rezultat i ndĂ«rhyrjeve apo ndĂ«rtimeve aty ku keni pasur shtĂ«pinĂ« e vjetĂ«r apo aty ku keni truallin tuaj qĂ« janĂ« bĂ«rĂ« pĂ«r shkak tĂ« nevojĂ«s pĂ«r tĂ« krijuar ekonomi pĂ«rmes turizmit”, u shpreh Rama, ndĂ«rsa premtoi se qeveria do t’i falĂ« tĂ« gjitha kĂ«to gjoba.

Ai legjitimoi faktin se banesat nuk janĂ« ndĂ«rtuar sipas ligjit “jo se banorĂ«t nuk kanĂ« dashur”, por se shtrĂ«ngimi i legjislaciont nĂ« kĂ«tĂ« zonĂ« e bĂ«n tĂ« pamundur.

Një vit më pas, qëndrimi ka ndryshuar: 80 banesa shemben në Theth në kulmin e sezonit turistik.

Lexoni gjithashtu:

The post Citizens shpjegon pse Thethi nuk Ă«shtĂ« “tokĂ« e xanun” appeared first on Citizens.al.

Dhunohet një prej protestuesve kundër hidrocentraleve në Kaçinar

✇Citizens.al
By: Erisa Kryeziu
10 July 2025 at 17:29

Një banor i fshatit Simon të Mirditës u dhunua mëngjesin e sotëm në Rrëshen mes dyshimeve për hakmarrje ndaj aktivizmit të tij kundër HEC-eve në zonën e Kaçinarit.

Kol Ndoji, 58 vjeç, u sulmua pasi kishte blerë ushqime në tregun e qytetit. Ngjarja ndodhi rreth orës 9:00 kur dy persona iu afruan dhe pasi i tërhoqën vëmendjen e goditën. Njëri prej tyre është ndaluar nga policia, ndërsa tjetri është shpallur në kërkim.

Sipas deklaratĂ«s sĂ« bĂ«rĂ« nĂ« polici, Ndoji ka mundur t’u largohet, por ata e kanĂ« ndjekur me makinĂ« dhe mĂ« pas i kanĂ« bĂ«rĂ« pritĂ« pas rrethimit tĂ« njĂ« banese.

“Aty mĂ« kanĂ« dalĂ« para dhe jemi pĂ«rleshur, mĂ« kanĂ« goditur me gurĂ« dhe unĂ« u jam pĂ«rgjigjur, po me gurĂ«,” ka treguar Ndoji versionin e tij pĂ«rpara oficerĂ«ve tĂ« policisĂ« gjyqĂ«sore.

Dëshmia iu mor në spitalin e qytetit të Rrëshenit, ku ai u shtrua për të marrë ndihmë mjekësore për plagët e marra në kokë.

Ndoji rezulton ta ketĂ« hasur edhe mĂ« parĂ« njĂ«rin prej agresorĂ«ve: nĂ« protestĂ«n e 15 prillit nĂ« Kaçinar. Sipas 58-vjeçarit, personi nĂ« fjalĂ« ndodhej atĂ« ditĂ« “nĂ« njĂ« fuoristradĂ« tĂ« zezĂ« me fenelina policie” qĂ« u kishte bllokuar rrugĂ«n protestuesve.

Në dëshminë e tij, Ndoji thotë se me këtë person ka shkëmbyer fjalë, të cilat lënë të kuptohet për një përplasje verbale.

“I kam thĂ«nĂ« hape rrugĂ«n dhe i kam vendosur dorĂ«n nĂ« qafĂ«. Ai mĂ« ka thĂ«nĂ« se ‘do tĂ« tĂ« dalĂ« punĂ« me mua dhe do tĂ« shihemi’ dhe pastaj ka hapur rrugĂ«,” ka deklaruar Ndoji.

Prej disa vitesh, banorĂ«t e fshatrave tĂ« Kaçinarit, rreth 25 kilometra nĂ« veri tĂ« RrĂ«shenit, kanĂ« kundĂ«rshtuar ndĂ«rtimin e katĂ«r hidrocentraleve nga kompania “ShpĂ«rdhaza sh.p.k”.

Tre muajt e fundit ata kanë përshkallëzuar protestat, duke akuzuar firmën për mungesë transparence dhe dëme mjedisore. Kol Ndoji ka marrë pjesë në to bashkë me të tjerë banorë.

Kjo ka nxitur edhe më shumë dyshimet se ngjarja e fundit ka lidhje me angazhimin e tij si aktivist.

Pas ngjarjes, banorĂ«t e zonĂ«s u solidarizuan me Kol Ndojin dhe e shoqĂ«ruan nĂ« spital. Ata e cilĂ«sojnĂ« sulmin tĂ« paprecedentĂ« dhe si pĂ«rpjekje pĂ«r t’i trembur dhe ndalur protestat.

Sipas kryeplakut të fshatit Simon, Gjergj Deda, agresorët janë roje të firmës që po kryen punimet e hidrocentraleve në Kaçinar. Sipas tij nuk ka asgjë personale në aktin e dhunës, veç konfliktit për hidrocentralet.

“Nuk janĂ« tĂ« njohur tĂ«rĂ« jetĂ«n e vetĂ«, vetĂ«m problemi i hidrocentraleve Ă«shtĂ«â€, theksoi Deda.

Aktualisht, banorĂ«t janĂ« tĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« dy procese gjyqĂ«sore me firmĂ«n “ShpĂ«rdhaza sh.p.k”. NĂ« njĂ«rin, ata akuzojnĂ« kompaninĂ« pĂ«r falsifikim tĂ« firmave tĂ« banorĂ«ve, tĂ« cilat i hapĂ«n rrugĂ« lejeve.

Në tjetrin, kompania i ka paditur banorët për shpifje. Mes të paditurve është edhe vëllai i Kol Ndojit, i dhunuar së fundmi. Për këtë padi ditën e mërkurë u zhvillua një seancë gjyqësore ku u paraqitën pretendimet mes palëve. Seanca e radhës pritet të mbahet më 6 shtator.

“Ne nuk kemi ofenduar askĂ«nd, çfarĂ« kemi folur, e kemi pasur me kompaninĂ«, jo individĂ«ve”, shton Deda.

Sipas kryeplakut të fshatit Simon, ndryshimi i administratorëve të kompanisë nuk ndryshon faktin që komuniteti nuk i do hidrocentralet dhe për këtë po përballet me mungesë përgjegjshmërie institucionale.

Dhunimi i Kol Ndojit ngre pikëpyetje të forta mbi sigurinë e qytetarëve dhe komunitetit që ushtron të drejtën për protestë.

Avokati i banorëve në çështjen e HEC-eve, Marash Logu, tha për Citizens se kjo ngjarje është e rëndë dhe se për këtë i janë drejtuar Komisariatit të Policisë Mirditë, Drejtorisë Vendore të Policisë Lezhë dhe Prokurorisë Lezhë për hetimin dhe zbardhjen e plotë të saj.

“Edhe mĂ« pĂ«rpara banorĂ«t janĂ« pĂ«rballur me presione, kĂ«rcĂ«nime, shantazhe dhe kanosje, por deri mĂ« sot nuk kishin hasur dhunĂ« fizike,” tha Logu, sipas sĂ« cilit konflikti nĂ« Kaçinar ka degraduar dhe pĂ«r kĂ«tĂ« nevojitet medoemos pezullimi i punimeve.

“Deri nĂ« sqarimin e plotĂ« tĂ« situatĂ«s ligjore, dokumenteve, lejeve dhe konsultimeve me banorĂ«t, qĂ« duhet tĂ« ishin bĂ«rĂ« dhe nuk janĂ« bĂ«rĂ«,” theksoi mĂ« tej Logu duke kujtuar se kjo çështje e tensionuar vijon prej vitit 2015.

Lexoni gjithashtu:

The post Dhunohet një prej protestuesve kundër hidrocentraleve në Kaçinar appeared first on Citizens.al.

Thethi, Tirana dhe pushteti me dy standarde 

✇Citizens.al
By: Erisa Kryeziu
8 July 2025 at 15:23

“Ky Ă«shtĂ« Thethi pas njĂ« masakre nga njĂ« individ i paarritshĂ«m nga ligji”, u shpreh kryeministri Rama nĂ« njĂ« komunikim nĂ« rrjetet sociale tĂ« hĂ«nĂ«n, teksa tregonte kishĂ«n e Thethit me disa fjĂ©tĂ« pĂ«r turistĂ«t ngritur pas.

Dalja e RamĂ«s “Live!” nĂ« Facebook njoftoi aksionin kundĂ«r ndĂ«rtimeve pa leje qĂ« nisi nĂ« fshatin turistik. Siç ka ndodhur mĂ« parĂ«, ndĂ«rhyrjet e tilla vishen me bujĂ« propagandistike.

NĂ« fakt, prej vitit 2013, çdo mandat i kryeministrit Rama ka nisur dhe vijon me fushata tĂ« ngjashme. Aksionet shoqĂ«rohen me retorikĂ« ndĂ«shkuese, propagandĂ« vizuale dhe identifikimin e njĂ« fajtori tĂ« tretĂ« si “armik publik”.

Faji nuk është asnjëherë i qeverisë. Pavarësisht se për pak javë nis mandatin e katërt, ajo vijon të matet me qeverinë e një dekade më parë.

Mandat i ri, aksione të vjetra

Maratona qeverisĂ«se e RamĂ«s nisi me moton “Ne [socialistĂ«t] bĂ«jmĂ« shtet!”. Por njĂ« dekadĂ« mĂ« pas, leksionet e saj kanĂ« nevojĂ« pĂ«r pĂ«rsĂ«ritje.

NĂ« vitin 2013 qeveria Rama nisi “luftĂ«n” kundĂ«r ndĂ«rtimeve pa leje. Fushata e shembjeve u shtri nĂ« qytetet kryesore dhe nĂ« bregdet. Kryeministri i quajti “kancer agresiv nĂ« veprim”.

NĂ« 2014 nisi fushata kundĂ«r “hajdutĂ«ve tĂ« energjisĂ« elektrike”. Rama tha se tĂ« gjithĂ« “do tĂ« dĂ«rgohen prapa hekurave” dhe se “asnjĂ« nuk do tĂ« tolerohet”.

NĂ« 2015 vijoi fushata pĂ«r “kasat fiskale” kundĂ«r informalitetit, e cila u pĂ«rsĂ«rit nĂ« vitin 2016. Asokohe qeveria nisi dhe aksionin kundĂ«r kanabisit, tĂ« cilin Rama e quajti “njolla jeshile e turpit”.

NĂ« 2017 u denoncua situata me ujin e pijshĂ«m dhe nisi fushata kundĂ«r “vjedhjes sĂ« ujit”. Rama tha se nga situata dilej vetĂ«m me njĂ« “reformĂ« si ajo e energjisĂ«â€.

NĂ« fund tĂ« vitit 2018 u mbyllĂ«n zyrtarisht bastet sportive duke vijuar aksionin e ashtuquajtur “fund marrĂ«zisĂ«â€. Rama i konsideroi bastet si “ves” dhe “gangrenĂ« pĂ«r shoqĂ«rinĂ«â€.

Por koha tregoi se asnjë nga këto aksione nuk pati rezultat të qëndrueshëm.

Vesi i basteve vijoi në të zezë. Njësoj dhe kultivimi i kanabisti: jo më në Lazarat, por në plot zona të malësisë.

Entet e energjisë dhe ujësjellësve vijojnë të jenë me bilance negative. Ekonomia vijon në gjysmë-informalitet: rasti i Bankers Petroleum, që dyshohet se nuk ka paguar taksa për 20 vjet.

Qeveria e shpall luftĂ«n ndaj çdo problemi. Por betejat e saj janĂ« tĂ« pĂ«rkohshme. Shuhen pas kalimit tĂ« “sezonit mediatik” dhe rikthehen pas çdo mandati tĂ« ri.

PĂ«r shembull, nĂ« vitin 2021 qeveria iu rikthye ndĂ«rtimeve pa leje nĂ« bregdet. Me moton “Bregdeti ynĂ«!” Rama u thoshte sipĂ«rmarrĂ«sve “prishini dhe pastrojini vetĂ«â€ pasi “kur tĂ« pĂ«rballeni me forcĂ«n e operacionit tonĂ«, do tĂ« jetĂ« shumĂ« vonĂ«â€.

NgjashĂ«m, nĂ« nisje tĂ« mandatit tĂ« katĂ«rt, Rama ka rikthyer “luftĂ«n pĂ«r hapĂ«sirat publike”. NĂ«n moton “Boll ma tokĂ« e xanun!” ai ka bĂ«rĂ« thirrje pĂ«r lirimin edhe tĂ« “parkimeve tĂ« zaptuara”.

Nisi në Vlorë, vijoi në Durrës, Tiranë e më tej në Theth.

Qeverisje me valë dhe asnjëherë fajtore

KĂ«tĂ« javĂ«, qeveria shpĂ«rndau nĂ« rrjetet sociale foto tĂ« KishĂ«s sĂ« Thethit me mbishkrimin “si ishte dhe si u bĂ«â€. Pas saj dukeshin 12 kabina turistike, tĂ« cilat u tha se ishin ngritur pa leje.

PĂ«r kĂ«tĂ« “zhvillim”, Rama akuzoi prokurorinĂ« e ShkodrĂ«s qĂ« “hodhi nĂ« kosh denoncimet e policisĂ«â€.

Mirëpo prokuroria tha se rasti ishte kundravajtje administrative, jo penale dhe se për të vepruar i takonte bashkisë, jo prokurorisë.

Forca të Inspektoratit Kombëtar të Mbrojtjes së Territorit mësynë të martën Thethin duke thyer zhurmshëm betonin e shtruar poshtë kabinave. Aksioni, në mes të sezonit turistik, u shoqërua me kamera, dronë dhe plot batuta dhe komente në rrjetet sociale.

Daljet “Live!” tĂ« RamĂ«s nĂ« rrjet, apo “kontrollet e befta” nĂ« bashkinĂ« VlorĂ«, nxisin idenĂ« se “shteti po punon”.

Por askush nuk tha se pse ngritja e 12 kabinave nuk u ndal në kohë. Pse iu lidh energjia elektrike pavarësisht se paskan qenë pa leje? Por institucionet heshtën, veçanërisht bashkia Shkodër.

Dy standarde për të njëjtën shkelje

NĂ« vitin 2022, nĂ« TiranĂ«, katet pa leje tĂ« disa kullave “u legalizuan” me njĂ« tĂ« rĂ«nĂ« tĂ« lapsit. Vepra penale e ndĂ«rtimit pa leje u amnistua me njĂ« VKM tĂ« RamĂ«s.

VKM-ja parashikonte konfiskim të objektit. Më pas mundësi për marrëveshje me ndërtuesin, e cila i hapte rrugë ndryshimit të lejes në Këshillin Kombëtar të Territorit (KKT).

Pra, Rama u mundësoi ndërtuesve në Tiranë legalizim pa ndëshkim.

Por ky “standard i ri” nuk aplikohet pĂ«r ndĂ«rtime tĂ« vogla apo familjare. Ligji duket tĂ« jetĂ« “fleksibĂ«l” pĂ«r tĂ« mĂ«dhenjtĂ« dhe “i rreptĂ«â€ pĂ«r tĂ« vegjlit. “RreptĂ«sia” hidhet mĂ« pas “online” si njĂ« shfaqje pĂ«rmes sĂ« cilĂ«s qeveria propagandon “tĂ« bĂ«rit shtet!”.

Foto: Doriana Musai/Arkitekte

PikĂ«risht kryeqyteti Ă«shtĂ« simboli i normalizimit tĂ« zaptimeve tĂ« publikes. Edhe trotuaret nĂ« TiranĂ«, nĂ«se i sheh nga afĂ«r, e dĂ«shmojnĂ« kĂ«tĂ« normalitet. Kulla, kantieret e tĂ« cilave rrethojnĂ« trotuaret dhe lokale qĂ« shtyjnĂ« kĂ«mbĂ«sorĂ«t nĂ« rrugĂ« janĂ« bĂ«rĂ« “pjesĂ« tĂ« zhvillimit”.

Foto: Doriana Musai/Arkitekte

Kësisoj, qeveria duket se punon me fushata, jo me politika. Ajo shmang përgjegjësinë dhe drejton gishtin nga prokuroria, nga gjykatat, opozita apo qytetarët. Ndërkohë, mban pushtetin duke centralizuar çdo institucion që nga viti 2013.

NĂ« kĂ«tĂ« pikĂ«pamje, tĂ« thuash “fajin e ka tjetri” nuk Ă«shtĂ« mĂ« vetĂ«m strategji propagande: Ă«shtĂ« model qeverisĂ«s.

The post Thethi, Tirana dhe pushteti me dy standarde  appeared first on Citizens.al.

“Korrupsioni juaj, helm pĂ«r ne”: ProtestĂ« nĂ« Elbasan, kĂ«rkohet hetim pĂ«r zjarret nĂ« landfill

✇Citizens.al
By: Erisa Kryeziu
4 July 2025 at 12:55

Qytetarë dhe aktivistë të shoqërisë civile protestuan sot para Prokurorisë dhe Bashkisë së Elbasanit për situatën e rënduar mjedisore të krijuar nga djegia e mbetjeve. Ata theksuan nevojën për ndërhyrje të menjëhershme që situata të mos përsëritet më.

Prej së hënës, banorët janë ekspozuar ndaj një ndotje të rëndë të ajrit, ndërsa ky është i treti vit që vendgrumbullimi i mbetjeve në Elbasan merr flakë gjatë verës.

Protesta, e thirrur nga organizata “DrejtĂ«si Sociale”, nisi fillimisht pranĂ« ProkurorisĂ«. Aty ata kĂ«rkuan mĂ« shumĂ« masa nga organet hetimore.

Gentian Sejrani, avokat dhe aktivist, i bëri apel prokurorisë që të zhvillojë hetime gjithëpërfshirëse. Ai tha se duhen hetuar jo vetëm rastet e zjarreve, por edhe prokurimet publike që janë mbajtur nga bashkitë e qarkut të Elbasanit, për menaxhimin e mbetjeve si dhe pagesat e kryera për procesin e incenerimit.

“Kjo do tĂ« ishte e nevojshme pĂ«r tĂ« parĂ« nĂ«se ka pasur ‘incenerim tĂ« taksave’ tona, apo jo,” ironizoi Sejrani, sipas sĂ« cilit fakti qĂ« prokuroria nuk ka arrestuar ende asnjĂ« pĂ«rgjegjĂ«s pĂ«r situatĂ«n lĂ« vend pĂ«r mosbesim.

Me pankarta nĂ« duar tĂ« cilat bĂ«nin thirrje se “Elbasani s’ështĂ« kazan” apo se “Zjarret nĂ« ladfill, janĂ« zjarre pĂ«r shĂ«ndetin tonĂ«!” qytetarĂ«t mĂ« pas iu drejtuan bashkisĂ« tĂ« cilĂ«n e konsiderojnĂ« pĂ«rgjegjĂ«se pĂ«r mosmarrjen e masave tĂ« duhura.

“Ne po vrasim fĂ«mijĂ«t tonĂ«, ne po flijojmĂ« fĂ«mijĂ«t tonĂ«. Ka katĂ«r ditĂ« nĂ« Elbasan qĂ« po qelbemi erĂ«. Era kĂ«rrmĂ«, nuk durohet dot. CfarĂ« bĂ«jnĂ« institucionet?”, u shpreh njĂ« nga qytetarĂ«t protestues.

PĂ«r Ilir Çopjan, banues pranĂ« ish-fushĂ«s sĂ« mbetjeve, era e tmerrshme e mbetjeve ishte realitet i pĂ«rditshĂ«m.

” Na u premtua nga kjo qeveri se me hapjen e landfillit qyteti i Elbasanit do tĂ« shpĂ«tonte nga mbetjet dhe nga era e keqe. Por ja qĂ« shohim qĂ« cdo dy vjet, apo cdo herĂ« qĂ« duhet tĂ« digjet, ajo digjet”, deklaroi Copja.

PĂ«r Ervis ÇotĂ«n, aktivist dhe banues nĂ« Elbasan, kjo situatĂ« ka vendosur nĂ« vĂ«shtirĂ«si shĂ«ndetĂ«sore tĂ« moshuarit azmatikĂ« ndĂ«rsa nuk janĂ« bĂ«rĂ« as udhĂ«zime konkrete nga institucionet se si tĂ« mbrohen nĂ« kĂ«tĂ« situatĂ«. NdĂ«rsa kĂ«rkoi hetim tĂ« plotĂ«.

“Prokuroria e Elbasanit tashmĂ« e ka nisur njĂ« hetim qĂ« prej vitit tĂ« kaluar, por ndĂ«rkohĂ« nuk ka dhĂ«nĂ« asnjĂ« shpjegim, nuk ka dalĂ« asnjĂ« gjĂ« konkrete se çfarĂ« ka ndodhur, kush janĂ« personat pĂ«rgjegjĂ«s dhe çfarĂ« masash janĂ« ndĂ«rmarrĂ« konkretisht?”, deklaroi Çota.

Prej mesditës së të hënës fusha e mbetjeve në Elbasan u vu nën pushtetin e flakëve. Sot, tymrat dhe erërat e rënda ndjeheshin ende në qytet, ndërsa temperaturat e larta e bënin të vështirë qëndrimin në mjediset publike.

Kjo ishte protesta e dytë qytetare. Paraditen e së enjtes, një grup aktivistësh protestuan edhe në Tiranë, para Ministrisë së Turizmit dhe Mjedisit.

Duke pĂ«rmendur edhe rastin e zjarreve nĂ« VlorĂ«, ata kĂ«rkuan pĂ«rgjegjĂ«si dhe reagim nga institucionet, teksa nĂ« mĂ«nyrĂ« simbolike i ndryshuan emrin ministrisĂ« nĂ« “Ministria e Tymit dhe Ndotjes”.

VetĂ«m kĂ«tĂ« vit janĂ« regjistruar tĂ« paktĂ«n tre djegie masive mbetjesh nĂ« tĂ« gjithĂ« vendin. Sipas aktivistĂ«ve, pamjet e tymit qĂ« mbulon zonat turistike si ato tĂ« VlorĂ«s, “janĂ« bĂ«rĂ« simbol i turpit mjedisor shqiptar.”

Një matje në terren gjatë djegies së mbetjeve në Elbasan e organizatës Instituti për Zhvillimin e Habitatit (Co-PLAN), nxori në pah se ndotësit ajrorë ishin disa herë mbi normat e lejuara.

“Matjet nĂ« terren treguan pĂ«rqendrime tĂ« larta tĂ« ndotĂ«sve tĂ« ajrit, qĂ« paraqesin njĂ« rrezik tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« pĂ«r shĂ«ndetin publik dhe mjedisin pĂ«rreth”, u shprehĂ«n nĂ« reagimin e tyre Co-PLAN.

Zjarret nxjerrin në pah dështimin në menaxhimin e mbetjeve

Leli Kaja, administratori i kompanisĂ« publike “Eco Elb” tha tĂ« mĂ«rkurĂ«n pĂ«r Citizens.al se zjarri u shkaktua nga temperaturat e larta.

Ai pĂ«rjashtoi neglizhencĂ«n, duke theksuar se ngjarja lidhet me “shkaqe natyrore”. Sipas tij, prej tĂ« nxehtit tĂ« pazakontĂ« “po digjet gjithandej” dhe kompania Ă«shtĂ« e hapur pĂ«r hetim tĂ« plotĂ«.

Elbasani ka incenerator për djegien e mbeturinave. Projekti prej 26 milionë eurosh që nisi në vitin 2017 në formën e një partneriteti publik-privat, u mbyll me më shumë se 10 persona të dënuar për shpërdorim detyre dhe korrupsion, përfshirë ish-ministrin e Mjedisit Lefter Koka.

Në vitin 2021, impianti u konfiskua dhe i kaloi në përdorim bashkive të qarkut Elbasan. Por inceneratori nuk arriti të vihej në punë plotësisht.

Administratori i “Eco-Elb” tha pĂ«r Citizens.al se impianti punoi vetĂ«m shtatĂ« muaj gjatĂ« vitit 2023 dhe u fik nĂ« dhjetor.

Prej asokohe nuk ka marrë përgjigje nga institucionet për riparimin e tij. Kompania u ka dërguar shkresa të gjitha institucioneve, por pa rezultat.

Rasti i Elbasanit është i ngjashëm me inceneratorët e Fierit dhe Tiranës, të cilët gjithashtu nuk u vunë në punë asnjëherë, pavarësisht pagesave të larta të projekteve.

Lexoni gjithashtu:

The post “Korrupsioni juaj, helm pĂ«r ne”: ProtestĂ« nĂ« Elbasan, kĂ«rkohet hetim pĂ«r zjarret nĂ« landfill appeared first on Citizens.al.

Zjarret në Elbasan nxjerrin në pah dështimet në menaxhimin e mbetjeve

✇Citizens.al
By: Erisa Kryeziu
2 July 2025 at 13:29

Prej mesditës së të hënës fusha e mbetjeve buzë lumit Shkumbin në Elbasan është nën pushtetin e flakëve. Tymi i zi dhe era mbuluan zonat përreth, duke arritur deri në qendër të qytetit.

Zjarri u përhap shpejt, duke përfshirë gjithë territorin e mbetjeve pranë ish-kombinatit metalurgjik. Forca të shumta zjarrfikëse ndërhynë për shuarjen e flakëve, përpjekje të cilat vijuan edhe gjatë mbrëmjes.

Temperaturat dyshohet se shkaktuan zjarrin

Leli Kaja, administratori i kompanisĂ« publike “Eco-Elb”, e cila merret me trajtimin e mbetjeve, lidhi temperaturat e larta me shpĂ«rthimin e zjarrit.

NĂ« njĂ« lidhje telefonike pĂ«r Citizens.al ai pĂ«rjashtoi neglizhencĂ«n njerĂ«zore, duke theksuar pĂ«r “shkaqe natyrore” dhe se kompania ishte duke bashkĂ«punuar dhe e hapur pĂ«r hetime.

“Shkaku Ă«shtĂ« pĂ«r arsye natyrale, me temperaturat qĂ« shikoni dhe qĂ« po digjet kudo nĂ« çdo shtet e nĂ« çdo vend,” tha Kaja.

“MegjithatĂ« janĂ« organet kompetente ato qĂ« hetojnĂ« mĂ« mirĂ«, do t’ua lemĂ« atyre tĂ« shprehen. Ne jemi tĂ« hapur pĂ«r çdo lloj hetimi”, theksoi mĂ« tej administratori i “Eco-Elb”.

Sipas KajĂ«s aktualisht janĂ« aktive “disa vatra tĂ« vogla zjarri”, tĂ« cilat po kapsulohen me dhĂ©.

Në një deklaratë për shtyp shpërndarë edhe në rrjetet sociale, Bashkia Elbasan tha të hënën se zjarri ishte përhapur edhe në zona të tjera si një ullishte në pjesën veriperëndimore, në pyllin me pisha, si dhe në fshatin Samurr.

“Temperaturat mbi 40 gradĂ« sot nĂ« Elbasan dhe era e fortĂ« favorizojnĂ« flakĂ«t duke vĂ«shtirĂ«suar punĂ«n e ekipeve tona,” thuhej nĂ« njoftimin e bashkisĂ«.

Zjarret nuk janë rastësi në Elbasan

Ky nuk Ă«shtĂ« njĂ« episod i izoluar pĂ«r Elbasanin. Çdo verĂ«, fusha e mbetjeve nĂ« kĂ«tĂ« qytet pĂ«rfshihet nga zjarret.

Deri tani, asnjë masë efektive nuk është marrë për parandalim apo menaxhim të qëndrueshëm. Për këtë çështje Kaja pohoi për Citizens.al se kanë kërkuar ndërhyrje nga instancat më të larta, por pa sukses konkret.

“NĂ«se mali me plehra Ă«shtĂ« i madh dhe ekspozohet nĂ« diell ne nuk kemi çfarĂ« t’i bĂ«jmĂ«,” u shpreh Kaja, i cili tregoi se paralelisht ishte duke u kryer njĂ« studim fizibiliteti pĂ«r ndĂ«rtimin e njĂ« vendgrumbullimi tĂ« ri.

“Po bĂ«het njĂ« studim, por akoma nuk Ă«shtĂ« pĂ«rfunduar,” theksoi administratori i “Eco-Elb”.

Por kĂ«rkesa pĂ«r njĂ« vendgrumbullim tĂ« ri nuk gjeti pĂ«rkrahjen e KĂ«shillit Bashkiak, i cili nĂ« muajin mars votoi kundĂ«r projektvendimit. Shkak pĂ«r kĂ«tĂ« bllokim Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« kontrata dhe situata e paqartĂ« e “Eco-Elb” nĂ« lidhje me impiantin e inceneratorit.

Inceneratori “i fikur”, pĂ«rshkallĂ«zon krizĂ«n e mbetjeve

Impianti i inceneratorit të Elbasanit u përurua në prill 2017. Ai kushtoi 26 milionë euro dhe u ndërtua në partneritet me privatin për të përpunuar mbetjet e gjithë qarkut dhe paralelisht për të prodhuar energji.

Por sot, objekti Ă«shtĂ« jashtĂ« funksioni. Sipas administratorit tĂ« “Eco-Elb”, inceneratori punoi vetĂ«m shtatĂ« muaj nĂ« vitin 2023. Ai u fik nĂ« dhjetor tĂ« atij viti dhe prej atĂ«herĂ« nuk ka marrĂ« asnjĂ« pĂ«rgjigje institucionale.

“Kemi çuar shkresat pĂ«rkatĂ«se çdo lloj bashkie dhe çdo lloj ministrie qĂ« ka tĂ« bĂ«jĂ« me kĂ«tĂ« punĂ« dhe jemi nĂ« pritje tĂ« zgjidhjes sĂ« situatĂ«s”, deklaroi Kaja pĂ«r Citizens.al.

Çështja e inceneratorit kaloi njĂ« kalvar hetimesh dhe gjykimesh nĂ«n dyshimin se ishte sugjeruar dhe drejtuar nga interesa korruptive. Mbi 10 persona, pĂ«rfshirĂ« ish-ministrin e Mjedisit Lefter Koka, dhe ish-deputetin Alqi Bllako janĂ« ndĂ«r tĂ« akuzuarit.

Impianti u konfiskua nga shteti në vitin 2021 dhe i kaloi në përdorim bashkive të qarkut Elbasan.

The post Zjarret në Elbasan nxjerrin në pah dështimet në menaxhimin e mbetjeve appeared first on Citizens.al.

Ministria premton zgjidhje, ish-punonjĂ«sit e “Ora News” kĂ«rkojnĂ« pagesat e sigurimeve

✇Citizens.al
By: Erisa Kryeziu
1 July 2025 at 18:35

Qeveria ka premtuar shlyerjen e detyrimeve ndaj ish-punonjĂ«sve tĂ« televizionit “Ora News”, i cili prej vitit 2020 Ă«shtĂ« nĂ«n administrim publik. Deklarata erdhi pas denoncimeve tĂ« rreth 80 ish-punonjĂ«sve pĂ«r mos pagim tĂ« kontributeve shoqĂ«rore dhe shĂ«ndetĂ«sore.

Në një deklaratë për shtyp, ministria e Brendshme pranoi se për shkak të vështirësive financiare, këto pagesa nuk janë kryer. Ajo tha se për këtë situatë Agjencia e Administrimit te Pasurive te Sekuestruara dhe Konfiskuara (AAPSK) ka kryer një auditim dhe shtoi se personat përgjegjës janë referuar në prokurori.

“NĂ« pĂ«rputhje me legjislacionin [
] tĂ« gjitha detyrimet e prapambetura ndaj punonjĂ«sve tĂ« shoqĂ«risĂ«, pĂ«rfshirĂ« edhe pagesat e kontributeve tĂ« sigurimeve shoqĂ«rore, do tĂ« adresohen nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« plotĂ« dhe transparente,” theksoi ministria.

Sipas ish-punonjësve, deklarata e ministrisë nuk zgjidh asgjë dhe synon vetëm mbrojtjen e AAPSK-së. Ata thonë se u intereson pagesa e kontributeve të papaguara, jo masat ndaj ish-menaxherëve.

AAPSK e ka çuar çështjen në SPAK, por ish-punonjësit janë të shqetësuar pasi radiotelevizioni ka kërkuar falimentimin dhe kjo u rrezikon pagesat që u takojnë me ligj.

Rrjeti “SafeJournalists” kĂ«rkon hetim dhe shlyerjen e pagesave

Rrjeti i Gazetarëve të Sigurt (SafeJournalists) dhe Federata Evropiane e Gazetarëve (EFJ) reagoi duke mbështetur kërkesat e ish-punonjësve për pagesat e kontributeve.

Ata përmendën faktin se, më 19 qershor 2025, dhjetë ish-punonjës dorëzuan ankesë zyrtare në institucionet shtetërore. Në ankesë dokumentoheshin dorëheqje të detyruara, pushime të paligjshme dhe kontrata të ndërprera pa njoftime paraprake.

Nga ana tjetër rreth 80 ish-punonjës pretendojnë se janë hequr padrejtësisht nga regjistrat zyrtarë të punësimit. Veprime të pretenduara se kanë ndodhur gjatë periudhës 2024-2025.

SafeJournalists dhe EFJ i bënë thirrje institucioneve që të garantojnë hetim të pavarur dhe pagesa të menjëhershme.

Historia e administrimit të Ora News dhe RTV Ora

ShoqĂ«ria aksionere “Ora”, njohur rĂ«ndomtĂ« si “Ora News” u themelua nĂ« vitin 2006 dhe njĂ« vit mĂ« vonĂ« i kaloi nĂ« pronĂ«si sipĂ«rmarrĂ«sit Ylli Ndroqi pĂ«r 25 milionĂ« lekĂ«. FalĂ« investimeve, televizioni i formatit informativ, fitoi vĂ«mendje tĂ« konsiderueshme tĂ« publikut.

NĂ« vitin 2010 Ndroqi bleu dhe kompaninĂ« italo-shqiptare “TeknoTrade” pĂ«r 26.5 milionĂ« lekĂ«, tĂ« cilĂ«n e rikonceptoi si “Channel One” dhe pak vite mĂ« vonĂ« si “RTV Ora”, tĂ« cilĂ«n e zhvendosi pranĂ« selisĂ« sĂ« “Ora News” nĂ« ish-Kinostudio.

Ndroqi i shiti 70% tĂ« aksioneve tĂ« “RTV Ora” nĂ« vitin 2019, ndĂ«rkohĂ« qĂ« njĂ« vit mĂ« vonĂ«, nĂ« gusht 2020 tĂ« dy televizionet u vendosĂ«n nĂ«n sekuestro – ashtu sikurse pasuritĂ« kryesore tĂ« Ndroqit, rreth 10 kompani, prona dhe makina luksoze.

Masa u mor me urdhër të SPAK pas dyshimit se pasuritë e Ndroqit ishin kryesisht produkte të pastrimit të parave. Gjatë kësaj periudhe, gazetarët dhe organizatat e medias denoncuan presionin ndaj pavarësisë editoriale të këtyre televizioneve.

Me vendime tĂ« shkallĂ«s sĂ« parĂ« (2022) dhe Apelit tĂ« GjykatĂ«s sĂ« Posaçme (2023) “Ora News” dhe 30% tĂ« aksioneve tĂ« “RTV Ora” u konfiskua nga shteti. Prej asaj kohe, ajo ndodhet tĂ«rĂ«sisht nĂ«n administrimin e AgjencisĂ« sĂ« Administrimit tĂ« Pasurive tĂ« Sekuestruara dhe Konfiskuara.

Lexo gjithashtu:

The post Ministria premton zgjidhje, ish-punonjĂ«sit e “Ora News” kĂ«rkojnĂ« pagesat e sigurimeve appeared first on Citizens.al.

“Fertilizimi in vitro”: Rruga e gjatĂ« e çifteve pĂ«r njĂ« fĂ«mijĂ«

✇Citizens.al
By: Erisa Kryeziu
1 July 2025 at 12:48

Shtatë vitet e fundit Manjola* i kujton si endje nëpër klinika. Dëshira për të pasur fëmijë me bashkëshortin, me të cilin ka 15 vite martesë, nuk e ka zmbrapsur përpos vështirësive për ta pasur një të tillë në mënyrë natyrale.

Nga analizat dhe vizitat e kryera në disa klinika rezultoi se problemi qëndronte te bashkëshorti: numri i ulët i spermatozoideve të shëndetshëm në riprodhim.

“Na thanĂ« qĂ« nuk mund tĂ« kishte fĂ«mijĂ«, vetĂ«m nĂ«se aplikohej me ‘in vitro’, por me spermatozoide tĂ« dikujt tjetĂ«r”, kujton Manjola.

“In vitro” Ă«shtĂ« termi i shkurtuar nĂ« latinisht i procesit tĂ« “fekondimit nĂ« gotĂ«â€ (shqip) qĂ« nĂ«nkupton riprodhimin e asistuar jashtĂ« trupit tĂ« njeriut. NĂ« zhargon quhet edhe “bebe nĂ« provĂ«z”.

Në vitin 2015, Manjola ngulmoi që ta niste këtë proces, mirëpo kushtonte shumë.

“NjĂ« analizĂ« spermatozoidi qĂ« bĂ«nte bashkĂ«shorti, nĂ« atĂ« kohĂ«, kushtonte diku te 3,500 lekĂ«,” tregon ajo, teksa kujton se vizitat nĂ« spitalet publike ishin tĂ« kota: “MjekĂ«t na drejtonin te klinikat e tyre private!”.

TĂ« dy nuk kishin punĂ« fikse. Manjola angazhohej kryesisht si aktiviste e komunitetit rom, ndĂ«rsa bashkĂ«shorti si mekanik. TĂ« ardhurat i kishin nĂ«n minimalen prandaj, pĂ«r ta, ishte thuajse e pamundur pĂ«r ta provuar procesin “in vitro”.

Situata i shtyu që në vitin 2023 të shkonin si azilkërkues në Francë dhe tashmë, dy vite më pas, të jenë në pritje për ta provuar.

“Kjo ka qenĂ« njĂ« nga arsyet qĂ« kam ardhur kĂ«tu,” tregon Manjola, “Burrit i kanĂ« dhĂ«nĂ« shpresĂ« se mund tĂ« bĂ«jmĂ« fĂ«mijĂ«. Na kanĂ« treguar edhe analizat qĂ« nuk pĂ«rputhen fare me ato qĂ« kemi bĂ«rĂ« nĂ« ShqipĂ«ri.”

Ajo tregon se autoritetet franceze po e ndihmojnë në proces duke përgjysmuar koston falë politikave sociale që aplikojnë.

Drejt procesit “in vitro” shkoi edhe Gentjana* me bashkĂ«shortin. NĂ« tĂ« 35-at, pas gjashtĂ« vitesh bashkĂ«jetesĂ«, ata donin tĂ« kishin fĂ«mijĂ«. Ndiheshin tĂ« sigurt se kjo gjĂ« do tĂ« ndodhte nĂ« mĂ«nyrĂ« natyrale, pĂ«r aq kohĂ« sa edhe miqtĂ« e tyre, nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n moshĂ« ishin bĂ«rĂ« prindĂ«r.

“Kam qenĂ« e para qĂ« kam folur pĂ«r dĂ«shirĂ«n pĂ«r fĂ«mijĂ«, ata nĂ« njĂ« moment u bĂ«nĂ«, ndĂ«rsa ne na zgjati diku te njĂ« vit e gjysmĂ« deri sa kuptuam qĂ« duhej tĂ« bĂ«nim ndonjĂ« analizĂ« se pse nuk po ndodhte”, tregon Gentjana.

Këshillimi me miqtë i drejtoi ata te mjekët, nga ku rezultoi se bashkëshorti i Gentjanës vuante nga varikoçela, një anomali e enëve të gjakut, që mund të shkaktojë infertilitet.

NĂ« kĂ«to kushte ata u gjendĂ«n pĂ«rballĂ« dy mundĂ«sish: ndĂ«rhyrje kirurgjikale te partneri, qĂ« kĂ«rkonte 1 vit e gjysmĂ« rikuperim, ose t’i futeshin procesit “in vitro”. Faktori kohĂ« i shtyu qĂ« tĂ« zgjidhnin alternativĂ«n e dytĂ«.

Mes konsultash dhe sugjerimesh, çifti iu drejtua një klinike private. Nxjerrja e 25 vezëve për moshën dhe parametrat që kishte Gentjana, 36 vjeçe, ishte një lajm shpresëdhënës. Mirëpo, edhe pse mbeti shtatzënë embrioni nuk u zhvillua, duke pësuar dështim.

Por në përsëritjen e procedurës gjërat shkuan mbarë. Transferimi i kryer pak muaj më vonë rezultoi me sukses dhe Gentjana mbeti shtatzënë.

Foto ilustruese, pajisje të fertilizimit in vitro/Ministria e Shëndetësisë.

PĂ«rballja me infertilitetin

“In vitro” Ă«shtĂ« njĂ« teknikĂ« e aplikuar gjerĂ«sisht pas viteve 80-tĂ«, ku vezĂ«t e gruas pllenohen jashtĂ« mitrĂ«s. KĂ«sisoj, embrionet krijohen nĂ« laboratorĂ« dhe mĂ« pas vendosen nĂ« mitĂ«r pĂ«r t’u zhvilluar si shtatzĂ«ni.

Andrologu Evin Dani, vlerëson si pozitive ekzistencën e kësaj metode riprodhuese, por thekson se edhe në këtë proces mosha luan rol të rëndësishëm.

Ai thotë se pas moshës 35 vjeç, aftësia e grave për të prodhuar vezë të shëndetshme bie. Për këtë aplikohet një metodë, ku në një moshë më të hershme vezë të shëndetshme vendosen në konservim: ngrirje.

Por ndonëse shpesh pamundësia për të bërë fëmijë iu mveshet grave, statistikat tregojnë përqindje të lartë infertiliteti edhe mes burrave.

“Statistikat nxjerrin qĂ« nĂ« 60% tĂ« rasteve problem Ă«shtĂ« gruaja dhe nĂ« 40% burri,” tregon andrologu Dani, i cili thekson se pĂ«r tĂ« siguruar riprodhimin meshkujve iu duhet tĂ« gĂ«zojnĂ« numĂ«r dhe pĂ«rqendrim tĂ« lartĂ« spermatozoidesh tĂ« shĂ«ndetshĂ«m: rreth 40 milionĂ«.

“Kur kemi ulje tĂ« numrit tĂ« spermatozoideve, atĂ«herĂ« çifti do tĂ« vonojĂ« ose nuk do tĂ« realizojĂ« dot shtatzĂ«ni,” shpjegon andrologu.

Por, përveç numrit dhe dendësisë së lartë që të arrihet një shtatzëni duhet që spermatozoidet të kenë dhe lëvizshmëri.

“Mund tĂ« kesh numĂ«r, por jo lĂ«vizshmĂ«ri, atĂ«herĂ« i bie qĂ« spermatozoidi tĂ« mos shkojĂ« drejt vezĂ«s, tĂ« rrijĂ« aty deri sa ta shkatĂ«rrojĂ« organizmi”, shpjegon andrologu Dani, i cili shton se pĂ«r tĂ« qenĂ« riprodhues njĂ« burri i nevojitet tĂ« ketĂ« nĂ« gjendje lĂ«vizjeje tĂ« paktĂ«n 32% e spermatozoideve.

Dani shton se që një spermatozoid të quhet normal, duhet që mbi 4% e tërësisë së tyre të kenë formë morfologjike normale. Sipas tij, ndër shkaqet kryesore të infertilitetit te meshkujt është varikoçela.

“EnĂ«t e gjakut, pĂ«r njĂ« arsye apo tjetĂ«r, nga dĂ«mtimi i kllapave, do tĂ« sjellĂ« si pasojĂ« pellgĂ«zimin dhe do tĂ« bĂ«jĂ« qĂ« tĂ« rritet temperatura e skrotumit dhe kjo sjell si pasojĂ« atĂ« qĂ« quhet dĂ«mtim i spermatozoideve,” shpjegon andrologu.

Ndër shkaqe të tjera që kanë ndikim në infertilitet ai rreshton mënyrën e jetesës, ushqimin, lëndët toksike që përdoren për rritjen e frutave dhe perimeve si dhe temperatura e ambientit. Sipas mjekut, të tjerë shkaktarë janë edhe lëndët narkotike dhe duhani.

“Kemi vĂ«nĂ« re qĂ« shumĂ« veta qĂ« kanĂ« dĂ«mtim tĂ« spermatozoideve janĂ« duhanpirĂ«s dhe me ndĂ«rprerjen e duhanit, pas 3-6 muajsh kemi rezultat”, shpjegon mĂ« tej doktor Dani.

Sipas mjekëve, djemtë dhe burrat e kanë të vështirë të flasin për jetën dhe organet e tyre seksuale. Mirëpo, së fundmi, kjo situatë ka ndryshuar falë edhe medias në sensibilizim dhe emisione të dedikuara.

“E konsiderojmĂ« sukses sepse jeta seksuale nuk Ă«shtĂ« se mbaron nĂ« njĂ« moshĂ« tĂ« caktuar, ajo mbaron kur tĂ« mbarojĂ« jeta,” thekson andrologu.

Prindërimi dhe kostoja e lartë e shpresës

Pas vitesh tentativĂ« pĂ«r tĂ« pasur fĂ«mijĂ« Erla dhe bashkĂ«shorti iu drejtuan njĂ« klinike private nĂ« TiranĂ« pĂ«r tĂ« nisur fertilizimin “in vitro”. PĂ«rtej pĂ«rgjigjes sĂ« njĂ« mjekeje se “kurrĂ« nuk do tĂ« bĂ«hej nĂ«nĂ«â€, ajo gjeti forcĂ«n pĂ«r tĂ« besuar te procedura.

Procesi kërkoi më tepër kohë se sa kishin menduar: gati pesë vite.

“E kam bĂ«rĂ« disa herĂ« procedurĂ«n dhe nuk mĂ« jepte rezultat. UnĂ« gocĂ«n e kam me ‘in vitro’-n e katĂ«rt”, rrĂ«fen Erla pĂ«rvojĂ«n e saj.

Sot ajo është sërish shtatzënë, por në mënyrë natyrale. Fakt që i ka lumturuar pamasë të dy.

Erla kujton se nĂ« momentin kur lindi vajzĂ«n, mjeku i pati thĂ«nĂ« qĂ« tĂ« mos provonte mĂ« me “in vitro” pasi do tĂ« kishte mundĂ«si pĂ«r shtatzĂ«ni normale.

Rrugëtim të njëjtë ka pasur edhe Brikena. Pas tri vitesh martesë ajo solli në jetë djalin e saj. Mirëpo më pas e kishte të vështirë të kalonte sërish në shtatzëni të dytë.

Shkak pĂ«r kĂ«tĂ« ishte njĂ« ndĂ«rlikim nĂ« tubat e fallopit, ku vezĂ«t e kanĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« tĂ« kalojnĂ« drejt mitrĂ«s pĂ«r shkak tĂ« njĂ« bllokimi tĂ« tubave. PĂ«r kĂ«tĂ« Brikena iu drejtua procedurĂ«s “in vitro” pĂ«r tĂ« pasur mundĂ«sinĂ« pĂ«r njĂ« fĂ«mijĂ« tĂ« dytĂ«.

Sot ajo gëzon edhe vajzën e saj, ndërsa gjithë procesi i fertilizimit i zgjati shtatë muaj, duke përfshirë analizat, ekot dhe transfertën e embrionit.

Ajo tregon për Citizens.al se nëse nuk do të kishte rezultuar e suksesshme që në tentativën e parë nuk do ta vijonte më tej, pasi stimulimet dhe mjekimet me hormone kanë efektet e tyre.

“In vitro e kam bĂ«rĂ« vetĂ«m pĂ«r faktin qĂ« nesĂ«r pasnesĂ«r, kur tĂ« kalonin vitet mos tĂ« thosha pse nuk e provova, tĂ« mos mĂ« ngelej peng,” vijon ajo.

Foto ilustruese, pajisje të fertilizimit in vitro/Ministria e Shëndetësisë.

Pas çdo embrioni, një rrugëtim i lodhshëm emocional

Manjola e kujton si stresuese periudhĂ«n e analizave dhe konsultimeve nĂ« klinikat private pĂ«r procesin “in vitro”. Ajo thotĂ« se kjo i ndikoi edhe nĂ« sjelljen karshi bashkĂ«shortit.

“Ka qenĂ« stresuese dhe kam qenĂ« pak agresive ato kohĂ«. U bĂ«ra keq! Fillova ta pĂ«rjetoj keq dhe ia hidhja fajin bashkĂ«shortit”, ndan Manjola me Citizens.al

PĂ«r GentjanĂ«n terapia te psikologu filloi paralelisht me nisjen e transfertĂ«s sĂ« dytĂ« tĂ« fertilizimit “in vitro”.

“E kam vazhduar terapinĂ« edhe pas lindjes. Ky Ă«shtĂ« proces i ndĂ«rlikuar, por asgjĂ« nuk Ă«shtĂ« mĂ« e ndĂ«rlikuar se sa mĂ«mĂ«sia”, rrĂ«fen Gentjana.

Pyetjes nĂ«se nĂ« tĂ« njĂ«jtin proces ishte edhe partneri i saj, ajoi pĂ«rgjigjet se “ata janĂ« tĂ« lirĂ«â€.

“PartnerĂ«t mund tĂ« jenĂ« aty tĂ« tĂ« mbĂ«shtesin nĂ« proces, por e gjitha barra fiziologjike Ă«shtĂ« mbi ty”, vijon mĂ« tej Gentjana.

Sipas psikologes Tana Aliaj, infertiliteti sjell sfida të shumta fizike, emocionale dhe psikologjike te çiftet. Aliaj analizon se në tërësi koncepti i shoqërisë shqiptare për familjen dhe prioriteti që i jepet krijimit të saj nxit ndjesi zhgënjimi dhe humbjeje në çiftet që nuk ia dalin dot.

Sipas saj, gratë ndikohen më shumë në këtë proces.

“Ky presion shpesh çon nĂ« izolim emocional dhe vĂ«shtirĂ«si nĂ« ruajtjen e mirĂ«qenies mendore dhe tĂ« marrĂ«dhĂ«nies nĂ« çift”, shpjegon mĂ« tej Aliaj.

PĂ«r ErlĂ«n, mospasja e njĂ« fĂ«mije pas tre tentativash tĂ« fertilizimit “in vitro” solli zhgĂ«njim pas zhgĂ«njimi.

“Fillon pastaj njĂ« moment qĂ« fajĂ«son veten. Nuk Ă«shtĂ« se ka pasur ndonjĂ« krisje. Kemi qenĂ« tĂ« dy sĂ« bashku duke i dhĂ«nĂ« kurajĂ« njĂ«ri-tjetrit dhe duke vazhduar akoma, duke kĂ«mbĂ«ngulur”, tregon ajo.

Sipas psikologes Aliaj, edhe burrat edhe gratë pësojnë dhimbje e trishtim kur secili prej tyre mëson se është infertil. Mirëpo, ndjenja e fajit dhe vetmisë dominon më shumë te gratë, sidomos në realitetin shqiptar.

“Ato shpesh ndihen si ‘tĂ« paplota’ pĂ«r shkak tĂ« perceptimit tĂ« rrĂ«njosur se tĂ« qenit grua lidhet automatikisht me tĂ« qenit nĂ«nĂ«. Madje, ndjenja e fajit shkon pĂ«rtej vetes dhe lidhet me pritshmĂ«ritĂ« familjare pĂ«r ‘t’u bĂ«rĂ« nĂ«nĂ« pĂ«r prindĂ«rit’ apo pĂ«r tĂ« pĂ«rmbushur rolin qĂ« shoqĂ«ria i ka pĂ«rcaktuar”.

Aliaj thekson se ka një presion të shtuar mbi çiftet infertilë, lidhur kjo edhe me strukturat familjare tradicionale.

“Ky presion i jashtĂ«m forcon ndjesinĂ« se vlera e çiftit matet me aftĂ«sinĂ« pĂ«r tĂ« lindur fĂ«mijĂ«, duke e lĂ«nĂ« pak hapĂ«sirĂ« pĂ«r kuptim dhe mirĂ«kuptim,” thekson psikologia.

NĂ« studime tĂ« ndryshme çiftet nĂ« pritje e kanĂ« vlerĂ«suar ankthin e fertilizimit “in vitro” si mĂ« tĂ« madh se çdo ngjarje tjetĂ«r tĂ« jetĂ«s sĂ« tyre. 

“NdonĂ«se zhvillimi i teknikave alternative ka ofruar shpresĂ« pĂ«r çiftet qĂ« pĂ«rballen me infertilitetin Ă«shtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« tejkalohen barrierat psikologjike dhe normat kulturore”, pĂ«rfundon Aliaj.

Kosto tĂ« larta financiare, ende pak besim te “publikja”

Kostot e larta financiare dhe pamundësia ekonomike e shtynë Manjolën të shkonte jashtë shtetit, me shpresën se do të përfitonte nga programet sociale atje.

Për Gentjanën nuk ka një përgjigje të saktë të vlerës totale, pasi gjithë procesi ka qenë i fragmentarizuar në periudha të ndryshme.

“Rreth 2,500 euro ‘in vitro’ dhe nja 500 euro ilaçe. Pastaj pĂ«r çdo transfertĂ« diku te 1,000 euro,” tregon Gentjana.

Mirëpo, ajo kujton se për 14 injeksionet që ia bëri vetes për të përgatitur vezën për procesin e fertilizimit, iu desh të shkonte në Prishtinë, për shkak të kostos së përgjysmuar.

“TĂ« nesĂ«mem i kemi hipur makinĂ«s, shkuam nĂ« PrishtinĂ« me firgorifer me vete. Diferenca ishte 500 euro deri nĂ« 1 mijĂ« euro”, rrĂ«fen Gentjana.

“NĂ«se dua edhe sot tĂ« provoj pĂ«r njĂ« fĂ«mijĂ« tĂ« dytĂ«, kam embrione nĂ« ngrirje dhe mund tĂ« shkoj ta bĂ«j sĂ«rish procesin”, shton ajo, duke theksuar edhe kostot e analizave tĂ« herĂ«pashershme pĂ«r tĂ« gjithĂ« procesin.

Nga ana tjetër, Brikena tregon për një kosto rreth 8,000 euro.

“Nga fillimi, analizat e mia, tĂ« bashkĂ«shortit, pagesĂ«n qĂ« ishte 3,000 euro dhe ‘in vitro’, embrionet, vizitat, ekot e njĂ«pasnjĂ«shme,” rendit ajo nĂ« llogaritjen totale.

Kostoja më e lartë është paguar nga Erla, për shkak se ajo dhe bashkëshorti provuan katër herë. Sipas saj kostoja ka shkuar në 80,000 euro.

“S’do ta besosh, por ka shkuar
 ka shkuar kaq sepse mjekimet dhe stimulimet janĂ« tĂ« shtrenjta, edhe procedura kushton, analizat pĂ«rsĂ«ri kushtojnĂ«â€, na tregon Erla.

Spitali Obstretik-Gjinekologjik “Koço Gliozheni”/Ministria e ShĂ«ndetĂ«sisĂ«.

NĂ« shkurt tĂ« vitit 2024, shĂ«rbimi i fertilizimit “in vitro” nisi nĂ« sistemin shĂ«ndetĂ«sor publik, pranĂ« Spitalit Universitar ObstetrikĂ« Gjinekologjik “Koço Gliozheni”. PavarĂ«sisht se laboratori pĂ«r fertilizimin u ndĂ«rtua nĂ« kĂ«tĂ« institucion prej vitit 2013, financuar nga Bashkimi Evropian me rreth 250 mijĂ« euro dhe trajnim tĂ« mjekĂ«ve jashtĂ« vendit, kjo sallĂ« nuk u hap kurrĂ« pĂ«r 11 vite.

Sipas tĂ« dhĂ«nave nga spitali “Koço Gliozheni” prej nisjes sĂ« shĂ«rbimit ka pasur shumĂ« kĂ«rkesa nga çiftet shqiptare.

“NĂ« vitin 2024 ka pasur 73 aplikime, ndĂ«rsa pĂ«r vitin 2025 deri mĂ« tani janĂ« 117 aplikime”, thuhet nĂ« pĂ«rgjigjen zyrtare pĂ«r Citizens.al nga spitali obstetrikĂ«-gjinekologjik.

Megjithatë, ky proces është përzgjedhës. Sipas formularëve që plotësohen nga çiftet që nisin këtë procedurë, mosha e grave që pranohen për të kryer teknikat e FIV-ICSI (fertilizimi in vitro dhe Injektimi Intracitoplazmatik i Spermatozoidit) nuk duhet të kalojë 42 vjeç për gratë që kanë cikël menstrual të rregullt.

Sipas spitalit “Koço Gliozheni”, nĂ« vitin 2024, nga 73 aplikime janĂ« pranuar 30 dhe nga 117 aplikime deri mĂ« tani nĂ« 2025-Ă«n janĂ« pranuar 53 çifte qĂ« plotĂ«sojnĂ« kriteret.

NĂ« vitin 2024 ka pasur 9 rezultate pozitive, ndĂ«rsa nĂ« vitin 2025 (deri mĂ« tani) janĂ« 12 rezultate pozitive. Por nga tĂ« gjitha kĂ«to vetĂ«m dy lindje tĂ« shĂ«ndetshme janĂ« shĂ«nuar nĂ« spitalin “Koço Gliozheni” pĂ«rmes fertilizimit “in vitro”.

Andrologu Dani shpjegon se përse rezultatet pozitive nuk përkthehen në lindje. Ai thotë se mund të ndodhë që të jetë kryer me sukses transferta e vezëve të pllenuara në uterus, por më pas ajo të mos zhvillohet më tej.

MegjithatĂ«, Erla dhe Brikena, tĂ« dyja pjesĂ« e administratĂ«s publike rrĂ«fejnĂ« se edhe nĂ«se do t’iu jepej mundĂ«sia pĂ«r ta kryer procesin nĂ« shtet, sĂ«rish do tĂ« zgjidhnin ta merrnin kĂ«tĂ« shĂ«rbim nĂ« privat.

“Kam besim te mjeku qĂ« jam dhe nuk do ta ndĂ«rroja. Kam ndĂ«rruar disa mjekĂ« dhe te ky kam gjetur besim”, rrĂ«fen Erla.

“Ne qĂ« punojmĂ« nĂ« shtet shkojmĂ« tĂ« privati mbarojmĂ« punĂ«. PunojmĂ« vetĂ« aty dhe na sorollasin, jo mĂ« njĂ« qytetar i thjeshtĂ« qĂ« nuk di ku tĂ« shkojĂ«â€, shprehet me mosbesim Brikena.

Projektligji “PĂ«r shĂ«ndetin seksual dhe riprodhues” ende nĂ« rishqyrtim nga ekspertĂ«t

“Me buxhetin e vitit tĂ« ardhshĂ«m, rreth 150 çifte tĂ« reja do tĂ« mbĂ«shteten pĂ«r tĂ« realizuar Ă«ndrrĂ«n e tyre pĂ«r tĂ« krijuar familje”, u shpreh ministrja e ShĂ«ndetĂ«sisĂ« dhe Mbrojtjes Sociale, Albana Koçiu nĂ« dhjetor tĂ« 2024, duke u shprehur se ky shĂ«rbim brenda 2025-Ă«s do tĂ« ofrohet edhe nĂ« Maternitetin “MbretĂ«resha GeraldinĂ«â€.

MirĂ«po, nĂ« aspekt ligjor fertilizimi “in vitro” u soll sĂ«rish nĂ« vĂ«mendje pĂ«rmes projektligjit “PĂ«r shĂ«ndetin riprodhues dhe atĂ« seksual” qĂ« synon tĂ« garantojĂ« tĂ« drejta seksuale dhe riprodhuese pĂ«r qytetarĂ«t. NĂ« kĂ«tĂ« projektligj nuk pĂ«rcaktohet qartĂ« se si do tĂ« mbĂ«shteten çiftet qĂ« nuk munden dot tĂ« bĂ«jnĂ« fĂ«mijĂ«.

“Projektligji Ă«shtĂ« tĂ«rhequr nga ministria, pas konsultimeve publike qĂ« ato patĂ«n nĂ« faqen e tyre online dhe qĂ« nga ai moment, nuk ka mĂ« asnjĂ« reagim”, tha pĂ«r Citizens.al Zheni Gjergji, kryetare e Komisionit tĂ« ShĂ«ndetĂ«sisĂ«.

Sipas deputetes Gjergji, ky projektligj nuk kishte asnjĂ« paketĂ« sociale tĂ« parashtruar pĂ«r gratĂ« nĂ« nevojĂ« dhe qĂ« nuk kanĂ« mundĂ«si ekonomike tĂ« kryejnĂ« fertilizimin “in vitro”.

“Nuk ishte parashikuar asgjĂ«, as nuk e citonte qĂ« do tĂ« ishte nĂ« institucionet publike, por thoshte nĂ« institucionet publike dhe jopublike. Nuk Ă«shtĂ« se ishte prioritet publiku. Por ishte publike dhe private”, argumenton deputetja Gjergji.

Sipas Gjergjit, Shqipëria nuk ka ende një regjistër kombëtar të infertilitetit, duke mos pasur mundësi kësisoj të hartohen politika të duhura shtetërore.

*Emrat janë ndërruar për të ruajtur privatësinë e zonjave që besuan të rrëfejnë historinë e tyre për Citizens.al

The post “Fertilizimi in vitro”: Rruga e gjatĂ« e çifteve pĂ«r njĂ« fĂ«mijĂ« appeared first on Citizens.al.

“Nga gratĂ« pĂ«r gratĂ«â€, pĂ«rvoja tĂ« sigurta nĂ« turizĂ«m

✇Citizens.al
By: Erisa Kryeziu
21 June 2025 at 14:15

Oborri i shtĂ«pisĂ« sĂ« Jetmira Kajoshit nĂ« Shtoj tĂ« Ri u mbush me gra e vajza qĂ« kishin ardhur pĂ«r t’u njohur me ShkodrĂ«n pĂ«rmes duarve tĂ« njĂ« artizaneje.

Në katin e parë të shtëpisë së saj, Jetmira ka ngritur një punishte për prodhimin e sapunëve nga bimët vendase si livanda, sherebela apo çaji i malit.

Dhjetë vite më parë, ideja për të prodhuar sapunë dukej e largët. Sot, ajo është shembull i qëndrueshmërisë, kurajës dhe formalizimit të punës në tregun vendas.

“NĂ« fillim askush nuk besonte qĂ« sapuni bĂ«hej kĂ«tu. Me kalimin e kohĂ«s produkti u pĂ«rqafua,” rrĂ«fen Jetmira pĂ«r Citizens.al.

Të bësh biznes në Shqipëri nuk është e lehtë, sidomos për gratë që ndeshen me mosbesim dhe pengesa administrative që nga dita e parë.

“Publiciteti bĂ«het bukur, por realiteti Ă«shtĂ« ndryshe,” thotĂ« ajo duke treguar vĂ«shtirĂ«sitĂ« qĂ« haste pĂ«r tĂ« bindur klientĂ«t pĂ«r produktin vendas.

Sot Jetmira administron punishten vetë. Në periudha sezoni punëson gra të tjera nga komuniteti për mbledhjen e bimëve dhe përgatitjen e sapunëve artizanalë.

Në dallim nga nismat e tjera, Jetmira e formalizoi biznesin që në fillim, edhe pse nuk kishte më shumë se 100 sapunë në magazinë.

“E hapa NIPT-in pa ditur si do shkonte. Por ka qenĂ« vendimi mĂ« i mirĂ« qĂ« kam marrĂ«,” kujton ajo me bindje.

Sot, sapunët e saj shiten si suvenire shqiptare në dyqane artizanale dhe në aeroportin e Rinasit, duke mbartur aromën dhe identitetin e Shtojit të Ri.

Pasdite në Shirokë me peshkatarët e liqenit

Në të njëjtën ditë, pak kilometra larg, Agim Kallmi përgatitej të nisej me varkë në liqenin e Shkodrës. Ai është një prej peshkatarëve të fundit të zonës.

Për 35 vite, Agimi ka dalë çdo ditë në liqen për të peshkuar. Sot, më shumë sesa punë, e quan këtë një mënyrë jetese.

“Kam peshkuar me vĂ«llain pastaj dhe me nusen, por kemi punuar mirĂ«,” thotĂ« ai teksa shtyn varkĂ«n nĂ« ujĂ«.

Sipas Agimit, liqeni ka shumë specie, por peshkimi është përqendruar te krapi i madh, që kalon pesë kilogramët.

Dita për të nis në orën katër të mëngjesit dhe përfundon pas perëndimit. Ai thotë se të rinjtë nuk duan më të futen në varkë, e cila mbart dhe rreziqe. Këtu merr për shembull të birin.

“MĂ« mirĂ« thotĂ« rri kamerier se tĂ« rrezikoj nĂ« liqen,” tregon Agimi i mĂ«suar me motin e paparashikueshĂ«m.

Fuqizimi i gruas përmes turizmit

Jetmira dhe Agimi ishin pjesë e një turi të organizuar nga UN Women Albania, që synon të fuqizojë gratë përmes përfshirjes në turizëm të qëndrueshëm dhe gjithëpërfshirës.

Sipas Irena Shtrazës, drejtuese e projektit, turizmi është një mundësi e artë për të përparuar barazinë gjinore dhe për të ndërtuar ekonomi lokale të qëndrueshme.

“Kjo nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m tendencĂ«, Ă«shtĂ« njĂ« mundĂ«si reale pĂ«r zhvillim tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m dhe gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«s,” u shpreh ajo pĂ«r Citizens.al.

Në guidë përfshihen gra nga zona të ndryshme, që ofrojnë përvoja të ndryshme: hiking, artizanat, kulinari, peshkim, apo kundrim shpendësh.

Shembuj konkretĂ« janĂ«: “Hello Albania” nĂ« VlorĂ«, “Guided Holidays” nĂ« ShkodĂ«r, apo “Balkan Pearls” nĂ« TiranĂ« qĂ« ofron ture pĂ«r nĂ«nat me fĂ«mijĂ«.

Sipas Irenës, 82% e vendimeve për udhëtime në botë merren nga gratë dhe deri më 2028, ato do të kontrollojnë 75% të shpenzimeve për pushime.

“52% e grave nĂ« botĂ« kanĂ« udhĂ«tuar solo me prirjen pĂ«r destinacione tĂ« sigurta, fuqizuese dhe autentike nga ana kulturore,” shton ajo.

Industria turistike po përshtatet: gjithnjë e më shumë produkte dhe shërbime po krijohen për gratë që udhëtojnë vetëm, me fëmijë, apo për të takuar komunitete të tjera grash.

Kjo po nxit nevojën për një turizëm që ofron edhe përvoja njerëzore që nxisin ndërveprimin me komunitetet lokale.

The post “Nga gratĂ« pĂ«r gratĂ«â€, pĂ«rvoja tĂ« sigurta nĂ« turizĂ«m appeared first on Citizens.al.

Administrimi shtetĂ«ror i “Ora News” lĂ« pa paguar kontributet e punonjĂ«sve

✇Citizens.al
By: Erisa Kryeziu
20 June 2025 at 22:06

Rreth 80 ish-punonjĂ«s tĂ« radiotelevizionit “Ora” pretendojnĂ« se nuk u janĂ« paguar kontributet shĂ«ndetĂ«sore dhe shoqĂ«rore tĂ« tre viteve tĂ« fundit.

Sipas tyre, pagesat mujore u janë shlyer rregullisht dhe emrat janë deklaruar në sistemin tatimor, por kontributet nuk figurojnë të paguara.

Shqetësimi për kontributet u bë publik nga Asociacioni i Gazetarëve të Shqipërisë (AGSH), që kërkoi publikisht hetim administrativ mbi këto shkelje nga Inspektorati Shtetëror i Punës.

AGSH deklaroi se largimi i këtij grupi punonjësish është kryer në shkelje të Kodit të Punës, pa ndjekur procedurat ligjore për pushim kolektiv.

Sipas deklaratës, administratorët shtetërorë kanë dështuar të garantojnë funksionimin ligjor, etik dhe transparent të një pasurie që menaxhohet në emër të publikut.

AGSH thekson se pavarësisht statusit juridik apo pronësisë, mediat janë pjesë e interesit publik dhe duhet të funksionojnë sipas standardeve të shtetit të së drejtës.

“[
] tĂ« drejtat e gazetarĂ«ve dhe punonjĂ«sve tĂ« medias janĂ« tĂ« pandashme nga standardet themelore tĂ« tĂ« drejtave tĂ« njeriut dhe lirisĂ« sĂ« shprehjes,” thuhet nĂ« deklaratĂ«.

Asociacioni i kërkon Ministrisë së Financave dhe Drejtorisë Tatimore të realizojnë një audit të plotë mbi pagesat dhe kontributet e prapambetura të punonjësve.

Po ashtu, kërkohet që punonjësit të përfshihen si kreditorë të privilegjuar në çdo procedurë falimentimi që mund të zhvillohet ndaj televizionit.

Menaxhimi i dështuar nga AAPSK 

Televizioni “Ora” ka qenĂ« nĂ« pronĂ«si tĂ« sipĂ«rmarrĂ«sit Ylli Ndroqi, por prej vitit 2020 administrohet nga shteti pĂ«rmes AgjencisĂ« sĂ« Pasurive tĂ« Sekuestruara dhe Konfiskuara.

Sekuestrimi u vendos nga SPAK, pasi dyshon se Ndroqi është përfshirë në veprimtari kriminale me pasuri të pajustifikuara në Shqipëri, Itali dhe Turqi.

Sipas vendimit tĂ« GjykatĂ«s sĂ« Posaçme Nr.16, datĂ« 1.08.2020, Ndroqit i janĂ« sekuestruar 26 pasuri, pĂ«rfshirĂ« televizionet “Ora News” dhe “Channel One”.

SPAK pati deklaruar se pasuritë e Ndroqit dhe të familjarëve të tij nuk justifikohen dhe dyshohet se janë përfituar nga aktiviteti kriminal në disa shtete.

Lexoni gjithashtu:

The post Administrimi shtetĂ«ror i “Ora News” lĂ« pa paguar kontributet e punonjĂ«sve appeared first on Citizens.al.

Asistentët personalë: Shpresë për jetë të pavarur për personat me aftësi të kufizuara

✇Citizens.al
By: Erisa Kryeziu
13 June 2025 at 18:06

Nga mungesa e rampave e deri te kostot e larta tĂ« transportit, jeta nĂ« TiranĂ« pĂ«r personat me aftĂ«si tĂ« kufizuara mbetet sfiduese. Por njĂ« projekt pilot i zbatuar nga Fondacioni “SĂ« Bashku”, me mbĂ«shtetjen e UNDP-sĂ« dhe financim nga qeveria zvicerane, ka sjellĂ« pĂ«r 10 muaj njĂ« ndryshim tĂ« ndjeshĂ«m nĂ« jetĂ«n e disa qytetarĂ«ve pĂ«rmes ndihmĂ«sit personal.

Për Kristiana Lee, një grua me aftësi të kufizuar, lëvizja e pavarur në Tiranë është sprovë e vazhdueshme nëse nuk shoqërohet nga familjarë. Infrastruktura e dobët, mungesa e rampave dhe përballja me shkallë janë mundim i përditshëm për të.

 “Dy herĂ« qĂ« kam provuar tĂ« dal vetĂ«m, jam detyruar tĂ« eci nĂ« rrugĂ«n e makinave, njĂ« rrezik i madh pĂ«r mua,” thotĂ« ajo.

Kristiana është e punësuar dhe nënë e një djali. Bashkëshorti e ndihmon në përkujdesjen e tij, prandaj nuk mundet ta shoqërojë kudo. Vajtja dhe ardhja nga puna është mundimi më i madh për Kristianën, e cila tregon se shpesh lëviz me taksi dhe kjo i merr një pjesë të konsiderueshme nga paga.

E njëjta situatë paraqitet edhe për Ervisa Kukën, një vajzë me aftësi të kufizuara në shikim, e cila nuk e gëzon plotësisht pavarësinë në lëvizje për shkak të kostos së lartë që i kërkon transporti me taksi.

Ajo tregon se vajtja dhe kthimi nga puna është një stres për të pasi shërbimi taksi i kushton shtrenjtë.

“Marr taksi kur kam mundĂ«si ekonomike, por prapĂ« para punĂ«s sime bĂ«het keq, parkingu plot, taksisti nuk ndalon ku dua dhe mĂ« duhet tĂ« kĂ«rkoj prapĂ« ndihmĂ«,” tregon Ervisa.

Një ndihmës që nuk është familjar

Projekti pilot i pĂ«rbashkĂ«t i OKB-sĂ« “Askush tĂ« mos mbetet pas” u dha mundĂ«sinĂ« Kristianas, ErvisĂ«s dhe disa tĂ« tjerĂ«ve qĂ« pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« tĂ« kenĂ« ndihmĂ«s personal dhe jo familjar. Kjo pĂ«rkthehet nĂ« pavarĂ«si e mirĂ«filltĂ« dhe njĂ« jetĂ« mĂ« e denjĂ«.

Vajtja në punë, në institucione, apo banka u bë më e lehtë me ndihmës personal për Kristianën, e cila vlerëson faktin se me një ndihmës përditshmëria e saj nuk diktohet nga familja.

“Pjesa mĂ« me vlerĂ« Ă«shtĂ« se ti i jep komandĂ« jetĂ«s sende, ke pavarĂ«sinĂ« tĂ«nde, qĂ« fatkeqĂ«sisht e kam tĂ« limituar nga ana fizike,” tregoi Kristiana pĂ«rvojĂ«n me asistentin e saj, Ervinin.

PĂ«r ErvisĂ«n, asistenti personal pĂ«rfaqĂ«son mĂ« shumĂ« se njĂ« lehtĂ«sim apo ndihmĂ« praktike – ai Ă«shtĂ« burim qetĂ«sie dhe besimi. “

“Ta dish qĂ« jashtĂ« derĂ«s sĂ« shtĂ«pisĂ« tĂ« pret dikush qĂ« tĂ« shoqĂ«ron nĂ« punĂ«, kjo pĂ«rkthehet nĂ« cilĂ«si jetese, mirĂ«qenie, mĂ« ndihmon tĂ« bĂ«j njĂ« jetĂ« dinjitoze,” tha Ervisa.

Sipas Suela LalĂ«s, drejtuese e Fondacionit “SĂ« bashku”, asistenca personale Ă«shtĂ« themelore pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar jetĂ« tĂ« qĂ«ndrueshme pĂ«r personat me aftĂ«si tĂ« kufizuara.

Ajo mund të jetë zgjidhje për prindërit e fëmijëve me aftësi të kufizuara, të cilëve u mundon pyetja se çfarë do të ndodhë me fëmijët e tyre kur ata të mos jenë më.

“Ata qĂ« kanĂ« prindĂ«rit tĂ« moshuar, ose nuk kanĂ« mbĂ«shtetje tĂ« madhe [familjare], me gjasa janĂ« mĂ« tĂ« izoluar nĂ« shoqĂ«ri, nuk janĂ« kĂ«tu mes nesh”, u shpreh Lala.

Ligji shqiptar e njeh këtë shërbim, por pagesat e ulëta nuk e bëjnë atë të qëndrueshëm.

“Kjo nuk lejon qĂ« realisht dikush tĂ« punĂ«sojĂ« dikĂ« nĂ« tregun e hapur tĂ« punĂ«s dhe tĂ« ketĂ« vĂ«rtetĂ« pĂ«rfitime tĂ« asistencĂ«s personale nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« kryejnĂ« aktivitetet e pĂ«rditshme,” shpjegoi Suela.

Entela Lako nga UNDP theksoi se qasja gjithëpërfshirëse e ndjekur nga projekti mund të shërbejë si model për politika publike.

“Projekti ndihmon pĂ«r ta bĂ«rĂ« kĂ«tĂ« problem mĂ« tĂ« dukshĂ«m, pĂ«r tĂ« nxitur diskutimin, analizĂ«n dhe pĂ«r tĂ« sjellĂ« modele konkrete,” u shpreh Entela.

Ligji ekziston, por mungon zbatimi

Xhilda Papajani, përfaqësuese e Ministrisë së Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale, pranoi gjatë një takimi me komunitetin se Shqipëria ende nuk ka përmbushur angazhimet që dalin nga Konventa për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara.

Sipas saj, nuk mund të vazhdohet me reformat e kërkuara nga procesi i integrimit në BE nëse nuk mundësohet shërbimi i ndihmësit personal.

“Ky Ă«shtĂ« njĂ« shĂ«rbim kyç pĂ«r deinstitucionalizimin,” shpjegoi Xhilda, e cila tha se asistenti personal do tĂ« nisĂ« tĂ« mundĂ«sohet fillimisht pĂ«r fĂ«mijĂ«t dhe tĂ« rinjtĂ« me aftĂ«si tĂ« kufizuara.

Pozicioni i asistentit personal synon të lejojë që personat me aftësi të kufizuara të jetojnë të pavarur në shtëpitë e tyre, pa mbështetjen e përhershme të prindërve.

Mimoza Bendo, nënë e një djali me autizëm, mori pjesë në projektin pilot si asistente personale për një grua me probleme në shikim. Ajo tregoi se ishte hera e parë që përkujdesi i saj shtrihej përtej familjes.

“Fillimi nuk ka qenĂ« i lehtĂ«, por sot jemi dy mikesha tĂ« mira,” tregon Mimoza, sĂ« cilĂ«s iu desh tĂ« mĂ«sonte aspekte tĂ« tjera tĂ« kujdesit, pavarĂ«sisht se pĂ«r 15 vite Ă«shtĂ« kujdesur pĂ«r djalin e saj.

Orari fleksibël dhe mbulimi i sigurimeve e bënë këtë punë të përballueshme për të. Ajo thotë se një projekt i tillë duhet të jetë i përhershëm.

“AftĂ«sia e kufizuar nuk zgjat 10 muaj. Ajo Ă«shtĂ« pĂ«rjetĂ«, ndaj edhe shĂ«rbimi duhet tĂ« jetĂ« i vazhdueshĂ«m,” thekson ajo.

Afërdita Seiti, nënë e Erjonës, një vajzë me aftësi të kufizuara në intelekt dhe lëvizje, njëkohësisht aktiviste për të drejtat e personave me aftësi të kufizuara, rrëfeu se për vite me radhë, ajo dhe bashkëshorti kanë punuar me sakrifica për të mos e lënë vajzën pa mbështetjen e duhur.

Megjithatë ajo theksoi se askush nuk mund të zëvendësojë terapinë dhe ndihmën profesionale.

Erjona, falĂ« ndihmĂ«sit personal, rifitoi rutinĂ«n e saj. “Ngrihej vetĂ«, hapte derĂ«n kur vinte ndihmĂ«si, dilte pĂ«r kafe, pĂ«r aktivitete. Ishte mĂ« e gĂ«zuar, mĂ« aktive,” tregon AfĂ«rdita.

Ligji shqiptar (93/2014 “PĂ«r pĂ«rfshirjen dhe aksesueshmĂ«rinĂ« e personave me aftĂ«si tĂ« kufizuar”) parashikon qĂ« personat me aftĂ«si tĂ« kufizuara mund tĂ« kenĂ« akses nĂ« ndihmĂ«s personal pĂ«r tĂ« jetuar nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pavarur. Por zbatimi ka qenĂ« i pjesshĂ«m.

Pagesat e ndihmĂ«sit personal janĂ« tĂ« ulĂ«ta krahasuar me nevojat – nga 8 000 deri nĂ« 13 000 lekĂ« – dhe nuk njihen vitet e punĂ«s pĂ«r shumicĂ«n e kategorive.

Xhilda Papajani, nga Ministria e ShĂ«ndetĂ«sisĂ«, pranoi se sistemi aktual i sigurimeve Ă«shtĂ« i mangĂ«t nĂ« kĂ«tĂ« pjesĂ«: “Vitet e punĂ«s njihen vetĂ«m pĂ«r personat tetraplegjikĂ« dhe paraplegjikĂ«.”

Lexoni gjithashtu:

The post Asistentët personalë: Shpresë për jetë të pavarur për personat me aftësi të kufizuara appeared first on Citizens.al.

Indeksi: Shqipëria mes vendeve që shkelin vazhdimisht të drejtat e punëtorëve

✇Citizens.al
By: Erisa Kryeziu
5 June 2025 at 16:52

Shqipëria është renditur në nivelin e tretë nga pesë kategoritë e indeksit vjetor të Konfederatës Ndërkombëtare të Sindikatave (ITUC), që mat shkeljet e të drejtave të punëtorëve në mbarë botën. Sipas raportit të publikuar së fundmi, vendi ynë vijon të jetë pjesë e shteteve ku shkeljet e të drejtave të punëtorëve janë të vazhdueshme.

Indeksi i ITUC vlerĂ«son 151 vende duke pĂ«rdorur 87 tregues tĂ« bazuar nĂ« standardet e Kombeve tĂ« Bashkuara dhe traktatet ndĂ«rkombĂ«tare. Ai i ndan vendet nĂ« pesĂ« kategori, ku kategoria e pestĂ« pĂ«rshkruhet me situatĂ«n mĂ« tĂ« keqe – pĂ«r vendet ku nuk ka asnjĂ« garanci ligjore pĂ«r tĂ« drejtat e punĂ«torĂ«ve – ndĂ«rsa kategoria e parĂ« pĂ«rfshin vendet me shkelje sporadike.

Shqipëria mbetet në nivelin e tretë, duke u pozicionuar si një vend ku shkeljet ndodhin rregullisht.

Raporti thekson njĂ« pĂ«rkeqĂ«sim tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« tĂ« drejtave tĂ« punĂ«torĂ«ve nĂ« mbarĂ« botĂ«n, me mĂ« shumĂ« se njĂ« nĂ« tre vende qĂ« klasifikohen nĂ« nivelin mĂ« tĂ« ulĂ«t tĂ« mundshĂ«m – pa garanci pĂ«r tĂ« drejtat e punĂ«torĂ«ve.

Në Evropë, vetëm 7 vende kanë arritur të ruajnë vlerësimin më të lartë, përballë 18 vendeve që ishte në vitin 2014.

“Ky trend i tmerrshĂ«m nĂ«nvizon ashpĂ«rsinĂ« e sulmit tĂ« vazhdueshĂ«m nga qeveritĂ« dhe korporatat mbi tĂ« drejtat dhe liritĂ« themelore tĂ« punĂ«s gjatĂ« dekadĂ«s sĂ« fundit,” thuhet nĂ« raport.

NdĂ«rkohĂ«, raporti pĂ«rmend se nĂ« ShqipĂ«ri dhe disa vende tĂ« tjera si Hungaria, Moldavia, Mali i Zi dhe MbretĂ«ria e Bashkuar, qeveritĂ« kanĂ« abuzuar me pushtetin ligjor duke e zgjeruar nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« tepĂ«rt pĂ«rkufizimin e “shĂ«rbimeve thelbĂ«sore”, pĂ«r tĂ« kufizuar tĂ« drejtĂ«n e grevĂ«s.

Renditja e Shqipërisë në nivelin e tretë nga pesë në total.

Sipas raportit shkeljet e të drejtës së punëtorëve për grevë mbetën në nivelin më të lartë globalisht që nga fillimi i Indeksit në vitin 2014.

“NĂ« vitin 2025, grevat u kufizuan ose u ndaluan nĂ« 131 vende (87%), tĂ« pandryshuara nga viti 2024 dhe nga 63% nĂ« vitin 2014”.

Kjo shtypje, sipas raportit, ndodh në një kohë kur greva si e drejtë është njohur nga Konventa 87 e Organizatës Ndërkombëtare të Punës (ILO), e ratifikuar nga 158 prej 187 shteteve anëtare të saj.

Raporti citon gjithashtu pĂ«rpjekjet sistematike tĂ« disa kompanive nĂ« EvropĂ« pĂ«r tĂ« minuar aktivitetin sindikal, ndĂ«rsa nĂ« disa vende Ă«shtĂ« vĂ«rejtur krijimi i tĂ« ashtuquajturave “sindikata tĂ« verdha”, tĂ« kontrolluara nga punĂ«dhĂ«nĂ«sit, qĂ« zbehin rolin e mbrojtjes sĂ« tĂ« drejtave tĂ« punonjĂ«sve.

Në renditjen globale, 10 vendet me situatën më të keqe për të drejtat e punëtorëve përfshijnë Bangladeshin, Bjellorusinë, Ekuadorin, Egjiptin, Eswatinin (Afrikë), Mianmarin, Nigerinë, Filipinet, Tunizinë dhe Turqinë.

Në vitin 2025, ndalimi ose kufizimi i grevave u evidentua në 131 vende (87%), një shifër që ka mbetur e pandryshuar nga viti i kaluar, por përbën një rritje të madhe krahasuar me vitin 2014, kur kjo ndodhte në 63% të vendeve.

Raste konkrete përmenden edhe në Belgjikë dhe Zvicër, ku sindikalistë u arrestuan apo u gjobitën për pjesëmarrje në greva, duke përforcuar prirjen e frikësimit dhe shtypjes së të drejtës së organizimit sindikal.

The post Indeksi: Shqipëria mes vendeve që shkelin vazhdimisht të drejtat e punëtorëve appeared first on Citizens.al.

Piramida e TiranĂ«s “simbol i pĂ«rjashtimit” pĂ«r personat me aftĂ«si tĂ« kufizuara

✇Citizens.al
By: Erisa Kryeziu
4 June 2025 at 17:08

Paraditen e së mërkurës, Suela Lala, aktiviste për të drejtat e personave me aftësi të kufizuara, qëndronte në pritje, krah babait të saj, pranë Piramidës së rikonstruktuar të Tiranës. Objekt i investuar me miliona euro, simbol i transformimit urban, por që për Suelën mbetet strukturë e pakonceptuar si duhet në funksion: një simbol përjashtimi.

Vapa e nisur rishtazi nĂ« TiranĂ« nuk e pengoi SuelĂ«n t’i qĂ«ndronte premtimit pĂ«r tĂ« pĂ«rshkuar sĂ« bashku me tĂ« atin godinĂ«n e PiramidĂ«s sĂ« TiranĂ«s, e cila iu rikthye kryeqytetit dy vite mĂ« parĂ«, pasi qĂ«ndroi e rrethuar pĂ«r tre vite tĂ« tjera rresht nĂ«n njĂ« projekt rikonstruksioni.

Në ndryshim nga unë, për Suelën, një qytetare me aftësi të kufizuar në lëvizje, të shkosh te Piramida dhe ta vizitosh atë cep më cep, është një sfidë, e cila kryhet me vështirësi edhe nga shoqëruesi i saj: babai.

Barrierat u vunë re që në hyrjen ballore të saj, ku pritëse ishin shkallët. Asnjë sinjalistikë nuk është e dukshme që të tregojë se ku është infrastruktura që lejon hyrjen për personat me aftësi të kufizuara, ndaj për këtë arsye duhet që të ecësh rreth e qark për të venë re dy hyrje anësore ku relievi është i tillë që mundëson kalimin e karrocës.

“Nga mĂ«nyra se si Ă«shtĂ« konceptuar Ă«shtĂ« objekt ‘par exellence’ i pĂ«rjashtimit tĂ« personave me aftĂ«si tĂ« kufizuara. Ne arritĂ«m tĂ« futemi deri kĂ«tu nĂ«pĂ«rmjet njĂ« hyrjeje anĂ«sore, e cila nuk ishte shumĂ« e thjeshtĂ«. ShumĂ« labirinth rampat, pa sinjalistikĂ« tĂ« caktuar dhe kuptohet jo nĂ« çdo mjedis ti ke akses”, rrĂ«fen Suela pĂ«r Citizens.al

PĂ«r SuelĂ«n mungesa e aksesit nĂ« hyrjen kryesore tĂ« piramidĂ«s, por vetĂ«m nĂ« ato anĂ«sore Ă«shtĂ« njĂ« formĂ« pĂ«rjashtimi, veçimi dhe mĂ«nyrĂ« pĂ«r “tĂ« zvogĂ«luar njerĂ«zit”.

“Piramida Ă«shtĂ« objekt simbol i pĂ«rjashtimit, jo i gjithĂ«pĂ«rfshirjes dhe i bashkimit. Do duhet tĂ« kishte sjellĂ« kĂ«tĂ« model nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« thyente edhe idenĂ« pĂ«rse Ă«shtĂ« ndĂ«rtuar, atĂ« kultin e individit dhe mbivlerĂ«simit tĂ« njĂ« njeriu pĂ«rtej tĂ« gjithĂ«ve”, shprehet Suela.

Dy hyrjet anësore të krijuara për personat me aftësi të kufizuara nuk kanë mbajtëse anësore, duke e bërë lëvizjen e pavarur për personat me aftësi të kufizuar të pamundur.

“Edhe nĂ«se kishte rampa nuk kishte parmakĂ« pĂ«r rampat nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« ti tĂ« lĂ«vizĂ«sh nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« sigurt. NĂ« hyrje pĂ«r shembull, pjesa ku ti kaloje ishte e pjerrĂ«t dhe Ă«shtĂ« e rrezikshme”, ndan Suela nga pĂ«rvoja e saj.

Në brendësi të piramidës ka dy rampa, mirëpo të duhet të përshkosh në mënyrë gjarpëroshe rreth e përqark kubat e vendosur brenda, vështirësuar kjo edhe nga mungesa e sinjalistikës për personat me aftësi të kufizuara.

Godina ka edhe dy ashensorë, të cilët sikurse edhe tualetet funksionojnë me kartë dhe kod, ndaj për këtë duhet të vësh re punonjësit aty pranë.

Mirëpo, edhe nëse ngjitesh me ashensor në katin e fundit, një tjetër shkallë nuk të lejon të lëvrosh për të parë qytetin nga lart.

“Ne e pamĂ« qĂ« pĂ«r tĂ« vajtur nĂ« pikĂ«n e vĂ«shtrimit, lart, mund tĂ« merrje ashensorin, ashensori ishte me cip, pra jo i hapur pĂ«r tĂ« gjithĂ« qytetarĂ«t dhe pastaj nuk mund tĂ« zbrisje, kishte shkallĂ« pĂ«r tĂ« arritur atĂ« pikĂ«n e vrojtimit”, rrĂ«fen Suela.

Suela shoqëruar nga i ati, gjatë vizitës në qendrën e Piramidës/Citizens.al

Kuadër ligjor në letra, por jo në praktikë

Shqipëria ka një kuadër ligjor që detyron ndërtuesit të ndërtojnë në mënyrë gjithëpërfshirëse, duke i bërë godinat të aksesueshme nga të gjithë, fëmijë, të moshuar dhe persona me aftësi të kufizuar.

Sipas ligjit për planifikimin e territorit, të gjitha ndërtesat, hapësirat publike duke përfshirë parqet, sheshet dhe rrugët duhet të jenë të përshtatura për personat me aftësi të kufizuar.

Ndërsa, mes të tjerash thuhet se për ndërtesat e reja apo ato në proces rikonstruksioni është kusht që për të marrë lejen e ndërtimit dhe certifikatën e përdorimit të përshtaten me infrastrukturë për personat me aftësi të kufizuar.

Situata në piramidë sipas Suelës është në shkelje të ligjit.

“Te ndĂ«rtesat edhe tĂ« reja ka shkelje tĂ« dy parashikimeve ligjore, njĂ« qĂ« kĂ«rkon kontrollin pĂ«r aksesueshmĂ«rinĂ« nĂ« momentin e marrjes sĂ« lejes sĂ« ndĂ«rtimit dhe pastaj nĂ« dhĂ«nien e certifikatĂ«s sĂ« pĂ«rdorimit qĂ« duket qĂ« nuk janĂ« respektuar”, argumenton Suela Lala.

Po ashtu, sipas vendimit të vitit 2015, nr.1074, ndalohet dhënia e financimeve nga ana e shtetit apo enteve publike dhe jopublike/donatorëve për ndërtimin e një vepre që ofron shërbim publik nëse nuk përmbush kërkesat sa i takon aksesueshmërisë për personat me aftësi të kufizuara.

“Nuk duhen shpenzuar para publike ose tĂ« donatorĂ«ve pĂ«r objekte tĂ« cilat janĂ« pĂ«rjashtuese nĂ« thelb”, shton mĂ« tej Suela.

Shqipe Berisha, drejtuese e Qendrës së Piramidës që menaxhon godinën u shpreh për Citizens.al se Piramida ofron qasje për personat me aftësi të kufizuara.

“PĂ«r tĂ« hyrĂ« nĂ« qendĂ«r ka [akses], janĂ« dyert anĂ«sore qĂ« janĂ« pĂ«r personat me aftĂ«si tĂ« kufizuar, qĂ« kanĂ« atĂ« si rrugĂ«. Jo hyrje ballore, por hyrjet anĂ«sore. PĂ«r nĂ« majĂ« tĂ« piramidĂ«s kemi ashensorĂ«, por duhet tĂ« drejtohen me anĂ« tĂ« rojĂ«s qĂ« Ă«shtĂ« te dera, pĂ«r t’ju shoqĂ«ruar me ashensor”, deklaroi Berisha.

NdĂ«rsa pĂ«r mungesĂ«n e sinjalistikĂ«s pĂ«r personat qĂ« nuk shikojnĂ«, ajo pranoi mungesĂ«n e sinjalistikĂ«s, por u shpreh se nuk Ă«shtĂ« personi kompetent pĂ«r t’u pĂ«rgjigjur pasi janĂ« arkitektĂ«t ata qĂ« kanĂ« bĂ«rĂ« planin e ndĂ«rtesĂ«s.

“PĂ«r atĂ« po punojmĂ« tani, po bĂ«het plani i sinjalistikĂ«s tani, sepse Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« baza, tani po bĂ«hen edhe gjĂ«rat qĂ« po mungojnĂ«. Shpresoj ta mbyllim deri brenda verĂ«s planin e sinjalistikĂ«s totale”, deklaroi Shqipe Berisha.

Projektin pĂ«r rijetĂ«simin e PiramidĂ«s e ka realizuar studio holandeze MVDRV, e arkitektit Wini Maas, i pĂ«rshkruar si arkitekt i afĂ«rt me qeverinĂ«, i cili ka fituar njĂ« sĂ«rĂ« projektesh publike dhe private nĂ« TiranĂ«, si kulla “DownTown One”, qendrĂ«n Toptani dhe kullĂ«n “Tirana Rock”. 

Projekti për rijetësimin e Piramidës ka kushtuar 1.6 miliardë lekë, investim i kryer nga Bashkia e Tiranës dhe Fondacioni Shqiptaro-Amerikan për Zhvillim (AADF).

Lexoni gjithashtu:

The post Piramida e TiranĂ«s “simbol i pĂ«rjashtimit” pĂ«r personat me aftĂ«si tĂ« kufizuara appeared first on Citizens.al.

Bujqësia sociale me tokat e konfiskuara, një mundësi e re për të rinjtë

✇Citizens.al
By: Erisa Kryeziu
4 June 2025 at 14:38

Në një kohë kur shpesh emigrimi shihet si zgjidhje, të rinj si Klajdi dhe Anxhela kanë vendosur të qëndrojnë.

Klajdi Koka nga Peza e TiranĂ«s, me dĂ«shirĂ«n pĂ«r t’iu kthyer rrĂ«njĂ«ve tĂ« familjes, ka vendosur tĂ« kthejĂ« shtĂ«pinĂ« e vjetĂ«r nĂ« bujtinĂ« qĂ« ruan kujtesĂ«n dhe hap dyert pĂ«r tĂ« tjerĂ«t.

Në Hamallaj të Durrësit, Anxhela Meta është frymëzuar nga të afërmit e saj bletarë për të ndërtuar idenë e një sipërmarrjeje sociale që prodhon mjaltë dhe jep mundësi për të rinjtë e zonës.

TĂ« dy janĂ« pjesĂ« e programit ‘Toka JonĂ«â€ – RipĂ«rdorimi i tokave tĂ« konfiskuara pĂ«r promovimin e bujqĂ«sisĂ« sociale, njĂ« iniciativĂ« pĂ«r ripĂ«rdorimin e tokave tĂ« konfiskuara nĂ« funksion tĂ« bujqĂ«sisĂ« sociale, qĂ« mbĂ«shtetet nga Bashkimi Evropian.

Ajo po zbatohet nga njĂ« tĂ«rĂ«si organizatash tĂ« udhĂ«hequra nga “Coordinamento delle Organizzazioni per il Servizio Volontario” (COSV), nĂ« partneritet me Rrjetin Shqiptar pĂ«r Zhvillimin Rural (ANRD) dhe Consorzio Nazionale della Cooperazione di solidarietĂ  sociale Gino Matterelli (CGM).

“Mendova tĂ« bĂ«j restaurime dhe ta kthej nĂ« shtĂ«pi tĂ« dytĂ« pĂ«r pushime familjare. Aty lindi ideja pĂ«r ta ngritur bujtinĂ« apo agroturizĂ«m”, tregon Klajdi pĂ«r Citizens.al.

Klajdi Koka gjatë prezantimit të projektit/Citizens.al

“Kam parĂ« gjyshin ,nĂ«nĂ«n, prindĂ«rit qĂ« kanĂ« punuar tokĂ«n. Nga njĂ«ra anĂ« mĂ« vjen keq se pĂ«rfitimet e tyre nuk kanĂ« qenĂ« tĂ« mĂ«dhaja. Por fshati ka diçka tĂ« bukur sepse tĂ« lejon tĂ« jetosh nĂ« komunitet”, thotĂ« Anxhela.

Ajo dëshiron që në të ardhmen të investohet në këtë ide, duke krijuar një sipërmarrje sociale për prodhimin e mjaltit, propolisit dhe dyllit të bletës.

“Dua tĂ« pĂ«rfshij edhe tĂ« rinj tĂ« tjerĂ« nga zona”, rrĂ«fen Anxhela, ndĂ«rsa shprehet se nuk dĂ«shiron tĂ« largohet nga ShqipĂ«ria, edhe pse vĂ«shtirĂ«sitĂ« janĂ« tĂ« shumta.

Anxhela dhe Klajdi janë në mesin e 15 të rinjve që janë mentoruar nga ANRD për të përmirësuar aftësitë e tyre në krijimin dhe menaxhimin e sipërmarrjeve sociale në bujqësi.

Alba Tema, oficere projekti pranë ANRD-së tregoi se qëllimi kryesor i projektit ishte mbështetja e të rinjve dhe përfshirja e tyre në sipërmarrjet sociale në sektorin e bujqësisë.

“ËshtĂ« qasje e re e sipĂ«rmarrjes sociale bujqĂ«sore ashtu edhe pĂ«r tokat e konfiskuara. Rritja e kapaciteteve lidhur me kĂ«tĂ« tematikĂ«, hartimi i ideve tĂ« biznesit pĂ«r tĂ« rinj dhe pĂ«rmirĂ«simi i aftĂ«sive tĂ« tyre lidhur me hartimin e projekteve, menaxhimin dhe aksesin nĂ« fonde ishin disa nga arritjet”, u shpreh Alba.

Anxhela Meta gjatë prezantimit të projektit/Citizens.al

Saimir Bakalli, drejtues i Fondacionit “Josleyn”, i pranishĂ«m nĂ« aktivitet, u shpreh se qĂ«llimi Ă«shtĂ« qĂ« pĂ«rmes kĂ«tyre ideve, tĂ« rinjtĂ« tĂ« pĂ«rfshijnĂ« edhe tĂ« tjerĂ« qytetarĂ« nĂ« pamundĂ«si ekonomike.

“Nuk do bĂ«hesh milioner apo biznes i madh, por nĂ«se ke fokus social Ă«shtĂ« mundĂ«sia mĂ« e mirĂ« pĂ«r t’u integruar. Keni ndĂ«rmarrĂ« hapin, keni guximin, e keni idenĂ«, tani ju duhet ta çoni mĂ« tej idenĂ« tuaj”, iu drejtua ai tĂ« rinjve.

Për Evelina Azizajn, drejtuese e ANRD-së, në ndryshim nga biznesi i zakonshëm, sipërmarrja sociale nuk përqëndrohet vetëm te të ardhurat monetare, por adreson edhe probleme sociale në komunitet.

“SipĂ«rmarrjen sociale e pĂ«rdor si njĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«r t’u integruar qoftĂ« nĂ« tregun e punĂ«s, qoftĂ« pĂ«r njĂ« mirĂ«qenie mĂ« tĂ« mirĂ« nĂ« komunitetet rurale pĂ«r shembull ku ka papunĂ«si, mungesĂ« perspektive, Ă«shtĂ« sipĂ«rmarrje qĂ« integron tĂ« gjitha dimensionet”, deklaroi Evelina Azizaj.

Sipas drejtueses së ANRD-së, fakti që ky program vë në fokus të rinjtë jep mesazhe të rëndësishme.

“Fakti qĂ« sipĂ«rmarrjet i kanĂ« tĂ« lidhura me tokĂ«n e gjyshit, me tokĂ«n e prindĂ«rve, me komunitetin ku janĂ« rritur, kjo tregon qĂ« rrĂ«njĂ«t e tĂ« rinjve janĂ« aty dhe ata po e shikojnĂ« tĂ« ardhmen pĂ«r ta ndĂ«rtuar aty”, tha Azizaj pĂ«r Citizens.al

Evelina Azizaj dhe Saimir Bakalli gjatë eventit/Citizens.al

Ripërdorimi i tokave të konfiskuara duke promovuar bujqësinë sociale

Një pemëtore me agrume zuri vend në Shijak, në një nga tokat e konfiskuara nga krimi, duke u kthyer në një nismë komunitare me fokus ripërdorimin social të trojeve.

“ADAD Malore”, organizata qĂ« po zbaton kĂ«tĂ« nismĂ«, duke e quajtur “FermĂ« Sociale, e ShĂ«ndetshme dhe e QĂ«ndrueshme” e sheh edhe njĂ« lloj fuqizimi social dhe ekonomik pĂ«r zonĂ«n.

Hafuz Domi nga “ADAD Malore” thotĂ« se sfidat kanĂ« qenĂ« tĂ« mĂ«dha dhe hezitimi nga komuniteti ka qenĂ« i pranishĂ«m.

“Fillimisht kam qenĂ« i rezervuar, por hap pas hapi ne arritĂ«m qĂ« t’ia dalim me sukses”, u shpreh Domi.

Tanimë, ferma është e përshtatur me teknologji të re, me sistem ujitës me pika e shoqëruar me mulçërim me plastmas bio-degjenerues, që sipas Domit aplikohet për herë të parë në agrume dhe shërben edhe si model për fermerët e zonës.

Sipas një raporti të ANRD-së, të dhënat e AAPSK-së tregojnë se në Shqipëri deri më tani vlera e aseteve të konfiskuara ka arritur në 140 milionë lekë.

Hafuz Domi nga “ADAD Malore”/Citizens.al

Sipas Evelina Azizajt, projekti për ripërdorimin e trojeve të konfiskuara zhvillohet për herë të parë në Shqipëri, ndaj dhe ka nevojë të diskutohet dhe të ndahen rezultatet me të tjerët.

“
mund tĂ« replikohet nĂ« tĂ« ardhmen si instrument pĂ«r zhvillimin e qĂ«ndrueshĂ«m, gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«s dhe mbi tĂ« gjitha qĂ« tregon sundimin e ligjit, qĂ« tokat e pĂ«rfituara pĂ«rmes krimit tĂ« mund t’i kthehen komunitetit”, u shpreh Azizaj.

Deri më tani është punuar me komunitete në Yzberisht, Durrës dhe Shijak, duke promovuar këtë lloj bujqësie që synon të adresojë problematikat sociale, ekonomike dhe mjedisore.

Edukimi për tokën

“ZĂ«ri i TokĂ«s” ishte pjesa teatrale e sjellĂ« nga tĂ« rinjtĂ« e Yzberishtit nĂ« TiranĂ« qĂ« solli pĂ«rmes zĂ«rave mesazhe tĂ« rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r menaxhimin e trojeve.

Të vendosur në rolin e qytetarit, shtetit, pronarit, tokës ata sollën mes fjalëve të thjeshta një panoramë të përgjithshme se si është menaxhuar deri më sot toka në Shqipëri.

“Projekti ka punuar me grupet komunitare siç janĂ« tĂ« rinjtĂ« e shkollave, tĂ« cilĂ«t janĂ« edukuar mbi sipĂ«rmarrjen bujqĂ«sore dhe mbi pĂ«rdorimin e drejtĂ« tĂ« tokĂ«s”, u shpreh Azizaj.

Çështja e pronĂ«s nĂ« ShqipĂ«ri mbetet delikate. Pas vitit 1991 u ndĂ«rmor njĂ« reformĂ« radikale duke e shpĂ«rndarĂ« tokĂ«n nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« barabartĂ« me tĂ« gjitha familjet nĂ« zonat rurale, duke mos marrĂ« parasysh pronĂ«sinĂ« para komunizmit.

“Kjo qasje krijoi probleme me sigurinĂ« e tĂ« drejtave pronĂ«sore dhe u krijuan konflikte midis pĂ«rfituesve tĂ« rinj dhe ish-pronarĂ«ve qĂ« nuk u kompensuan pĂ«r humbjen”, thuhet nĂ« dokumentin e politikave tĂ« hartuara nga ANRD.

Gjatë pjesës teatrale të sjellë nga të rinjtë e Yzberishtit/Citizens.al

Sot, edhe pse shumë vite pas reformës shqetësimet mbeten aktuale, duke çuar edhe në konflikte të rënda mes pronarëve dhe ish-pronarëve. Këto konflikte u reflektuan edhe në zbatimin e projektit në Shijak dhe Yzberisht.

AAPSK zgjati vënien në dispozicion të trojeve në 6 muaj, më shumë se sa ishte parashikuar.

“NĂ« pĂ«rfundim AAPSK kaloi nĂ« pĂ«rdorim tre toka bujqĂ«sore tĂ« konfiskuara duke pĂ«rfshirĂ« njĂ« parcelĂ« prej 2930 mÂČ nĂ« Shijak dhe dy nga 1000 mÂČ secila nĂ« Yzberisht”, thuhet nĂ« dokumentin e ANRD-sĂ«.

Sipas zbatuesve tĂ« projektit “Toka JonĂ«â€ pĂ«rdorim i tokave tĂ« konfiskuara pĂ«r promovimin e bujqĂ«sisĂ« sociale krijon mundĂ«si konkrete pĂ«r punĂ«simin dhe fuqizimin e tĂ« rinjve, grave dhe grupeve vulnerabĂ«l, mirĂ«po ka nevojĂ« pĂ«r njĂ« seri nismash pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar qeverisjen e mirĂ«.

Mes të tjerash organizatat sugjerojnë forcimin e kapaciteteve të AAPSK-së, kryerjen e një analize paraprake të detajuar për asetet e konfiskuara, krijimin e një regjistri publik digjital për të aksesuar asetet e konfiskuara me të dhëna të përditësuara për vendndodhjen, statusin ligjor, sipërfaqen e tyre dhe përdoruesit aktualë.

Lexoni gjithashtu:

The post Bujqësia sociale me tokat e konfiskuara, një mundësi e re për të rinjtë appeared first on Citizens.al.

❌
❌