BanorĂ«t e gjashtĂ« fshatrave tĂ« Kaçinarit nĂ« MirditĂ« u mblodhĂ«n sot nĂ« shenjĂ« proteste para GjykatĂ«s sĂ« LezhĂ«s ku pritej tĂ« shqyrtohej vijimi ose jo i hetimeve pĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si iu dha e drejta pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar katĂ«r hidrocentrale nĂ« kĂ«tĂ« zonĂ« kompanisĂ« âShpĂ«rdhaza-Energjiâ.
Pasi e shtyu fillimisht seancën për mungesë dokumentacioni të plotë, nga ora 11:30 në 15:30, gjykata vendosi që ta shtyjë përfundimisht shqyrtimin e kërkesës së prokurorisë për mbyllje të çështjes për më 15 shtator ora 9:00.
Banorët pretendojnë se kompania e ka përfituar koncesionin me shkelje, pa konsultim publik dhe madje duke falsifikuar firmat e banorëve. Për këtë, në vitin 2019 ngritën kallëzim kundër kompanisë.
Prej asokohe, ata janë endur dyerve të gjykatës duke kërkuar drejtësi. Prokuroria e Lezhës ka kërkuar dy herë pushimin e çështjes, teksa gjykata i ka kërkuar rihetimin. Por situata duket të ketë ngecur këtu.
âJemi munduar me mbi 32 protesta paqĂ«sore nĂ« harkun kohor tĂ« gjashtĂ« viteve si nĂ« Kaçinar dhe TiranĂ«, dhe sot jemi para gjykatĂ«s sĂ« LezhĂ«s pĂ«r tĂ« njĂ«jtĂ«n gjĂ«, tĂ« rihetohet çështja dhe tĂ« dalin personat pĂ«rgjegjĂ«s pĂ«r falsifikimet e tĂ« gjithĂ« koncesionit,â u shpreh paraditen e sĂ« hĂ«nĂ«s para gjykatĂ«s Gjon Pjetri.
Gjergj Deda, kryetar i fshatit Simon, i bĂ«ri thirrje gjykatĂ«s tĂ« mos tĂ« pranojĂ« pushimin e çështjes, por tĂ« detyrojĂ« prokurorinĂ« pĂ«r tâi çuar pĂ«rgjegjĂ«sit para drejtĂ«sisĂ«.
âI bĂ«j thirrje prokurorisĂ« e gjykatĂ«s sĂ« rrethit gjyqĂ«sor LezhĂ« mos ta lerĂ« problemin ta zgjidhĂ« komuniteti. NĂ«se do tĂ« bĂ«het puna ta zgjidhĂ« komuniteti do tĂ« jetĂ« fatale pĂ«r zonĂ«n e Kaçinaritâ, u shpreh Deda.Â
Për Tonin Beqirin, banor i fshatit Simon kjo është një çështje që prek interesat e një komuniteti prej 3 mijë banorësh, për të cilin nuk mund të vendosin firmat e disa personave.
âPreket interesi i shumĂ«kujt, jo i dikujt. Nuk kĂ«rkojmĂ« kurrgjĂ«, kĂ«rkojmĂ« vetĂ«m drejtĂ«si,â theksoi Beqiri.
Për banorët që jetojnë në fshatrat e njësisë administrative të Kaçinarit, uji është jetësor për përditshmërinë e tyre.
âNĂ«se do ta fusin ujin nĂ«pĂ«r tuba nuk do tĂ« ketĂ« mĂ« burime. Nuk do ketĂ« ku tĂ« pinĂ« ujĂ« gjallesat e natyrĂ«s. Ădo gjĂ« do tĂ« shkretohet do tĂ« bĂ«het Saharaâ, u shpreh Gjok Beqiri pĂ«r Citizens.Â
Avokati Marash Logu denoncoi mungesën e dokumenteve dhe shtyrjen e seancave prej katër vitesh. Sipas tij, hetimi nuk ka qenë i thelluar, por tentativë për ta mbyllur rastin teksa banorët protestojnë prej dhjetë vitesh.
Njësoj si një javë më parë, seanca u shty për mungesë dokumentacioni. Logu tregoi se prokuroria paraqiti një akt-ekspertizë të paplotë me mungesë të shumtë faqesh.
âTĂ« gjitha faqet tek mungojnĂ«. Pra kemi faqen 1-2, mungon faqja tre, kemi faqen katĂ«r, mungon pesa⊠si mund ta kuptojmĂ« njĂ« akt ekspertimi, tĂ« cilit i mungojnĂ« 27 faqe dhe kjo mbetet njĂ« pikĂ«pyetje e madhe,â argumentoi avokat Logu.
Ndërkohë banorët janë të shqetësuar pasi kompania ka vazhduar punimet pavarësisht se, sipas avokatit Logu, asaj i kanë përfunduar leja e ndërtimit, leja mjedisore dhe leja për shfrytëzimin e burimeve ujore.
Banorët dhe bashkia Mirditë kanë kërkuar pezullim të punimeve deri në sqarimin e plotë të situatës ligjore, por makineritë në Kaçinar vazhdojnë të dëmtojnë terrenin.
KundĂ«rshtitĂ« ndaj projektit tĂ« katĂ«r hidrocentraleve tĂ« âShpĂ«rdhaza-Energjiâ vijojnĂ« prej vitesh.
NĂ« fund tĂ« marsit tĂ« 2025 banorĂ«t e Kaçinarit protestuan nĂ« QafĂ«n e Vorres, ndĂ«rsa makineritĂ« ishin ngjitur nĂ« atĂ« zonĂ«. Ata kĂ«rkuan zmbrapsjen e tyre teksa kompania kishte nisur tĂ« ndĂ«rtonte fillimisht rrugĂ«n, pĂ«r tĂ« vijuar mĂ« pas me ndĂ«rtimin e HEC-eve.Â
Me 15 prill banorĂ«t organizuan protestĂ«n tjetĂ«r nĂ« bjeshkĂ«, ndĂ«rsa u panĂ« forca tĂ« shumta policie qĂ« shoqĂ«ronin pĂ«rkrah makineritĂ« e rĂ«nda tĂ« kompanisĂ«.Â
Në 2 maj, banorët protestuan para ministrisë së Infrastrukturës dhe Energjisë ku kërkuan ndërhyrje të institucioneve për të ndalur punimet. Por deri më sot duket se protestat e tyre kanë rënë në vesh të shurdhët.
Të drejtat e punëtorëve mbeten të kërcënuara në vendet e Ballkanit Perëndimor, përfshirë Shqipërinë, Kosovën dhe Serbinë.
Ligji dhe kodet e punës anashkalohen, ndërsa investimet e huaja shpesh përfitojnë në dëm të punëtorëve. Shkelja apo mungesa e kontratave, pagat e ulëta dhe punësimi informal konsiderohen normë e tregut të punës në rajon.
Serbi: Shteti i shërben më pak punëtorit
Prej vitesh kuadri ligjor që mbron të drejtat e punëtorëve në Serbi duket të jetë dobësuar. Bojana Tamindzija, nga Programi për të Drejtat e Punëtorëve, thotë për Citizens.al se kjo prirje është ndjerë që pas shpërbërjes së Jugosllavisë.
Sipas saj, Serbia dhe shtetet e tjera të Ballkanit Perëndimor janë në një garë për tërheqjen e investimeve të huaja përmes lehtësimeve fiskale, ofrimit të krahut të lirë të punës dhe madje edhe mbrojtjes së ulët ligjore për punëtorët.
âPolitikat e punĂ«simit tĂ« tĂ« gjitha qeverive, qĂ« nga viti 2000, janĂ« bazuar nĂ« tĂ«rheqjen e investimeve tĂ« huaja,â thekson Tamindzija nĂ« kĂ«tĂ« kĂ«ndvĂ«shtrim.
Kështu, në Serbi kapitalit të huaj u ofrohen subvencione, taksa të ulëta dhe përfitime të tjera si për shembull mbështetje në infrastrukturë, të cilat në thelb favorizojnë kompanitë, jo punëtorët.
Sipas Tamindzijas, ka raste që subvencionet e kësaj politike mund të shkojnë deri në 150,000 euro për një vend të ri pune.
Ajo është e mendimit se me këtë qasje ndaj investimeve të huaja dhe faktit se ekonomia e Serbisë është e varur, grupe punëtorësh, si për shembull punonjësit e sektorit industrial, mbeten pa përkrahjen dhe mbrojtjen e duhur.
Nga ana tjetĂ«r, sektori publik, edhe pse mĂ« i sigurt dhe me kushte mĂ« tĂ« mira, vuan nga kufizimet e punĂ«simit, sipas kĂ«rkesave tĂ« FMN-sĂ« â tĂ« aplikuara gjatĂ« vitit 2014.
Pavarësisht se kufizimet ishin në plan për dy vite, me disa ndryshime ligjore, ato janë ende në fuqi, duke ndikuar negativisht në të gjithë sektorin publik, sidomos në shëndetësi dhe arsim, thekson më tej ajo.
Pagat minimale nuk mjaftojnë për jetesë, ndërsa shkeljet në sektorin e industrisë duket të jenë të zakonshme.
âPaga minimale qĂ« marrin shumica e punonjĂ«sve nĂ« tregun industrial Ă«shtĂ« tre herĂ« mĂ« e ulĂ«t se paga minimale,â thekson Tamindzija.
Sipas një hulumtimi të kryer nga Programi për të Drejtat e Punëtorëve në Serbi, në sektorë si tekstili apo industria automobile, puna jashtë orarit aplikohet shpesh nën trysni nga kompanitë.
Disa nga shkeljet më të zakonshme të hasura në këto sektorë janë mohimi i lejes shëndetësore dhe puna në mjedise të ndotura dhe të rrezikshme.
Kosovë: Ligjet mbesin në letër
Drenusha Canolli nga Instituti pĂ«r Politika Sociale âMusine Kokalariâ nĂ« KosovĂ« tregon se edhe pse ligjet qĂ« garantojnĂ« tĂ« drejtat bazĂ« tĂ« punĂ«torĂ«ve ekzistojnĂ«, zbatimi i tyre Ă«shtĂ« i mangĂ«t. PĂ«r kĂ«tĂ«, Canolli thotĂ« se kanĂ« pĂ«rgjegjĂ«si institucionet, tĂ« cilat, sipas saj, neglizhojnĂ« shpesh.
Nën këtë dinamikë, punëtorët në Kosovë janë të ekspozuar ndaj punës informale: pa kontratë, me orare të pacaktuara, pa pushime vjetore, apo dhe pa sigurime shëndetësore.
Sipas Canollit, punësimi shpesh ndikohet edhe nga përkatësia politike ndërsa kontratat afatshkurtra mbeten normë.
âNĂ« disa raste, punĂ«torĂ«t mbahen pĂ«r vite me kontrata afatshkurtra, ose me kontrata mbi vepĂ«r, gjĂ« qĂ« i pengon nĂ« sigurimin e tĂ« drejtave tĂ« plota,â tha Canolli pĂ«r Citizens.al
Ndërkohë, sektori privat në Kosovë duket se përballet edhe me vonesat e pagave dhe kushtet e rrezikshme të punës.
Nga ana tjetër, në sektorin publik sfidë mbeten politizimi, klientelizmi dhe shkelja e orareve të punës.
Teksa punëtorët përballen me pasiguri ekonomike dhe mungesë perspektive, Kosova mbetet i vetmi vend në Ballkanin Perëndimor pa një skemë sigurimi të papunësisë, duke e bërë tregun e punës edhe më të brishtë.
âKy hendek si dhe dominimi i kontratave afatshkurtra i detyron punĂ«torĂ«t tĂ« mbĂ«shteten me mjetet private dhe familjare pĂ«r tĂ« pĂ«rballuar papunĂ«sinĂ«,â thekson Canolli.
Shqipëri: Pagat në lekë, çmimet si në BE
Protestat e 1 Majit 2025 nĂ« ShqipĂ«ri denoncuan pabarazinĂ« nĂ« rritjen mes pagave dhe kostos sĂ« jetesĂ«s. Thirrja âPaga shqiptare, çmime evropianeâ vinte si njĂ« revoltĂ« ndaj kostove nĂ« rritje pĂ«rballĂ« pagave tĂ« ulĂ«ta dhe njĂ« fuqie punĂ«tore qĂ« po largohet nga vendi.
Sipas Gertjana Hasallës, nga Qendra për të Drejtat në Punë, pagat e ulëta janë sfida kryesore e punëtorëve shqiptarë.
âĂdo ditĂ«, mijĂ«ra familje detyrohen tĂ« bĂ«jnĂ« zgjedhje tĂ« pamundura, tĂ« paguajnĂ« ushqimin, qiranĂ« apo shĂ«rbimet bazĂ«, pasi tĂ« gjitha nuk mbulohen nga tĂ« ardhurat mujore,â thekson Hasalla.
Mes të tjerash ajo rendit si problematikë punësimin informal, mungesën e kontratave të rregullta dhe mbrojtjes sociale.
âNjĂ« numĂ«r i konsiderueshĂ«m punĂ«torĂ«sh nuk kanĂ« sigurime shĂ«ndetĂ«sore, nuk kontribuojnĂ« nĂ« skemat e pensioneve dhe pĂ«r pasojĂ« jetojnĂ« çdo ditĂ« nĂ«n rrezikun e mbetur pa garanci pĂ«r tĂ« ardhmen,â argumenton ajo.
Në këtë pikë, situata bëhet më e rëndë për gratë dhe të rinjtë që punojnë në fasoneri apo sektorin e thirrjeve telefonike (Call-Centers), ku paga minimale për punë intensive dhe presioni i vazhdueshëm cenojnë të drejtat themelore.
Sipas Hasallës në gjithë këtë panoramë, të rinjtë nuk shohin perspektivë për jetë dinjitoze.
âShqipĂ«ria mbetet gjithnjĂ« e mĂ« e zbrazĂ«t, me njĂ« treg pune gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« dobĂ«t dhe pa fuqi pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar tĂ« ardhmen,â pĂ«rfundon ajo.
Vende të ndryshme, problematika të njëjta
Në Serbi, ndërtimi dhe industria kanë numrin më të lartë të aksidenteve fatale në punë. Sipas Bojana Tamindzijës, pagat e ulëta i detyrojnë punëtorët të punojnë orë shtesë, duke rritur rrezikun e aksidenteve. Ajo sheh me shqetësim për këtë prirje edhe punëtorët sezonal, të cilët mbeten të pambrojtur nga ligjet.
Sipas raportit të Inspektoratit të Punës në Serbi, gjatë vitit 2024 janë kryer 59 inspektime lidhur me aksidentet fatale në vendin e punës. Ndërsa numri më i lartë i viktimave ndodh në sektorin e ndërtimit, pa përjashtuar sektorët e tjerë.
Në Shqipëri, ndërtimi, minierat dhe fasoneritë mbeten sektorët më të rrezikshëm. Gertjana Hasalla thotë se natyra e punës së këtyre sektorëve përfshin përdorimin e makinerive të rënda, punën në lartësi, kimikatet dhe faktorë të tjerë, të cilët kërkojnë masa shtesë në siguri.
Ndërsa në Kosovë, punëtorët hezitojnë të raportojnë abuzimet nga frika e pushimit nga puna. Sipas Drenusha Canollit, mungesa e asistencës ligjore përkeqëson më tej situatën. Ajo thotë se në shumë raste inspektorët nuk marrin masa dhe nuk ofrojnë mbrojtje ndaj punëtorëve denoncues duke ndikuar në zbehjen e besimit te institucionet.
Ndërsa të rinjtë përballen shpesh me diskriminimin për shkak të moshës, me praktika të papaguara për të fituar eksperiencë. Për gratë diskriminimi ndodh kur janë të reja, të cilat pyeten shpesh për statusin martesor dhe planifikimin familjar gjatë marrjes në punë.
Ky lloj diskriminimi për gratë është i pranishëm si në Serbi edhe në Kosovë, veçanërisht gjatë shtatzënisë. Bazuar në ligjin e punës, periudha më e gjatë nëntë mujore e pushimit të lehonisë merret përsipër nga punëdhënësi dhe nuk menaxhohet nga një institucion i sigurimeve shoqërore.
âKjo i dekurajon punĂ«dhĂ«nĂ«sit tĂ« punĂ«sojnĂ« gra tĂ« reja duke e ditur se ka tĂ« ngjarĂ« tĂ« lindinâ, thekson Canolli.
Ballkani Perëndimor duket se ka nevojë për forcim të organizimit sindikal dhe për një lëvizje të re punëtore. Bojana Tamindzija, Drenusha Canolli dhe Gertjana Hasalla tregojnë për situata relativisht të ngjashme.
Në Serbi, sindikatat kanë ndikim të kufizuar për shkak të strukturave shumëkombëshe të kompanive të mëdha. Në Kosovë, ato nuk u fuqizuan kurrë dhe nuk kanë fituar ndikim të fortë social. Ndërsa në Shqipëri, sindikatat e reja po përpiqen të mbrojnë të drejtat e punëtorëve, por besimi mbetet i ulët.
âThethi njĂ« kartolinĂ« e mrekullisĂ« shqiptare katandisur nĂ« njĂ« praktikisht territor toke tĂ« xanunâ, u shpreh kryeministri Rama nĂ« njĂ« komunikim nĂ« Facebook nĂ« fillim tĂ« javĂ«s, ndĂ«rsa nĂ« terren, nĂ« fshatin turistik nisi shembja e dhjetĂ«ra godinave prej druri.
âBoll ma, tokĂ« e xanun!â ishte edhe thirrja e kreut tĂ« bashkisĂ« ShkodĂ«r, Benet Beci. Por, pikĂ«risht kjo shprehje evokon njĂ« etiketim pĂ«rçmues tĂ« vuajtur prej vitesh nga qytetarĂ«t e ShqipĂ«risĂ« sĂ« veriut si âtĂ« ardhuritâ me veprime âkundĂ«r shtetitâ. Dhe nĂ« kĂ«tĂ« rast jo tĂ« gjitha janĂ« tĂ« vĂ«rteta.
Citizens, ishte në terren dhe për këtë ju parashtron disa të vërteta:
Familjet në Theth janë autoktone pasi në këtë zonë banorët jetojnë prej qindra vitesh dhe askush nuk ka zenë tokën e askujt.
Problemi qëndron se jo të gjithë kanë mundur të pajisen me certifikata pronësie. Kjo, për shkak të lëmshit që krijoi qasja me ligjin 7501 dhe se në vitin 1966 zona u shpall Park Kombëtar, status i cili nuk i ndihmoi aspak banorët e Thethit të gëzonin certifikata pronësie.
Madje, edhe ata që mundën të siguronin certifikata hasën në vështirësi për të rregulluar qoftë edhe shtëpitë e vjetra të tyre, pasi në Parqet Kombëtare, zhvillimi urban është i kufizuar.
Pas vitit 2017, Thethi u shpall Qendër Historike e Mbrojtur, duke ua ndërlikuar më tej çështjen. Zona, me këtë cilësim vlerësohet për historinë e saj dhe arkitekturën unike të kullave.
Por, edhe pse rregullorja parashikonte mundësinë e restaurimeve dhe rijetëzimit urban në zonë, banorët u përballën me zvarritje dhe sorollatje në procesin e marrjes së lejeve.
Në disa raste, një projekt restaurimi që miratohej nga Ministria e Kulturës, refuzohej për leje pikërisht nga bashkia Shkodër.
Në tërë këtë histori, familjet e Thethit me dëshirën për të punuar në fshatin dhe tokat e tyre investuan në turizëm duke kthyer shtëpitë dhe bujtinat dhe duke zgjeruar më pas aktivietetin në kabina druri.
Paligjshmëria e tyre u nxit nga mungesa e vullnetit shtetëror për të zgjidhur çështjen e certifikatave të pronësisë dhe mënyrës së ndërtimit, pa plan apo vizion real.
NĂ« kĂ«tĂ« kĂ«ndvĂ«shtrim, nuk ka kuptim qĂ« njĂ« vit mĂ« parĂ« ata tĂ« jenĂ« âkartolina e turizmit tĂ« veriutâ, dhe njĂ« vit mĂ« pas âuzurpues tĂ« tokave tĂ« tyreâ.
Qendrime të ndryshme për ndërtimet pa leje në Theth
âMirĂ« se ke ardhur e mirĂ« se tĂ« ka prurĂ« Zoti!â, iu drejtua njĂ« vit mĂ« parĂ« njĂ« nga vajzat e Thethit kryeministrit Rama duke i shĂ«rbyer bukĂ«.
VetĂ« kryeministri iu drejtua banorĂ«ve se nuk janĂ« âthjesht banorĂ« tĂ« njĂ« fshati, sot Thethi Ă«shtĂ« destinacion evropian turistikâ.
Rama shpërndau atë kohë 200 tituj pronësie, ndërsa përmendi edhe 50 tituj të tjerë, të cilat sipas tij janë ndërtuar në pronën e tyre, por përtej afatit të lejuar nga ligji ekzistues për legalizimet. Ndërsa përmendi dhe faktin se janë vendosur shumë gjoba për ndërtimet pa leje.
âJanĂ« vendosur si rezultat i ndĂ«rhyrjeve apo ndĂ«rtimeve aty ku keni pasur shtĂ«pinĂ« e vjetĂ«r apo aty ku keni truallin tuaj qĂ« janĂ« bĂ«rĂ« pĂ«r shkak tĂ« nevojĂ«s pĂ«r tĂ« krijuar ekonomi pĂ«rmes turizmitâ, u shpreh Rama, ndĂ«rsa premtoi se qeveria do tâi falĂ« tĂ« gjitha kĂ«to gjoba.
Ai legjitimoi faktin se banesat nuk janĂ« ndĂ«rtuar sipas ligjit âjo se banorĂ«t nuk kanĂ« dashurâ, por se shtrĂ«ngimi i legjislaciont nĂ« kĂ«tĂ« zonĂ« e bĂ«n tĂ« pamundur.
Një vit më pas, qëndrimi ka ndryshuar: 80 banesa shemben në Theth në kulmin e sezonit turistik.
Një banor i fshatit Simon të Mirditës u dhunua mëngjesin e sotëm në Rrëshen mes dyshimeve për hakmarrje ndaj aktivizmit të tij kundër HEC-eve në zonën e Kaçinarit.
Kol Ndoji, 58 vjeç, u sulmua pasi kishte blerë ushqime në tregun e qytetit. Ngjarja ndodhi rreth orës 9:00 kur dy persona iu afruan dhe pasi i tërhoqën vëmendjen e goditën. Njëri prej tyre është ndaluar nga policia, ndërsa tjetri është shpallur në kërkim.
Sipas deklaratĂ«s sĂ« bĂ«rĂ« nĂ« polici, Ndoji ka mundur tâu largohet, por ata e kanĂ« ndjekur me makinĂ« dhe mĂ« pas i kanĂ« bĂ«rĂ« pritĂ« pas rrethimit tĂ« njĂ« banese.
âAty mĂ« kanĂ« dalĂ« para dhe jemi pĂ«rleshur, mĂ« kanĂ« goditur me gurĂ« dhe unĂ« u jam pĂ«rgjigjur, po me gurĂ«,â ka treguar Ndoji versionin e tij pĂ«rpara oficerĂ«ve tĂ« policisĂ« gjyqĂ«sore.
Dëshmia iu mor në spitalin e qytetit të Rrëshenit, ku ai u shtrua për të marrë ndihmë mjekësore për plagët e marra në kokë.
Ndoji rezulton ta ketĂ« hasur edhe mĂ« parĂ« njĂ«rin prej agresorĂ«ve: nĂ« protestĂ«n e 15 prillit nĂ« Kaçinar. Sipas 58-vjeçarit, personi nĂ« fjalĂ« ndodhej atĂ« ditĂ« ânĂ« njĂ« fuoristradĂ« tĂ« zezĂ« me fenelina policieâ qĂ« u kishte bllokuar rrugĂ«n protestuesve.
Në dëshminë e tij, Ndoji thotë se me këtë person ka shkëmbyer fjalë, të cilat lënë të kuptohet për një përplasje verbale.
âI kam thĂ«nĂ« hape rrugĂ«n dhe i kam vendosur dorĂ«n nĂ« qafĂ«. Ai mĂ« ka thĂ«nĂ« se âdo tĂ« tĂ« dalĂ« punĂ« me mua dhe do tĂ« shihemiâ dhe pastaj ka hapur rrugĂ«,â ka deklaruar Ndoji.
Prej disa vitesh, banorĂ«t e fshatrave tĂ« Kaçinarit, rreth 25 kilometra nĂ« veri tĂ« RrĂ«shenit, kanĂ« kundĂ«rshtuar ndĂ«rtimin e katĂ«r hidrocentraleve nga kompania âShpĂ«rdhaza sh.p.kâ.
Tre muajt e fundit ata kanë përshkallëzuar protestat, duke akuzuar firmën për mungesë transparence dhe dëme mjedisore. Kol Ndoji ka marrë pjesë në to bashkë me të tjerë banorë.
Kjo ka nxitur edhe më shumë dyshimet se ngjarja e fundit ka lidhje me angazhimin e tij si aktivist.
Pas ngjarjes, banorĂ«t e zonĂ«s u solidarizuan me Kol Ndojin dhe e shoqĂ«ruan nĂ« spital. Ata e cilĂ«sojnĂ« sulmin tĂ« paprecedentĂ« dhe si pĂ«rpjekje pĂ«r tâi trembur dhe ndalur protestat.
Sipas kryeplakut të fshatit Simon, Gjergj Deda, agresorët janë roje të firmës që po kryen punimet e hidrocentraleve në Kaçinar. Sipas tij nuk ka asgjë personale në aktin e dhunës, veç konfliktit për hidrocentralet.
âNuk janĂ« tĂ« njohur tĂ«rĂ« jetĂ«n e vetĂ«, vetĂ«m problemi i hidrocentraleve Ă«shtĂ«â, theksoi Deda.
Aktualisht, banorĂ«t janĂ« tĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« dy procese gjyqĂ«sore me firmĂ«n âShpĂ«rdhaza sh.p.kâ. NĂ« njĂ«rin, ata akuzojnĂ« kompaninĂ« pĂ«r falsifikim tĂ« firmave tĂ« banorĂ«ve, tĂ« cilat i hapĂ«n rrugĂ« lejeve.
Në tjetrin, kompania i ka paditur banorët për shpifje. Mes të paditurve është edhe vëllai i Kol Ndojit, i dhunuar së fundmi. Për këtë padi ditën e mërkurë u zhvillua një seancë gjyqësore ku u paraqitën pretendimet mes palëve. Seanca e radhës pritet të mbahet më 6 shtator.
âNe nuk kemi ofenduar askĂ«nd, çfarĂ« kemi folur, e kemi pasur me kompaninĂ«, jo individĂ«veâ, shton Deda.
Sipas kryeplakut të fshatit Simon, ndryshimi i administratorëve të kompanisë nuk ndryshon faktin që komuniteti nuk i do hidrocentralet dhe për këtë po përballet me mungesë përgjegjshmërie institucionale.
Dhunimi i Kol Ndojit ngre pikëpyetje të forta mbi sigurinë e qytetarëve dhe komunitetit që ushtron të drejtën për protestë.
Avokati i banorëve në çështjen e HEC-eve, Marash Logu, tha për Citizens se kjo ngjarje është e rëndë dhe se për këtë i janë drejtuar Komisariatit të Policisë Mirditë, Drejtorisë Vendore të Policisë Lezhë dhe Prokurorisë Lezhë për hetimin dhe zbardhjen e plotë të saj.
âEdhe mĂ« pĂ«rpara banorĂ«t janĂ« pĂ«rballur me presione, kĂ«rcĂ«nime, shantazhe dhe kanosje, por deri mĂ« sot nuk kishin hasur dhunĂ« fizike,â tha Logu, sipas sĂ« cilit konflikti nĂ« Kaçinar ka degraduar dhe pĂ«r kĂ«tĂ« nevojitet medoemos pezullimi i punimeve.
âDeri nĂ« sqarimin e plotĂ« tĂ« situatĂ«s ligjore, dokumenteve, lejeve dhe konsultimeve me banorĂ«t, qĂ« duhet tĂ« ishin bĂ«rĂ« dhe nuk janĂ« bĂ«rĂ«,â theksoi mĂ« tej Logu duke kujtuar se kjo çështje e tensionuar vijon prej vitit 2015.
Dalja e RamĂ«s âLive!â nĂ« Facebook njoftoi aksionin kundĂ«r ndĂ«rtimeve pa leje qĂ« nisi nĂ« fshatin turistik. Siç ka ndodhur mĂ« parĂ«, ndĂ«rhyrjet e tilla vishen me bujĂ« propagandistike.
NĂ« fakt, prej vitit 2013, çdo mandat i kryeministrit Rama ka nisur dhe vijon me fushata tĂ« ngjashme. Aksionet shoqĂ«rohen me retorikĂ« ndĂ«shkuese, propagandĂ« vizuale dhe identifikimin e njĂ« fajtori tĂ« tretĂ« si âarmik publikâ.
Faji nuk është asnjëherë i qeverisë. Pavarësisht se për pak javë nis mandatin e katërt, ajo vijon të matet me qeverinë e një dekade më parë.
Mandat i ri, aksione të vjetra
Maratona qeverisĂ«se e RamĂ«s nisi me moton âNe [socialistĂ«t] bĂ«jmĂ« shtet!â. Por njĂ« dekadĂ« mĂ« pas, leksionet e saj kanĂ« nevojĂ« pĂ«r pĂ«rsĂ«ritje.
NĂ« vitin 2013 qeveria Rama nisi âluftĂ«nâ kundĂ«r ndĂ«rtimeve pa leje. Fushata e shembjeve u shtri nĂ« qytetet kryesore dhe nĂ« bregdet. Kryeministri i quajti âkancer agresiv nĂ« veprimâ.
NĂ« 2014 nisi fushata kundĂ«r âhajdutĂ«ve tĂ« energjisĂ« elektrikeâ. Rama tha se tĂ« gjithĂ« âdo tĂ« dĂ«rgohen prapa hekuraveâ dhe se âasnjĂ« nuk do tĂ« tolerohetâ.
NĂ« 2015 vijoi fushata pĂ«r âkasat fiskaleâ kundĂ«r informalitetit, e cila u pĂ«rsĂ«rit nĂ« vitin 2016. Asokohe qeveria nisi dhe aksionin kundĂ«r kanabisit, tĂ« cilin Rama e quajti ânjolla jeshile e turpitâ.
NĂ« 2017 u denoncua situata me ujin e pijshĂ«m dhe nisi fushata kundĂ«r âvjedhjes sĂ« ujitâ. Rama tha se nga situata dilej vetĂ«m me njĂ« âreformĂ« si ajo e energjisĂ«â.
NĂ« fund tĂ« vitit 2018 u mbyllĂ«n zyrtarisht bastet sportive duke vijuar aksionin e ashtuquajtur âfund marrĂ«zisĂ«â. Rama i konsideroi bastet si âvesâ dhe âgangrenĂ« pĂ«r shoqĂ«rinĂ«â.
Por koha tregoi se asnjë nga këto aksione nuk pati rezultat të qëndrueshëm.
Vesi i basteve vijoi në të zezë. Njësoj dhe kultivimi i kanabisti: jo më në Lazarat, por në plot zona të malësisë.
Entet e energjisë dhe ujësjellësve vijojnë të jenë me bilance negative. Ekonomia vijon në gjysmë-informalitet: rasti i Bankers Petroleum, që dyshohet se nuk ka paguar taksa për 20 vjet.
Qeveria e shpall luftĂ«n ndaj çdo problemi. Por betejat e saj janĂ« tĂ« pĂ«rkohshme. Shuhen pas kalimit tĂ« âsezonit mediatikâ dhe rikthehen pas çdo mandati tĂ« ri.
PĂ«r shembull, nĂ« vitin 2021 qeveria iu rikthye ndĂ«rtimeve pa leje nĂ« bregdet. Me moton âBregdeti ynĂ«!â Rama u thoshte sipĂ«rmarrĂ«sve âprishini dhe pastrojini vetĂ«â pasi âkur tĂ« pĂ«rballeni me forcĂ«n e operacionit tonĂ«, do tĂ« jetĂ« shumĂ« vonĂ«â.
NgjashĂ«m, nĂ« nisje tĂ« mandatit tĂ« katĂ«rt, Rama ka rikthyer âluftĂ«n pĂ«r hapĂ«sirat publikeâ. NĂ«n moton âBoll ma tokĂ« e xanun!â ai ka bĂ«rĂ« thirrje pĂ«r lirimin edhe tĂ« âparkimevetĂ« zaptuaraâ.
Nisi në Vlorë, vijoi në Durrës, Tiranë e më tej në Theth.
Qeverisje me valë dhe asnjëherë fajtore
KĂ«tĂ« javĂ«, qeveria shpĂ«rndau nĂ« rrjetet sociale foto tĂ« KishĂ«s sĂ« Thethit me mbishkrimin âsi ishte dhe si u bĂ«â. Pas saj dukeshin 12 kabina turistike, tĂ« cilat u tha se ishin ngritur pa leje.
PĂ«r kĂ«tĂ« âzhvillimâ, Rama akuzoi prokurorinĂ« e ShkodrĂ«s qĂ« âhodhi nĂ« kosh denoncimet e policisĂ«â.
Mirëpo prokuroria tha se rasti ishte kundravajtje administrative, jo penale dhe se për të vepruar i takonte bashkisë, jo prokurorisë.
Forca të Inspektoratit Kombëtar të Mbrojtjes së Territorit mësynë të martën Thethin duke thyer zhurmshëm betonin e shtruar poshtë kabinave. Aksioni, në mes të sezonit turistik, u shoqërua me kamera, dronë dhe plot batuta dhe komente në rrjetet sociale.
Daljet âLive!â tĂ« RamĂ«s nĂ« rrjet, apo âkontrollet e beftaâ nĂ« bashkinĂ« VlorĂ«, nxisin idenĂ« se âshteti po punonâ.
Por askush nuk tha se pse ngritja e 12 kabinave nuk u ndal në kohë. Pse iu lidh energjia elektrike pavarësisht se paskan qenë pa leje? Por institucionet heshtën, veçanërisht bashkia Shkodër.
Dy standarde për të njëjtën shkelje
NĂ« vitin 2022, nĂ« TiranĂ«, katet pa leje tĂ« disa kullave âu legalizuanâ me njĂ« tĂ« rĂ«nĂ« tĂ« lapsit. Vepra penale e ndĂ«rtimit pa leje u amnistua me njĂ« VKM tĂ« RamĂ«s.
VKM-ja parashikonte konfiskim të objektit. Më pas mundësi për marrëveshje me ndërtuesin, e cila i hapte rrugë ndryshimit të lejes në Këshillin Kombëtar të Territorit (KKT).
Pra, Rama u mundësoi ndërtuesve në Tiranë legalizim pa ndëshkim.
Por ky âstandard i riâ nuk aplikohet pĂ«r ndĂ«rtime tĂ« vogla apo familjare. Ligji duket tĂ« jetĂ« âfleksibĂ«lâ pĂ«r tĂ« mĂ«dhenjtĂ« dhe âi rreptĂ«â pĂ«r tĂ« vegjlit. âRreptĂ«siaâ hidhet mĂ« pas âonlineâ si njĂ« shfaqje pĂ«rmes sĂ« cilĂ«s qeveria propagandon âtĂ« bĂ«rit shtet!â.
Foto: Doriana Musai/Arkitekte
PikĂ«risht kryeqyteti Ă«shtĂ« simboli i normalizimit tĂ« zaptimeve tĂ« publikes. Edhe trotuaret nĂ« TiranĂ«, nĂ«se i sheh nga afĂ«r, e dĂ«shmojnĂ« kĂ«tĂ« normalitet. Kulla, kantieret e tĂ« cilave rrethojnĂ« trotuaret dhe lokale qĂ« shtyjnĂ« kĂ«mbĂ«sorĂ«t nĂ« rrugĂ« janĂ« bĂ«rĂ« âpjesĂ« tĂ« zhvillimitâ.
Foto: Doriana Musai/Arkitekte
Kësisoj, qeveria duket se punon me fushata, jo me politika. Ajo shmang përgjegjësinë dhe drejton gishtin nga prokuroria, nga gjykatat, opozita apo qytetarët. Ndërkohë, mban pushtetin duke centralizuar çdo institucion që nga viti 2013.
NĂ« kĂ«tĂ« pikĂ«pamje, tĂ« thuash âfajin e ka tjetriâ nuk Ă«shtĂ« mĂ« vetĂ«m strategji propagande: Ă«shtĂ« model qeverisĂ«s.
Qytetarë dhe aktivistë të shoqërisë civile protestuan sot para Prokurorisë dhe Bashkisë së Elbasanit për situatën e rënduar mjedisore të krijuar nga djegia e mbetjeve. Ata theksuan nevojën për ndërhyrje të menjëhershme që situata të mos përsëritet më.
Prej së hënës, banorët janë ekspozuar ndaj një ndotje të rëndë të ajrit, ndërsa ky është i treti vit që vendgrumbullimi i mbetjeve në Elbasan merr flakë gjatë verës.
Protesta, e thirrur nga organizata âDrejtĂ«si Socialeâ, nisi fillimisht pranĂ« ProkurorisĂ«. Aty ata kĂ«rkuan mĂ« shumĂ« masa nga organet hetimore.
Gentian Sejrani, avokat dhe aktivist, i bëri apel prokurorisë që të zhvillojë hetime gjithëpërfshirëse. Ai tha se duhen hetuar jo vetëm rastet e zjarreve, por edhe prokurimet publike që janë mbajtur nga bashkitë e qarkut të Elbasanit, për menaxhimin e mbetjeve si dhe pagesat e kryera për procesin e incenerimit.
âKjo do tĂ« ishte e nevojshme pĂ«r tĂ« parĂ« nĂ«se ka pasur âincenerim tĂ« taksaveâ tona, apo jo,â ironizoi Sejrani, sipas sĂ« cilit fakti qĂ« prokuroria nuk ka arrestuar ende asnjĂ« pĂ«rgjegjĂ«s pĂ«r situatĂ«n lĂ« vend pĂ«r mosbesim.
Me pankarta nĂ« duar tĂ« cilat bĂ«nin thirrje se âElbasani sâĂ«shtĂ« kazanâ apo se âZjarret nĂ« ladfill, janĂ« zjarre pĂ«r shĂ«ndetin tonĂ«!â qytetarĂ«t mĂ« pas iu drejtuan bashkisĂ« tĂ« cilĂ«n e konsiderojnĂ« pĂ«rgjegjĂ«se pĂ«r mosmarrjen e masave tĂ« duhura.
âNe po vrasim fĂ«mijĂ«t tonĂ«, ne po flijojmĂ« fĂ«mijĂ«t tonĂ«. Ka katĂ«r ditĂ« nĂ« Elbasan qĂ« po qelbemi erĂ«. Era kĂ«rrmĂ«, nuk durohet dot. CfarĂ« bĂ«jnĂ« institucionet?â, u shpreh njĂ« nga qytetarĂ«t protestues.
PĂ«r Ilir Ăopjan, banues pranĂ« ish-fushĂ«s sĂ« mbetjeve, era e tmerrshme e mbetjeve ishte realitet i pĂ«rditshĂ«m.
â Na u premtua nga kjo qeveri se me hapjen e landfillit qyteti i Elbasanit do tĂ« shpĂ«tonte nga mbetjet dhe nga era e keqe. Por ja qĂ« shohim qĂ« cdo dy vjet, apo cdo herĂ« qĂ« duhet tĂ« digjet, ajo digjetâ, deklaroi Copja.
PĂ«r Ervis ĂotĂ«n, aktivist dhe banues nĂ« Elbasan, kjo situatĂ« ka vendosur nĂ« vĂ«shtirĂ«si shĂ«ndetĂ«sore tĂ« moshuarit azmatikĂ« ndĂ«rsa nuk janĂ« bĂ«rĂ« as udhĂ«zime konkrete nga institucionet se si tĂ« mbrohen nĂ« kĂ«tĂ« situatĂ«. NdĂ«rsa kĂ«rkoi hetim tĂ« plotĂ«.
âProkuroria e Elbasanit tashmĂ« e ka nisur njĂ« hetim qĂ« prej vitit tĂ« kaluar, por ndĂ«rkohĂ« nuk ka dhĂ«nĂ« asnjĂ« shpjegim, nuk ka dalĂ« asnjĂ« gjĂ« konkrete se çfarĂ« ka ndodhur, kush janĂ« personat pĂ«rgjegjĂ«s dhe çfarĂ« masash janĂ« ndĂ«rmarrĂ« konkretisht?â, deklaroi Ăota.
Prej mesditës së të hënës fusha e mbetjeve në Elbasan u vu nën pushtetin e flakëve. Sot, tymrat dhe erërat e rënda ndjeheshin ende në qytet, ndërsa temperaturat e larta e bënin të vështirë qëndrimin në mjediset publike.
Kjo ishte protesta e dytë qytetare. Paraditen e së enjtes, një grup aktivistësh protestuan edhe në Tiranë, para Ministrisë së Turizmit dhe Mjedisit.
Duke pĂ«rmendur edhe rastin e zjarreve nĂ« VlorĂ«, ata kĂ«rkuan pĂ«rgjegjĂ«si dhe reagim nga institucionet, teksa nĂ« mĂ«nyrĂ« simbolike i ndryshuan emrin ministrisĂ« nĂ« âMinistria e Tymit dhe Ndotjesâ.
VetĂ«m kĂ«tĂ« vit janĂ« regjistruar tĂ« paktĂ«n tre djegie masive mbetjesh nĂ« tĂ« gjithĂ« vendin. Sipas aktivistĂ«ve, pamjet e tymit qĂ« mbulon zonat turistike si ato tĂ« VlorĂ«s, âjanĂ« bĂ«rĂ« simbol i turpit mjedisor shqiptar.â
Një matje në terren gjatë djegies së mbetjeve në Elbasan e organizatës Instituti për Zhvillimin e Habitatit (Co-PLAN), nxori në pah se ndotësit ajrorë ishin disa herë mbi normat e lejuara.
âMatjet nĂ« terren treguan pĂ«rqendrime tĂ« larta tĂ« ndotĂ«sve tĂ« ajrit, qĂ« paraqesin njĂ« rrezik tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« pĂ«r shĂ«ndetin publik dhe mjedisin pĂ«rrethâ, u shprehĂ«n nĂ« reagimin e tyre Co-PLAN.
Zjarret nxjerrin në pah dështimin në menaxhimin e mbetjeve
Leli Kaja, administratori i kompanisĂ« publike âEco Elbâ tha tĂ« mĂ«rkurĂ«n pĂ«r Citizens.al se zjarri u shkaktua nga temperaturat e larta.
Ai pĂ«rjashtoi neglizhencĂ«n, duke theksuar se ngjarja lidhet me âshkaqe natyroreâ. Sipas tij, prej tĂ« nxehtit tĂ« pazakontĂ« âpo digjet gjithandejâ dhe kompania Ă«shtĂ« e hapur pĂ«r hetim tĂ« plotĂ«.
Elbasani ka incenerator për djegien e mbeturinave. Projekti prej 26 milionë eurosh që nisi në vitin 2017 në formën e një partneriteti publik-privat, u mbyll me më shumë se 10 persona të dënuar për shpërdorim detyre dhe korrupsion, përfshirë ish-ministrin e Mjedisit Lefter Koka.
Në vitin 2021, impianti u konfiskua dhe i kaloi në përdorim bashkive të qarkut Elbasan. Por inceneratori nuk arriti të vihej në punë plotësisht.
Administratori i âEco-Elbâ tha pĂ«r Citizens.al se impianti punoi vetĂ«m shtatĂ« muaj gjatĂ« vitit 2023 dhe u fik nĂ« dhjetor.
Prej asokohe nuk ka marrë përgjigje nga institucionet për riparimin e tij. Kompania u ka dërguar shkresa të gjitha institucioneve, por pa rezultat.
Rasti i Elbasanit është i ngjashëm me inceneratorët e Fierit dhe Tiranës, të cilët gjithashtu nuk u vunë në punë asnjëherë, pavarësisht pagesave të larta të projekteve.
Prej mesditës së të hënës fusha e mbetjeve buzë lumit Shkumbin në Elbasan është nën pushtetin e flakëve. Tymi i zi dhe era mbuluan zonat përreth, duke arritur deri në qendër të qytetit.
Zjarri u përhap shpejt, duke përfshirë gjithë territorin e mbetjeve pranë ish-kombinatit metalurgjik. Forca të shumta zjarrfikëse ndërhynë për shuarjen e flakëve, përpjekje të cilat vijuan edhe gjatë mbrëmjes.
Temperaturat dyshohet se shkaktuan zjarrin
Leli Kaja, administratori i kompanisĂ« publike âEco-Elbâ, e cila merret me trajtimin e mbetjeve, lidhi temperaturat e larta me shpĂ«rthimin e zjarrit.
NĂ« njĂ« lidhje telefonike pĂ«r Citizens.al ai pĂ«rjashtoi neglizhencĂ«n njerĂ«zore, duke theksuar pĂ«r âshkaqe natyroreâ dhe se kompania ishte duke bashkĂ«punuar dhe e hapur pĂ«r hetime.
âShkaku Ă«shtĂ« pĂ«r arsye natyrale, me temperaturat qĂ« shikoni dhe qĂ« po digjet kudo nĂ« çdo shtet e nĂ« çdo vend,â tha Kaja.
âMegjithatĂ« janĂ« organet kompetente ato qĂ« hetojnĂ« mĂ« mirĂ«, do tâua lemĂ« atyre tĂ« shprehen. Ne jemi tĂ« hapur pĂ«r çdo lloj hetimiâ, theksoi mĂ« tej administratori i âEco-Elbâ.
Në një deklaratë për shtyp shpërndarë edhe në rrjetet sociale, Bashkia Elbasan tha të hënën se zjarri ishte përhapur edhe në zona të tjera si një ullishte në pjesën veriperëndimore, në pyllin me pisha, si dhe në fshatin Samurr.
âTemperaturat mbi 40 gradĂ« sot nĂ« Elbasan dhe era e fortĂ« favorizojnĂ« flakĂ«t duke vĂ«shtirĂ«suar punĂ«n e ekipeve tona,â thuhej nĂ« njoftimin e bashkisĂ«.
Zjarret nuk janë rastësi në Elbasan
Ky nuk Ă«shtĂ« njĂ« episod i izoluar pĂ«r Elbasanin. Ădo verĂ«, fusha e mbetjeve nĂ« kĂ«tĂ« qytet pĂ«rfshihet nga zjarret.
Deri tani, asnjë masë efektive nuk është marrë për parandalim apo menaxhim të qëndrueshëm. Për këtë çështje Kaja pohoi për Citizens.al se kanë kërkuar ndërhyrje nga instancat më të larta, por pa sukses konkret.
âNĂ«se mali me plehra Ă«shtĂ« i madh dhe ekspozohet nĂ« diell ne nuk kemi çfarĂ« tâi bĂ«jmĂ«,â u shpreh Kaja, i cili tregoi se paralelisht ishte duke u kryer njĂ« studim fizibiliteti pĂ«r ndĂ«rtimin e njĂ« vendgrumbullimi tĂ« ri.
âPo bĂ«het njĂ« studim, por akoma nuk Ă«shtĂ« pĂ«rfunduar,â theksoi administratori i âEco-Elbâ.
Por kĂ«rkesa pĂ«r njĂ« vendgrumbullim tĂ« ri nuk gjeti pĂ«rkrahjen e KĂ«shillit Bashkiak, i cili nĂ« muajin mars votoi kundĂ«r projektvendimit. Shkak pĂ«r kĂ«tĂ« bllokim Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« kontrata dhe situata e paqartĂ« e âEco-Elbâ nĂ« lidhje me impiantin e inceneratorit.
Inceneratori âi fikurâ, pĂ«rshkallĂ«zon krizĂ«n e mbetjeve
Impianti i inceneratorit të Elbasanit u përurua në prill 2017. Ai kushtoi 26 milionë euro dhe u ndërtua në partneritet me privatin për të përpunuar mbetjet e gjithë qarkut dhe paralelisht për të prodhuar energji.
Por sot, objekti Ă«shtĂ« jashtĂ« funksioni. Sipas administratorit tĂ« âEco-Elbâ, inceneratori punoi vetĂ«m shtatĂ« muaj nĂ« vitin 2023. Ai u fik nĂ« dhjetor tĂ« atij viti dhe prej atĂ«herĂ« nuk ka marrĂ« asnjĂ« pĂ«rgjigje institucionale.
âKemi çuar shkresat pĂ«rkatĂ«se çdo lloj bashkie dhe çdo lloj ministrie qĂ« ka tĂ« bĂ«jĂ« me kĂ«tĂ« punĂ« dhe jemi nĂ« pritje tĂ« zgjidhjes sĂ« situatĂ«sâ, deklaroi Kaja pĂ«r Citizens.al.
ĂĂ«shtja e inceneratorit kaloi njĂ« kalvar hetimesh dhe gjykimesh nĂ«n dyshimin se ishte sugjeruar dhe drejtuar nga interesa korruptive. Mbi 10 persona, pĂ«rfshirĂ« ish-ministrin e Mjedisit Lefter Koka, dhe ish-deputetin Alqi Bllako janĂ« ndĂ«r tĂ« akuzuarit.
Impianti u konfiskua nga shteti në vitin 2021 dhe i kaloi në përdorim bashkive të qarkut Elbasan.
Qeveria ka premtuar shlyerjen e detyrimeve ndaj ish-punonjĂ«sve tĂ« televizionit âOra Newsâ, i cili prej vitit 2020 Ă«shtĂ« nĂ«n administrim publik. Deklarata erdhi pas denoncimeve tĂ« rreth 80 ish-punonjĂ«sve pĂ«r mos pagim tĂ« kontributeve shoqĂ«rore dhe shĂ«ndetĂ«sore.
Në një deklaratë për shtyp, ministria e Brendshme pranoi se për shkak të vështirësive financiare, këto pagesa nuk janë kryer. Ajo tha se për këtë situatë Agjencia e Administrimit te Pasurive te Sekuestruara dhe Konfiskuara (AAPSK) ka kryer një auditim dhe shtoi se personat përgjegjës janë referuar në prokurori.
âNĂ« pĂ«rputhje me legjislacionin [âŠ] tĂ« gjitha detyrimet e prapambetura ndaj punonjĂ«sve tĂ« shoqĂ«risĂ«, pĂ«rfshirĂ« edhe pagesat e kontributeve tĂ« sigurimeve shoqĂ«rore, do tĂ« adresohen nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« plotĂ« dhe transparente,â theksoi ministria.
Sipas ish-punonjësve, deklarata e ministrisë nuk zgjidh asgjë dhe synon vetëm mbrojtjen e AAPSK-së. Ata thonë se u intereson pagesa e kontributeve të papaguara, jo masat ndaj ish-menaxherëve.
AAPSK e ka çuar çështjen në SPAK, por ish-punonjësit janë të shqetësuar pasi radiotelevizioni ka kërkuar falimentimin dhe kjo u rrezikon pagesat që u takojnë me ligj.
Rrjeti âSafeJournalistsâ kĂ«rkon hetim dhe shlyerjen e pagesave
Rrjeti i Gazetarëve të Sigurt (SafeJournalists) dhe Federata Evropiane e Gazetarëve (EFJ) reagoi duke mbështetur kërkesat e ish-punonjësve për pagesat e kontributeve.
Ata përmendën faktin se, më 19 qershor 2025, dhjetë ish-punonjës dorëzuan ankesë zyrtare në institucionet shtetërore. Në ankesë dokumentoheshin dorëheqje të detyruara, pushime të paligjshme dhe kontrata të ndërprera pa njoftime paraprake.
Nga ana tjetër rreth 80 ish-punonjës pretendojnë se janë hequr padrejtësisht nga regjistrat zyrtarë të punësimit. Veprime të pretenduara se kanë ndodhur gjatë periudhës 2024-2025.
SafeJournalists dhe EFJ i bënë thirrje institucioneve që të garantojnë hetim të pavarur dhe pagesa të menjëhershme.
Historia e administrimit të Ora News dhe RTV Ora
ShoqĂ«ria aksionere âOraâ, njohur rĂ«ndomtĂ« si âOra Newsâ u themelua nĂ« vitin 2006 dhe njĂ« vit mĂ« vonĂ« i kaloi nĂ« pronĂ«si sipĂ«rmarrĂ«sit Ylli Ndroqi pĂ«r 25 milionĂ« lekĂ«. FalĂ« investimeve, televizioni i formatit informativ, fitoi vĂ«mendje tĂ« konsiderueshme tĂ« publikut.
NĂ« vitin 2010 Ndroqi bleu dhe kompaninĂ« italo-shqiptare âTeknoTradeâ pĂ«r 26.5 milionĂ« lekĂ«, tĂ« cilĂ«n e rikonceptoi si âChannel Oneâ dhe pak vite mĂ« vonĂ« si âRTV Oraâ, tĂ« cilĂ«n e zhvendosi pranĂ« selisĂ« sĂ« âOra Newsâ nĂ« ish-Kinostudio.
Ndroqi i shiti 70% tĂ« aksioneve tĂ« âRTV Oraâ nĂ« vitin 2019, ndĂ«rkohĂ« qĂ« njĂ« vit mĂ« vonĂ«, nĂ« gusht 2020 tĂ« dy televizionet u vendosĂ«n nĂ«n sekuestro â ashtu sikurse pasuritĂ« kryesore tĂ« Ndroqit, rreth 10 kompani, prona dhe makina luksoze.
Masa u mor me urdhër të SPAK pas dyshimit se pasuritë e Ndroqit ishin kryesisht produkte të pastrimit të parave. Gjatë kësaj periudhe, gazetarët dhe organizatat e medias denoncuan presionin ndaj pavarësisë editoriale të këtyre televizioneve.
Me vendime tĂ« shkallĂ«s sĂ« parĂ« (2022) dhe Apelit tĂ« GjykatĂ«s sĂ« Posaçme (2023) âOra Newsâ dhe 30% tĂ« aksioneve tĂ« âRTV Oraâ u konfiskua nga shteti. Prej asaj kohe, ajo ndodhet tĂ«rĂ«sisht nĂ«n administrimin e AgjencisĂ« sĂ« Administrimit tĂ« Pasurive tĂ« Sekuestruara dhe Konfiskuara.
Shtatë vitet e fundit Manjola* i kujton si endje nëpër klinika. Dëshira për të pasur fëmijë me bashkëshortin, me të cilin ka 15 vite martesë, nuk e ka zmbrapsur përpos vështirësive për ta pasur një të tillë në mënyrë natyrale.
Nga analizat dhe vizitat e kryera në disa klinika rezultoi se problemi qëndronte te bashkëshorti: numri i ulët i spermatozoideve të shëndetshëm në riprodhim.
âNa thanĂ« qĂ« nuk mund tĂ« kishte fĂ«mijĂ«, vetĂ«m nĂ«se aplikohej me âin vitroâ, por me spermatozoide tĂ« dikujt tjetĂ«râ, kujton Manjola.
âIn vitroâ Ă«shtĂ« termi i shkurtuar nĂ« latinisht i procesit tĂ« âfekondimit nĂ« gotĂ«â (shqip) qĂ« nĂ«nkupton riprodhimin e asistuar jashtĂ« trupit tĂ« njeriut. NĂ« zhargon quhet edhe âbebe nĂ« provĂ«zâ.
Në vitin 2015, Manjola ngulmoi që ta niste këtë proces, mirëpo kushtonte shumë.
âNjĂ« analizĂ« spermatozoidi qĂ« bĂ«nte bashkĂ«shorti, nĂ« atĂ« kohĂ«, kushtonte diku te 3,500 lekĂ«,â tregon ajo, teksa kujton se vizitat nĂ« spitalet publike ishin tĂ« kota: âMjekĂ«t na drejtonin te klinikat e tyre private!â.
TĂ« dy nuk kishin punĂ« fikse. Manjola angazhohej kryesisht si aktiviste e komunitetit rom, ndĂ«rsa bashkĂ«shorti si mekanik. TĂ« ardhurat i kishin nĂ«n minimalen prandaj, pĂ«r ta, ishte thuajse e pamundur pĂ«r ta provuar procesin âin vitroâ.
Situata i shtyu që në vitin 2023 të shkonin si azilkërkues në Francë dhe tashmë, dy vite më pas, të jenë në pritje për ta provuar.
âKjo ka qenĂ« njĂ« nga arsyet qĂ« kam ardhur kĂ«tu,â tregon Manjola, âBurrit i kanĂ« dhĂ«nĂ« shpresĂ« se mund tĂ« bĂ«jmĂ« fĂ«mijĂ«. Na kanĂ« treguar edhe analizat qĂ« nuk pĂ«rputhen fare me ato qĂ« kemi bĂ«rĂ« nĂ« ShqipĂ«ri.â
Ajo tregon se autoritetet franceze po e ndihmojnë në proces duke përgjysmuar koston falë politikave sociale që aplikojnë.
Drejt procesit âin vitroâ shkoi edhe Gentjana* me bashkĂ«shortin. NĂ« tĂ« 35-at, pas gjashtĂ« vitesh bashkĂ«jetesĂ«, ata donin tĂ« kishin fĂ«mijĂ«. Ndiheshin tĂ« sigurt se kjo gjĂ« do tĂ« ndodhte nĂ« mĂ«nyrĂ« natyrale, pĂ«r aq kohĂ« sa edhe miqtĂ« e tyre, nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n moshĂ« ishin bĂ«rĂ« prindĂ«r.
âKam qenĂ« e para qĂ« kam folur pĂ«r dĂ«shirĂ«n pĂ«r fĂ«mijĂ«, ata nĂ« njĂ« moment u bĂ«nĂ«, ndĂ«rsa ne na zgjati diku te njĂ« vit e gjysmĂ« deri sa kuptuam qĂ« duhej tĂ« bĂ«nim ndonjĂ« analizĂ« se pse nuk po ndodhteâ, tregon Gentjana.
Këshillimi me miqtë i drejtoi ata te mjekët, nga ku rezultoi se bashkëshorti i Gentjanës vuante nga varikoçela, një anomali e enëve të gjakut, që mund të shkaktojë infertilitet.
NĂ« kĂ«to kushte ata u gjendĂ«n pĂ«rballĂ« dy mundĂ«sish: ndĂ«rhyrje kirurgjikale te partneri, qĂ« kĂ«rkonte 1 vit e gjysmĂ« rikuperim, ose tâi futeshin procesit âin vitroâ. Faktori kohĂ« i shtyu qĂ« tĂ« zgjidhnin alternativĂ«n e dytĂ«.
Mes konsultash dhe sugjerimesh, çifti iu drejtua një klinike private. Nxjerrja e 25 vezëve për moshën dhe parametrat që kishte Gentjana, 36 vjeçe, ishte një lajm shpresëdhënës. Mirëpo, edhe pse mbeti shtatzënë embrioni nuk u zhvillua, duke pësuar dështim.
Por në përsëritjen e procedurës gjërat shkuan mbarë. Transferimi i kryer pak muaj më vonë rezultoi me sukses dhe Gentjana mbeti shtatzënë.
Foto ilustruese, pajisje të fertilizimit in vitro/Ministria e Shëndetësisë.
PĂ«rballja me infertilitetin
âIn vitroâ Ă«shtĂ« njĂ« teknikĂ« e aplikuar gjerĂ«sisht pas viteve 80-tĂ«, ku vezĂ«t e gruas pllenohen jashtĂ« mitrĂ«s. KĂ«sisoj, embrionet krijohen nĂ« laboratorĂ« dhe mĂ« pas vendosen nĂ« mitĂ«r pĂ«r tâu zhvilluar si shtatzĂ«ni.
Andrologu Evin Dani, vlerëson si pozitive ekzistencën e kësaj metode riprodhuese, por thekson se edhe në këtë proces mosha luan rol të rëndësishëm.
Ai thotë se pas moshës 35 vjeç, aftësia e grave për të prodhuar vezë të shëndetshme bie. Për këtë aplikohet një metodë, ku në një moshë më të hershme vezë të shëndetshme vendosen në konservim: ngrirje.
Por ndonëse shpesh pamundësia për të bërë fëmijë iu mveshet grave, statistikat tregojnë përqindje të lartë infertiliteti edhe mes burrave.
âStatistikat nxjerrin qĂ« nĂ« 60% tĂ« rasteve problem Ă«shtĂ« gruaja dhe nĂ« 40% burri,â tregon andrologu Dani, i cili thekson se pĂ«r tĂ« siguruar riprodhimin meshkujve iu duhet tĂ« gĂ«zojnĂ« numĂ«r dhe pĂ«rqendrim tĂ« lartĂ« spermatozoidesh tĂ« shĂ«ndetshĂ«m: rreth 40 milionĂ«.
âKur kemi ulje tĂ« numrit tĂ« spermatozoideve, atĂ«herĂ« çifti do tĂ« vonojĂ« ose nuk do tĂ« realizojĂ« dot shtatzĂ«ni,â shpjegon andrologu.
Por, përveç numrit dhe dendësisë së lartë që të arrihet një shtatzëni duhet që spermatozoidet të kenë dhe lëvizshmëri.
âMund tĂ« kesh numĂ«r, por jo lĂ«vizshmĂ«ri, atĂ«herĂ« i bie qĂ« spermatozoidi tĂ« mos shkojĂ« drejt vezĂ«s, tĂ« rrijĂ« aty deri sa ta shkatĂ«rrojĂ« organizmiâ, shpjegon andrologu Dani, i cili shton se pĂ«r tĂ« qenĂ« riprodhues njĂ« burri i nevojitet tĂ« ketĂ« nĂ« gjendje lĂ«vizjeje tĂ« paktĂ«n 32% e spermatozoideve.
Dani shton se që një spermatozoid të quhet normal, duhet që mbi 4% e tërësisë së tyre të kenë formë morfologjike normale. Sipas tij, ndër shkaqet kryesore të infertilitetit te meshkujt është varikoçela.
âEnĂ«t e gjakut, pĂ«r njĂ« arsye apo tjetĂ«r, nga dĂ«mtimi i kllapave, do tĂ« sjellĂ« si pasojĂ« pellgĂ«zimin dhe do tĂ« bĂ«jĂ« qĂ« tĂ« rritet temperatura e skrotumit dhe kjo sjell si pasojĂ« atĂ« qĂ« quhet dĂ«mtim i spermatozoideve,â shpjegon andrologu.
Ndër shkaqe të tjera që kanë ndikim në infertilitet ai rreshton mënyrën e jetesës, ushqimin, lëndët toksike që përdoren për rritjen e frutave dhe perimeve si dhe temperatura e ambientit. Sipas mjekut, të tjerë shkaktarë janë edhe lëndët narkotike dhe duhani.
âKemi vĂ«nĂ« re qĂ« shumĂ« veta qĂ« kanĂ« dĂ«mtim tĂ« spermatozoideve janĂ« duhanpirĂ«s dhe me ndĂ«rprerjen e duhanit, pas 3-6 muajsh kemi rezultatâ, shpjegon mĂ« tej doktor Dani.
Sipas mjekëve, djemtë dhe burrat e kanë të vështirë të flasin për jetën dhe organet e tyre seksuale. Mirëpo, së fundmi, kjo situatë ka ndryshuar falë edhe medias në sensibilizim dhe emisione të dedikuara.
âE konsiderojmĂ« sukses sepse jeta seksuale nuk Ă«shtĂ« se mbaron nĂ« njĂ« moshĂ« tĂ« caktuar, ajo mbaron kur tĂ« mbarojĂ« jeta,â thekson andrologu.
Prindërimi dhe kostoja e lartë e shpresës
Pas vitesh tentativĂ« pĂ«r tĂ« pasur fĂ«mijĂ« Erla dhe bashkĂ«shorti iu drejtuan njĂ« klinike private nĂ« TiranĂ« pĂ«r tĂ« nisur fertilizimin âin vitroâ. PĂ«rtej pĂ«rgjigjes sĂ« njĂ« mjekeje se âkurrĂ« nuk do tĂ« bĂ«hej nĂ«nĂ«â, ajo gjeti forcĂ«n pĂ«r tĂ« besuar te procedura.
Procesi kërkoi më tepër kohë se sa kishin menduar: gati pesë vite.
âE kam bĂ«rĂ« disa herĂ« procedurĂ«n dhe nuk mĂ« jepte rezultat. UnĂ« gocĂ«n e kam me âin vitroâ-n e katĂ«rtâ, rrĂ«fen Erla pĂ«rvojĂ«n e saj.
Sot ajo është sërish shtatzënë, por në mënyrë natyrale. Fakt që i ka lumturuar pamasë të dy.
Erla kujton se nĂ« momentin kur lindi vajzĂ«n, mjeku i pati thĂ«nĂ« qĂ« tĂ« mos provonte mĂ« me âin vitroâ pasi do tĂ« kishte mundĂ«si pĂ«r shtatzĂ«ni normale.
Rrugëtim të njëjtë ka pasur edhe Brikena. Pas tri vitesh martesë ajo solli në jetë djalin e saj. Mirëpo më pas e kishte të vështirë të kalonte sërish në shtatzëni të dytë.
Shkak pĂ«r kĂ«tĂ« ishte njĂ« ndĂ«rlikim nĂ« tubat e fallopit, ku vezĂ«t e kanĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« tĂ« kalojnĂ« drejt mitrĂ«s pĂ«r shkak tĂ« njĂ« bllokimi tĂ« tubave. PĂ«r kĂ«tĂ« Brikena iu drejtua procedurĂ«s âin vitroâ pĂ«r tĂ« pasur mundĂ«sinĂ« pĂ«r njĂ« fĂ«mijĂ« tĂ« dytĂ«.
Sot ajo gëzon edhe vajzën e saj, ndërsa gjithë procesi i fertilizimit i zgjati shtatë muaj, duke përfshirë analizat, ekot dhe transfertën e embrionit.
Ajo tregon për Citizens.al se nëse nuk do të kishte rezultuar e suksesshme që në tentativën e parë nuk do ta vijonte më tej, pasi stimulimet dhe mjekimet me hormone kanë efektet e tyre.
âIn vitro e kam bĂ«rĂ« vetĂ«m pĂ«r faktin qĂ« nesĂ«r pasnesĂ«r, kur tĂ« kalonin vitet mos tĂ« thosha pse nuk e provova, tĂ« mos mĂ« ngelej peng,â vijon ajo.
Foto ilustruese, pajisje të fertilizimit in vitro/Ministria e Shëndetësisë.
Pas çdo embrioni, një rrugëtim i lodhshëm emocional
Manjola e kujton si stresuese periudhĂ«n e analizave dhe konsultimeve nĂ« klinikat private pĂ«r procesin âin vitroâ. Ajo thotĂ« se kjo i ndikoi edhe nĂ« sjelljen karshi bashkĂ«shortit.
âKa qenĂ« stresuese dhe kam qenĂ« pak agresive ato kohĂ«. U bĂ«ra keq! Fillova ta pĂ«rjetoj keq dhe ia hidhja fajin bashkĂ«shortitâ, ndan Manjola me Citizens.al
PĂ«r GentjanĂ«n terapia te psikologu filloi paralelisht me nisjen e transfertĂ«s sĂ« dytĂ« tĂ« fertilizimit âin vitroâ.
âE kam vazhduar terapinĂ« edhe pas lindjes. Ky Ă«shtĂ« proces i ndĂ«rlikuar, por asgjĂ« nuk Ă«shtĂ« mĂ« e ndĂ«rlikuar se sa mĂ«mĂ«siaâ, rrĂ«fen Gentjana.
Pyetjes nĂ«se nĂ« tĂ« njĂ«jtin proces ishte edhe partneri i saj, ajoi pĂ«rgjigjet se âata janĂ« tĂ« lirĂ«â.
âPartnerĂ«t mund tĂ« jenĂ« aty tĂ« tĂ« mbĂ«shtesin nĂ« proces, por e gjitha barra fiziologjike Ă«shtĂ« mbi tyâ, vijon mĂ« tej Gentjana.
Sipas psikologes Tana Aliaj, infertiliteti sjell sfida të shumta fizike, emocionale dhe psikologjike te çiftet. Aliaj analizon se në tërësi koncepti i shoqërisë shqiptare për familjen dhe prioriteti që i jepet krijimit të saj nxit ndjesi zhgënjimi dhe humbjeje në çiftet që nuk ia dalin dot.
Sipas saj, gratë ndikohen më shumë në këtë proces.
âKy presion shpesh çon nĂ« izolim emocional dhe vĂ«shtirĂ«si nĂ« ruajtjen e mirĂ«qenies mendore dhe tĂ« marrĂ«dhĂ«nies nĂ« çiftâ, shpjegon mĂ« tej Aliaj.
PĂ«r ErlĂ«n, mospasja e njĂ« fĂ«mije pas tre tentativash tĂ« fertilizimit âin vitroâ solli zhgĂ«njim pas zhgĂ«njimi.
âFillon pastaj njĂ« moment qĂ« fajĂ«son veten. Nuk Ă«shtĂ« se ka pasur ndonjĂ« krisje. Kemi qenĂ« tĂ« dy sĂ« bashku duke i dhĂ«nĂ« kurajĂ« njĂ«ri-tjetrit dhe duke vazhduar akoma, duke kĂ«mbĂ«ngulurâ, tregon ajo.
Sipas psikologes Aliaj, edhe burrat edhe gratë pësojnë dhimbje e trishtim kur secili prej tyre mëson se është infertil. Mirëpo, ndjenja e fajit dhe vetmisë dominon më shumë te gratë, sidomos në realitetin shqiptar.
âAto shpesh ndihen si âtĂ« paplotaâ pĂ«r shkak tĂ« perceptimit tĂ« rrĂ«njosur se tĂ« qenit grua lidhet automatikisht me tĂ« qenit nĂ«nĂ«. Madje, ndjenja e fajit shkon pĂ«rtej vetes dhe lidhet me pritshmĂ«ritĂ« familjare pĂ«r âtâu bĂ«rĂ« nĂ«nĂ« pĂ«r prindĂ«ritâ apo pĂ«r tĂ« pĂ«rmbushur rolin qĂ« shoqĂ«ria i ka pĂ«rcaktuarâ.
Aliaj thekson se ka një presion të shtuar mbi çiftet infertilë, lidhur kjo edhe me strukturat familjare tradicionale.
âKy presion i jashtĂ«m forcon ndjesinĂ« se vlera e çiftit matet me aftĂ«sinĂ« pĂ«r tĂ« lindur fĂ«mijĂ«, duke e lĂ«nĂ« pak hapĂ«sirĂ« pĂ«r kuptim dhe mirĂ«kuptim,â thekson psikologia.
NĂ« studime tĂ« ndryshme çiftet nĂ« pritje e kanĂ« vlerĂ«suar ankthin e fertilizimit âin vitroâ si mĂ« tĂ« madh se çdo ngjarje tjetĂ«r tĂ« jetĂ«s sĂ« tyre.Â
âNdonĂ«se zhvillimi i teknikave alternative ka ofruar shpresĂ« pĂ«r çiftet qĂ« pĂ«rballen me infertilitetin Ă«shtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« tejkalohen barrierat psikologjike dhe normat kulturoreâ, pĂ«rfundon Aliaj.
Kosto tĂ« larta financiare, ende pak besim te âpublikjaâ
Kostot e larta financiare dhe pamundësia ekonomike e shtynë Manjolën të shkonte jashtë shtetit, me shpresën se do të përfitonte nga programet sociale atje.
Për Gentjanën nuk ka një përgjigje të saktë të vlerës totale, pasi gjithë procesi ka qenë i fragmentarizuar në periudha të ndryshme.
âRreth 2,500 euro âin vitroâ dhe nja 500 euro ilaçe. Pastaj pĂ«r çdo transfertĂ« diku te 1,000 euro,â tregon Gentjana.
Mirëpo, ajo kujton se për 14 injeksionet që ia bëri vetes për të përgatitur vezën për procesin e fertilizimit, iu desh të shkonte në Prishtinë, për shkak të kostos së përgjysmuar.
âTĂ« nesĂ«mem i kemi hipur makinĂ«s, shkuam nĂ« PrishtinĂ« me firgorifer me vete. Diferenca ishte 500 euro deri nĂ« 1 mijĂ« euroâ, rrĂ«fen Gentjana.
âNĂ«se dua edhe sot tĂ« provoj pĂ«r njĂ« fĂ«mijĂ« tĂ« dytĂ«, kam embrione nĂ« ngrirje dhe mund tĂ« shkoj ta bĂ«j sĂ«rish procesinâ, shton ajo, duke theksuar edhe kostot e analizave tĂ« herĂ«pashershme pĂ«r tĂ« gjithĂ« procesin.
Nga ana tjetër, Brikena tregon për një kosto rreth 8,000 euro.
âNga fillimi, analizat e mia, tĂ« bashkĂ«shortit, pagesĂ«n qĂ« ishte 3,000 euro dhe âin vitroâ, embrionet, vizitat, ekot e njĂ«pasnjĂ«shme,â rendit ajo nĂ« llogaritjen totale.
Kostoja më e lartë është paguar nga Erla, për shkak se ajo dhe bashkëshorti provuan katër herë. Sipas saj kostoja ka shkuar në 80,000 euro.
âSâdo ta besosh, por ka shkuar⊠ka shkuar kaq sepse mjekimet dhe stimulimet janĂ« tĂ« shtrenjta, edhe procedura kushton, analizat pĂ«rsĂ«ri kushtojnĂ«â, na tregon Erla.
Spitali Obstretik-Gjinekologjik âKoço Gliozheniâ/Ministria e ShĂ«ndetĂ«sisĂ«.
NĂ« shkurt tĂ« vitit 2024, shĂ«rbimi i fertilizimit âin vitroâ nisi nĂ« sistemin shĂ«ndetĂ«sor publik, pranĂ« Spitalit Universitar ObstetrikĂ« Gjinekologjik âKoço Gliozheniâ. PavarĂ«sisht se laboratori pĂ«r fertilizimin u ndĂ«rtua nĂ« kĂ«tĂ« institucion prej vitit 2013, financuar nga Bashkimi Evropian me rreth 250 mijĂ« euro dhe trajnim tĂ« mjekĂ«ve jashtĂ« vendit, kjo sallĂ« nuk u hap kurrĂ« pĂ«r 11 vite.
Sipas tĂ« dhĂ«nave nga spitali âKoço Gliozheniâ prej nisjes sĂ« shĂ«rbimit ka pasur shumĂ« kĂ«rkesa nga çiftet shqiptare.
âNĂ« vitin 2024 ka pasur 73 aplikime, ndĂ«rsa pĂ«r vitin 2025 deri mĂ« tani janĂ« 117 aplikimeâ, thuhet nĂ« pĂ«rgjigjen zyrtare pĂ«r Citizens.al nga spitali obstetrikĂ«-gjinekologjik.
Megjithatë, ky proces është përzgjedhës. Sipas formularëve që plotësohen nga çiftet që nisin këtë procedurë, mosha e grave që pranohen për të kryer teknikat e FIV-ICSI (fertilizimi in vitro dhe Injektimi Intracitoplazmatik i Spermatozoidit) nuk duhet të kalojë 42 vjeç për gratë që kanë cikël menstrual të rregullt.
Sipas spitalit âKoço Gliozheniâ, nĂ« vitin 2024, nga 73 aplikime janĂ« pranuar 30 dhe nga 117 aplikime deri mĂ« tani nĂ« 2025-Ă«n janĂ« pranuar 53 çifte qĂ« plotĂ«sojnĂ« kriteret.
NĂ« vitin 2024 ka pasur 9 rezultate pozitive, ndĂ«rsa nĂ« vitin 2025 (deri mĂ« tani) janĂ« 12 rezultate pozitive. Por nga tĂ« gjitha kĂ«to vetĂ«m dy lindje tĂ« shĂ«ndetshme janĂ« shĂ«nuar nĂ« spitalin âKoço Gliozheniâ pĂ«rmes fertilizimit âin vitroâ.
Andrologu Dani shpjegon se përse rezultatet pozitive nuk përkthehen në lindje. Ai thotë se mund të ndodhë që të jetë kryer me sukses transferta e vezëve të pllenuara në uterus, por më pas ajo të mos zhvillohet më tej.
MegjithatĂ«, Erla dhe Brikena, tĂ« dyja pjesĂ« e administratĂ«s publike rrĂ«fejnĂ« se edhe nĂ«se do tâiu jepej mundĂ«sia pĂ«r ta kryer procesin nĂ« shtet, sĂ«rish do tĂ« zgjidhnin ta merrnin kĂ«tĂ« shĂ«rbim nĂ« privat.
âKam besim te mjeku qĂ« jam dhe nuk do ta ndĂ«rroja. Kam ndĂ«rruar disa mjekĂ« dhe te ky kam gjetur besimâ, rrĂ«fen Erla.
âNe qĂ« punojmĂ« nĂ« shtet shkojmĂ« tĂ« privati mbarojmĂ« punĂ«. PunojmĂ« vetĂ« aty dhe na sorollasin, jo mĂ« njĂ« qytetar i thjeshtĂ« qĂ« nuk di ku tĂ« shkojĂ«â, shprehet me mosbesim Brikena.
Projektligji âPĂ«r shĂ«ndetin seksual dhe riprodhuesâ ende nĂ« rishqyrtim nga ekspertĂ«t
âMe buxhetin e vitit tĂ« ardhshĂ«m, rreth 150 çifte tĂ« reja do tĂ« mbĂ«shteten pĂ«r tĂ« realizuar Ă«ndrrĂ«n e tyre pĂ«r tĂ« krijuar familjeâ, u shpreh ministrja e ShĂ«ndetĂ«sisĂ« dhe Mbrojtjes Sociale, Albana Koçiu nĂ« dhjetor tĂ« 2024, duke u shprehur se ky shĂ«rbim brenda 2025-Ă«s do tĂ« ofrohet edhe nĂ« Maternitetin âMbretĂ«resha GeraldinĂ«â.
MirĂ«po, nĂ« aspekt ligjor fertilizimi âin vitroâ u soll sĂ«rish nĂ« vĂ«mendje pĂ«rmes projektligjit âPĂ«r shĂ«ndetin riprodhues dhe atĂ« seksualâ qĂ« synon tĂ« garantojĂ« tĂ« drejta seksuale dhe riprodhuese pĂ«r qytetarĂ«t. NĂ« kĂ«tĂ« projektligj nuk pĂ«rcaktohet qartĂ« se si do tĂ« mbĂ«shteten çiftet qĂ« nuk munden dot tĂ« bĂ«jnĂ« fĂ«mijĂ«.
âProjektligji Ă«shtĂ« tĂ«rhequr nga ministria, pas konsultimeve publike qĂ« ato patĂ«n nĂ« faqen e tyre online dhe qĂ« nga ai moment, nuk ka mĂ« asnjĂ« reagimâ, tha pĂ«r Citizens.al Zheni Gjergji, kryetare e Komisionit tĂ« ShĂ«ndetĂ«sisĂ«.
Sipas deputetes Gjergji, ky projektligj nuk kishte asnjĂ« paketĂ« sociale tĂ« parashtruar pĂ«r gratĂ« nĂ« nevojĂ« dhe qĂ« nuk kanĂ« mundĂ«si ekonomike tĂ« kryejnĂ« fertilizimin âin vitroâ.
âNuk ishte parashikuar asgjĂ«, as nuk e citonte qĂ« do tĂ« ishte nĂ« institucionet publike, por thoshte nĂ« institucionet publike dhe jopublike. Nuk Ă«shtĂ« se ishte prioritet publiku. Por ishte publike dhe privateâ, argumenton deputetja Gjergji.
Sipas Gjergjit, Shqipëria nuk ka ende një regjistër kombëtar të infertilitetit, duke mos pasur mundësi kësisoj të hartohen politika të duhura shtetërore.
*Emrat janë ndërruar për të ruajtur privatësinë e zonjave që besuan të rrëfejnë historinë e tyre për Citizens.al
Oborri i shtĂ«pisĂ« sĂ« Jetmira Kajoshit nĂ« Shtoj tĂ« Ri u mbush me gra e vajza qĂ« kishin ardhur pĂ«r tâu njohur me ShkodrĂ«n pĂ«rmes duarve tĂ« njĂ« artizaneje.
Në katin e parë të shtëpisë së saj, Jetmira ka ngritur një punishte për prodhimin e sapunëve nga bimët vendase si livanda, sherebela apo çaji i malit.
Dhjetë vite më parë, ideja për të prodhuar sapunë dukej e largët. Sot, ajo është shembull i qëndrueshmërisë, kurajës dhe formalizimit të punës në tregun vendas.
âNĂ« fillim askush nuk besonte qĂ« sapuni bĂ«hej kĂ«tu. Me kalimin e kohĂ«s produkti u pĂ«rqafua,â rrĂ«fen Jetmira pĂ«r Citizens.al.
Të bësh biznes në Shqipëri nuk është e lehtë, sidomos për gratë që ndeshen me mosbesim dhe pengesa administrative që nga dita e parë.
âPubliciteti bĂ«het bukur, por realiteti Ă«shtĂ« ndryshe,â thotĂ« ajo duke treguar vĂ«shtirĂ«sitĂ« qĂ« haste pĂ«r tĂ« bindur klientĂ«t pĂ«r produktin vendas.
Sot Jetmira administron punishten vetë. Në periudha sezoni punëson gra të tjera nga komuniteti për mbledhjen e bimëve dhe përgatitjen e sapunëve artizanalë.
Në dallim nga nismat e tjera, Jetmira e formalizoi biznesin që në fillim, edhe pse nuk kishte më shumë se 100 sapunë në magazinë.
âE hapa NIPT-in pa ditur si do shkonte. Por ka qenĂ« vendimi mĂ« i mirĂ« qĂ« kam marrĂ«,â kujton ajo me bindje.
Sot, sapunët e saj shiten si suvenire shqiptare në dyqane artizanale dhe në aeroportin e Rinasit, duke mbartur aromën dhe identitetin e Shtojit të Ri.
Pasdite në Shirokë me peshkatarët e liqenit
Në të njëjtën ditë, pak kilometra larg, Agim Kallmi përgatitej të nisej me varkë në liqenin e Shkodrës. Ai është një prej peshkatarëve të fundit të zonës.
Për 35 vite, Agimi ka dalë çdo ditë në liqen për të peshkuar. Sot, më shumë sesa punë, e quan këtë një mënyrë jetese.
âKam peshkuar me vĂ«llain pastaj dhe me nusen, por kemi punuar mirĂ«,â thotĂ« ai teksa shtyn varkĂ«n nĂ« ujĂ«.
Sipas Agimit, liqeni ka shumë specie, por peshkimi është përqendruar te krapi i madh, që kalon pesë kilogramët.
Dita për të nis në orën katër të mëngjesit dhe përfundon pas perëndimit. Ai thotë se të rinjtë nuk duan më të futen në varkë, e cila mbart dhe rreziqe. Këtu merr për shembull të birin.
âMĂ« mirĂ« thotĂ« rri kamerier se tĂ« rrezikoj nĂ« liqen,â tregon Agimi i mĂ«suar me motin e paparashikueshĂ«m.
Fuqizimi i gruas përmes turizmit
Jetmira dhe Agimi ishin pjesë e një turi të organizuar nga UN Women Albania, që synon të fuqizojë gratë përmes përfshirjes në turizëm të qëndrueshëm dhe gjithëpërfshirës.
Sipas Irena Shtrazës, drejtuese e projektit, turizmi është një mundësi e artë për të përparuar barazinë gjinore dhe për të ndërtuar ekonomi lokale të qëndrueshme.
âKjo nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m tendencĂ«, Ă«shtĂ« njĂ« mundĂ«si reale pĂ«r zhvillim tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m dhe gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«s,â u shpreh ajo pĂ«r Citizens.al.
Në guidë përfshihen gra nga zona të ndryshme, që ofrojnë përvoja të ndryshme: hiking, artizanat, kulinari, peshkim, apo kundrim shpendësh.
Sipas Irenës, 82% e vendimeve për udhëtime në botë merren nga gratë dhe deri më 2028, ato do të kontrollojnë 75% të shpenzimeve për pushime.
â52% e grave nĂ« botĂ« kanĂ« udhĂ«tuar solo me prirjen pĂ«r destinacione tĂ« sigurta, fuqizuese dhe autentike nga ana kulturore,â shton ajo.
Industria turistike po përshtatet: gjithnjë e më shumë produkte dhe shërbime po krijohen për gratë që udhëtojnë vetëm, me fëmijë, apo për të takuar komunitete të tjera grash.
Kjo po nxit nevojën për një turizëm që ofron edhe përvoja njerëzore që nxisin ndërveprimin me komunitetet lokale.
Rreth 80 ish-punonjĂ«s tĂ« radiotelevizionit âOraâ pretendojnĂ« se nuk u janĂ« paguar kontributet shĂ«ndetĂ«sore dhe shoqĂ«rore tĂ« tre viteve tĂ« fundit.
Sipas tyre, pagesat mujore u janë shlyer rregullisht dhe emrat janë deklaruar në sistemin tatimor, por kontributet nuk figurojnë të paguara.
Shqetësimi për kontributet u bë publik nga Asociacioni i Gazetarëve të Shqipërisë (AGSH), që kërkoi publikisht hetim administrativ mbi këto shkelje nga Inspektorati Shtetëror i Punës.
AGSH deklaroi se largimi i këtij grupi punonjësish është kryer në shkelje të Kodit të Punës, pa ndjekur procedurat ligjore për pushim kolektiv.
AGSH thekson se pavarësisht statusit juridik apo pronësisë, mediat janë pjesë e interesit publik dhe duhet të funksionojnë sipas standardeve të shtetit të së drejtës.
â[âŠ] tĂ« drejtat e gazetarĂ«ve dhe punonjĂ«sve tĂ« medias janĂ« tĂ« pandashme nga standardet themelore tĂ« tĂ« drejtave tĂ« njeriut dhe lirisĂ« sĂ« shprehjes,â thuhet nĂ« deklaratĂ«.
Asociacioni i kërkon Ministrisë së Financave dhe Drejtorisë Tatimore të realizojnë një audit të plotë mbi pagesat dhe kontributet e prapambetura të punonjësve.
Po ashtu, kërkohet që punonjësit të përfshihen si kreditorë të privilegjuar në çdo procedurë falimentimi që mund të zhvillohet ndaj televizionit.
Menaxhimi i dĂ«shtuar nga AAPSKÂ
Televizioni âOraâ ka qenĂ« nĂ« pronĂ«si tĂ« sipĂ«rmarrĂ«sit Ylli Ndroqi, por prej vitit 2020 administrohet nga shteti pĂ«rmes AgjencisĂ« sĂ« Pasurive tĂ« Sekuestruara dhe Konfiskuara.
Sekuestrimi u vendos nga SPAK, pasi dyshon se Ndroqi është përfshirë në veprimtari kriminale me pasuri të pajustifikuara në Shqipëri, Itali dhe Turqi.
Sipas vendimit tĂ« GjykatĂ«s sĂ« Posaçme Nr.16, datĂ« 1.08.2020, Ndroqit i janĂ« sekuestruar 26 pasuri, pĂ«rfshirĂ« televizionet âOra Newsâ dhe âChannel Oneâ.
SPAK pati deklaruar se pasuritë e Ndroqit dhe të familjarëve të tij nuk justifikohen dhe dyshohet se janë përfituar nga aktiviteti kriminal në disa shtete.
Nga mungesa e rampave e deri te kostot e larta tĂ« transportit, jeta nĂ« TiranĂ« pĂ«r personat me aftĂ«si tĂ« kufizuara mbetet sfiduese. Por njĂ« projekt pilot i zbatuar nga Fondacioni âSĂ« Bashkuâ, me mbĂ«shtetjen e UNDP-sĂ« dhe financim nga qeveria zvicerane, ka sjellĂ« pĂ«r 10 muaj njĂ« ndryshim tĂ« ndjeshĂ«m nĂ« jetĂ«n e disa qytetarĂ«ve pĂ«rmes ndihmĂ«sit personal.
Për Kristiana Lee, një grua me aftësi të kufizuar, lëvizja e pavarur në Tiranë është sprovë e vazhdueshme nëse nuk shoqërohet nga familjarë. Infrastruktura e dobët, mungesa e rampave dhe përballja me shkallë janë mundim i përditshëm për të.
 âDy herĂ« qĂ« kam provuar tĂ« dal vetĂ«m, jam detyruar tĂ« eci nĂ« rrugĂ«n e makinave, njĂ« rrezik i madh pĂ«r mua,â thotĂ« ajo.
Kristiana është e punësuar dhe nënë e një djali. Bashkëshorti e ndihmon në përkujdesjen e tij, prandaj nuk mundet ta shoqërojë kudo. Vajtja dhe ardhja nga puna është mundimi më i madh për Kristianën, e cila tregon se shpesh lëviz me taksi dhe kjo i merr një pjesë të konsiderueshme nga paga.
E njëjta situatë paraqitet edhe për Ervisa Kukën, një vajzë me aftësi të kufizuara në shikim, e cila nuk e gëzon plotësisht pavarësinë në lëvizje për shkak të kostos së lartë që i kërkon transporti me taksi.
Ajo tregon se vajtja dhe kthimi nga puna është një stres për të pasi shërbimi taksi i kushton shtrenjtë.
âMarr taksi kur kam mundĂ«si ekonomike, por prapĂ« para punĂ«s sime bĂ«het keq, parkingu plot, taksisti nuk ndalon ku dua dhe mĂ« duhet tĂ« kĂ«rkoj prapĂ« ndihmĂ«,â tregon Ervisa.
Një ndihmës që nuk është familjar
Projekti pilot i pĂ«rbashkĂ«t i OKB-sĂ« âAskush tĂ« mos mbetet pasâ u dha mundĂ«sinĂ« Kristianas, ErvisĂ«s dhe disa tĂ« tjerĂ«ve qĂ« pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« tĂ« kenĂ« ndihmĂ«s personal dhe jo familjar. Kjo pĂ«rkthehet nĂ« pavarĂ«si e mirĂ«filltĂ« dhe njĂ« jetĂ« mĂ« e denjĂ«.
Vajtja në punë, në institucione, apo banka u bë më e lehtë me ndihmës personal për Kristianën, e cila vlerëson faktin se me një ndihmës përditshmëria e saj nuk diktohet nga familja.
âPjesa mĂ« me vlerĂ« Ă«shtĂ« se ti i jep komandĂ« jetĂ«s sende, ke pavarĂ«sinĂ« tĂ«nde, qĂ« fatkeqĂ«sisht e kam tĂ« limituar nga ana fizike,â tregoi Kristiana pĂ«rvojĂ«n me asistentin e saj, Ervinin.
PĂ«r ErvisĂ«n, asistenti personal pĂ«rfaqĂ«son mĂ« shumĂ« se njĂ« lehtĂ«sim apo ndihmĂ« praktike â ai Ă«shtĂ« burim qetĂ«sie dhe besimi. â
Sipas Suela LalĂ«s, drejtuese e Fondacionit âSĂ« bashkuâ, asistenca personale Ă«shtĂ« themelore pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar jetĂ« tĂ« qĂ«ndrueshme pĂ«r personat me aftĂ«si tĂ« kufizuara.
Ajo mund të jetë zgjidhje për prindërit e fëmijëve me aftësi të kufizuara, të cilëve u mundon pyetja se çfarë do të ndodhë me fëmijët e tyre kur ata të mos jenë më.
âAta qĂ« kanĂ« prindĂ«rit tĂ« moshuar, ose nuk kanĂ« mbĂ«shtetje tĂ« madhe [familjare], me gjasa janĂ« mĂ« tĂ« izoluar nĂ« shoqĂ«ri, nuk janĂ« kĂ«tu mes neshâ, u shpreh Lala.
Ligji shqiptar e njeh këtë shërbim, por pagesat e ulëta nuk e bëjnë atë të qëndrueshëm.
âKjo nuk lejon qĂ« realisht dikush tĂ« punĂ«sojĂ« dikĂ« nĂ« tregun e hapur tĂ« punĂ«s dhe tĂ« ketĂ« vĂ«rtetĂ« pĂ«rfitime tĂ« asistencĂ«s personale nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« kryejnĂ« aktivitetet e pĂ«rditshme,â shpjegoi Suela.
Entela Lako nga UNDP theksoi se qasja gjithëpërfshirëse e ndjekur nga projekti mund të shërbejë si model për politika publike.
âProjekti ndihmon pĂ«r ta bĂ«rĂ« kĂ«tĂ« problem mĂ« tĂ« dukshĂ«m, pĂ«r tĂ« nxitur diskutimin, analizĂ«n dhe pĂ«r tĂ« sjellĂ« modele konkrete,â u shpreh Entela.
Ligji ekziston, por mungon zbatimi
Xhilda Papajani, përfaqësuese e Ministrisë së Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale, pranoi gjatë një takimi me komunitetin se Shqipëria ende nuk ka përmbushur angazhimet që dalin nga Konventa për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara.
Sipas saj, nuk mund të vazhdohet me reformat e kërkuara nga procesi i integrimit në BE nëse nuk mundësohet shërbimi i ndihmësit personal.
âKy Ă«shtĂ« njĂ« shĂ«rbim kyç pĂ«r deinstitucionalizimin,â shpjegoi Xhilda, e cila tha se asistenti personal do tĂ« nisĂ« tĂ« mundĂ«sohet fillimisht pĂ«r fĂ«mijĂ«t dhe tĂ« rinjtĂ« me aftĂ«si tĂ« kufizuara.
Pozicioni i asistentit personal synon të lejojë që personat me aftësi të kufizuara të jetojnë të pavarur në shtëpitë e tyre, pa mbështetjen e përhershme të prindërve.
Mimoza Bendo, nënë e një djali me autizëm, mori pjesë në projektin pilot si asistente personale për një grua me probleme në shikim. Ajo tregoi se ishte hera e parë që përkujdesi i saj shtrihej përtej familjes.
âFillimi nuk ka qenĂ« i lehtĂ«, por sot jemi dy mikesha tĂ« mira,â tregon Mimoza, sĂ« cilĂ«s iu desh tĂ« mĂ«sonte aspekte tĂ« tjera tĂ« kujdesit, pavarĂ«sisht se pĂ«r 15 vite Ă«shtĂ« kujdesur pĂ«r djalin e saj.
Orari fleksibël dhe mbulimi i sigurimeve e bënë këtë punë të përballueshme për të. Ajo thotë se një projekt i tillë duhet të jetë i përhershëm.
âAftĂ«sia e kufizuar nuk zgjat 10 muaj. Ajo Ă«shtĂ« pĂ«rjetĂ«, ndaj edhe shĂ«rbimi duhet tĂ« jetĂ« i vazhdueshĂ«m,â thekson ajo.
Afërdita Seiti, nënë e Erjonës, një vajzë me aftësi të kufizuara në intelekt dhe lëvizje, njëkohësisht aktiviste për të drejtat e personave me aftësi të kufizuara, rrëfeu se për vite me radhë, ajo dhe bashkëshorti kanë punuar me sakrifica për të mos e lënë vajzën pa mbështetjen e duhur.
Megjithatë ajo theksoi se askush nuk mund të zëvendësojë terapinë dhe ndihmën profesionale.
Erjona, falĂ« ndihmĂ«sit personal, rifitoi rutinĂ«n e saj. âNgrihej vetĂ«, hapte derĂ«n kur vinte ndihmĂ«si, dilte pĂ«r kafe, pĂ«r aktivitete. Ishte mĂ« e gĂ«zuar, mĂ« aktive,â tregon AfĂ«rdita.
Ligji shqiptar (93/2014 âPĂ«r pĂ«rfshirjen dhe aksesueshmĂ«rinĂ« e personave me aftĂ«si tĂ« kufizuarâ) parashikon qĂ« personat me aftĂ«si tĂ« kufizuara mund tĂ« kenĂ« akses nĂ« ndihmĂ«s personal pĂ«r tĂ« jetuar nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pavarur. Por zbatimi ka qenĂ« i pjesshĂ«m.
Pagesat e ndihmĂ«sit personal janĂ« tĂ« ulĂ«ta krahasuar me nevojat â nga 8 000 deri nĂ« 13 000 lekĂ« â dhe nuk njihen vitet e punĂ«s pĂ«r shumicĂ«n e kategorive.
Xhilda Papajani, nga Ministria e ShĂ«ndetĂ«sisĂ«, pranoi se sistemi aktual i sigurimeve Ă«shtĂ« i mangĂ«t nĂ« kĂ«tĂ« pjesĂ«: âVitet e punĂ«s njihen vetĂ«m pĂ«r personat tetraplegjikĂ« dhe paraplegjikĂ«.â
Shqipëria është renditur në nivelin e tretë nga pesë kategoritë e indeksit vjetor të Konfederatës Ndërkombëtare të Sindikatave (ITUC), që mat shkeljet e të drejtave të punëtorëve në mbarë botën. Sipas raportit të publikuar së fundmi, vendi ynë vijon të jetë pjesë e shteteve ku shkeljet e të drejtave të punëtorëve janë të vazhdueshme.
Indeksi i ITUC vlerĂ«son 151 vende duke pĂ«rdorur 87 tregues tĂ« bazuar nĂ« standardet e Kombeve tĂ« Bashkuara dhe traktatet ndĂ«rkombĂ«tare. Ai i ndan vendet nĂ« pesĂ« kategori, ku kategoria e pestĂ« pĂ«rshkruhet me situatĂ«n mĂ« tĂ« keqe â pĂ«r vendet ku nuk ka asnjĂ« garanci ligjore pĂ«r tĂ« drejtat e punĂ«torĂ«ve â ndĂ«rsa kategoria e parĂ« pĂ«rfshin vendet me shkelje sporadike.
Shqipëria mbetet në nivelin e tretë, duke u pozicionuar si një vend ku shkeljet ndodhin rregullisht.
Raporti thekson njĂ« pĂ«rkeqĂ«sim tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« tĂ« drejtave tĂ« punĂ«torĂ«ve nĂ« mbarĂ« botĂ«n, me mĂ« shumĂ« se njĂ« nĂ« tre vende qĂ« klasifikohen nĂ« nivelin mĂ« tĂ« ulĂ«t tĂ« mundshĂ«m â pa garanci pĂ«r tĂ« drejtat e punĂ«torĂ«ve.
Në Evropë, vetëm 7 vende kanë arritur të ruajnë vlerësimin më të lartë, përballë 18 vendeve që ishte në vitin 2014.
âKy trend i tmerrshĂ«m nĂ«nvizon ashpĂ«rsinĂ« e sulmit tĂ« vazhdueshĂ«m nga qeveritĂ« dhe korporatat mbi tĂ« drejtat dhe liritĂ« themelore tĂ« punĂ«s gjatĂ« dekadĂ«s sĂ« fundit,â thuhet nĂ« raport.
NdĂ«rkohĂ«, raporti pĂ«rmend se nĂ« ShqipĂ«ri dhe disa vende tĂ« tjera si Hungaria, Moldavia, Mali i Zi dhe MbretĂ«ria e Bashkuar, qeveritĂ« kanĂ« abuzuar me pushtetin ligjor duke e zgjeruar nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« tepĂ«rt pĂ«rkufizimin e âshĂ«rbimeve thelbĂ«soreâ, pĂ«r tĂ« kufizuar tĂ« drejtĂ«n e grevĂ«s.
Renditja e Shqipërisë në nivelin e tretë nga pesë në total.
Sipas raportit shkeljet e të drejtës së punëtorëve për grevë mbetën në nivelin më të lartë globalisht që nga fillimi i Indeksit në vitin 2014.
âNĂ« vitin 2025, grevat u kufizuan ose u ndaluan nĂ« 131 vende (87%), tĂ« pandryshuara nga viti 2024 dhe nga 63% nĂ« vitin 2014â.
Kjo shtypje, sipas raportit, ndodh në një kohë kur greva si e drejtë është njohur nga Konventa 87 e Organizatës Ndërkombëtare të Punës (ILO), e ratifikuar nga 158 prej 187 shteteve anëtare të saj.
Raporti citon gjithashtu pĂ«rpjekjet sistematike tĂ« disa kompanive nĂ« EvropĂ« pĂ«r tĂ« minuar aktivitetin sindikal, ndĂ«rsa nĂ« disa vende Ă«shtĂ« vĂ«rejtur krijimi i tĂ« ashtuquajturave âsindikata tĂ« verdhaâ, tĂ« kontrolluara nga punĂ«dhĂ«nĂ«sit, qĂ« zbehin rolin e mbrojtjes sĂ« tĂ« drejtave tĂ« punonjĂ«sve.
Në renditjen globale, 10 vendet me situatën më të keqe për të drejtat e punëtorëve përfshijnë Bangladeshin, Bjellorusinë, Ekuadorin, Egjiptin, Eswatinin (Afrikë), Mianmarin, Nigerinë, Filipinet, Tunizinë dhe Turqinë.
Në vitin 2025, ndalimi ose kufizimi i grevave u evidentua në 131 vende (87%), një shifër që ka mbetur e pandryshuar nga viti i kaluar, por përbën një rritje të madhe krahasuar me vitin 2014, kur kjo ndodhte në 63% të vendeve.
Raste konkrete përmenden edhe në Belgjikë dhe Zvicër, ku sindikalistë u arrestuan apo u gjobitën për pjesëmarrje në greva, duke përforcuar prirjen e frikësimit dhe shtypjes së të drejtës së organizimit sindikal.
Paraditen e së mërkurës, Suela Lala, aktiviste për të drejtat e personave me aftësi të kufizuara, qëndronte në pritje, krah babait të saj, pranë Piramidës së rikonstruktuar të Tiranës. Objekt i investuar me miliona euro, simbol i transformimit urban, por që për Suelën mbetet strukturë e pakonceptuar si duhet në funksion: një simbol përjashtimi.
Vapa e nisur rishtazi nĂ« TiranĂ« nuk e pengoi SuelĂ«n tâi qĂ«ndronte premtimit pĂ«r tĂ« pĂ«rshkuar sĂ« bashku me tĂ« atin godinĂ«n e PiramidĂ«s sĂ« TiranĂ«s, e cila iu rikthye kryeqytetit dy vite mĂ« parĂ«, pasi qĂ«ndroi e rrethuar pĂ«r tre vite tĂ« tjera rresht nĂ«n njĂ« projekt rikonstruksioni.
Në ndryshim nga unë, për Suelën, një qytetare me aftësi të kufizuar në lëvizje, të shkosh te Piramida dhe ta vizitosh atë cep më cep, është një sfidë, e cila kryhet me vështirësi edhe nga shoqëruesi i saj: babai.
Barrierat u vunë re që në hyrjen ballore të saj, ku pritëse ishin shkallët. Asnjë sinjalistikë nuk është e dukshme që të tregojë se ku është infrastruktura që lejon hyrjen për personat me aftësi të kufizuara, ndaj për këtë arsye duhet që të ecësh rreth e qark për të venë re dy hyrje anësore ku relievi është i tillë që mundëson kalimin e karrocës.
âNga mĂ«nyra se si Ă«shtĂ« konceptuar Ă«shtĂ« objekt âpar exellenceâ i pĂ«rjashtimit tĂ« personave me aftĂ«si tĂ« kufizuara. Ne arritĂ«m tĂ« futemi deri kĂ«tu nĂ«pĂ«rmjet njĂ« hyrjeje anĂ«sore, e cila nuk ishte shumĂ« e thjeshtĂ«. ShumĂ« labirinth rampat, pa sinjalistikĂ« tĂ« caktuar dhe kuptohet jo nĂ« çdo mjedis ti ke aksesâ, rrĂ«fen Suela pĂ«r Citizens.al
PĂ«r SuelĂ«n mungesa e aksesit nĂ« hyrjen kryesore tĂ« piramidĂ«s, por vetĂ«m nĂ« ato anĂ«sore Ă«shtĂ« njĂ« formĂ« pĂ«rjashtimi, veçimi dhe mĂ«nyrĂ« pĂ«r âtĂ« zvogĂ«luar njerĂ«zitâ.
âPiramida Ă«shtĂ« objekt simbol i pĂ«rjashtimit, jo i gjithĂ«pĂ«rfshirjes dhe i bashkimit. Do duhet tĂ« kishte sjellĂ« kĂ«tĂ« model nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« thyente edhe idenĂ« pĂ«rse Ă«shtĂ« ndĂ«rtuar, atĂ« kultin e individit dhe mbivlerĂ«simit tĂ« njĂ« njeriu pĂ«rtej tĂ« gjithĂ«veâ, shprehet Suela.
Dy hyrjet anësore të krijuara për personat me aftësi të kufizuara nuk kanë mbajtëse anësore, duke e bërë lëvizjen e pavarur për personat me aftësi të kufizuar të pamundur.
âEdhe nĂ«se kishte rampa nuk kishte parmakĂ« pĂ«r rampat nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« ti tĂ« lĂ«vizĂ«sh nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« sigurt. NĂ« hyrje pĂ«r shembull, pjesa ku ti kaloje ishte e pjerrĂ«t dhe Ă«shtĂ« e rrezikshmeâ, ndan Suela nga pĂ«rvoja e saj.
Në brendësi të piramidës ka dy rampa, mirëpo të duhet të përshkosh në mënyrë gjarpëroshe rreth e përqark kubat e vendosur brenda, vështirësuar kjo edhe nga mungesa e sinjalistikës për personat me aftësi të kufizuara.
Godina ka edhe dy ashensorë, të cilët sikurse edhe tualetet funksionojnë me kartë dhe kod, ndaj për këtë duhet të vësh re punonjësit aty pranë.
Mirëpo, edhe nëse ngjitesh me ashensor në katin e fundit, një tjetër shkallë nuk të lejon të lëvrosh për të parë qytetin nga lart.
âNe e pamĂ« qĂ« pĂ«r tĂ« vajtur nĂ« pikĂ«n e vĂ«shtrimit, lart, mund tĂ« merrje ashensorin, ashensori ishte me cip, pra jo i hapur pĂ«r tĂ« gjithĂ« qytetarĂ«t dhe pastaj nuk mund tĂ« zbrisje, kishte shkallĂ« pĂ«r tĂ« arritur atĂ« pikĂ«n e vrojtimitâ, rrĂ«fen Suela.
Suela shoqëruar nga i ati, gjatë vizitës në qendrën e Piramidës/Citizens.al
Kuadër ligjor në letra, por jo në praktikë
Shqipëria ka një kuadër ligjor që detyron ndërtuesit të ndërtojnë në mënyrë gjithëpërfshirëse, duke i bërë godinat të aksesueshme nga të gjithë, fëmijë, të moshuar dhe persona me aftësi të kufizuar.
Sipas ligjit për planifikimin e territorit, të gjitha ndërtesat, hapësirat publike duke përfshirë parqet, sheshet dhe rrugët duhet të jenë të përshtatura për personat me aftësi të kufizuar.
Ndërsa, mes të tjerash thuhet se për ndërtesat e reja apo ato në proces rikonstruksioni është kusht që për të marrë lejen e ndërtimit dhe certifikatën e përdorimit të përshtaten me infrastrukturë për personat me aftësi të kufizuar.
Situata në piramidë sipas Suelës është në shkelje të ligjit.
âTe ndĂ«rtesat edhe tĂ« reja ka shkelje tĂ« dy parashikimeve ligjore, njĂ« qĂ« kĂ«rkon kontrollin pĂ«r aksesueshmĂ«rinĂ« nĂ« momentin e marrjes sĂ« lejes sĂ« ndĂ«rtimit dhe pastaj nĂ« dhĂ«nien e certifikatĂ«s sĂ« pĂ«rdorimit qĂ« duket qĂ« nuk janĂ« respektuarâ, argumenton Suela Lala.
Po ashtu, sipas vendimit të vitit 2015, nr.1074, ndalohet dhënia e financimeve nga ana e shtetit apo enteve publike dhe jopublike/donatorëve për ndërtimin e një vepre që ofron shërbim publik nëse nuk përmbush kërkesat sa i takon aksesueshmërisë për personat me aftësi të kufizuara.
âNuk duhen shpenzuar para publike ose tĂ« donatorĂ«ve pĂ«r objekte tĂ« cilat janĂ« pĂ«rjashtuese nĂ« thelbâ, shton mĂ« tej Suela.
Shqipe Berisha, drejtuese e Qendrës së Piramidës që menaxhon godinën u shpreh për Citizens.al se Piramida ofron qasje për personat me aftësi të kufizuara.
âPĂ«r tĂ« hyrĂ« nĂ« qendĂ«r ka [akses], janĂ« dyert anĂ«sore qĂ« janĂ« pĂ«r personat me aftĂ«si tĂ« kufizuar, qĂ« kanĂ« atĂ« si rrugĂ«. Jo hyrje ballore, por hyrjet anĂ«sore. PĂ«r nĂ« majĂ« tĂ« piramidĂ«s kemi ashensorĂ«, por duhet tĂ« drejtohen me anĂ« tĂ« rojĂ«s qĂ« Ă«shtĂ« te dera, pĂ«r tâju shoqĂ«ruar me ashensorâ, deklaroi Berisha.
NdĂ«rsa pĂ«r mungesĂ«n e sinjalistikĂ«s pĂ«r personat qĂ« nuk shikojnĂ«, ajo pranoi mungesĂ«n e sinjalistikĂ«s, por u shpreh se nuk Ă«shtĂ« personi kompetent pĂ«r tâu pĂ«rgjigjur pasi janĂ« arkitektĂ«t ata qĂ« kanĂ« bĂ«rĂ« planin e ndĂ«rtesĂ«s.
âPĂ«r atĂ« po punojmĂ« tani, po bĂ«het plani i sinjalistikĂ«s tani, sepse Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« baza, tani po bĂ«hen edhe gjĂ«rat qĂ« po mungojnĂ«. Shpresoj ta mbyllim deri brenda verĂ«s planin e sinjalistikĂ«s totaleâ, deklaroi Shqipe Berisha.
Projektin pĂ«r rijetĂ«simin e PiramidĂ«s e ka realizuar studio holandeze MVDRV, e arkitektit Wini Maas, i pĂ«rshkruar si arkitekt i afĂ«rt me qeverinĂ«, i cili ka fituar njĂ« sĂ«rĂ« projektesh publike dhe private nĂ« TiranĂ«, si kulla âDownTown Oneâ, qendrĂ«n Toptani dhe kullĂ«n âTirana Rockâ.Â
Projekti për rijetësimin e Piramidës ka kushtuar 1.6 miliardë lekë, investim i kryer nga Bashkia e Tiranës dhe Fondacioni Shqiptaro-Amerikan për Zhvillim (AADF).
Në një kohë kur shpesh emigrimi shihet si zgjidhje, të rinj si Klajdi dhe Anxhela kanë vendosur të qëndrojnë.
Klajdi Koka nga Peza e TiranĂ«s, me dĂ«shirĂ«n pĂ«r tâiu kthyer rrĂ«njĂ«ve tĂ« familjes, ka vendosur tĂ« kthejĂ« shtĂ«pinĂ« e vjetĂ«r nĂ« bujtinĂ« qĂ« ruan kujtesĂ«n dhe hap dyert pĂ«r tĂ« tjerĂ«t.
Në Hamallaj të Durrësit, Anxhela Meta është frymëzuar nga të afërmit e saj bletarë për të ndërtuar idenë e një sipërmarrjeje sociale që prodhon mjaltë dhe jep mundësi për të rinjtë e zonës.
TĂ« dy janĂ« pjesĂ« e programit âToka JonĂ«â â RipĂ«rdorimi i tokave tĂ« konfiskuara pĂ«r promovimin e bujqĂ«sisĂ« sociale, njĂ« iniciativĂ« pĂ«r ripĂ«rdorimin e tokave tĂ« konfiskuara nĂ« funksion tĂ« bujqĂ«sisĂ« sociale, qĂ« mbĂ«shtetet nga Bashkimi Evropian.
Ajo po zbatohet nga njĂ« tĂ«rĂ«si organizatash tĂ« udhĂ«hequra nga âCoordinamento delle Organizzazioni per il Servizio Volontarioâ (COSV), nĂ« partneritet me Rrjetin Shqiptar pĂ«r Zhvillimin Rural (ANRD) dhe Consorzio Nazionale della Cooperazione di solidarietĂ sociale Gino Matterelli (CGM).
âMendova tĂ« bĂ«j restaurime dhe ta kthej nĂ« shtĂ«pi tĂ« dytĂ« pĂ«r pushime familjare. Aty lindi ideja pĂ«r ta ngritur bujtinĂ« apo agroturizĂ«mâ, tregon Klajdi pĂ«r Citizens.al.
Klajdi Koka gjatë prezantimit të projektit/Citizens.al
âKam parĂ« gjyshin ,nĂ«nĂ«n, prindĂ«rit qĂ« kanĂ« punuar tokĂ«n. Nga njĂ«ra anĂ« mĂ« vjen keq se pĂ«rfitimet e tyre nuk kanĂ« qenĂ« tĂ« mĂ«dhaja. Por fshati ka diçka tĂ« bukur sepse tĂ« lejon tĂ« jetosh nĂ« komunitetâ, thotĂ« Anxhela.
Ajo dëshiron që në të ardhmen të investohet në këtë ide, duke krijuar një sipërmarrje sociale për prodhimin e mjaltit, propolisit dhe dyllit të bletës.
âDua tĂ« pĂ«rfshij edhe tĂ« rinj tĂ« tjerĂ« nga zonaâ, rrĂ«fen Anxhela, ndĂ«rsa shprehet se nuk dĂ«shiron tĂ« largohet nga ShqipĂ«ria, edhe pse vĂ«shtirĂ«sitĂ« janĂ« tĂ« shumta.
Anxhela dhe Klajdi janë në mesin e 15 të rinjve që janë mentoruar nga ANRD për të përmirësuar aftësitë e tyre në krijimin dhe menaxhimin e sipërmarrjeve sociale në bujqësi.
Alba Tema, oficere projekti pranë ANRD-së tregoi se qëllimi kryesor i projektit ishte mbështetja e të rinjve dhe përfshirja e tyre në sipërmarrjet sociale në sektorin e bujqësisë.
âĂshtĂ« qasje e re e sipĂ«rmarrjes sociale bujqĂ«sore ashtu edhe pĂ«r tokat e konfiskuara. Rritja e kapaciteteve lidhur me kĂ«tĂ« tematikĂ«, hartimi i ideve tĂ« biznesit pĂ«r tĂ« rinj dhe pĂ«rmirĂ«simi i aftĂ«sive tĂ« tyre lidhur me hartimin e projekteve, menaxhimin dhe aksesin nĂ« fonde ishin disa nga arritjetâ, u shpreh Alba.
Anxhela Meta gjatë prezantimit të projektit/Citizens.al
Saimir Bakalli, drejtues i Fondacionit âJosleynâ, i pranishĂ«m nĂ« aktivitet, u shpreh se qĂ«llimi Ă«shtĂ« qĂ« pĂ«rmes kĂ«tyre ideve, tĂ« rinjtĂ« tĂ« pĂ«rfshijnĂ« edhe tĂ« tjerĂ« qytetarĂ« nĂ« pamundĂ«si ekonomike.
âNuk do bĂ«hesh milioner apo biznes i madh, por nĂ«se ke fokus social Ă«shtĂ« mundĂ«sia mĂ« e mirĂ« pĂ«r tâu integruar. Keni ndĂ«rmarrĂ« hapin, keni guximin, e keni idenĂ«, tani ju duhet ta çoni mĂ« tej idenĂ« tuajâ, iu drejtua ai tĂ« rinjve.
Për Evelina Azizajn, drejtuese e ANRD-së, në ndryshim nga biznesi i zakonshëm, sipërmarrja sociale nuk përqëndrohet vetëm te të ardhurat monetare, por adreson edhe probleme sociale në komunitet.
âSipĂ«rmarrjen sociale e pĂ«rdor si njĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«r tâu integruar qoftĂ« nĂ« tregun e punĂ«s, qoftĂ« pĂ«r njĂ« mirĂ«qenie mĂ« tĂ« mirĂ« nĂ« komunitetet rurale pĂ«r shembull ku ka papunĂ«si, mungesĂ« perspektive, Ă«shtĂ« sipĂ«rmarrje qĂ« integron tĂ« gjitha dimensionetâ, deklaroi Evelina Azizaj.
Sipas drejtueses së ANRD-së, fakti që ky program vë në fokus të rinjtë jep mesazhe të rëndësishme.
âFakti qĂ« sipĂ«rmarrjet i kanĂ« tĂ« lidhura me tokĂ«n e gjyshit, me tokĂ«n e prindĂ«rve, me komunitetin ku janĂ« rritur, kjo tregon qĂ« rrĂ«njĂ«t e tĂ« rinjve janĂ« aty dhe ata po e shikojnĂ« tĂ« ardhmen pĂ«r ta ndĂ«rtuar atyâ, tha Azizaj pĂ«r Citizens.al
Evelina Azizaj dhe Saimir Bakalli gjatë eventit/Citizens.al
Ripërdorimi i tokave të konfiskuara duke promovuar bujqësinë sociale
Një pemëtore me agrume zuri vend në Shijak, në një nga tokat e konfiskuara nga krimi, duke u kthyer në një nismë komunitare me fokus ripërdorimin social të trojeve.
âADAD Maloreâ, organizata qĂ« po zbaton kĂ«tĂ« nismĂ«, duke e quajtur âFermĂ« Sociale, e ShĂ«ndetshme dhe e QĂ«ndrueshmeâ e sheh edhe njĂ« lloj fuqizimi social dhe ekonomik pĂ«r zonĂ«n.
Hafuz Domi nga âADAD Maloreâ thotĂ« se sfidat kanĂ« qenĂ« tĂ« mĂ«dha dhe hezitimi nga komuniteti ka qenĂ« i pranishĂ«m.
âFillimisht kam qenĂ« i rezervuar, por hap pas hapi ne arritĂ«m qĂ« tâia dalim me suksesâ, u shpreh Domi.
Tanimë, ferma është e përshtatur me teknologji të re, me sistem ujitës me pika e shoqëruar me mulçërim me plastmas bio-degjenerues, që sipas Domit aplikohet për herë të parë në agrume dhe shërben edhe si model për fermerët e zonës.
Sipas një raporti të ANRD-së, të dhënat e AAPSK-së tregojnë se në Shqipëri deri më tani vlera e aseteve të konfiskuara ka arritur në 140 milionë lekë.
Hafuz Domi nga âADAD Maloreâ/Citizens.al
Sipas Evelina Azizajt, projekti për ripërdorimin e trojeve të konfiskuara zhvillohet për herë të parë në Shqipëri, ndaj dhe ka nevojë të diskutohet dhe të ndahen rezultatet me të tjerët.
ââŠmund tĂ« replikohet nĂ« tĂ« ardhmen si instrument pĂ«r zhvillimin e qĂ«ndrueshĂ«m, gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«s dhe mbi tĂ« gjitha qĂ« tregon sundimin e ligjit, qĂ« tokat e pĂ«rfituara pĂ«rmes krimit tĂ« mund tâi kthehen komunitetitâ, u shpreh Azizaj.
Deri më tani është punuar me komunitete në Yzberisht, Durrës dhe Shijak, duke promovuar këtë lloj bujqësie që synon të adresojë problematikat sociale, ekonomike dhe mjedisore.
Edukimi për tokën
âZĂ«ri i TokĂ«sâ ishte pjesa teatrale e sjellĂ« nga tĂ« rinjtĂ« e Yzberishtit nĂ« TiranĂ« qĂ« solli pĂ«rmes zĂ«rave mesazhe tĂ« rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r menaxhimin e trojeve.
Të vendosur në rolin e qytetarit, shtetit, pronarit, tokës ata sollën mes fjalëve të thjeshta një panoramë të përgjithshme se si është menaxhuar deri më sot toka në Shqipëri.
âProjekti ka punuar me grupet komunitare siç janĂ« tĂ« rinjtĂ« e shkollave, tĂ« cilĂ«t janĂ« edukuar mbi sipĂ«rmarrjen bujqĂ«sore dhe mbi pĂ«rdorimin e drejtĂ« tĂ« tokĂ«sâ, u shpreh Azizaj.
ĂĂ«shtja e pronĂ«s nĂ« ShqipĂ«ri mbetet delikate. Pas vitit 1991 u ndĂ«rmor njĂ« reformĂ« radikale duke e shpĂ«rndarĂ« tokĂ«n nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« barabartĂ« me tĂ« gjitha familjet nĂ« zonat rurale, duke mos marrĂ« parasysh pronĂ«sinĂ« para komunizmit.
âKjo qasje krijoi probleme me sigurinĂ« e tĂ« drejtave pronĂ«sore dhe u krijuan konflikte midis pĂ«rfituesve tĂ« rinj dhe ish-pronarĂ«ve qĂ« nuk u kompensuan pĂ«r humbjenâ, thuhet nĂ« dokumentin e politikave tĂ« hartuara nga ANRD.
Gjatë pjesës teatrale të sjellë nga të rinjtë e Yzberishtit/Citizens.al
Sot, edhe pse shumë vite pas reformës shqetësimet mbeten aktuale, duke çuar edhe në konflikte të rënda mes pronarëve dhe ish-pronarëve. Këto konflikte u reflektuan edhe në zbatimin e projektit në Shijak dhe Yzberisht.
AAPSK zgjati vënien në dispozicion të trojeve në 6 muaj, më shumë se sa ishte parashikuar.
âNĂ« pĂ«rfundim AAPSK kaloi nĂ« pĂ«rdorim tre toka bujqĂ«sore tĂ« konfiskuara duke pĂ«rfshirĂ« njĂ« parcelĂ« prej 2930 mÂČ nĂ« Shijak dhe dy nga 1000 mÂČ secila nĂ« Yzberishtâ, thuhet nĂ« dokumentin e ANRD-sĂ«.
Sipas zbatuesve tĂ« projektit âToka JonĂ«â pĂ«rdorim i tokave tĂ« konfiskuara pĂ«r promovimin e bujqĂ«sisĂ« sociale krijon mundĂ«si konkrete pĂ«r punĂ«simin dhe fuqizimin e tĂ« rinjve, grave dhe grupeve vulnerabĂ«l, mirĂ«po ka nevojĂ« pĂ«r njĂ« seri nismash pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar qeverisjen e mirĂ«.
Mes të tjerash organizatat sugjerojnë forcimin e kapaciteteve të AAPSK-së, kryerjen e një analize paraprake të detajuar për asetet e konfiskuara, krijimin e një regjistri publik digjital për të aksesuar asetet e konfiskuara me të dhëna të përditësuara për vendndodhjen, statusin ligjor, sipërfaqen e tyre dhe përdoruesit aktualë.
Dy aksidente në minierat e kromit në Bulqizë dhe Martanesh rikthejnë në vëmendje mungesën e sigurisë në sektorin minerar. Ngjarjet ndodhën më 29 dhe 27 maj, por u raportuan më vonë nga policia.
I.D, 40 vjeç, u plagos nĂ« Martanesh tĂ« enjten, mĂ« 29 maj, teksa policia e raportoi ngjarjen sot. Ajo tha pĂ«r mediat se â40-vjeçari u lĂ«ndua nĂ« kĂ«mbĂ« gjatĂ« punĂ«sâ dhe ândodhet nĂ« spital jashtĂ« rrezikut pĂ«r jetĂ«nâ.
Njësoj, me 24 orë vonesë, policia raportoi dhe aksidentin e së martës, ndodhur në galeritë e Bulqizës, ku mbeti i lënduar A.N, 40 vjeç. Policia tha se ai u godit nga një masiv gurësh teksa ndodhej nëntokë, por që aktualisht gjendet në spital pa rrezik për jetën.
Aksidentet në sektorin minerar kanë qenë të shpeshta ditët e fundit. Po të martën, më 27 maj, në minierën e Katjelit në Përrenjas humbi jetën Saimir Bego, 57 vjeç, me profesion minator.
Ai u zu nga një masiv minerar që u shkëput në galerinë ku po punonte.
Në fillim të muajit maj, për një javë rresht, 29 vjeçari Ardit Beshiri, punëtor pranë fabrikës së pasurimit të kromit në zonën e Bulqizës u shpall i humbur.
Trupi i tij u gjet  pas disa ditësh kërkimi, ndërkohë që familjarët ngritën akuza ndaj autoriteteve për neglizhencë dhe mungesë logjistike.
Më shumë se 65 punëtorë kanë humbur jetën në dy vitet e fundit, shumica në sektorin minerar dhe atë të ndërtimit. Sektorët me shkeljet më të rënda të standardeve të sigurisë në punë.
Po gjatë muajit maj, Abaz Basha, 22 vjeç, dhe Egzon Lleshi, 32 vjeç, humbën jetën në kantierin e ndërtimit të një hidrocentrali në fshatin Holtë në Gramsh.
Shumica e aksidenteve lidhen me mungesën e kontrolleve nga institucionet, mbikëqyrjes teknike, kushtet e amortizuara të galerive, logjistikës, apo mungesës së pajimeve dhe trajnimeve për sigurinë.
Saimir Bego, 57 vjeç, minator nĂ« minierĂ«n e Katjelit nĂ« PĂ«rrenjas, humbi jetĂ«n tĂ« hĂ«nĂ«n si pasojĂ« e shembjes sĂ« njĂ« masivi minerali brenda galerisĂ« ku punonte. Vdekja e tij nĂ« sektorin minerar ngre sĂ«rish alarmin mbi mungesĂ«n e sigurisĂ« nĂ« vendin e punĂ«s â prej vitesh problem kronik dhe i paadresuar si duhet nĂ« ShqipĂ«ri.
Policia e Librazhdit tha se ngjarja ndodhi rreth orĂ«s 18:00 dhe se pĂ«r kĂ«tĂ« kishte nisur procedim penal pĂ«r âshkelje tĂ« rregullave tĂ« mbrojtjes nĂ« punĂ«â ndaj pĂ«rgjegjĂ«sit tĂ« turnit, GĂ«zim Kllogjrit, Hysni Kllogjrit dhe GĂ«zim Balla â dy tĂ« fundit pronarĂ« ortakĂ« nĂ« kompanisĂ« âMiniera e Kromit Katjelâ ku ndodhi ngjarja.
PĂ«r shkak tĂ« vĂ«shtirĂ«sive pĂ«r tâiu qasur galerisĂ«, strukturat e shpĂ«timit nuk arritĂ«n tĂ« ndĂ«rhyjnĂ« nĂ« kohĂ«.
Kompania e Ballës dhe Kllogjirit është aktive prej vitit 2006. Miniera e kromit në Katjel, e vendosur rreth 5 kilometra larg qytetit të Përrenjasit. Ajo ka qenë aktive që nga periudha e komunizmit dhe ka shërbyer si burim jetese për qindra familje, kryesisht nga fshati Katjel dhe qyteti i Përrenjasit.
Kjo nuk është hera e parë që një punonjës i sektorit minerar humb jetën në rrethana të ngjashme.
Më herët këtë muaj, Ardit Beshiri, 29 vjeç, punëtor pranë fabrikës së pasurimit të kromit në zonën e Bulqizës u shpall i humbur për rreth një javë.
Trupi i tij u gjet vetëm pas disa ditësh kërkimi, ndërkohë që familjarët ngritën akuza ndaj autoriteteve për neglizhencë dhe mungesë logjistike.
TĂ« dhĂ«nat e pĂ«rpunuara nga organizatat e tĂ« drejtave tĂ« punĂ«torĂ«ve dhe monitorimet e medias, tregojnĂ« pĂ«r mĂ« shumĂ« se 65 punĂ«torĂ« qĂ« kanĂ« humbur jetĂ«n dy vitet e fundit â shumica nĂ« sektorin minerar dhe atĂ« tĂ« ndĂ«rtimit â dy nga sektorĂ«t mĂ« tĂ« ekspozuar ndaj shkeljeve tĂ« rĂ«nda tĂ« standardeve tĂ« sigurisĂ« nĂ« punĂ«.
Vetëm disa ditë para vdekjes së Begos, Abaz Basha, 22 vjeç, dhe Egzon Lleshi, 32 vjeç, humbën jetën në kantierin e ndërtimit të një hidrocentrali në fshatin Holtë në Gramsh.
Shumica e aksidenteve lidhen me mungesën e kontrolleve nga institucionet, mbikëqyrjes teknike, kushtet e amortizuara të galerive, logjistikës, apo mungesës së pajimeve dhe trajnimeve për sigurinë.
ShkallĂ«t e âBulevardâ, instituti i artit dhe medias nĂ« rrugĂ«n âZogu i ParĂ«â nĂ« TiranĂ«, nisĂ«n tĂ« gumĂ«zhijnĂ« nga ecejaket e aktivistĂ«ve tĂ« komunitetit LGBTI+ tĂ« martĂ«n.
Si çdo pasdite para âParadĂ«s sĂ« KrenarisĂ«â, aktivistĂ«t e kĂ«tij komuniteti u mblodhĂ«n pĂ«r tĂ« kryer provat e âhimnitâ qĂ« do tĂ« shoqĂ«rojĂ« paradĂ«n, e cila kĂ«tĂ« vit do tĂ« zhvillohet paraditen e sĂ« shtunĂ«s sĂ« 24 majit.
âNe jemi vetĂ« dashuria, Nuk na mungon krenaria, âKrah pĂ«r kraâ ecim bashkĂ«, MĂ«sojmĂ« botĂ«n si me dashtĂ«, Ngjyrat tona sot i ka liria.â
Teksti Ă«shtĂ« pĂ«rshtatur mbi melodinĂ« e âZjermâ, kĂ«nga qĂ« pĂ«rfaqĂ«soi ShqipĂ«rinĂ« nĂ« Eurovizion, dhe do tĂ« shoqĂ«rohet me zhurmat muzikale tĂ« daulleve dhe zĂ«rave tĂ« aktivistĂ«ve pĂ«r tĂ« shĂ«njuar kĂ«shtu jo vetĂ«m njĂ« performancĂ«, por njĂ« mesazh politik qĂ« tejkalon muret e institucioneve.
Për Ebi Spahiun, aktiviste e Aleancës LGBTI+, parada është dita dhe momenti më i rëndësishëm i vitit.
âNjĂ«soj si fĂ«mijĂ«t kur presin Krishtlindjen, presin Vitin e Ri, unĂ« me tĂ« vĂ«rtetĂ« pres âPride-inâ, sepse me tĂ« vĂ«rtetĂ« gjatĂ« periudhĂ«s qĂ« rritesha nĂ« ShqipĂ«ri dhe shihja se sa e thellĂ« ishte homofobia dhe se sa e thellĂ« ishe edhe fshehja e personave LGBTâ, tha Ebi pĂ«r Citizens.al.
Ebi Spahiu, aktiviste
Pavarësisht se ka marrë pjesë në shumë parada krenarie në shtetet e tjera, realizimi i këtij marshimi në Tiranë merr kuptim tjetër për Ebin.
â[Parada]⊠ështĂ« njĂ« vend ku mund tĂ« shfaqem vetvetja dhe mund ta bĂ«j pa frikĂ«, shpresoj qĂ« njĂ« event i tillĂ« tâu japĂ« gjithashtu frymĂ«zim personave tĂ« tjerĂ« qĂ« ende janĂ« duke pyetur veten nĂ«se me tĂ« vĂ«rtetĂ« kanĂ« kurajĂ«n tĂ« dalin hapur dhe tĂ« jetojnĂ« jetĂ«n ashtu siç duan,â shprehet Ebi.
Një tjetër zë që rezonon në provat për paradën është ai i artistes dhe aktivistes nga Kosova, Arlinda Morina, e cila drejton me megafon. Ajo prin grupin, që dalë-ngadalë merr sintoni duke u unifikuar në një këngë që buçet përtej mureve të institutit.
âTĂ« jesh vetvetja Ă«shtĂ« sfidĂ«, por edhe liri. Prandaj, ata qĂ« tĂ« gjykojnĂ«, edhe nĂ« se do tĂ« ishte dikush tjetĂ«r nĂ« vendin tĂ«nd, do tĂ« gjykonin po njĂ«soj, prandaj, jeto!â thotĂ« Arlinda, pĂ«r tĂ« cilĂ«n parada e sĂ« shtunĂ«s do tĂ« jetĂ« e disata nĂ« TiranĂ« teksa aktivizmi i saj nĂ« PrishtinĂ« Ă«shtĂ« mjaft i zĂ«shĂ«m.
Arlinda Morina-artiste dhe aktiviste duke lexuar tekstin e këngës
Motoja e kĂ«tij viti, âKrah pĂ«r krahâ, sipas ArlindĂ«s Ă«shtĂ« thirrje force, e cila inkurajon kĂ«do tĂ« re dhe tĂ« ri, pjesĂ« tĂ« komunitetit, qĂ« nuk e ka pranuar ende veten.
ââKrah pĂ«r Krahâ, jemi rrethi mĂ« i fortĂ« dhe askush nuk mund tĂ« na sfidojĂ« ngjyrat qĂ« dalin nga brendĂ«sia jonĂ«,â vijon ajo.
Për Xheni Karajn nga Aleanca LGBT, motoja është thirrje për solidaritet përballë një vale në rritje të urrejtjes dhe dehumanizimit.
âNjĂ« thirrje jo vetĂ«m brenda komunitetit, por edhe me aleatĂ«t tanĂ«, me çdo qytetar qĂ« beson nĂ« barazi, dinjitet dhe drejtĂ«si,â thotĂ« Xheni, e cila thekson se marshimi nuk Ă«shtĂ« thjesht pĂ«r krenari, por pĂ«r mbijetesĂ« dhe shpresĂ«.
Ajo e sheh paradën si një kalim nga frika drejt një zëri të fuqishëm kolektiv, ndërsa risjell në vëmendje paradën e parë me vetëm 12 persona të mbajtur në vitin 2012 në Tiranë.
âDikur ishim njĂ« grusht aktivistĂ«sh qĂ« kĂ«rkonim tĂ« thyenim heshtjen. Sot, jemi njĂ« lĂ«vizje e gjallĂ«, me ngjyra, me krenari dhe me aleatĂ«. Por mbi tĂ« gjitha, kemi fituar hapĂ«sirĂ« publike, kemi ndĂ«rtuar narrativĂ«n tonĂ« dhe nuk jemi mĂ« tĂ« padukshĂ«mâ, kujton Xheni, e cila prej mĂ« shumĂ« se njĂ« dekade Ă«shtĂ« nĂ« ballĂ« tĂ« kĂ«saj pĂ«rpjekjeje.
Xheni Karaj, aktiviste (Aleanca LGBT)
PĂ«r Bledin, njĂ« tjetĂ«r aktivist, kjo paradĂ« Ă«shtĂ« pĂ«r tĂ« gjithĂ«: âpĂ«r personat âqueerâ, ata qĂ« kanĂ« pranuar veten, por dhe pĂ«r ata qĂ« brohorasin nĂ« heshtje, dhe pĂ«rballen me mjaft sfidaâ.
Davidi, fotograf dhe person transgjinor, rrëfen për Citizens.al se marshimi në paradën e krenarisë për të nuk është për dekor festiv, por si akt politik.
âMarshoj pĂ«r trupat tanĂ« qĂ« janĂ« politizuar pa dĂ«shirĂ«n tonĂ«, pĂ«r identitetet tona qĂ« pĂ«rfliten, gjykohen dhe censurohen. Marshoj pĂ«r zĂ«rat tanĂ« qĂ« janĂ« heshtur me dhunĂ« institucionale dhe shoqĂ«roreâ, shprehet Davidi.
Sipas tij, ky marshim Ă«shtĂ« edhe pĂ«r tĂ« gjitha vajzat dhe djemtĂ« âqueerâ nĂ« qytetet e vogla tĂ« ShqipĂ«risĂ«, pĂ«r ata jashtĂ« vendit qĂ« kanĂ« emigruar pĂ«r siguri dhe pĂ«r çdo individ tĂ« pĂ«rjashtuar.
âMarshoj pĂ«r versionin tim tĂ« mĂ«parshĂ«m pĂ«r atĂ« djalĂ« qĂ« mĂ« parĂ« e pĂ«rbuzte pasqyrĂ«n, qĂ« fshihej nga vetja. Sot ai marshon me kokĂ«n lart, jo pĂ«r tĂ« kĂ«rkuar mĂ«shirĂ«, por pĂ«r tĂ« kĂ«rkuar drejtĂ«siâ, rrĂ«fen Davidi.
Ky marshim për Blinin, aktivist i Aleancës LGBT është për të frymëzuar shqiptarët LGBTI+ që ndihen të rraskapitur nga urrejtja, dhuna, diskriminimi dhe bullizimi.
âDua qĂ« tĂ« shikojnĂ« se nuk janĂ« vetĂ«m dhe ia vlen tĂ« shtyjnĂ« pĂ«rpara sepse ka shpresĂ«. Ka shpresĂ« jo sepse dikush do tĂ« na i servirĂ« tĂ« drejtat qĂ« meritojmĂ«, por sepse do tĂ« luftojmĂ« bashkĂ« pĂ«r tâi patur. Ădo gjĂ« Ă«shtĂ« e arritshme kur bĂ«hemi bashkĂ«â, shprehet Blini.
Aktivistët/et duke bërë prova për Paradën e Krenarisë që do të mbahet më 24 maj
Rruga drejt barazisë dhe respektit të të drejtave të komunitetit është e gjatë, veçanërisht për një shoqëri patriarkale si shoqëria shqiptare. Ndaj edhe sfidat e të qenit pjesë e komunitetit LGBTI+ janë të përditshme.
Sfida këto, të cilat janë intensifikuar nga narrativa të ndryshme, shpesh edhe politike.
âJemi pĂ«rballur me gjuhĂ« tĂ« hapur urrejtjeje nga figura publike dhe politike, me pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« na pĂ«rdorur si gogol politik dhe me fushata tĂ« organizuara dezinformimi qĂ« na kanĂ« portretizuar si rrezik pĂ«r fĂ«mijĂ«t dhe familjenâ, tregon Xheni Karaj.
Sipas saj, kĂ«to sulme nuk kanĂ« qenĂ« ndaj tyre vetĂ«m si individĂ«, por edhe ndaj vetĂ« âekzistencĂ«s sĂ« dashurisĂ« pĂ«r familjet e tyreâ.
âKjo ka pasur ndikim tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« nĂ« sigurinĂ« dhe mirĂ«qenien e shumĂ« prej neshâ, tregon Xheni.
Sfidat kanë qenë të qenësishme për Blinin në vitin që lamë pas, që u diktuan edhe nga marrëdhënia e tij me familjen, shkëputur për disa vite.
âMosnjohja ligjore e emrit tim, gjinisĂ« time, paragjykimet nĂ« vende ku nuk ka persona LGBTI, rikthimi i marrĂ«dhĂ«nieve me familjen me tĂ« cilĂ«n jam shkĂ«putur pĂ«r disa vite pĂ«r shkak se e kanĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« tĂ« mĂ« pranojnĂ« kĂ«shtu si jam. E kanĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« sidomos prej gjykimeve tĂ« njerĂ«zve, tĂ« cilĂ«t nuk kursehen qĂ« tâi bĂ«jnĂ« tĂ« ndihen keq pĂ«r faktin se jam çun transgjinorâ, ndan Blini me Citizens.al.
Për Davidin të qenit një person transgjinor në Shqipëri është sfidë për jetën dhe jo vetëm për identitetin.
âKy vend vazhdon tĂ« mohojĂ« tĂ« drejtat bazike pĂ«r personat âtransâ, qasjen nĂ« trajtim hormonal, mundĂ«sinĂ« pĂ«r njĂ« punĂ« tĂ« sigurt, dhe dinjitetin nĂ« jetĂ«n publike e private. PĂ«r shumĂ« prej nesh, vetĂ« ekzistenca Ă«shtĂ« rezistencĂ«â, shprehet Davidi.
Pamundësia për të gjetur punë si transgjinor dhe mos-pranimi nga shoqëria e ka detyruar të emigrojë për të mbijetuar.
ââŠpĂ«r tĂ« jetuar tĂ« lirĂ«, pĂ«r tĂ« pasur njĂ« shans drejt vetes. Dhe kjo Ă«shtĂ« tragjedi qĂ« vendi ynĂ« nuk na mbron, por na largonâ.
Ndërsa, sipas tij të qenit edhe artist përpos transgjinor është sfidë e dyfishtë.
âKrijimtaria âqueerâ nuk mbĂ«shtetet, nuk pĂ«rfaqĂ«sohet, dhe rrallĂ«herĂ« merret seriozisht nga institucionet kulturore shqiptare. Mungon njĂ« rrjet real mbĂ«shtetjeje pĂ«r artistĂ«t queer, pĂ«r personat me gjini jobinare dhe per komunitetin transgjinor jo vetĂ«m pĂ«r tĂ« na pĂ«rfshirĂ«, por pĂ«r tĂ« kuptuar se zĂ«ri ynĂ« Ă«shtĂ« jetik, politik dhe i domosdoshĂ«m nĂ« kĂ«tĂ« kohĂ«â, argumenton Davidi.
âNe jemi kĂ«tuâ
Për Bledin, ajo çfarë dëshiron që shoqëria shqiptare të kuptojë nga parada e krenarisë është pranimi se janë pjesë e rëndësishme e shoqërisë.
âNe kemi vlera dhe jemi po aq tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m sa çdokush tjetĂ«r. Ne nuk lĂ«ndojmĂ« kĂ«nd, ne thjesht dashurojmĂ« dhe se dashuria sâĂ«shtĂ« krim apo turpâ, shprehet Bledi.
Sipas një raporti të Aleancës LGBTI+ në Shqipëri, 45% e të anketuarve LGBTI kanë përjetuar dhunë ose diskriminim në vitin 2024.
â40.8% e tĂ« anketuarve LGBTI nuk janĂ« aktualisht dhe as nuk kanĂ« qenĂ« ndonjĂ«herĂ« tĂ« angazhuar nĂ« kontrata formale pune. 15.6% e tĂ« anketuarve LGBTI kanĂ« filluar punĂ«sim informal. 34% e tĂ« punĂ«suarve raportuan se kanĂ« pĂ«rjetuar ngacmim dhe paragjykim nĂ« vendin e punĂ«s pĂ«r shkak tĂ« statusit tĂ« tyre LGBTIâ, shpjegon raporti.
Sipas Xheni Karajt, parada nuk është provokim dhe as festë private, por është thirrje për barazi dhe dinjitet.
âQĂ« jetojmĂ«, duam, kontribuojmĂ«, dhe se dashuria jonĂ« nuk Ă«shtĂ« as mĂ« pak e vlefshme, as mĂ« pak njerĂ«zore. Duam qĂ« shoqĂ«ria shqiptare tĂ« kuptojĂ« se tĂ« ecĂ«sh pĂ«rkrah nesh nuk Ă«shtĂ« akt ideologjik, por njerĂ«zor. NjĂ« kujtesĂ« qĂ« askush nuk Ă«shtĂ« i lirĂ« derisa tĂ« jemi tĂ« gjithĂ« tĂ« lirĂ«â, u shpreh Karaj.
Ndërsa Davidi, shprehet se nga shoqëria shqiptare kërkon që të kuptojë se nuk janë vetëm një komunitet minoritar.
ââŠpor njĂ« forcĂ« politike qĂ« kĂ«rkon tĂ« drejta tĂ« barabarta dhe shkatĂ«rrimin e strukturave patriarkale dhe diskriminuese. Jemi kĂ«tu pĂ«r tĂ« kĂ«rkuar ndryshim real nĂ« ligje, nĂ« politika, dhe nĂ« mentalitetâ.
Për Blinin, shoqëria shqiptare duhet të kuptojë se dashuria për vendin, traditën dhe zhvillimin e mëtejshëm është e pamundur pa personat LGBTI.
âNe kemi qenĂ« gjithmonĂ« kĂ«tu dhe kemi dhĂ«nĂ« e japim kontributin tonĂ« tĂ« vyer pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«â.
Të drejtat LGBTI+ të pashkruara në programet politike
Në zgjedhjet qendrore të 11 majit, partitë politike, kush më pak e kush më shumë, paraqitën para publikut programet e tyre elektorale. Mirëpo, në asnjë prej tyre, të drejtat e komunitetit LGBTI+ nuk u panë të reflektuara.
âFatkeqĂ«sisht, pavarĂ«sisht se ka aghenda politike tĂ« majta, tĂ« paktĂ«n qĂ« prezantohen tĂ« tilla, nuk ka programe politike progresive akoma. Kjo ishte arsyeja qĂ« unĂ« nuk u ndjeva e pĂ«rfaqĂ«suar. Nuk ndjehem ende e pĂ«rfaqĂ«suarâ, u shpreh Ebi.
Njëjtë mendon edhe Xheni Karaj, duke theksuar se shumia e partive politike në Shqipëri vijojnë ti shmangin çështjet e komunitetit.
âTĂ« tjera parti e  kanĂ« pĂ«rdorur komunitetin tonĂ« pĂ«r tĂ« ushqyer panik moral dhe urrejtje. Ne nuk duam privilegje, kĂ«rkojmĂ« thjesht pĂ«rfaqĂ«sim real, mbrojtje ligjore dhe njĂ« vend nĂ« tavolinĂ«n ku merren vendimet qĂ« ndikojnĂ« jetĂ«n tonĂ«â, deklaroi ajo.
 Për Ebin është shqetësuese që ka narrative politike që mundohen të kthejnë kohën pas.
ââŠqĂ« mundohet tĂ« zhbĂ«jĂ« tĂ« gjithĂ« progresin qĂ« Ă«shtĂ« arritur mbi tĂ« drejtat e njeriut, jo vetĂ«m nĂ« ShqipĂ«ri, por nĂ« tĂ« gjithĂ« botĂ«n, mbi çështjen, mbi personat LGBT, mbi personat transgjinorĂ«, mbi personat e margjinalizuar dhe qĂ« janĂ« nĂ« skajet e shoqĂ«risĂ« dhe qĂ« tĂ« kenĂ« mĂ« shumĂ« dukshmĂ«ri dhe qĂ« tĂ« kenĂ« rolin e tyre qĂ« ju pĂ«rket nĂ« shoqĂ«riâ, deklaron Ebi.
Shpenzimet publike pĂ«r shĂ«ndetĂ«sinĂ« nĂ« ShqipĂ«ri zbritĂ«n nĂ« nivelin mĂ« tĂ« ulĂ«t qĂ« nga viti 2017, duke zĂ«nĂ« vetĂ«m 9.6% tĂ« totalit tĂ« shpenzimeve publike nĂ« vitin 2024, sipas njĂ« raporti tĂ« organizatĂ«s âTogether for Lifeâ.
Sipas analizĂ«s, megjithĂ«se buxheti i ministrisĂ« sĂ« ShĂ«ndetĂ«sisĂ« dhe Mbrojtjes Sociale ka njohur rritje tĂ« ndjeshme gjatĂ« viteve tĂ« pandemisĂ« (2017â2021), vitet 2022 dhe 2023 kanĂ« shĂ«nuar tkurrje progresive tĂ« financimeve.
âNĂ« vitin 2024, pavarĂ«sisht rritjes nĂ« vlerĂ« nominale, shpenzimet totale tĂ« MinistrisĂ« sĂ« ShĂ«ndetĂ«sisĂ« dhe Mbrojtjes Sociale vijojnĂ« tĂ« jenĂ« nĂ« rĂ«nie, duke rezultuar nĂ« 3.2% tĂ« PBB dhe 10.8% tĂ« shpenzimeve tĂ« pĂ«rgjithshme publike. Shpenzimet publike pĂ«r shĂ«ndetĂ«sinĂ« dhe mbrojtjen sociale nĂ« vitin 2024 shĂ«nojnĂ« nivelin mĂ« tĂ« ulĂ«t tĂ« matur gjatĂ« 7 viteve tĂ« funditâ, thuhet nĂ« raport.
Raporti thekson se në këto vite shëndetësia në Shqipëri është nën financuar, sidomos në aspektin e shërbimeve të kujdesit shëndetësor.
âKjo pĂ«rforcohet mĂ« shumĂ« nga niveli i lartĂ« i pagesave nga xhepi me mbi 50% tĂ« totalit tĂ« shpenzimeve tĂ« bĂ«ra pĂ«r shĂ«ndetĂ«sinĂ«, tĂ« cilat pĂ«rballohen nga vetĂ« qytetarĂ«tâ, thekson raporti.
Në nivel rajonal, vendi ynë renditet i fundit sa i takon shpenzimeve në sektorin shëndetësor.
âPĂ«rpos faktit qĂ« kĂ«to shpenzime rezultojnĂ« mĂ« tĂ« ulĂ«tat, nga analiza vĂ«rehet edhe njĂ« mospĂ«rputhje e shifrave tĂ« raportuara nga qeveria shqiptare nĂ« dokumentet e saj zyrtare me ato tĂ« publikuara nga institucionet ndĂ«rkombĂ«tareâ.
Grafikë nga raporti
Qytetarët shqiptarë vijojnë të paguajnë nga xhepi i tyre për shërbime në shëndetësi, më shumë se vendet e tjera ta rajonit, me një nivel prej 51.3% në vitin 2022.
Grafikë nga raporti
Sa i takon procedurave të ndjekura për tenderat publikë në shëndetësi sipas raportit kontratat përqendrohen në pak operatorë.
âNjĂ« numĂ«r i vogĂ«l kompanish fitojnĂ« shumicĂ«n e tenderĂ«ve nĂ« sektorin farmaceutik dhe pajisje mjekĂ«sore, duke kufizuar konkurrencĂ«n dhe pĂ«rjashtuar operatorĂ«t e rinj apo tĂ« vegjĂ«lâ, thekson raporti.
Në krye të listës së operatorëve që kanë përfituar më shumë kontrata gjatë viteve të fundit janë:
INCOMED â 37 kontrata,
MEGAPHARMA â 28 kontrata,
MEDICAMENTA â 20 kontrata,
REJSI FARMA â 20 kontrata,
ALDOSCH-FARMA â 19 kontrata,
EVITA â 18 kontrata.
Ndërsa në 80% të procedurave të anuluara kanë ndodhur për shkak të gabimeve nga stafi përgjegjës.
âNga 122 procedura tĂ« anuluara, 98 u anuluan pĂ«r shkak tĂ« gabimeve nĂ« dokumentacionin e tenderit, duke reflektuar mangĂ«si serioze nĂ« pĂ«rgatitjen dhe menaxhimin e tyreâ.
Po ashtu, në proceset e tenderimit vihet re nivel i ulët i konkurrencës, me një mesatare prej 1.37 operatorësh ekonomikë për procedurë.
Diferencat midis fondit limit dhe ofertave fituese për secilin lot janë minimale sipas raportit, duke ngritur shqetësime mbi mungesën e konkurrencës efektive dhe kriteret që kanë ndikuar në këtë rezultat.
Në përfundim raporti sugjeron disa rekomandime që fokusohen në rritjen e shpenzimeve publike për shëndetësinë, përmirësimin e transparencës dhe publikimit të të dhënave, rritjen e konkurrencës në tendera, forcimin e mekanizmave të monitorimit dhe auditimit dhe rishikim të kuadrit ligjor.
Organizata të shoqërisë civile që përfaqësojnë komunitetet rome dhe egjiptiane i janë drejtuar me një shkresë zyrtare ministrisë së Brendshme, duke i kërkuar zbatimin e vendimit të qeverisë për ngritjen e një komisioni të posaçëm për vetëdeklarimin e përkatësisë etnike.
VKM-ja e datës 26 dhjetor 2024, e miratuar në bazë të ligjit për pakicat kombëtare, përcakton kriteret, dokumentacionin dhe procedurat për mbledhjen e të dhënave për identifikimin e personave që u përkasin pakicave kombëtare përmes një komisioni të posaçëm pranë ministrisë së Brendshme.
Gentian Sejrani nga Qendra âDrejtĂ«si Socialeâ, tha pĂ«r Citizens.al, se mungesa e kĂ«tij komisioni po ndikon drejtpĂ«rdrejt nĂ« jetĂ«n e pĂ«rditshme tĂ« anĂ«tarĂ«ve tĂ« komuniteteve.
âNĂ« qoftĂ« se njĂ« person [nga pakicat kombĂ«tare] do qĂ« tĂ« marrĂ« njĂ« vĂ«rtetim qĂ« i pĂ«rket minoritetit egjiptian apo rom pĂ«r arsye se do tĂ« fitojĂ« nga bursa, pĂ«rjashtimi i taksave vendore, apo nga çdo lloj programi tjetĂ«r qĂ« Ă«shtĂ« pozitiv pĂ«r tĂ«, nuk e pĂ«rfiton dot sepse duhet tĂ« ketĂ« kĂ«tĂ« vĂ«rtetimin,â shpjegon Sejrani.
Sipas organizatave, mos-ngritja e këtij komisioni po pengon qasjen e komuniteteve në shërbime bazë si ulja në çerdhe, librat falas apo përfitimi nga kuotat në arsimin e lartë.
MĂ« parĂ«, vĂ«rtetimet jepeshin nga vetĂ« organizatat e shoqĂ«risĂ« civile, por pas hyrjes nĂ« fuqi tĂ« VKM-sĂ« sĂ« vitit 2024, kjo praktikĂ« nuk lejohet mĂ« â tashmĂ« pĂ«rkatĂ«sia etnike njihet vetĂ«m kur vĂ«rtetimi lĂ«shohet nga institucionet shtetĂ«rore.
Sipas relacionit që shoqëron vendimin e qeverisë, komisioni i vetëdeklarimit mblidhet të paktën dy herë në vit, ose sa herë që një e katërta e anëtarëve të tij e kërkon këtë.
Komisioni shqyrton dhe vlerëson formularët e personave që deklarojnë përkatësinë, më pas i pasqyron të dhënat në lista brenda 30 ditëve nga depozitimi i formularëve dhe në raste të veçanta, kur ka dyshime për saktësinë e vetëidentifikimit, kryhen verifikime duke kërkuar të dhëna nga regjistrat civilë.
Vendimi për konfirmimin ose jo të vetëidentifikimit duhet të jepet brenda 60 ditëve nga nisja e verifikimeve e më pas njoftohen personat përkatës. Sipas vendimit të qeverisë, për vendimet e komisionit ka dhe mundësi apelimi.
Mungesa e funksionalitetit të këtij komisioni është kthyer në pengesë serioze për qytetarët që i përkasin komuniteteve egjiptiane dhe rome për të përfituar nga të drejtat e garantuara me ligj.
Ky komunitet mbetet ndër më pak të përkrahurat dhe përfaqësuarat në sistemin politik shqiptar. Fakti se për të kërkuar dhe mbrojtur të drejtat e tyre vijojnë të angazhohen 13 organizata, e konfirmon një gjë të tillë.
NĂ« zgjedhjet e 11 majit 2025, pesĂ« kandidatĂ« qĂ« pĂ«rfaqĂ«sonin komunitetet rome dhe egjiptiane (Ardit Ăela PSD, Ina Majko PS, Rivelino Ăuno PD, Apostol Kosturi e Martin Braho LĂ«vizja BashkĂ«) u pĂ«rfshinĂ« nĂ« listat zgjedhore tĂ« partive tĂ« ndryshme politike. MegjithatĂ«, asnjĂ« prej tyre nuk arriti tĂ« sigurojĂ« njĂ« vend nĂ« Kuvend, duke e theksuar mĂ« tej nevojĂ«n pĂ«r pĂ«rfaqĂ«sim tĂ« strukturuar dhe pĂ«rkrahje institucionale.
Login
