❌

Normal view

There are new articles available, click to refresh the page.
Before yesterdayMain stream

ÇfarĂ« Ă«shtĂ« bota myslimane?

✇Telegrafi
By: Agron Shala
30 June 2025 at 13:55

Nga: Cemil Aydin, profesor i Historisë në Universitetin e Karolinës së Veriut / aeon.co
PĂ«rktheu: Agron Shala / Telegrafi.com

MĂ« 17 maj 1919, nĂ« Paris, tre udhĂ«heqĂ«s indianĂ« myslimanĂ« u takuan me presidentin e Shteteve tĂ« Bashkuara, Woodrow Wilson, pĂ«r tĂ« mbrojtur çështjen e ruajtjes sĂ« Kalifatit osman nĂ« Stamboll dhe pĂ«r vetĂ«vendosjen kombĂ«tare tĂ« Anadollit si atdhe pĂ«r turqit myslimanĂ«. IndianĂ«t kĂ«rkuan pavarĂ«sinĂ« e asaj qĂ« e quajtĂ«n “fuqia e fundit myslimane qĂ« mbeti nĂ« botĂ«.” UdhĂ«heqĂ«sit myslimanĂ« indianĂ« qĂ« flisnin nĂ« emĂ«r tĂ« njĂ« Kalifati osman mund tĂ« duken si pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« njĂ« uniteti global mysliman, por njĂ« pĂ«rfundim i tillĂ« do tĂ« ishte i gabuar.

NĂ« fakt, detajet, argumentet dhe idealet e atij takimi tregojnĂ« se sa i paqĂ«ndrueshĂ«m dhe mashtrues Ă«shtĂ« supozimi i zakonshĂ«m se ekziston njĂ« ndarje e qartĂ« midis “botĂ«s myslimane” dhe “PerĂ«ndimit.” MyslimanĂ«t indianĂ« e mbrojtĂ«n çështjen e pavarĂ«sisĂ« turke duke iu referuar 14 pikave pĂ«r paqe tĂ« Wilsonit. Suksesi i tyre nĂ« sigurimin e kĂ«tij takimi me Wilsonin lidhej ngushtĂ« me sakrificĂ«n e tyre si ushtarĂ« nĂ« ushtrinĂ« britanike, duke luftuar dhe mundur aleancĂ«n gjermano-osmane. Edwin Montagu, sekretari i Shtetit pĂ«r IndinĂ« nĂ«n sundimin britanik, e organizoi takimin sepse besonte se Perandoria Britanike – si perandoria mĂ« e madhe myslimane nĂ« botĂ« – kishte njĂ« pĂ«rgjegjĂ«si morale pĂ«r tĂ« dĂ«gjuar çështjen e myslimanĂ«ve indianĂ« nĂ« mbrojtje tĂ« Kalifatit osman. TĂ« tre liderĂ«t myslimanĂ« qĂ« theksonin lidhjet e tyre shpirtĂ«rore me Kalifatin osman – Aga Khan, Abdullah Yusuf Ali dhe Sahibzada Aftab Ahmad Khan – ishin nĂ« fakt nĂ«nshtetas besnikĂ« tĂ« KurorĂ«s Britanike. NĂ« takim morĂ«n pjesĂ« edhe disa liderĂ« hindu tĂ« IndisĂ«, duke shprehur solidaritetin e tyre me bashkatdhetarĂ«t myslimanĂ« dhe mbĂ«shtetjen pĂ«r Kalifatin osman.

Ky diskutim nĂ« KonferencĂ«n e Paqes nĂ« Paris, nĂ« vitin 1919, nuk zbulon njĂ« pĂ«rplasje midis njĂ« bote islame dhe njĂ« bote perĂ«ndimore. PĂ«rkundrazi, zbulon njĂ« botĂ« komplekse dhe tĂ« ndĂ«rlidhur. E, megjithatĂ«, merreni parasysh esenĂ« me ndikim tĂ« Bernard Lewisit nĂ« revistĂ«n The Atlantic, RrĂ«njĂ«t e zemĂ«rimit mysliman (1990): “NĂ« kĂ«ndvĂ«shtrimin klasik islamik, drejt tĂ« cilit shumĂ« myslimanĂ« po kthehen, bota dhe mbarĂ« njerĂ«zimi ndahen nĂ« dy pjesĂ«: ShtĂ«pia e Islamit, ku mbizotĂ«rojnĂ« ligji dhe besimi islam dhe, pjesa tjetĂ«r, e njohur si ShtĂ«pia e Mosbesimit ose ShtĂ«pia e LuftĂ«s, tĂ« cilĂ«n myslimanĂ«t kanĂ« detyrim pĂ«rfundimtar ta sjellin nĂ« Islam.” Lewis e bĂ«nte tĂ« qartĂ« se ky “detyrim” i supozuar nĂ«nkuptonte mjete tĂ« dhunshme: “Detyrimi i luftĂ«s sĂ« shenjtĂ« 
 fillon nĂ« shtĂ«pi dhe vazhdon jashtĂ« saj, kundĂ«r tĂ« njĂ«jtit armik jobesimtar.” Si nĂ« frymĂ« ashtu edhe nĂ« pĂ«rmbajtje, udhĂ«heqĂ«sit indianĂ« qĂ« u takuan me Wilsonin nĂ« vitin 1919, kundĂ«rshtojnĂ« çdo pretendim tĂ« Lewisit. MyslimanĂ«t ishin mbĂ«shtetĂ«s besnikĂ« tĂ« njĂ« perandorie shumĂ«-fetare, si ajo britanike, bashkĂ«punonin me hindutĂ« dhe kishin luftuar kundĂ«r ushtarĂ«ve myslimanĂ« tĂ« PerandorisĂ« Osmane gjatĂ« LuftĂ«s sĂ« ParĂ« BotĂ«rore. Ata nuk i shihnin perĂ«ndimorĂ«t si armiq dhe e mbrojtĂ«n kauzĂ«n e Kalifatit osman nĂ« pĂ«rputhje me normat ndĂ«rkombĂ«tare mbi vetĂ«vendosjen kombĂ«tare dhe paqen perandorake.

Edhe pse ka pasur ndikim nĂ« qarqet e politikĂ«s amerikane, Bernard Lewis nuk ishte ai qĂ« shpiku idenĂ« e njĂ« “bote myslimane” qĂ« Ă«shtĂ« ndryshe nga ajo perĂ«ndimore. QĂ« prej Revolucionit Iranian tĂ« vitit 1979, gazetarĂ«t perĂ«ndimorĂ« dhe islamistĂ«t radikalĂ« e kanĂ« popullarizuar kĂ«tĂ« ide. Sipas pikĂ«pamjes sĂ« tyre, panislamizmi bashkĂ«kohor buron nga idealet e lashta myslimane dhe synon rikthimin e njĂ« pastĂ«rtie tĂ« paprishur fetare. NĂ« kĂ«tĂ« kĂ«ndvĂ«shtrim, panislamizmi paraqitet si njĂ« lĂ«vizje reaksionare, e kapluar nga traditat e vjetra dhe nga ligji klasik islam. Ajo qĂ« zakonisht pretendohet Ă«shtĂ« se veçantitĂ« e Islamit e detyrojnĂ« pĂ«rkatĂ«sinĂ« fetare tĂ« myslimanĂ«ve tĂ« tejkalojĂ« çdo pĂ«rkatĂ«si tjetĂ«r politike. Ky panislamizĂ«m jo vetĂ«m qĂ« mbijeton, por lulĂ«zon edhe nĂ« botĂ«n moderne, dhe paraqitet si artefakt civilizues qĂ« bie thellĂ«sisht ndesh me kohĂ«n moderne.

Lewis mund tĂ« mos ketĂ« qenĂ« ai qĂ« shpiku idenĂ« e botĂ«s myslimane, por ia dha njĂ« lustĂ«r intelektuale dhe frymĂ«zoi veprĂ«n edhe mĂ« tĂ« njohur tĂ« Samuel Huntingtonit, PĂ«rplasja e qytetĂ«rimeve dhe rindĂ«rtimi i rendit botĂ«ror (1996). “Lufta midis kĂ«tyre sistemeve rivale [tĂ« botĂ«s islame dhe tĂ« krishterimit],” shkroi Lewis, “ka zgjatur pĂ«r rreth 14 shekuj. Ajo filloi me shfaqjen e Islamit, nĂ« shekullin VII, dhe ka vazhduar praktikisht deri nĂ« ditĂ«t e sotme. Ka qenĂ« njĂ« seri e gjatĂ« sulmesh dhe kundĂ«rsulmesh, xhihadesh dhe kryqĂ«zatash, pushtimesh dhe ripushtimesh.”

Kjo mbetet ende pikĂ«pamja dominuese perĂ«ndimore mbi panislamizmin, e shprehur shpesh pĂ«rmes frazĂ«s sĂ« zakonshme nĂ« media dhe nĂ« analiza – “bota myslimane.” Por, nĂ« kundĂ«rshtim me kĂ«tĂ« pikĂ«pamje mbizotĂ«ruese pĂ«r njĂ« pĂ«rplasje tĂ« pĂ«rjetshme me PerĂ«ndimin e krishterĂ«, panislamizmi Ă«shtĂ« nĂ« fakt njĂ« fenomen relativisht i ri dhe aspak i jashtĂ«zakonshĂ«m. I lidhur ngushtĂ« me pan-afrikanizmin dhe pan-azianizmin, ai lindi nĂ« vitet ‘80 tĂ« shekullit XIX si njĂ« reagim ndaj padrejtĂ«sive tĂ« imperializmit evropian. Fillimisht, ideja e solidaritetit global mysliman synonte tĂ« siguronte mĂ« shumĂ« tĂ« drejta pĂ«r myslimanĂ«t brenda perandorive evropiane, si pĂ«rgjigje ndaj ideve tĂ« supremacisĂ« sĂ« bardhĂ«/krishterĂ«, dhe pĂ«r tĂ« pohuar barazinĂ« e shteteve ekzistuese myslimane nĂ« tĂ« drejtĂ«n ndĂ«rkombĂ«tare.

Ideja e një përplasjeje të lashtë midis Botës Myslimane dhe Botës së Krishterë është një mit i rrezikshëm dhe modern. Ajo mbështetet në shtrembërime të fabrikuara të uniteteve të ndara gjeopolitike dhe civilizuese islame dhe perëndimore. Pan-afrikanizmi dhe pan-azianizmi ofrojnë një kontekst më të mirë për të kuptuar panislamizmin. Të tria u shfaqën në fund të shekullit XIX, në kulmin e epokës së perandorive, si kundërpërgjigje ndaj supremacisë anglosaksone dhe misionit civilizues të njeriut të bardhë. Panislamistët e epokës së perandorive nuk kishin nevojë të bindnin myslimanët e tjerë për unitetin global të bashkëbesimtarëve të tyre. Duke ndarë subjektet myslimane përmes referencave ndaj identitetit të tyre fetar, kolonizatorët krijuan themelet konceptuale të unitetit modern mysliman.

NĂ« atĂ« kohĂ«, perandoritĂ« britanike, holandeze, franceze dhe ruse sundonin shumicĂ«n e myslimanĂ«ve tĂ« botĂ«s. Ashtu si pan-afrikanistĂ«t dhe pan-azianistĂ«t, panislamistĂ«t e parĂ« ishin intelektualĂ« qĂ« donin t’u kundĂ«rviheshin fyerjeve, poshtĂ«rimeve dhe shfrytĂ«zimit tĂ« dominimit kolonial perĂ«ndimor. Ata nuk synonin domosdo tĂ« mohonin botĂ«n perandorake apo realitetin e perandorive. NĂ« ndjeshmĂ«ri, intelektualĂ«t kryesorĂ« panislamistĂ«, Jamaluddin al-Afghani dhe Syed Ameer Ali, i ngjanin shumĂ« figurave si W. E. B. Du Bois te pan-afrikannistĂ«t apo Rabindranath Tagore tek pan-aziatistĂ«t. Si homologĂ«t e tyre, panislamistĂ«t theksonin se perandoritĂ« evropiane diskriminonin afrikanĂ«t, aziatikĂ«t dhe myslimanĂ«t – si brenda perandorive, ashtu edhe nĂ« marrĂ«dhĂ«niet ndĂ«rkombĂ«tare. TĂ« tri lĂ«vizjet sfiduan racizmin evropian dhe dominimin kolonial, dhe premtuan njĂ« botĂ« mĂ« tĂ« mirĂ« dhe mĂ« tĂ« lirĂ« pĂ«r shumicĂ«n e qenieve njerĂ«zore nĂ« TokĂ«.

Zyrtarët kolonialë evropianë filluan të shqetësoheshin për një revoltë të mundshme myslimane, kur panë se teknologjitë moderne të shtypit, avulloreve dhe telegrafit po krijonin lidhje të reja mes popullatave të ndryshme myslimane, duke i ndihmuar ata të artikulonin një kritikë ndaj racizmit dhe diskriminimit. Megjithatë, nuk pati kryengritje panislamike kundër kolonializmit në vitet 1870-1910. Kërcënimi i supozuar i panislamizmit u shfaq për herë të parë, dukshëm, në Perëndim gjatë Luftës së Parë Botërore, pjesërisht sepse perandoritë osmane dhe gjermane e promovuan atë në propagandën e tyre të luftës. Por, nuk pati asnjë revoltë myslimane gjatë Luftës së Parë Botërore, kur qindra mijëra-ushtarë myslimanë shërbyen në perandoritë britanike, franceze dhe ruse. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, pan-azianizmi lidhej me premtimet e Perandorisë Japoneze për të çliruar racat me ngjyrë të Azisë nga hegjemonia e të bardhëve. Pas humbjes së Japonisë, dekolonizimi historik i Afrikës e rriti rëndësinë e pan-afrikanizmit në debatin evropian.

Deri nĂ« vitet ’60 tĂ« shekullit XX, me zbehjen e botĂ«s koloniale dhe zĂ«vendĂ«simin e saj nga njĂ« botĂ« e shteteve tĂ« pavarura, projektet politike tĂ« panislamizmit, pan-afrikanizmit dhe pan-azianizmit pothuajse ishin zhdukur. MegjithatĂ«, ato kishin fituar shumĂ« beteja intelektuale kundĂ«r racizmit, kishin rrĂ«zuar argumentet koloniale tĂ« supremacisĂ« sĂ« bardhĂ« dhe kishin ndihmuar nĂ« pĂ«rfundimin e sundimit perandorak evropian. ZhgĂ«njimet mbi dĂ«shtimin e AfrikĂ«s, AzisĂ« dhe botĂ«s myslimane pĂ«r tĂ« arritur barazi dhe liri tĂ« krahasueshme me PerĂ«ndimin, kontribuuan gjithashtu nĂ« rĂ«nien e statusit tĂ« kĂ«tyre pan-nacionalizmave. Deri nĂ« vitet ’80 tĂ« shekullit XX, intelektualĂ«t afrikanĂ« dhe afro-amerikanĂ« u bĂ«nĂ« mĂ« pesimistĂ« mbi Ă«ndrrĂ«n kryesore pan-afrikaniste pĂ«r barazi racore pĂ«r njerĂ«zit me ngjyrĂ« nĂ« botĂ«n moderne dhe pĂ«r ta bĂ«rĂ« gjithĂ« AfrikĂ«n tĂ« begattĂ« dhe tĂ« lirĂ«. Nuk Ă«shtĂ« realizuar vizioni pan-afrikan pĂ«r tĂ« bashkuar kombet e reja e tĂ« dobĂ«ta afrikane nĂ« njĂ« forcĂ« federative globale dhe pĂ«r t’u dhĂ«nĂ« atyre liri dhe mirĂ«qenie. Edhe pse ekziston ende njĂ« organizatĂ« ndĂ«rkombĂ«tare – Bashkimi Afrikan – ajo Ă«shtĂ« jofunksionale dhe larg realizimit tĂ« qĂ«llimeve tĂ« pan-afrikanizmit. Shpresat e brezit pan-afrikanist, nga Du Bois te Frantz Fanon, pĂ«r njĂ« tĂ« ardhme tĂ« dekolonizuar tĂ« AfrikĂ«s, mbeten njĂ« projekt i humbur pĂ«r brezin e ardhshĂ«m.

Nga ana tjetĂ«r, me disa fuqi tĂ« mĂ«dha si Kina, India dhe Japonia, Azia e sotme e dekolonizuar do t’i kishte bĂ«rĂ« krenarĂ« pan-azianistĂ«t e fillimit tĂ« shekullit XX. MegjithatĂ«, pan-azianizmi i shekullit XX ndoqi njĂ« rrugĂ« tĂ« ndĂ«rlikuar. ShfrytĂ«zimi qĂ« Japonia i bĂ«ri pan-azianizmit pĂ«r tĂ« arsyetuar pushtimin e saj kolonial tĂ« KinĂ«s dhe KoresĂ«, i la shumĂ« mbĂ«shtetĂ«s tĂ« ndiheshin tĂ« tradhtuar. Politika e jashtme e IndisĂ« sĂ« pavarur, nĂ«n drejtimin e Jawaharlal NehrusĂ«, tregoi njĂ« angazhim ndaj disa parimeve pan-azianiste, tĂ« cilat kishin njĂ« tĂ«rheqje tĂ« gjerĂ« gjatĂ« KonferencĂ«s sĂ« Bandungut mĂ« 1955. Ky takim i 29 shteteve aziatike dhe afrikane, qĂ« pĂ«rbĂ«nin mĂ« shumĂ« se gjysmĂ«n e popullsisĂ« sĂ« botĂ«s, ishte shprehja e fundit madhore e solidaritetit aziatik, dhe mĂ« pas u pĂ«rthith nga rivalitetet e LuftĂ«s sĂ« FtohtĂ« dhe ndĂ«rtimi i shteteve kombĂ«tare.

Edhe panislamizmi ka ecur pĂ«rpara nĂ« njĂ« seri ngritjesh dhe rĂ«niesh gjatĂ« shekullit tĂ« fundit. Nga Turqia dhe Egjipti, te Indonezia dhe Algjeria, ideja e intelektualizmit mysliman dhe solidaritetit global mysliman fuqizoi udhĂ«heqĂ«sit dhe lĂ«vizjet nacionaliste tĂ« shekullit XX. Deri nĂ« mesin e viteve ’60 tĂ« shekullit XX, shumica e myslimanĂ«ve tĂ« botĂ«s kishin fituar lirinĂ« nga sundimi kolonial evropian. Parlamenti turk kishte shfuqizuar Kalifatin osman qĂ« nĂ« vitin 1924, dhe deri nĂ« vitet ‘50 tĂ« shekullit XX ai kalifat pothuajse ishte harruar.

MegjithatĂ«, nĂ« pothuajse njĂ« tĂ« pestĂ«n e parĂ« tĂ« shekullit XXI, pan-afrikanizmi dhe pan-azianizmi duken sikur janĂ« zhdukur, ndĂ«rsa panislamizmi dhe ideali i solidaritetit tĂ« botĂ«s myslimane vazhdon tĂ« mbijetojĂ«. Pse? PĂ«rgjigjja gjendet nĂ« fazat pĂ«rfundimtare tĂ« LuftĂ«s sĂ« FtohtĂ«. NĂ« vitet ‘80 tĂ« shekullit XX, u shfaq njĂ« ndĂ«rkombĂ«tarizim i ri mysliman, si pjesĂ« e rritjes sĂ« islamit politik. Nuk bĂ«hej fjalĂ« pĂ«r njĂ« pĂ«rplasje mes traditave civilizuese tĂ« lashta tĂ« Islamit dhe PerĂ«ndimit, as pĂ«r njĂ« ringjallje tĂ« vlerave autentike fetare. Nuk ishte as njĂ« vazhdimĂ«si e panislamizmit tĂ« fillimit tĂ« shekullit XX, por njĂ« formacion i ri qĂ« doli nga Lufta e FtohtĂ«. NjĂ« aleancĂ« saudito-amerikane filloi tĂ« promovojĂ« idenĂ« e solidaritetit mysliman nĂ« vitet ‘70 tĂ« shekullit XX, si njĂ« alternativĂ« ndaj panarabizmit laik tĂ« presidentit egjiptian Gamal Abdel Nasser, vendi i tĂ« cilit ishte i lidhur me Bashkimin Sovjetik. Çdo ide pĂ«r njĂ« utopi “islame” do tĂ« kishte dĂ«shtuar nĂ«se nuk do tĂ« ishin dĂ«shtimet e shumĂ« shteteve tĂ« pas-kolonializmit dhe zhgĂ«njimi pasues publik i shumĂ« myslimanĂ«ve.

Ideja se panislamizmi pĂ«rfaqĂ«son vlera autentike politike myslimane, tĂ« lashta dhe tĂ« shtypura qĂ« ngrihen nĂ« revoltĂ« kundĂ«r perĂ«ndimores dhe sekularizmit global, ishte nĂ« fillim njĂ« obsesion paranojak i oficerĂ«ve kolonialĂ« perĂ«ndimorĂ«, por sĂ« fundmi vjen kryesisht nga islamistĂ«t. KomentatorĂ«t dhe gazetarĂ«t perĂ«ndimorĂ« kanĂ« gabuar duke i marrĂ« pĂ«r tĂ« mirĂ«qena pretendimet e islamistĂ«ve mbi vlerat thelbĂ«sore politike tĂ« Islamit. Lloji i islamizmit qĂ« identifikohet me VĂ«llazĂ«rinĂ« Myslimane tĂ« Egjiptit apo Iranin e Ruhollah Khomeinit, nuk ekzistonte para viteve ’70 tĂ« shekullit XX. AsnjĂ« nga myslimanĂ«t indianĂ« qĂ« u takuan me Wilsonin, e as kalifĂ«t e fundit osmanĂ«, nuk ishin tĂ« interesuar pĂ«r tĂ« imponuar sheriatin nĂ« shoqĂ«ritĂ« e veta. AsnjĂ«ri prej tyre nuk donte tĂ« detyronte gratĂ« tĂ« mbuloheshin. PĂ«rkundrazi, brezi i parĂ« panislamist ishte shumĂ« modernist: ata ishin pĂ«rkrahĂ«s tĂ« çlirimit tĂ« grave, barazisĂ« racore dhe kozmopolitizmit. MyslimanĂ«t indianĂ«, pĂ«r shembull, ishin shumĂ« krenarĂ« qĂ« kalifi osman kishte ministra dhe ambasadorĂ« grekĂ« e armenĂ«. Ata gjithashtu dĂ«shironin qĂ« Kurora Britanike tĂ« emĂ«ronte hindusĂ« dhe myslimanĂ« si ministra dhe zyrtarĂ« tĂ« nivelit tĂ« lartĂ« nĂ« qeveritĂ« e tyre. AsnjĂ«ri prej tyre nuk do tĂ« kishte dĂ«shiruar apo parashikuar ndarjen e turqve dhe grekĂ«ve nĂ« tokat osmane, arabĂ«ve dhe hebrenjve nĂ« PalestinĂ«, apo myslimanĂ«ve dhe hindusĂ«ve nĂ« Indi. VetĂ«m forma bazĂ« e panislamizmit tĂ« fillimshekullit XX mbijeton sot; pĂ«rmbajtja e tij Ă«shtĂ« transformuar plotĂ«sisht qĂ« prej viteve ’80 tĂ« shekullit XX.

Fakti qĂ« si Bernard Lewis ashtu edhe Osama bin Laden flisnin pĂ«r njĂ« pĂ«rplasje tĂ« pĂ«rjetshme midis njĂ« bote tĂ« bashkuar myslimane dhe njĂ« PerĂ«ndimi tĂ« bashkuar, nuk do tĂ« thotĂ« se ky Ă«shtĂ« realitet. Edhe nĂ« kulmin e idesĂ« sĂ« solidaritetit global mysliman, nĂ« fund tĂ« shekullit XIX, shoqĂ«ritĂ« myslimane ishin tĂ« ndara sipas vijave politike, gjuhĂ«sore dhe kulturore. QĂ« nga koha e shokĂ«ve tĂ« profetit Muhamed, nĂ« shekullin e shtatĂ«, qindra mbretĂ«ri, perandori dhe sulltanate tĂ« ndryshme – disa nĂ« konflikt me njĂ«ra-tjetrĂ«n – kanĂ« sunduar mbi popullsi tĂ« pĂ«rziera myslimane dhe me tĂ« tjerĂ«. Ndarja e myslimanĂ«ve nga fqinjĂ«t e tyre hindu, budistĂ«, tĂ« krishterĂ« dhe hebrenj, dhe koncepti pĂ«r shoqĂ«ritĂ« e tyre nĂ« izolim, nuk ka asnjĂ« lidhje me pĂ«rvojĂ«n historike tĂ« qenies njerĂ«zore. Nuk ka ekzistuar kurrĂ« dhe nuk mund tĂ« ekzistojĂ« njĂ« “botĂ«â€ e ndarĂ« “myslimane.”

TĂ« gjitha grupet e reja fashiste tĂ« djathta anti-myslimane nĂ« EvropĂ« dhe nĂ« ShBA, janĂ« tĂ« fiksuara pas zgjerimit perandorak osman nĂ« EvropĂ«n Lindore. Ata e shohin rrethimin osman tĂ« VjenĂ«s, tĂ« vitit 1683, si njĂ« tentativĂ« tĂ« qytetĂ«rimit islamik pĂ«r tĂ« pushtuar “PerĂ«ndimin.” Por, nĂ« BetejĂ«n e VjenĂ«s, hungarezĂ«t protestantĂ« ishin aleatĂ« tĂ« PerandorisĂ« Osmane – kryesisht myslimane – kundĂ«r HabsburgĂ«ve katolikĂ«. Ishte njĂ« konflikt i ndĂ«rlikuar midis perandorive dhe shteteve, jo njĂ« pĂ«rplasje qytetĂ«rimesh.

Nacionalizmi hindu i kryeministrit tĂ« IndisĂ«, Narendra Modi, promovon idenĂ« e njĂ« Perandorie tĂ« huaj Mogule qĂ« pushtoi IndinĂ« dhe sundoi mbi hindusĂ«t. Por, burokratĂ«t hindu luajtĂ«n njĂ« rol jetik nĂ« PerandorinĂ« Mogule tĂ« IndisĂ«, dhe perandorĂ«t mogulĂ« ishin ndĂ«rtues perandorish, jo fanatikĂ« qĂ« kĂ«rkonin njĂ« sundim teokratik mbi komunitetet e feve tĂ« ndryshme. Ka edhe myslimanĂ« sot qĂ« e shohin PerandorinĂ« Mogule si njĂ« shembull tĂ« dominimit mysliman mbi hindusĂ«t. ËshtĂ« domethĂ«nĂ«se dhe e rĂ«ndĂ«sishme qĂ« propaganda perĂ«ndimore anti-myslimane dhe narrativat panislamike tĂ« historisĂ« i ngjajnĂ« njĂ«ra-tjetrĂ«s. TĂ« dyja mbĂ«shteten mbi njĂ« narrativĂ« civilizuese tĂ« historisĂ« dhe mbi njĂ« ndarje gjeopolitike tĂ« botĂ«s nĂ« njĂ«si tĂ« veçuara dhe ahistorike, si Afrika e zezĂ«, bota myslimane, Azia dhe PerĂ«ndimi.

Panislamizmi bashkĂ«kohor gjithashtu idealizon njĂ« tĂ« kaluar mitike. Sipas panislamistĂ«ve, ymeti, apo komuniteti mysliman global, lindi nĂ« njĂ« kohĂ« kur myslimanĂ«t nuk ishin tĂ« poshtĂ«ruar nga perandoritĂ« raciste tĂ« bardha apo nga fuqitĂ« agresive perĂ«ndimore. PanislamistĂ«t duan ta “bĂ«jnĂ« ymetin sĂ«rish madhĂ«shtor.” Por, ideja e njĂ« epoke tĂ« artĂ« tĂ« unitetit politik dhe solidaritetit mysliman, mbĂ«shtetet mbi amnezinĂ« historike pĂ«r tĂ« kaluarĂ«n perandorake. ShoqĂ«ritĂ« myslimane nuk kanĂ« qenĂ« kurrĂ« politikisht tĂ« bashkuara, ndĂ«rkaq nuk ka pasur kurrĂ« shoqĂ«ri homogjene myslimane nĂ« Euroazi. AsnjĂ« nga perandoritĂ« myslimane, tĂ« drejtuara nga dinastitĂ«, nuk ka synuar nĂ«nshtrimin e jobesimtarĂ«ve nga besimtarĂ« tĂ« devotshĂ«m. Ashtu si monarkĂ«t osmanĂ«, persianĂ« apo egjiptianĂ« tĂ« fundshekullin XIX, ato ishin perandori shumetnike qĂ« punĂ«sonin mijĂ«ra burokratĂ« jobesimtarĂ«. PopullsitĂ« myslimane nuk kanĂ« kĂ«rkuar kurrĂ« solidaritet global tĂ« ymetit para fundit tĂ« shekullit XIX – nĂ« kontekstin e perandorive raciale evropiane.

Termi “bota myslimane” u shfaq pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« vitet ’70 tĂ« shekullit XIX. Fillimisht, ishin misionarĂ«t evropianĂ« apo zyrtarĂ«t kolonialĂ« qĂ« e pĂ«rdornin si njĂ« shkurtesĂ« pĂ«r t’iu referuar tĂ« gjithĂ«ve qĂ« ndodheshin mes “racĂ«s sĂ« verdhĂ«â€ tĂ« AzisĂ« Lindore dhe racĂ«s sĂ« zezĂ« nĂ« AfrikĂ«. Ata e pĂ«rdornin gjithashtu pĂ«r tĂ« shprehur frikĂ«n e tyre nga njĂ« revoltĂ« e mundshme myslimane, edhe pse subjektet myslimane tĂ« perandorive nuk ishin as mĂ« tĂ« rrezikshĂ«m e as mĂ« tĂ« bindur se hindusĂ«t apo budistĂ«t. Pas kryengritjes sĂ« madhe indiane tĂ« vitit 1857, kur si hindusĂ«t ashtu edhe myslimanĂ«t u ngritĂ«n kundĂ«r britanikĂ«ve, disa zyrtarĂ« kolonialĂ« britanikĂ« fajĂ«suan myslimanĂ«t pĂ«r kĂ«tĂ« kryengritje. William Wilson Hunter, njĂ« zyrtar kolonial britanik, vuri nĂ« dyshim – nĂ« librin e tij me ndikim, MyslimanĂ«t indianĂ«: A janĂ« tĂ« detyruar nĂ« ndĂ«rgjegje tĂ« rebelohen kundĂ«r MbretĂ«reshĂ«s? (1871) – nĂ«se myslimanĂ«t indianĂ« mund t’i qĂ«ndronin besnikĂ« njĂ« monarku tĂ« krishterĂ«. NĂ« realitet, myslimanĂ«t nuk ndryshonin shumĂ« nga hindusĂ«t, as nĂ« besnikĂ«rinĂ« e tyre, as nĂ« kritikat e tyre ndaj perandorisĂ« britanike. MyslimanĂ«t elitarĂ« indianĂ«, si reformisti Syed Ahmad Khan, shkruan kundĂ«rshtimet e ashpra ndaj akuzave tĂ« Hunterit. Por, ata gjithashtu pranuan termat e debatit tĂ« tij, sipas tĂ« cilit myslimanĂ«t pĂ«rbĂ«nin njĂ« kategori tĂ« dalluar dhe tĂ« veçantĂ« tĂ« indianĂ«ve.

Rritja e nacionalizmave evropianë gjeti gjithashtu një armik të përshtatshëm te myslimanët, në veçanti te sulltani osman. Në fund të shekullit XIX, nacionalistët grekë, serbë, rumunë dhe bullgarë filluan të portretizonin sulltanin osman si një despot. Ata iu drejtuan liberalëve britanikë për të prishur aleancën osmano-britanike, në emër të një solidariteti global të krishterë. Liberalët anti-osmanë britanikë, si William Gladstone, argumentuan se solidariteti i krishterë duhet të ketë rëndësi në vendimet britanike për Perandorinë Osmane. Pikërisht, në këtë kontekst, sulltani osman iu referua lidhjes së tij shpirtërore me myslimanët indianë, për të argumentuar një rikthim të aleancës osmano-britanike, falë kësaj lidhjeje të veçantë mes dy perandorive të mëdha myslimane.

Në librin e tij me ndikim, E ardhmja e Islamit (1882), poeti anglez Wilfrid Scawen Blunt argumentonte se Perandoria Osmane do të dëbohej përfundimisht nga Evropa dhe se fryma e kryqëzatës e Evropës do ta kthente Stambollin në një qytet të krishterë. Blunt gjithashtu pretendonte se Perandoria Britanike, e cila nuk kishte urrejtje ndaj myslimanëve siç kishin austriakët, rusët apo francezët, mund të bëhej mbrojtëse e popullatave myslimane në Azi. Në mënyrë patronizuese dhe imperialiste, Blunt dukej se interesohej për të ardhmen e myslimanëve. Ai ishte një mbështetës dhe mik i reformistëve kryesorë myslimanë, si Al-Afghani dhe Muhammad Abduh, dhe shërbeu si ndërmjetës midis qarqeve intelektuale evropiane dhe reformistëve myslimanë.

Rreth së njëjtës kohë kur Blunt po shkruante, intelektuali francez me ndikim, Ernest Renan, formuloi një pikëpamje shumë negative për Islamin, veçanërisht në lidhje me shkencën dhe qytetërimin. Renan e shihte Islamin si një fe semite që pengonte zhvillimin e shkencës dhe të racionalitetit. Idetë e tij simbolizuan racialen e myslimanëve përmes fesë së tyre. Natyrisht, Renan i bënte këto argumente në Parisin që sundonte pjesë të mëdha të Afrikës së Veriut dhe të Afrikës Perëndimore myslimane. Idetë e tij ndihmuan në arsyetimin e sundimit kolonial francez. Al-Afghani dhe shumë intelektualë të tjerë myslimanë shkruan kundërshtimet ndaj pretendimeve të Renanit, me mbështetjen e Bluntit. Por, Renani pati më shumë sukses në krijimin e një narrative shpërqendruese të një qytetërimi të veçuar islamik përballë një qytetërimi perëndimor të krishterë.

Pretendimet e elitave evropiane pĂ«r njĂ« mision civilizues perĂ«ndimor, dhe pĂ«r superioritetin e qytetĂ«rimit tĂ« krishterĂ« perĂ«ndimor, ishin themelore pĂ«r projektet koloniale. IntelektualĂ«t evropianĂ« ndĂ«rmorĂ«n projekte tĂ« mĂ«dha pĂ«r klasifikimin e njerĂ«zimit nĂ« hierarki racore dhe fetare. VetĂ«m nĂ« pĂ«rgjigje tĂ« kĂ«tij pohimi shovinist, intelektualĂ«t myslimanĂ« krijuan njĂ« kundĂ«r-narrativĂ« tĂ« qytetĂ«rimit islamik. Duke u pĂ«rpjekur tĂ« pohonin dinjitetin dhe barazinĂ« e tyre, ata theksuan lavdinĂ« e sĂ« kaluarĂ«s, modernitetin dhe civilizimin e “botĂ«s myslimane.” KĂ«ta kundĂ«rshtarĂ« myslimanĂ« tĂ« ideologjisĂ« imperialiste evropiane – tĂ« superioritetit qytetĂ«rues tĂ« racĂ«s sĂ« bardhĂ« mbi myslimanĂ«t dhe racat e tjera me ngjyrĂ« – ishin panislamistĂ«t e parĂ«.

GjatĂ« fillimit tĂ« shekullit XX, reformatorĂ«t myslimanĂ« filluan tĂ« kultivonin narrativĂ«n historike qĂ« theksonte njĂ« qytetĂ«rim tĂ« pĂ«rbashkĂ«t, me njĂ« epokĂ« tĂ« artĂ« nĂ« shkencĂ« dhe art islam, dhe me njĂ« rĂ«nie tĂ« mĂ«vonshme. Kjo ide e njĂ« historie gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«se islame ishte njĂ« krijim i ri i formuar drejtpĂ«rdrejt si pĂ«rgjigje ndaj idesĂ« sĂ« njĂ« qytetĂ«rimi perĂ«ndimor dhe ndaj argumenteve gjeopolitike tĂ« unitetit racor perĂ«ndimor/tĂ« bardhĂ«. Ashtu si brezi i parĂ« i intelektualĂ«ve pan-afrikanĂ« dhe pan-aziatikĂ«, intelektualĂ«t myslimanĂ« iu pĂ«rgjigjĂ«n shovinizmit evropian dhe orientalizmit perĂ«ndimor me historinĂ« dhe qytetĂ«rimin e tyre madhĂ«shtor. GjatĂ« gjithĂ« shekullit XX, udhĂ«heqĂ«sit e mĂ«dhenj myslimanĂ«, si Mustafa Kemal AtatĂŒrku i TurqisĂ«, Nasseri nĂ« Egjipt, Mohammad Mosaddequ nĂ« Iran dhe Sukarno nĂ« Indonezi, ishin tĂ« gjithĂ« nacionalistĂ« laikĂ«, por tĂ« gjithĂ« kishin nevojĂ« dhe e pĂ«rdorĂ«n kĂ«tĂ« nocion tĂ« njĂ« historie tĂ« lavdishme tĂ« qytetĂ«rimit mysliman, pĂ«r t’iu kundĂ«rvĂ«nĂ« ideologjive tĂ« supremacisĂ« sĂ« bardhĂ«. Nacionalizmi nĂ« fund triumfoi, dhe gjatĂ« viteve 1950-‘60, ideja e Islamit si njĂ« forcĂ« nĂ« punĂ«t botĂ«rore u zbeh nĂ« gazetarinĂ« dhe studimet perĂ«ndimore.

IdeologjitĂ« panislamike nuk u rishfaqĂ«n mĂ« deri nĂ« vitet ‘70 dhe ’80 tĂ« shekullit XX, dhe atĂ«herĂ« me njĂ« karakter dhe ton tĂ« ri. Ato u rikthyen si shprehje e pakĂ«naqĂ«sisĂ« ndaj botĂ«s bashkĂ«kohore. Kishte ardhur fundi i ditĂ«ve entuziaste tĂ« optimizmit, tĂ« mesit tĂ« shekullit XX, pĂ«r modernizimin. Kombet e Bashkuara kishin dĂ«shtuar nĂ« zgjidhjen e çështjeve ekzistenciale. Shtetet kombĂ«tare pas-koloniale nuk kishin sjellĂ« liri dhe mirĂ«qenie pĂ«r shumicĂ«n e myslimanĂ«ve tĂ« botĂ«s. NdĂ«rkohĂ«, Evropa, ShBA-ja dhe Bashkimi Sovjetik treguan pak shqetĂ«sim pĂ«r vuajtjet e popujve myslimanĂ«. PartitĂ« islamiste, si VĂ«llazĂ«ria Myslimane nĂ« Egjipt dhe Xhemati Islam nĂ« Pakistan, u shfaqĂ«n duke pohuar se kolonizimi i PalestinĂ«s dhe vuajtjet nga varfĂ«ria kĂ«rkonin njĂ« formĂ« tĂ« re solidariteti.

Revolucioni Iranian i vitit 1979 u dëshmua si një moment historik. Për të dënuar status quo-në, Khomeini iu drejtua kësaj forme të re të panislamizmit. Por, Irani i tij dhe rivali rajonal, Arabia Saudite, favorizuan interesat kombëtare të shteteve të tyre. Kështu që nuk ka ekzistuar kurrë një vizion i zbatueshëm federativ për këtë solidaritet të ri panislamik. Ndryshe nga pan-afrikanizmi, i cili idealizonte popullsitë me lëkurë të zezë që jetonin në solidaritet brenda Afrikës pas-koloniale, panislamizmi mbështetet në një ndjenjë viktimizimi, pa një projekt politik praktik. Ai ka të bëjë më pak me planet reale për të themeluar një shtet mysliman, dhe më shumë rreth mënyrës se si të ndalet shtypja dhe diskriminimi ndaj një komuniteti të imagjinuar global.

Thirrjet pĂ«r solidaritet global mysliman nuk mund tĂ« kuptohen duke parĂ« tekstet fetare apo pĂ«rkushtimin fetar tĂ« myslimanĂ«ve. JanĂ« zhvillimet nĂ« historinĂ« intelektuale dhe gjeopolitike moderne ato qĂ« kanĂ« krijuar dhe formĂ«suar pikĂ«pamjet panislamike pĂ«r historinĂ« dhe botĂ«n. Ndoshta tipari mĂ« thelbĂ«sor i tyre Ă«shtĂ« ideja pĂ«r PerĂ«ndimin si njĂ« vend me njĂ« narrativĂ« tĂ« vete historike dhe njĂ« vizion tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m politik pĂ«r hegjemoninĂ« globale. Bashkimi Sovjetik, ShBA-ja, BE-ja – tĂ« gjitha projektet globale perĂ«ndimore tĂ« shekullit XX – imagjinojnĂ« njĂ« PerĂ«ndim superior dhe hegjemon. IntelektualĂ«t e hershĂ«m panislamikĂ« zhvilluan narrativa myslimane pĂ«r rendin global historik, si njĂ« strategji pĂ«r tĂ« kundĂ«rshtuar diskurset imperialiste mbi inferioritetin e tyre, tĂ« cilat ishin tĂ« pĂ«rhapura nĂ« metropolet koloniale, shkrimet orientaliste dhe shkencat sociale evropiane. Thjesht, nuk mund tĂ« ketĂ« njĂ« narrativĂ« panislamike tĂ« rendit global pa homologen e saj, narrativĂ«n perĂ«ndimore pĂ«r botĂ«n, e cila Ă«shtĂ« po aq e njĂ«anshme si histori.

IdetĂ« pĂ«r botĂ«n islame dhe atĂ« perĂ«ndimore duken si armiq qĂ« pasqyrojnĂ« njĂ«ri-tjetrin. Nuk duhet t’u lejojmĂ« kolonizatorĂ«ve tĂ« fundshekullit XIX tĂ« pĂ«rcaktojnĂ« kushtet e debatit tĂ« sotĂ«m mbi tĂ« drejtat e njeriut dhe qeverisjen e mirĂ«. PĂ«r sa kohĂ« qĂ« e pranojmĂ« kĂ«tĂ« opozitĂ« tĂ« njĂ«anshme mes “PerĂ«ndimit” dhe “botĂ«s myslimane,” ne vazhdojmĂ« tĂ« jemi tĂ« robĂ«ruar nga kolonializmi dhe dĂ«shtimet e dekolonizimit. Duke i pranuar dhe refuzuar kĂ«to terma diskutimi, mund tĂ« bĂ«hemi tĂ« lirĂ« pĂ«r tĂ« ecur pĂ«rpara, pĂ«r tĂ« menduar pĂ«r njĂ«ri-tjetrin dhe pĂ«r botĂ«n nĂ« mĂ«nyra mĂ« realiste dhe njerĂ«zore. Sfida jonĂ« sot Ă«shtĂ« tĂ« gjejmĂ« njĂ« gjuhĂ« tĂ« re tĂ« tĂ« drejtave dhe normave, qĂ« nuk Ă«shtĂ« e robĂ«ruar nga mashtrimet e qytetĂ«rimit perĂ«ndimor, apo tĂ« alternativave afrikane, aziatike dhe myslimane ndaj tij. Qenia njerĂ«zore, pavarĂ«sisht ngjyrĂ«s apo fesĂ«, ndan njĂ« planet tĂ« vetĂ«m dhe njĂ« histori tĂ« ndĂ«rlidhur, pa kufij civilizues. Çdo rrugĂ« pĂ«rpara, pĂ«r tĂ« kapĂ«rcyer padrejtĂ«sitĂ« dhe problemet aktuale, duhet tĂ« bazohet nĂ« lidhjet dhe vlerat tona tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta, e jo nĂ« tribalizmin civilizues. /Telegrafi/

The post ÇfarĂ« Ă«shtĂ« bota myslimane? appeared first on Telegrafi.

Republika Demokratike e Kongos dhe Ruanda nĂ«nshkruajnĂ« marrĂ«veshje paqeje nĂ« njĂ« ‘pikĂ« kthese’ pas viteve tĂ« luftĂ«s

✇Telegrafi
By: Hakim Kasami
27 June 2025 at 19:50

UdhĂ«heqĂ«sit nga Republika Demokratike e Kongos (RDK) dhe Ruanda kanĂ« nĂ«nshkruar njĂ« marrĂ«veshje paqeje nĂ« Uashington DC pĂ«r t’i dhĂ«nĂ« fund viteve tĂ« luftimeve midis vendeve fqinje.

Të takuar në Shtëpinë e Bardhë në Shtetet e Bashkuara të premten, ministrat e jashtëm nga të dy vendet afrikane nënshkruan një marrëveshje të ndërmjetësuar nga SHBA-të dhe Katari, shkruan Al Jazeera, përcjell Telegrafi.

MarrĂ«veshja ngjall shpresa pĂ«r t’i dhĂ«nĂ« fund luftimeve qĂ« janĂ« pĂ«rshkallĂ«zuar me pĂ«rparimin e rebelĂ«ve M23 kĂ«tĂ« vit.

Konflikti ka vrarë mijëra njerëz dhe ka zhvendosur qindra mijëra të tjerë që nga janari.

“Ne besojmĂ« se Ă«shtĂ« arritur njĂ« pikĂ« kthese me RepublikĂ«n Demokratike tĂ« Kongos”, tha ministri i JashtĂ«m i RuandĂ«s, Olivier Nduhungerehe, gjatĂ« nĂ«nshkrimit.

Marrëveshja e paqes duhet të pasohet nga drejtësia dhe kthimi i familjeve të zhvendosura, shtoi Ministrja e Jashtme e Kongos, Therese Kayikwamba Wagner.

“Ky Ă«shtĂ« njĂ« moment i rĂ«ndĂ«sishĂ«m pas 30 vitesh lufte”, tha Sekretari i Shtetit i SHBA-sĂ«, Marco Rubio, i cili priti dy ministrat e jashtĂ«m nĂ« Departamentin e Shtetit nĂ« Uashington pĂ«r nĂ«nshkrimin.

Marrëveshja do të ndihmojë gjithashtu qeverinë amerikane dhe kompanitë amerikane të fitojnë qasje në mineralet kritike të nevojshme për pjesën më të madhe të teknologjisë botërore në një kohë kur SHBA-të dhe Kina po konkurrojnë në mënyrë aktive për ndikim në Afrikë.

AnalistĂ«t e shohin marrĂ«veshjen si njĂ« pikĂ« kthese tĂ« madhe, por nuk besojnĂ« se do t’i japĂ« fund shpejt luftimeve qĂ« kanĂ« vrarĂ« miliona njerĂ«z qĂ« nga vitet 1990. /Telegrafi/

The post Republika Demokratike e Kongos dhe Ruanda nĂ«nshkruajnĂ« marrĂ«veshje paqeje nĂ« njĂ« ‘pikĂ« kthese’ pas viteve tĂ« luftĂ«s appeared first on Telegrafi.

Bill Gates dĂ«shiron tĂ« investojĂ« “gjithçka” nĂ« AfrikĂ«

✇Telegrafi
By: Hakim Kasami
7 June 2025 at 13:55

Në një ceremoni në selinë e Unionit Afrikan, Bill Gates njoftoi se fondacioni i tij do të mbështesë masivisht projektet shëndetësore dhe bujqësore në Afrikë. Ekspertët bëjnë thirrje për kujdes.

Me rastin e 25-vjetorit tĂ« Fondacionit Gates, multimiliarderi amerikan kritikoi buxhetet nĂ« rĂ«nie tĂ« shĂ«ndetĂ«sisĂ« nĂ« shumĂ« vende afrikane tĂ« Unionit Afrikan – tĂ« shkaktuara kryesisht nga borxhi i lartĂ« kombĂ«tar dhe shkurtimet ndĂ«rkombĂ«tare.

Tërheqja e SHBA-së nga bashkëpunimi ndërkombëtar për zhvillim është tepër serioze: USAID investoi kohët e fundit rreth 50 miliardë dollarë amerikanë në vit.

Shkurtimet masive, të cilat prekin rreth 83 për qind të programeve në mbarë botën, tashmë kanë sjellë në ngërç projekte të rëndësishme shëndetësore dhe bujqësore në Afrikë, tha Gates.

“Shkurtimet janĂ« njĂ« gabim i madh”, theksoi ai.

Gates deklaroi se dĂ«shiron tĂ« pĂ«rdorĂ« fondacionin e tij pĂ«r tĂ« mbyllur boshllĂ«qet qĂ« rezultojnĂ«, veçanĂ«risht nĂ« sektorin e shĂ«ndetĂ«sisĂ«, sa mĂ« mirĂ« qĂ« tĂ« jetĂ« e mundur – megjithĂ«se ka frikĂ« se vdekshmĂ«ria e foshnjave nĂ« AfrikĂ« mund tĂ« rritet pĂ«rsĂ«ri nĂ« vitet e ardhshme.

Gates: Pothuajse të gjitha paratë për fondacionin

Angazhimi i Fondacionit Gates vazhdon të përqendrohet në luftën kundër AIDS-it, malaries dhe tuberkulozit.

Gates pĂ«rsĂ«riti qĂ«llimin e tij pĂ«r tĂ« dhuruar pothuajse tĂ« gjithĂ« pasurinĂ« e tij prej afĂ«rsisht 200 miliardĂ« dollarĂ«sh – duke mbajtur vetĂ«m 1 pĂ«r qind pĂ«r vete.

QĂ«llimi i tij Ă«shtĂ« tĂ« shpenzojĂ« tĂ« gjitha paratĂ« pĂ«r kauza bamirĂ«sie gjatĂ« dy dekadave tĂ« ardhshme – kryesisht nĂ« kujdesin shĂ«ndetĂ«sor afrikan.

Midis imazhit bamirës dhe instinktit për pushtet

PavarĂ«sisht pretendimeve tĂ« tij filantropike, Gates pĂ«rballet me kritika nĂ« tĂ« gjithĂ« botĂ«n – gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« edhe nĂ« AfrikĂ«.

Vëzhguesit e akuzojnë atë për zgjerimin e pushtetit ekonomik dhe politik nën maskën e bamirësisë.

Gazetari amerikan Tim Schwab, autor i librit “Problemi i Bill Gates”, e sheh Gates si njĂ« pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« “filantrokapitalizmit” – njĂ« formĂ« bamirĂ«sie e lidhur ngushtĂ« me interesin ekonomik.

Bill Gates dhe miliarderë të tjerë të teknologjisë përdorin filantropinë për të fituar pushtet dhe për të formësuar botën sipas ideve të tyre.

Një dokumentar i vitit 2022 i DW tregon se si Fondacioni Bill & Melinda Gates është bërë mbështetësi më i rëndësishëm i inxhinierisë gjenetike në Afrikë.

Duke financuar eksperimente të inxhinierisë gjenetike në Afrikë, Fondacioni Gates po luan në duart e korporatave të mëdha bujqësore perëndimore, u pretendua.

Zëra kritikë po ngrihen gjithashtu në Afrikë.

Eksperti i shĂ«ndetit nga Angola, Domingos CristĂłvĂŁo, pĂ«r shembull, paralajmĂ«ron kundĂ«r varĂ«sisĂ« nga fondacionet private nĂ« fusha kyçe si kujdesi shĂ«ndetĂ«sor: “Vendet afrikane duhet tĂ« ndĂ«rtojnĂ« strukturat e tyre tĂ« qĂ«ndrueshme tĂ« kujdesit shĂ«ndetĂ«sor – pa u mbĂ«shtetur nĂ« donatorĂ« tĂ« huaj”.

Roli i inteligjencës artificiale

Një fokus i ri i Fondacionit Gates në Afrikë do të jetë përdorimi i Inteligjencës Artificiale për të modernizuar sistemet e kujdesit shëndetësor në vendet afrikane. Gates e sheh këtë si një mundësi të madhe për efikasitet dhe shtrirje më të madhe.

CristĂłvĂŁo Ă«shtĂ« i hapur nĂ« kĂ«tĂ« pikĂ«: “Vendet afrikane deri mĂ« tani kanĂ« pasur pak qasje nĂ« teknologjitĂ« e IA-sĂ«. MbĂ«shtetja e synuar mund tĂ« jetĂ« e dobishme kĂ«tu”.

MegjithatĂ«, ai thekson nevojĂ«n pĂ«r strategjitĂ« tona: “Ne duhet ta dimĂ« vetĂ« se çfarĂ« na nevojitet – dhe tĂ« mos lejojmĂ« qĂ« prioritetet tona tĂ« pĂ«rcaktohen nga forcat e jashtme”. /DW/

The post Bill Gates dĂ«shiron tĂ« investojĂ« “gjithçka” nĂ« AfrikĂ« appeared first on Telegrafi.

Bill Gates: Nuk dua të vdes i pasur, ia dhuroj Afrikës 200 miliardë dollarët e mi

✇Lapsi
By: user 6
2 June 2025 at 22:29

Themeluesi i Microsoft, Bill Gates, thotĂ« se pjesa mĂ« e madhe e pasurisĂ« sĂ« tij do tĂ« shpenzohet pĂ«r pĂ«rmirĂ«simin e shĂ«rbimeve shĂ«ndetĂ«sore dhe arsimore nĂ« AfrikĂ« gjatĂ« 20 viteve tĂ« ardhshme. 69-vjeçari tha se “duke çliruar potencialin njerĂ«zor pĂ«rmes shĂ«ndetit dhe arsimit, çdo vend nĂ« AfrikĂ« duhet tĂ« jetĂ« nĂ« rrugĂ«n e prosperitetit”.

Duke folur në kryeqytetin e Etiopisë, Addis Ababa, ai gjithashtu u bëri thirrje inovatorëve të rinj të Afrikës të mendojnë se si të ndërtojnë Inteligjencën Artificiale (IA) për të përmirësuar kujdesin shëndetësor në kontinent. Gates njoftoi muajin e kaluar se do të dhuronte 99% të pasurisë së tij të madhe, të cilën ai pret të arrijë në 200 miliardë dollarë deri në vitin 2045, kur fondacioni i tij planifikonte të përfundonte operacionet e tij.

“KohĂ«t e fundit kam marrĂ« njĂ« angazhim se pasuria ime do tĂ« dhurohet gjatĂ« 20 viteve tĂ« ardhshme. Pjesa mĂ« e madhe e kĂ«tij financimi do tĂ« shpenzohet pĂ«r t’ju ndihmuar tĂ« adresoni sfidat kĂ«tu nĂ« AfrikĂ«â€, – tha ai nĂ« njĂ« fjalim nĂ« selinĂ« e Bashkimit Afrikan (AU).
Ish-Zonja e ParĂ« e Mozambikut, Graça Machel, e pĂ«rshĂ«ndeti njoftimin e tij, duke thĂ«nĂ« se erdhi nĂ« njĂ« “moment krize”. “Ne mbĂ«shtetemi nĂ« angazhimin e palĂ«kundur tĂ« Z. Gates pĂ«r tĂ« vazhduar tĂ« ecĂ« nĂ« kĂ«tĂ« rrugĂ« transformimi pĂ«rkrah nesh”, tha ajo.

Qeveria amerikane ka shkurtuar ndihmĂ«n pĂ«r AfrikĂ«n, duke pĂ«rfshirĂ« programet pĂ«r trajtimin e pacientĂ«ve me HIV/AIDS, si pjesĂ« e politikĂ«s “Amerika e Para” tĂ« Presidentit tĂ« SHBA-sĂ« Donald Trump, duke ngritur shqetĂ«sime nĂ« lidhje me tĂ« ardhmen e kujdesit shĂ«ndetĂ«sor nĂ« kontinent.

Gates tha se fondacioni i tij, i cili ka njĂ« histori tĂ« gjatĂ« veprimi nĂ« AfrikĂ«, do tĂ« pĂ«rqendrohet nĂ« pĂ«rmirĂ«simin e kujdesit shĂ«ndetĂ«sor parĂ«sor. “Ajo qĂ« kemi mĂ«suar Ă«shtĂ« se ndihma ndaj nĂ«nave pĂ«r tĂ« qenĂ« tĂ« shĂ«ndetshme dhe pĂ«r t’u ushqyer mirĂ« para se tĂ« mbetet shtatzĂ«nĂ«, ndĂ«rsa Ă«shtĂ« shtatzĂ«nĂ«, jep rezultatet mĂ« tĂ« forta”, tha ai.

“Sigurimi qĂ« fĂ«mija tĂ« marrĂ« ushqim tĂ« mirĂ« edhe nĂ« 4 vitet e para bĂ«n gjithĂ« ndryshimin”. NĂ« njĂ« mesazh drejtuar inovatorĂ«ve tĂ« rinj, miliarderi i teknologjisĂ« vuri nĂ« dukje se telefonat celularĂ« kishin revolucionarizuar bankat nĂ« AfrikĂ« dhe argumentoi se IA tani duhet tĂ« pĂ«rdoret pĂ«r tĂ« mirĂ«n e kontinentit.

“Afrika kryesisht e anashkaloi bankĂ«n tradicionale dhe tani ju keni njĂ« shans, ndĂ«rsa ndĂ«rtoni sistemet tuaja tĂ« kujdesit shĂ«ndetĂ«sor tĂ« gjeneratĂ«s sĂ« ardhshme, tĂ« mendoni se si IA Ă«shtĂ« e integruar nĂ« tĂ«â€, tha ai.

Gates përmendi Ruandën si shembull, duke thënë se tashmë po përmirësonte shërbimet duke përdorur ultratinguj të mundësuar nga inteligjenca artificiale për të identifikuar shtatzënitë me rrezik të lartë.

Fondacioni Gates tha se kishte tre pĂ«rparĂ«si: t’u jepte fund vdekjeve tĂ« parandalueshme tĂ« nĂ«nave dhe foshnjave, tĂ« siguronte qĂ« brezi i ardhshĂ«m tĂ« rritet pa pasur nevojĂ« tĂ« vuajĂ« nga sĂ«mundje infektive vdekjeprurĂ«se dhe tĂ« nxirrte miliona njerĂ«z nga varfĂ«ria.

“NĂ« fund tĂ« 20 viteve, fondacioni do tĂ« ndĂ«rpresĂ« operacionet e tij”, tha ai nĂ« njĂ« deklaratĂ«. Muajin e kaluar, Gates tha se do tĂ« pĂ«rshpejtonte dhurimet e tij pĂ«rmes fondacionit tĂ« tij. “NjerĂ«zit do tĂ« thonĂ« shumĂ« gjĂ«ra pĂ«r mua kur tĂ« vdes, por jam i vendosur qĂ« “ai vdiq i pasur” nuk do tĂ« jetĂ« njĂ« prej tyre”, – shkroi ai nĂ« njĂ« postim nĂ« blog.

Dhënia e 99% të pasurisë së tij mund ta linte ende personin e pestë më të pasur në botë një miliarder, sipas Bloomberg. Së bashku me Paul Allen, Gates themeloi Microsoft në vitin 1975 dhe kompania shpejt u bë një forcë dominuese në industrinë e softuerëve dhe të teknologjisë së tjera.

Gates është tërhequr gradualisht nga kompania në dekadat e fundit, duke dhënë dorëheqjen si drejtor ekzekutiv në vitin 2000 dhe si kryetar në vitin 2014. Ai tha se ishte frymëzuar të dhuronte para nga investitori Warren Buffett dhe filantropë të tjerë. Megjithatë, kritikët e fondacionit të tij thonë se Gates përdor statusin e tij bamirës për të shmangur taksat dhe se ai ka ndikim të tepruar mbi sistemin global të shëndetësisë. ©LAPSI.al

The post Bill Gates: Nuk dua të vdes i pasur, ia dhuroj Afrikës 200 miliardë dollarët e mi appeared first on Lapsi.al.

“Afrika e Jugut, gjenocid ndaj tĂ« bardhĂ«ve”, Trump akuzon homologun, gjatĂ« takimit nĂ« ShtĂ«pinĂ« e BardhĂ«

✇Abc News
By: Nijazi Mema
21 May 2025 at 23:04

Presidenti amerikan Donald Trump shkoi i përgatitur në Zyrën Ovale për takimin me homologun e tij nga Afrika e Jugut , Cyril Ramaphosa.

Për të mbështetur pretendimet e tij se një gjenocid ndaj njerëzve të bardhë po ndodh në Afrikën e Jugut, Trump urdhëroi të fikeshin dritat dhe shfaqi një video, ku bëheshin thirrje për dhunë dhe vrasje.

NĂ« videon gati 5-minutĂ«she, qĂ« mĂ« vonĂ« u postua edhe nĂ« rrjetet sociale tĂ« shtĂ«pisĂ« sĂ« BardhĂ«, shfaqej njĂ« politikani opozitar Julius Malema duke kĂ«nduar njĂ« kĂ«ngĂ« qĂ« pĂ«rmbante frazĂ«n “vrisni boerĂ«t”, term qĂ« pĂ«rdoret pĂ«r fermerĂ«t e bardhĂ« nĂ« vend.

“”Ka mijĂ«ra histori qĂ« flasin pĂ«r kĂ«tĂ«. Ka dokumentarĂ«, ka lajme. NjerĂ«zit po ikin nga Afrika e Jugut pĂ«r sigurinĂ« e tyre. Tokat e tyre po konfiskohen dhe nĂ« shumĂ« raste ata po vriten”

Videoja mbyllej me imazhet e disa kryqeve të bardhë në anët e një autostrade, për të cilat Trump tha, se shënonin varret e fermerëve të bardhë të vrarë në Afrikën e Jugut.

Ramaphosa, i habitur nga ç’po ndodhte nĂ« zyrĂ«n ovale, mohoi pretendimet dhe se nĂ« vendin e tij ekziston demokracia dhe liria pĂ«r t’u shprehur. Ai e pyeti Trump nĂ«se e dinte ku ishin kĂ«to pamje, pasi vendin nĂ« fjalĂ« ai nuk e kishte parĂ« kurrĂ« mĂ« parĂ«. Presidenti amerikan mohoi tĂ« dinte ku ishte ekzaktĂ«sisht vendi nĂ« fjalĂ« dhe tha thjesht qĂ« Ă«shtĂ« nĂ« AfrikĂ«n e Jugut.

“Politika jonĂ« qeveritare Ă«shtĂ« plotĂ«sisht, plotĂ«sisht kundĂ«r asaj qĂ« personi nĂ« video thotĂ«. Ata janĂ« njĂ« parti e vogĂ«l minoritare qĂ« lejohet tĂ« ekzistojĂ« sipas kushtetutĂ«s sonĂ«. NjerĂ«zit qĂ« vriten, pĂ«r fat tĂ« keq, pĂ«rmes aktiviteteve kriminale, nuk janĂ« vetĂ«m njerĂ«z tĂ« bardhĂ«. Shumica e tyre janĂ« njerĂ«z me ngjyrĂ«â€

Skenat në zyrën ovale kujtuan përplasjen që Trump pati me Volodymyr Zelensky në muajin shkurt, por ndryshe nga lideri ukrainas, Ramaphosa qëndroi i qetë.

Ai madje me batutĂ« i tha Donald Trump se i vjen keq qĂ« vendi i tij nuk mund t’i ofrojĂ« njĂ« avion, referuar dhuratĂ«s nga Katari, njĂ« avion qĂ« do tĂ« pĂ«rdoret nĂ« vazhdim nga Donald Trump.

Rreth 670 emigrantë nga Afrika mbërritën në Itali brenda 10 orëve

✇Euronews
By: Suela Meno
2 May 2025 at 10:08

Rreth 670 emigrantë nga Afrika në 11 anije mbërritën në ishullin italian të Lampedusës brenda dhjetë orësh, raportoi sot agjencia Ansa.

Nga këto, 10 anije u nisën për në Itali nga Libia, dhe njerëzit u shpëtuan në një operacion të përbashkët nga Frontex, roja bregdetare dhe policia tatimore italiane.

Një varkë, me 49 emigrantë nga Nigeria, Guinea dhe Sudani, u nis nga Tunizia dhe pasagjerët u thanë karabinierëve se udhëtimi kushtonte 500 euro për person.

Emigrantët shkuan direkt në qendrën e pritjes dhe karabinierët nuk mundën ta gjenin anijen që përdorën për të mbërritur në Itali.

 

LEXONI GJITHASHTU:

The post Rreth 670 emigrantë nga Afrika mbërritën në Itali brenda 10 orëve appeared first on Euronews Albania.

DW: A do të jetë Papa i ardhshëm nga Afrika?

✇BoldNews
By: Ardit
26 April 2025 at 14:10

12 kandidatĂ«t mĂ« tĂ« mundshĂ«m pĂ«r tĂ« pasuar Papa Françeskun vijnĂ« nga tĂ« gjitha kontinentet. Shance tĂ« mira kanĂ« edhe dy kardinalĂ« nga Afrika. Vdekja e Papa Françeskut lidhet edhe me shpresĂ«n e katolikĂ«ve afrikanĂ« pĂ«r njĂ« pasardhĂ«s nga Afrika. NdĂ«r 12 kandidatĂ«t mĂ« tĂ« mundshĂ«m pĂ«r udhĂ«heqĂ«sin e ri shpirtĂ«ror tĂ« 1.4 miliardĂ« katolikĂ«ve [
]

The post DW: A do të jetë Papa i ardhshëm nga Afrika? appeared first on BoldNews.al.

AFRIKË E JUGUT – Zelensky kĂ«rkon mĂ« shumĂ« presion ndaj RusisĂ«

✇Agjencia Telegrafike Shqiptare
By: Oliver Serani
24 April 2025 at 19:37

PRETORIA, 24 prill /ATSH-DPA/ – Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky bĂ«ri thirrje pĂ«r veprim tĂ« pĂ«rbashkĂ«t ndĂ«rkombĂ«tar pĂ«r tĂ« rritur presionin ndaj MoskĂ«s pĂ«r arritjen e paqes, gjatĂ« vizitĂ«s sĂ« tij nĂ« AfrikĂ«n e Jugut, e cila u ndĂ«rpre nga njĂ« sulm raketor rus nĂ« Kiev.

Zelensky u takua me homologun e tij afrikano-jugor, Cyril Ramaphosa, duke i bërë thirrje vendit të përdorë mandatin e tij si kryetar i Grupit 20 (G20) për të promovuar stabilitetin global dhe për të mbrojtur jetët njerëzore.

Udhëheqësi ukrainas i dorëzoi Ramaphosas një listë me 400 fëmijë ukrainas të dyshuar të rrëmbyer në Rusi dhe bëri thirrje për mbështetje ndërkombëtare për të siguruar riatdhesimin e tyre në Ukrainë.

Ramaphosa tha se kohët e fundit ai foli me presidentin amerikan Donald Trump për procesin e paqes në Ukrainë dhe donte të takohej së shpejti me Trump për bisedime.

NĂ« njĂ« postim nĂ« X, Ramaphosa tha gjithashtu se kishte njĂ« telefonatĂ« me presidentin rus Vladimir Putin nĂ« fillim tĂ« kĂ«saj jave, duke thĂ«nĂ« se “tĂ« dy u zotuan tĂ« punojnĂ« sĂ« bashku drejt njĂ« zgjidhjeje paqĂ«sore tĂ« konfliktit Rusi-UkrainĂ«â€.

“Afrika e Jugut Ă«shtĂ« e gatshme tĂ« vazhdojĂ« tĂ« mbĂ«shtesĂ« tĂ« gjitha pĂ«rpjekjet shumĂ«palĂ«she tĂ« besueshme dhe gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«se qĂ« synojnĂ« arritjen e njĂ« paqeje tĂ« drejtĂ«, tĂ« qĂ«ndrueshme dhe gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«se”, shtoi ai.

Zelensky shkroi gjithashtu nĂ« X se ai dhe Ramaphosa “diskutuan rĂ«ndĂ«sinĂ« e bashkimit tĂ« pĂ«rpjekjeve globale sa mĂ« shumĂ« qĂ« tĂ« jetĂ« e mundur tani pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« presionin e nevojshĂ«m ndaj RusisĂ«, presion pĂ«r hir tĂ« paqes”./   /os/

The post AFRIKË E JUGUT – Zelensky kĂ«rkon mĂ« shumĂ« presion ndaj RusisĂ« appeared first on Agjencia Telegrafike Shqiptare.

A do të jetë Papa i ardhshëm nga Afrika?

✇Euronews
By: fra nc
23 April 2025 at 10:57

Nëse ritmi i rritjes së popullsisë katolike do të ishte treguesi i vetëm për zgjedhjen e Papës së ardhshëm, atëherë kontinenti afrikan do të kishte përparësi të padiskutueshme. Aktualisht, rritja më e shpejtë e numrit të katolikëve ndodh në Afrikë, e cila kontribuon me më shumë se gjysmën e rritjes globale të Kishës Katolike. E megjithatë, që nga vdekja e Papa Gelasit I më shumë se 1500 vjet më parë, asnjë afrikan nuk ka udhëhequr Kishën Katolike.

Ndërsa pritet që kardinalët të mblidhen në Vatikan për të zgjedhur pasardhësin e Papa Françeskut, debati mbi përfaqësimin afrikan në drejtimin e Kishës është intensifikuar.

“Do tĂ« ishte pozitive pĂ«r KishĂ«n qĂ« tĂ« kishte njĂ« papĂ« afrikan,” tha pĂ«r BBC-nĂ« At Stan Chu Ilo, njĂ« prift katolik nga Nigeria dhe profesor nĂ« Universitetin DePaul nĂ« SHBA. MegjithatĂ«, ai nĂ«nvizoi se mungesa e figurave tĂ« profilit tĂ« lartĂ« nga Afrika nĂ« hierarkinĂ« e Vatikanit paraqet njĂ« pengesĂ« reale pĂ«r realizimin e kĂ«saj ideje.

Pavarësisht hapave për përfshirje më të madhe të afrikanëve në hierarkinë kishtare, siç është rritja e përqindjes së kardinalëve nga Afrika Sub-Sahariane nga 8% në 2013 në 12% një dekadë më vonë, përfaqësimi i tyre në poste kyçe mbetet i kufizuar. Kjo, sipas kritikëve, përbën një hendek të madh midis realitetit demografik dhe strukturës së pushtetit brenda Kishës.

Në të kaluarën, figura si kardinali Peter Turkson nga Gana dhe kardinali Francis Arinze nga Nigeria janë parë si pretendentë të fortë për papatin. Por aktualisht, mungojnë kandidatë afrikanë me ndikim të konsiderueshëm në skenën ndërkombëtare të katolicizmit.

Megjithëse shumë e shohin përzgjedhjen e një pape afrikan si një akt simbolik të rëndësishëm, por jo të gjithë pajtohen me këtë qasje.

“Nuk mjafton tĂ« jesh nga njĂ« kontinent nĂ« rritje Ă«shtĂ« thelbĂ«sore tĂ« jesh njĂ« teolog i fortĂ«,” theksoi At Paulinus Ikechukwu Odozor, profesor nĂ« Universitetin Notre Dame. Ai theksoi nevojĂ«n qĂ« Papa i ardhshĂ«m tĂ« jetĂ« njĂ« figurĂ« qĂ« njeh thellĂ«sisht traditĂ«n kishtare dhe ka aftĂ«sinĂ« pĂ«r tĂ« udhĂ«hequr me drejtim shpirtĂ«ror dhe intelektual.

Gjatë pontifikatës së tij, Papa Françesku ka bërë përpjekje të dukshme për të afruar Kishën me Afrikën. Ai ka vizituar 10 vende në kontinent, ka folur kundër shfrytëzimit të burimeve natyrore dhe ka luajtur rol aktiv në ndërmjetësimin për paqe në rajone të konfliktuara si Republika e Afrikës Qendrore dhe Sudani i Jugut. Pavarësisht kësaj, ai është përballur edhe me kritika, sidomos pas deklaratave të Vatikanit që lejonin bekime për çiftet e të njëjtit seks, një çështje shumë e ndjeshme në Afrikë.

Peshkopët afrikanë, përfshirë pretendentët më të përmendur për papatin, kardinali Fridolin Ambongo Besungu i Kongos, kardinali Robert Sarah i Guinesë dhe kardinali Peter Turkson,  kanë shprehur qëndrime të forta kundër normalizimit të marrëdhënieve të të njëjtit seks, duke reflektuar qëndrimet kulturore dhe fetare të rajonit.

Rritja e popullsisë katolike në Afrikë është e pamohueshme, nga 272 milionë në vitin 2022 në 281 milionë një vit më vonë dhe përfaqëson tashmë 20% të besimtarëve në të gjithë botën. Por a do të jetë kjo e mjaftueshme për të ndryshuar ekuilibrin tradicional të pushtetit në Kishë?

Për shumë besimtarë afrikanë, çështja shkon përtej përfaqësimit. Ajo është një kërkesë për të pasur një zë real dhe ndikues në formësimin e së ardhmes së Kishës.

LEXONI GJITHASHTU:

The post A do të jetë Papa i ardhshëm nga Afrika? appeared first on Euronews Albania.

GĂ«zuar! ShimpanzetĂ« e egra janĂ« filmuar duke ndarĂ« frutat “me alkool”

✇Telegrafi
By: Hakim Kasami
22 April 2025 at 09:45

NjerĂ«zit janĂ« mbledhur pĂ«r tĂ« festuar dhe shijuar pirjen sĂ« bashku pĂ«r mijĂ«ra vjet, por hulumtimet sugjerojnĂ« se shimpanzetĂ« gjithashtu “mund tĂ« lidhen duke shfrytĂ«zuar pirjen”.

ShimpanzetĂ« e egra janĂ« vĂ«rejtur nĂ« AfrikĂ«n PerĂ«ndimore qĂ« ndajnĂ« fruta qĂ« pĂ«rmbajnĂ« alkool – jo nĂ« sasi pĂ«r t’u dehur, por ndoshta aq sa pĂ«r t’ju sjellĂ« nĂ« humor tĂ« mirĂ« pas disa pijeve, pĂ«rcjell Telegrafi.

Studiuesit, të udhëhequr nga shkencëtarët nga Universiteti i Exeter në Britaninë e Madhe, kapën shimpanzetë në Parkun Kombëtar Cantanhez në Guinea-Bissau.

“PĂ«r njerĂ«zit, ne e dimĂ« se pirja e alkoolit çon nĂ« çlirimin e dopaminĂ«s dhe endorfinĂ«s, duke rezultuar nĂ« ndjenja lumturie dhe relaksi”, tha Anna Bowland , nga Qendra pĂ«r Ekologji dhe Konservim nĂ« kampusin Penryn tĂ« Exeter nĂ« Cornwall.

Duke përdorur kamera të aktivizuara me lëvizje, studiuesit filmuan shimpanzetë duke ndarë frutat e fermentuara të mëdha, të dendura dhe fibroze në disa raste.

Frutat e zakonshme u testuan për përmbajtjen e alkoolit. Niveli më i lartë i gjetur ishte ekuivalenti i 0.61% alkool në vëllim (ABV).

Edhe pse niveli i alkoolit është relativisht i ulët, shimpanzetë hanin shumë fruta çdo ditë, kështu që ata mund të konsumonin mjaft alkool. /Telegrafi/

The post GĂ«zuar! ShimpanzetĂ« e egra janĂ« filmuar duke ndarĂ« frutat “me alkool” appeared first on Telegrafi.

SHBA gati të investojë miliarda dollarë në Kongon e pasur me minerale

✇Telegrafi
By: Hakim Kasami
3 April 2025 at 23:36

Shtetet e Bashkuara janë në bisedime për të investuar miliarda dollarë në Kongon e pasur me minerale dhe duan të ndihmojnë në përfundimin e një konflikti të ndezur në lindje të vendit.

Kjo, siç raportojnë mediat e huaja, përcjell Telegrafi, është thënë nga këshilltari i lartë i presidentit Donald Trump për Afrikën gjatë një vizite të enjten.

Republika Demokratike e Kongos, e cila ka rezerva të mëdha të kobaltit, litiumit dhe uraniumit midis mineraleve të tjera, ka luftuar me rebelët M23 të mbështetur nga Ruanda, të cilët kanë kapur një pjesë të territorit të saj këtë vit.

Dhe SHBA, e cila tĂ« mĂ«rkurĂ«n nxiti reagime nĂ« tĂ« gjithĂ« botĂ«n duke njoftuar njĂ« tarifĂ« bazĂ« prej 10% pĂ«r tĂ« gjitha importet, tha muajin e kaluar se ishte e hapur pĂ«r tĂ« eksploruar “partneritete kritike” pĂ«r mineralet me Kongon pasi njĂ« senator kongolez kontaktoi zyrtarĂ«t amerikanĂ« pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« njĂ« marrĂ«veshje minerale pĂ«r sigurinĂ«.

“Ju keni dĂ«gjuar pĂ«r njĂ« marrĂ«veshje mineralesh. Ne kemi shqyrtuar propozimin e Kongos dhe 
 presidenti dhe unĂ« kemi rĂ«nĂ« dakord pĂ«r njĂ« rrugĂ« pĂ«rpara pĂ«r zhvillimin e saj”, ka thĂ«nĂ« kĂ«shilltari i lartĂ« i SHBA-sĂ«, Massad Boulos pas takimit me presidentin e Kongos, Felix Tshisekedi nĂ« Kinshasa.

Megjithatë, deri më tani, detajet e ndonjë marrëveshjeje të mundshme, apo propozimi i Kongos, nuk u bënë publike.

Mineralet e Kongos, të cilat përdoren në telefonat celularë dhe makinat elektrike, aktualisht dominohen nga Kina dhe kompanitë e saj minerare.

Se si do të operojnë SHBA-të në Kongo është e paqartë, por Boulos sugjeroi përfshirjen e kompanive amerikane.

Joseph Bangakya, parlamentar kongolez dhe president i një brupi parlamentar të miqësisë Kongo-SHBA, i tha Reuters se deputetët po përgatisnin një projekt-ligj për të promovuar klimën e biznesit të vendit të Afrikës Qendrore.

“ËshtĂ« thelbĂ«sore qĂ« vendi ynĂ« tĂ« arrijĂ« njĂ« marrĂ«veshje tregtare me Shtetet e Bashkuara”, tha ai.

Boulos shtoi se SHBA-ja dëshiron të ndihmojë në krijimin e paqes në lindje, ku mijëra janë vrarë dhe qindra mijëra janë detyruar të ikin mes avancimit të M23, i cili ka parë që grupi të pushtojë dy qytetet më të mëdha të Kongos lindore.

“Ne duam njĂ« paqe tĂ« qĂ«ndrueshme qĂ« afirmon integritetin territorial dhe sovranitetin e DRC”, theksoi ai. “Nuk mund tĂ« ketĂ« prosperitet ekonomik pa siguri”. /Telegrafi/

The post SHBA gati të investojë miliarda dollarë në Kongon e pasur me minerale appeared first on Telegrafi.

Ushtria e Sudanit merr kontrollin e pallatit presidencial pas dy vitesh luftë brutale

✇Telegrafi
By: Eliza Hajzeri
21 March 2025 at 10:29

Ushtria e Sudanit ka rimarrë pallatin presidencial në Khartoum, bastioni i fundit në kryeqytetin e forcave rivale paraushtarake, pas gati dy vitesh luftime.

Videot e publikuara në rrjete sociale tregojnë ushtarët brenda kompleksit.

Lajmin për rimarrjen e pallatit e bëri të ditur ministri i Informacionit të Sudanit në një postim në X.

“Sot flamuri Ă«shtĂ« ngritur, pallati Ă«shtĂ« kthyer dhe udhĂ«timi vazhdon derisa fitorja tĂ« pĂ«rfundojĂ«â€, shkroi Khaled al-Aiser.

Den sudanesiska armĂ© har intagit presidentpalatset i huvudstaden Khartoum i Sudan đŸ‡žđŸ‡© enligt lokala kĂ€llor. Palatset har varit belĂ€grat av milisgruppen RSF sedan april 2023 dĂ„ oroligheterna blossade upp. pic.twitter.com/kA3K0zTYNG

— Christer SfeirÙƒŰ±ÙŠŰłŰȘ۱ (@ChristerSfeir) March 21, 2025

Bëhet e ditur se rënia e Pallatit Republikan, një kompleks përgjatë lumit Nil që ishte selia e qeverisë përpara shpërthimit të luftës, shënon një tjetër fitim në fushën e betejës për ushtrinë e Sudanit.

Ndryshe, lufta ka vrarë më shumë se 28,000 njerëz, ka detyruar miliona të largohen nga shtëpitë e tyre dhe ka lënë disa familje duke ngrënë bar në një përpjekje të dëshpëruar për të mbijetuar ndërsa uria ka përfshirë disa pjesë të vendit.

Vlerësime të tjera sugjerojnë një numër shumë më të lartë të vdekjeve, shkruan the Guardian, përcjell Telegrafi.

Sudanese Armed Forces liberate Presidential Palace in Khartoum after fierce battles with Rapid Support Forces militia pic.twitter.com/0l5mZrb5RD

— Daily News Egypt (@DailyNewsEgypt) March 20, 2025

Pallati Republikan kishte qenë selia e pushtetit gjatë kolonizimit britanik të Sudanit.

Ajo pa gjithashtu disa nga flamujt e parë të pavarur sudanez të ngritur mbi vend në vitin 1956.

Ajo gjithashtu kishte qenë zyra kryesore e presidentit të Sudanit dhe zyrtarëve të tjerë të lartë.

🚹#BREAKING : aprĂšs deux ans d’intenses combats, l’armĂ©e soudanaise annonce avoir repris le contrĂŽle total du palais prĂ©sidentiel aux milices du RSF, un tournant majeur dans la bataille de Khartoum. pic.twitter.com/O6APzTf5oo

— LSI AFRICA (@lsiafrica) March 21, 2025

Raportohet se ushtria sudaneze ka shënjestruar prej kohësh pallatin dhe territorin e tij, duke bombarduar dhe qëlluar mbi kompleksin.

Sudani, në Afrikën verilindore, ka qenë i paqëndrueshëm që kur një kryengritje popullore detyroi largimin e presidentit autokratik për një kohë të gjatë Omar al-Bashir në vitin 2019.

Një tranzicion jetëshkurtër drejt demokracisë u prish kur Burhan dhe Dagalo udhëhoqën një grusht shteti ushtarak në 2021.

RSF dhe ushtria e Sudanit më pas filluan të luftojnë njëra-tjetrën në vitin 2023. /Telegrafi/

The post Ushtria e Sudanit merr kontrollin e pallatit presidencial pas dy vitesh luftë brutale appeared first on Telegrafi.

Trump i akuzoi për racizëm, SHBA-ja pezullon menjëherë ndihmat për Afrikën e Jugut

✇BoldNews
By: Mirgen
6 March 2025 at 22:31

Departamenti i Shtetit ka urdhĂ«ruar njĂ« pauzĂ« tĂ« menjĂ«hershme pĂ«r shumicĂ«n e ndihmĂ«s sĂ« huaj amerikane pĂ«r AfrikĂ«n e Jugut, duke zbatuar zyrtarisht njĂ« urdhĂ«r ekzekutiv tĂ« diskutueshĂ«m nga Donald Trump. Direktiva, e lĂ«shuar tĂ« enjten, zbaton Urdhrin Ekzekutiv 14204 qĂ« synon ato qĂ« administrata i quajti “veprime skandaloze” nga Afrika e Jugut. Ai urdhĂ«ron [
]

The post Trump i akuzoi për racizëm, SHBA-ja pezullon menjëherë ndihmat për Afrikën e Jugut appeared first on BoldNews.al.

‘Dy kokat e shqiponjĂ«s nĂ« tĂ« zezĂ« pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« kombĂ«sinĂ« dhe gjakun nĂ« njĂ« sfond tĂ« kuq’— Mbreti Leka I mendon se njĂ« ditĂ« do tĂ« kthehen nĂ« ShqipĂ«ri nga Afrika e Jugut

✇KultPlus
By: Kult Plus
2 March 2025 at 20:57

Nga Aurenc Bebja*, FrancĂ« – 2 Mars 2025

“Die Transvaler” ka botuar, tĂ« mĂ«rkurĂ«n e 16 janarit 1985, nĂ« faqen n°11, intervistĂ«n ekskluzive asokohe me mbretin Leka I nĂ« AfrikĂ« tĂ« Jugut, tĂ« cilĂ«n, Aurenc Bebja, nĂ«pĂ«rmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellĂ« pĂ«r publikun shqiptar :

Jo të gjithë mbretërit mbajnë skeptrin e një froni paqësor. Për disa, si princi në ekzil i Shqipërisë, Mbreti Leka I, kjo nënkupton orë të tëra pune në zyrë dhe kërkim ndihme derë më derë për të siguruar mirëqenien e nënshtetasve të tij. Në një intervistë me DIE TRANSVALER, ai hodhi dritë mbi detyrat e vërteta të një mbreti, të cilat janë shumë larg idesë së përrallës me të cilën rritemi.

Mbretëria e Lekës I është vepra e një jete

Ai mendon se do të kthehen një ditë

Ans Oosthuizen

Pretoria — NjĂ« mbret nĂ«n njĂ« kurorĂ« dhe njĂ« kĂ«shtjellĂ«, i cili pĂ«lqen Ă«mbĂ«lsira tĂ« mĂ«dha dhe qull misri me mishin e pjekur nĂ« barbĂ«ky, Ă«shtĂ« shumĂ« larg idesĂ« romantike tĂ« njĂ« njeriu qĂ« mban kĂ«tĂ« pozicion.

Për mbretin shqiptar në ekzil, Leka I, i cili shijon ëmbëlsirat me miqtë e tij afrikano-jugore, mbretërimi i tij është mbi të gjitha vepër e jetës së tij. Ai ndërhyn dhe punon që një ditë të kthehet sërish në vendin e tij për të përmbushur detyrën që i takon.

“NĂ«se nuk do tĂ« besoja nĂ« tĂ«, nuk do ta kisha bĂ«rĂ« tĂ« gjithĂ« punĂ«n.” — tha mbreti, duke kaluar krahun mbi tavolinĂ«n e tij tĂ« zĂ«nĂ«. “UnĂ« jam edukuar dhe trajnuar pĂ«r njĂ« detyrĂ« nĂ« jetĂ« dhe prandaj duhet ta kryej atĂ«.”

NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n mĂ«nyrĂ« do tĂ« rritet edhe princi i kurorĂ«s, i cili do tĂ« mbushĂ« tre vjeç nĂ« mars tĂ« kĂ«tij viti. “Ne po mundohemi ta rrisim atĂ« si njĂ« shqiptar, i cili Ă«shtĂ« krejtĂ«sisht i ndryshĂ«m nga shumica e evropianĂ«ve.” — tha Mbreti Leka.

Mbreti Leka ishte dy ditësh kur babai i tij, Mbreti Zog, duhej të largohej me familjen e tij nga shteti ballkanik i Shqipërisë. Kanë qenë gjashtë muaj para Luftës së Dytë Botërore, menjëherë pasi Italia pushtoi Shqipërinë.

17 vjet përpara se ai dhe gruaja e tij me origjinë australiane, Susan, duhej të transferoheshin në Zimbabve në prill 1980, Mbreti Leka mbeti në Spanjë, në janar 1979 qeveria spanjolle, nën presionin e katër qeverive të tjera, tha se duhej të largoheshin nga Spanja. Zimbabwe ishte vendi i parë ku ata mundën të vendoseshin.

Pas 15 muajsh, çifti mbretĂ«ror vendosi tĂ« vinte nĂ« AfrikĂ«n e Jugut “Afrika e Jugut Ă«shtĂ« njĂ« nga vendet e pakta nĂ« botĂ« qĂ« kupton se çfarĂ« do tĂ« thotĂ« lufta kundĂ«r komunizmit.” — tha Mbreti Leka.

“Ne synojmĂ« tĂ« largohemi nga Afrika e Jugut gjatĂ« kĂ«tij viti. Do tĂ« doja tĂ« shkoja nĂ« shtĂ«pi (ShqipĂ«ri), por nĂ« kĂ«tĂ« fazĂ« nuk jemi ende tĂ« sigurt se ku do tĂ« jetĂ« vendbanimi ynĂ« i ardhshĂ«m.” — thotĂ« ai.

Mbreti nĂ« ekzil i ShqipĂ«risĂ« pas tryezĂ«s (zyrĂ«s) sĂ« tij. Prej kĂ«tu ai udhĂ«heq nĂ«nshtetasit e tij, tĂ« cilĂ«t janĂ« tĂ« shpĂ«rndarĂ« nĂ« mbarĂ« botĂ«n. — Burimi : Die Transvaler, e mĂ«rkurĂ«, 16 janar 1985, faqe n°11
Mbreti nĂ« ekzil i ShqipĂ«risĂ« pas tryezĂ«s (zyrĂ«s) sĂ« tij. Prej kĂ«tu ai udhĂ«heq nĂ«nshtetasit e tij, tĂ« cilĂ«t janĂ« tĂ« shpĂ«rndarĂ« nĂ« mbarĂ« botĂ«n. — Burimi : Die Transvaler, e mĂ«rkurĂ«, 16 janar 1985, faqe n°11

Plani i tij është të qëndrojë më afër Evropës. Afrika e Jugut është mjaft e izoluar për një njeri që udhëton deri në gjashtë muaj në vit dhe duhet të bëjë vizita të shpeshta jashtë vendit.

Megjithatë, mikpritja e Afrikës së Jugut do të mbetet gjithmonë me të dhe ai është mirënjohës për këtë, tha Mbreti Leka.

Ideja për të udhëtuar nuk është më emocionuese për të. Në çdo rast, ai nuk sheh shumë nga qytetet e mëdha botërore si Nju Jorku dhe Parisi që viziton në misionet e tij politike. Zakonisht ecën nga dera në derë dhe troket, thotë Mbreti Leka.

Por si duket “shtĂ«pia” nĂ« tĂ« cilĂ«n dĂ«shiron tĂ« kthehet njeriu, shkolla e tĂ« cilit ishte bota dhe qĂ« flet rrjedhshĂ«m tetĂ« gjuhĂ« ?

ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« njĂ« vend malor, mjaft i izoluar, ku popullsia jeton ende si nĂ« shekullin e 18-tĂ«. “ËshtĂ« mjedisi nĂ« tĂ« cilin ata ndihen si nĂ« shtĂ«pinĂ« e tyre dhe qĂ« i bĂ«n ata tĂ« lumtur.” — tha Mbreti Leka. “NĂ«se nuk e kupton situatĂ«n, Ă«shtĂ« jashtĂ«zakonisht e vĂ«shtirĂ« ta kuptosh atĂ«.”

Flamuri shqiptar është kuqezi. Dy kokat e shqiponjës në të zezë përfaqësojnë kombësinë dhe gjakun në një sfond të kuq. Dy kokat, njëra nga lindja dhe tjetra nga perëndimi, me sa duket tregojnë natyrën dualiste të shqiptarëve.

Shqiptarët jetojnë jo vetëm në shtetin e tyre ballkanik në detin Mesdhe, por edhe në Kosovë, në disa pjesë të Belgjikës, Gjermanisë Perëndimore, Zvicrës, Turqisë, Amerikës, Kanadasë, Australisë e gjetkë.

Rreth 3 milionë shqiptarë jetojnë në vetë Shqipërinë, 2 miljon në Kosovë, në Jugosllavi ku ka pasur kryengritje sporadike që nga viti 1981, rreth 250.000 në Amerikë dhe 50.000 shqiptarë në Australi.

Edhe pse u takua me gruan e tij në Australi gjatë një vizite shtetërore atje, ajo nuk është shqiptare, por gjysmë franceze-irlandeze, shpjegon Mbreti Leka. Ndërsa jetonte në Spanjë, ajo jetonte me disa miq ku u njohën më mirë me njëri-tjetrin.

Detyrat dhe udhĂ«timet e tij profesionale konsistojnĂ« kryesisht nĂ« mbajtjen e kontakteve me komunitetet shqiptare nĂ« mbarĂ« botĂ«n. “Ne jemi tĂ« shqetĂ«suar pĂ«r tĂ« ardhmen e vendit tonĂ« dhe jemi nĂ« kontakt edhe me vetĂ« ShqipĂ«rinĂ«. Vitin e kaluar kam bĂ«rĂ« njĂ« udhĂ«tim nĂ« AmerikĂ«n e Jugut dhe EvropĂ« me vizita shtetĂ«rore. KĂ«tĂ« vit do tĂ« vijojnĂ« tĂ« tjera.” — thotĂ« Mbreti Leka.

Problemi kryesor në Shqipëri mbetet politik. Këtë vit, ai synon të krijojë kontakte edhe në Lindjen e Mesme dhe të shohë nëse problemet mund të zgjidhen gjatë rrugës.

Mbreti Leka I me princin e kurorĂ«s. Qeni me ta quhet Fluska, qĂ« nĂ« shqip do tĂ« thotĂ« flluskĂ«. Dy qentĂ« e tjerĂ« tĂ« mbretit janĂ« Rakia, i quajtur sipas pijes tradicionale shqiptare, dhe Vodka. — Burimi : Die Transvaler, e mĂ«rkurĂ«, 16 janar 1985, faqe n°11
Mbreti Leka I me princin e kurorĂ«s. Qeni me ta quhet Fluska, qĂ« nĂ« shqip do tĂ« thotĂ« flluskĂ«. Dy qentĂ« e tjerĂ« tĂ« mbretit janĂ« Rakia, i quajtur sipas pijes tradicionale shqiptare, dhe Vodka. — Burimi : Die Transvaler, e mĂ«rkurĂ«, 16 janar 1985, faqe n°11

Mbreti Leka mund të mos shohë të rikthehet mbretëria në Shqipëri për së gjalli, por është djali i tij i quajtur Leka Anwar (i quajtur sipas të ndjerit Sadat) Zog Reza (i Iranit) Baudoin i cili një ditë mund të sundojë si mbret.

Në këtë fazë, mbreti në ekzil nuk dëshiron të flasë shumë për këtë./ KultPlus.com

Pranoi haptazi se është homoseksual, publikohen pamjet e vrasjes së imamit në Afrikën e Jugut

✇Telegrafi
By: Burim Tmava
17 February 2025 at 19:16

Një burrë i konsideruar si imami i parë mysliman që pranoi haptazi se është homoseksual është qëlluar për vdekje teksa ishte ulur në një veturë në Afrikën e Jugut, në atë që shumë e quajnë një atentat për shkak të mësimeve të tij.

Muhsin Hendricks u zu në pritë nga dy burra në një kamionçinë teksa vizitonte qytetin jugor të Gqeberha të shtunën, transmeton Telegrafi.

Policia tha se burrat e përfshirë në vrasje kishin fytyrat e tyre të mbuluara. Një video e të shtënave tregon njërin prej tyre duke u hedhur nga automjeti i tyre, duke vrapuar drejt veturës në të cilën ishte Hendricks dhe duke gjuajtur me pistoletë disa herë nga një dritare anësore. Policia tha se Hendricks ishte me një shofer, i cili mbijetoi.

Policia nuk ka përcaktuar një motiv për vrasjen, por partitë politike dhe organizatat LGBTQ+, thonë se Hendricks ishte në shënjestër sepse ai hapi një xhami në Cape Toën për myslimanët homoseksualë dhe bëri thirrje që anëtarët e komunitetit LGBTQ+ të mirëpriteshin në Islam. Homoseksualiteti është i ndaluar në fenë islame.

Ministria e Drejtësisë e Afrikës së Jugut tha se po heton pretendimet se Hendricks ishte objektivi i një atentati. /Telegrafi/

BREAKING:

A video has been released of yesterday’s Islamist terror attack in South Africa in which killed the world’s first openly gay imam.

Muhsin Hendricks ran a mosque in Cape Town intended as a safe haven for gay & marginalised Muslims.

He was murdered in an ambush. pic.twitter.com/obZvM4BzGi

— Visegrád 24 (@visegrad24) February 16, 2025

The post Pranoi haptazi se është homoseksual, publikohen pamjet e vrasjes së imamit në Afrikën e Jugut appeared first on Telegrafi.

Muhsin Hendricks, ‘imami i parĂ« nĂ« botĂ« qĂ« haptazi pranoi se Ă«shtĂ« homoseksual’ – qĂ«llohet pĂ«r vdekje nĂ« AfrikĂ«n e Jugut

✇Telegrafi
By: Burim Tmava
16 February 2025 at 11:42

Muhsin Hendricks, i konsideruar si “imami i parĂ« nĂ« botĂ« qĂ« pranoi haptazi se Ă«shtĂ« homoseksual”, Ă«shtĂ« qĂ«lluar pĂ«r vdekje pranĂ« qytetit jugor Gqeberha nĂ« AfrikĂ«n e Jugut, ka thĂ«nĂ« policia e atjeshme.

Imami, i cili drejtonte një xhami të destinuar si një strehë e sigurt për homoseksualët dhe myslimanët e tjerë të margjinalizuar, ishte në një veturë me një person tjetër të shtunën kur një automjet ndaloi para tyre dhe bllokoi daljen e tyre, tha policia.

“Dy tĂ« dyshuar tĂ« panjohur me fytyra tĂ« mbuluara dolĂ«n nga automjeti dhe filluan tĂ« qĂ«llojnĂ« me armĂ« nĂ« drejtim tĂ« automjetit”, tha forca e Kepit Lindor nĂ« njĂ« deklaratĂ«.

“Pas kĂ«saj ata u larguan nga vendi i ngjarjes dhe shoferi vuri re se Hendricks, i cili ishte ulur nĂ« pjesĂ«n e pasme tĂ« automjetit u qĂ«llua dhe u vra”, transmeton Telegrafi.

Një zëdhënës i policisë konfirmoi për AFP vërtetësinë e një videoje në mediat sociale, që supozohej të tregonte një vrasje të synuar në Bethelsdorp pranë Gqeberha, e njohur më parë si Port Elizabeth.

“Motivi i vrasjes Ă«shtĂ« i panjohur dhe Ă«shtĂ« pjesĂ« e hetimeve nĂ« vazhdim”, tha policia, duke i kĂ«rkuar kujtdo qĂ« ka informacion tĂ« informojĂ« autoritetet e sigurisĂ«.

Hendricks, i përfshirë në grupe të ndryshme mbrojtëse LGBTQ+, doli haptazi si homoseksual në vitin 1996. Dy vjet më vonë ai filloi të organizonte takime në qytetin e tij të lindjes për myslimanët LGBTQ+, të cilët e trajtonin atë si imam të komunitetit të tyre.

“UnĂ« hapa garazhin tim, vura njĂ« qilim dhe i ftova njerĂ«zit tĂ« pinin çaj dhe tĂ« flisnin”, i tha ai Guardian nĂ« 2022.

Ai drejtoi xhaminĂ« Al-Ghurbaah nĂ« Wynberg pranĂ« vendlindjes sĂ« tij, Cape Town. Xhamia ofron “njĂ« hapĂ«sirĂ« ​​tĂ« sigurt nĂ« tĂ« cilĂ«n muslimanĂ«t ‘queer’ dhe gratĂ« e margjinalizuara mund tĂ« praktikojnĂ« Islamin”, thuhet nĂ« ueb-faqen e saj.

Hendricks, subjekt i një dokumentari të vitit 2022 të quajtur Radikali, kishte aluduar më parë për kërcënime kundër tij.

Ai i tha Guardian se ishte kĂ«shilluar tĂ« punĂ«sonte truproja, por tha se kurrĂ« nuk kishte frikĂ« nga sulmet dhe kĂ«mbĂ«nguli se “nevoja pĂ«r tĂ« qenĂ« autentik” ishte “mĂ« e madhe se frika pĂ«r tĂ« vdekur”.

Hendricks, i cili kishte punuar si mĂ«sues i gjuhĂ«s arabe dhe stilist, ka lindur nĂ« njĂ« familje myslimane. Ai u martua me njĂ« grua, pati fĂ«mijĂ«, mĂ« pas u divorcua para se t’ia zbulonte seksualitetin e tij familjes sĂ« tij, tetĂ« vjet pasi i ati i vdiq.

Afrika e Jugut ka një nga normat më të larta të vrasjeve në botë, me 28,000 vrasje në vit deri në shkurt 2024, sipas të dhënave të policisë. /Telegrafi/

 

The post Muhsin Hendricks, ‘imami i parĂ« nĂ« botĂ« qĂ« haptazi pranoi se Ă«shtĂ« homoseksual’ – qĂ«llohet pĂ«r vdekje nĂ« AfrikĂ«n e Jugut appeared first on Telegrafi.

ÇfarĂ« Ă«shtĂ« virusi i Sudanit dhe kush duhet tĂ« jetĂ« i shqetĂ«suar?

✇Telegrafi
By: Hakim Kasami
13 February 2025 at 23:51

Qeveria e UgandĂ«s dhe Organizata BotĂ«rore e ShĂ«ndetĂ«sisĂ« konfirmuan kohĂ«t e fundit njĂ« “shpĂ«rthim” tĂ« sĂ«mundjes sĂ« virusit tĂ« Sudanit.

Rasti i parë (i njohur) i këtij shpërthimi mendohet të jetë një infermier 32-vjeçar nga një spital në Kampala, kryeqyteti i Ugandës.

Ndërkohë, OBSH raportoi dy grupime kryesore, të lidhura me familjen e pacientit dhe një grup spitalor, shkruajnë mediat e huaja, përcjell Telegrafi.

Në kohën e shkrimit, rasti është vdekja e vetme e regjistruar. Rasti i dytë ishte gruaja e pacientit dhe që nga 11 shkurti, ishin nëntë raste të konfirmuara.

Sipas mediave tĂ« huaja, ky shpĂ«rthim i ri Ă«shtĂ« i nĂ«nti qĂ« Ă«shtĂ« regjistruar qĂ« nga viti 1976 kur virusi u identifikua pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« dhe – siç ishte praktika nĂ« atĂ« kohĂ« – u emĂ«rua sipas vendndodhjes ku ndodhi ky shpĂ«rthim i parĂ«, Sudani jugor.

Një shpërthim i virusit të Sudanit në vitin 2022 gjithashtu në Ugandë rezultoi në 164 raste dhe 77 vdekje (një shkallë vdekshmërie prej 47%).

Siç theksohet më tej, nuk ka trajtime apo vaksina kundër virusit të Sudanit.

Por sëmundja e virusit të Sudanit është në thelb një sëmundje shumë e ngjashme me Ebolën.

Bëhet fjalë për virusin Ebola që ka shkaktuar disa shpërthime. Shpërthimi i Afrikës Perëndimore 2014-16 ishte më i madhi me 28,600 raste dhe 11,325 vdekje.

Viruset e Sudanit dhe Ebola vijnë nga familja e viruseve të ortoebolës, por ato kanë proteina dhe komponentë gjenetikë të ndryshëm, kështu që përgjigja imune ndaj secilit virus është e ndryshme.

Si e tillë, mendohet se vaksinat e Ebolës nuk do të jenë efektive kundër virusit të Sudanit.

Kështu, për shpërthimin aktual të virusit të Sudanit, ka përpjekje për të vendosur kandidatë për vaksina dhe gjithashtu ilaçe të antitrupave monoklonale.

Këto ilaçe krijojnë antitrupa që synojnë të ndalojnë riprodhimin e virusit.

Ndërkohë, theksojnë mediat e huaja, përcjell Telegrafi, ngjashmëritë në strukturë midis këtyre dy llojeve të ortoebolavirusit nënkuptojnë se simptomat tek pacientët janë të ngjashme.

Sëmundja për të dy viruset zakonisht mund të fillojë me ethe, dhimbje dhe lodhje me progresion të mundshëm në diarre, të vjella dhe gjakderdhje të pashpjegueshme.

Andaj, testet laboratorike janë të nevojshme për të bërë dallimin midis sëmundjeve, megjithëse nevoja urgjente për izolim mbetet.

Gjithashtu, trajtimi i hershëm mbështetës është treguar se zvogëlon shkallën e vdekshmërisë së sëmundjes së virusit Sudan dhe Ebola, duke i dhënë pacientit kohë që trupi i tyre të shërohet.

Kjo zakonisht përfshin zëvendësimin e lëngjeve dhe trajtimin e dhimbjes, etheve dhe infeksioneve të tjera të mundshme.

Siç paralajmërohet në fund, ndryshimet klimatike do të kenë një efekt në shpërndarjen gjeografike të infeksioneve të reja dhe të reja, të tilla si sëmundja e virusit Ebola dhe Sudani dhe virusi Krime-Kongo.

Andaj, bashkëpunimi ndërkombëtar për adresimin e kërcënimeve globale shëndetësore është jetik. /Telegrafi/

The post ÇfarĂ« Ă«shtĂ« virusi i Sudanit dhe kush duhet tĂ« jetĂ« i shqetĂ«suar? appeared first on Telegrafi.

Qindra gra përdhunohen dhe më pas digjen të gjalla pasi grupi rebel hyri në një burg të Kongos

✇Telegrafi
By: Hakim Kasami
5 February 2025 at 16:27

Qindra gra u përdhunuan dhe më pas u dogjën të gjalla pasi rebelët e mbështetur nga Ruanda krijuan kaos duke u futur në qytetin kongolez të Goma-s.

Mizoria ndodhi në burgun Munzenze javën e kaluar, ndërsa rebelët thuhet se u përleshën me ushtrinë kongoleze gjatë betejave vdekjeprurëse me armë, përcjell Telegrafi.

Sipas OKB-së, femrat e burgosura u vranë në burgun famëkeq të mbipopulluar pasi burrat hynë me forcë.

Ndërsa mijëra kriminelë meshkuj arritën të iknin nga bllokimi, zona e rezervuar për gratë u dogj deri në tokë, tha Vivian van de Perre, nënkryetari i forcës paqeruajtëse të OKB-së në Goma.

ËshtĂ« e paqartĂ« se kush qĂ«ndron pas masakrĂ«s sĂ« tĂ« burgosurve femra, pasi paqeruajtĂ«sit e OKB-sĂ« janĂ« ndaluar tĂ« hyjnĂ« nĂ« vend nga rebelĂ«t.

Megjithatë, raportet kanë sugjeruar se të paktën 141 gra të burgosura u vranë, së bashku me 28 fëmijë të vegjël, të cilët kishin qenë në paraburgim me nënat e tyre.

Raportet lokale pohojnĂ« se gjatĂ« kaosit, tĂ« burgosurit u qĂ«lluan me armĂ« nga rojet ndĂ«rsa ata u pĂ«rpoqĂ«n tĂ« ndalonin “shpĂ«rthimin masiv”.

NjĂ« javĂ« pas “tĂ«rbimit”, burgu qĂ«ndron nĂ« gĂ«rmadha dhe Ă«shtĂ« krejtĂ«sisht bosh, me rojet qĂ« kanĂ« braktisur pikat e tyre.

Një pjesë e madhe e objektit është shkatërruar nga flakët, përfshirë zyrën e administratës së burgut. Edhe burgu u plaçkit pas arratisjes.

Para incidentit, Burgu Qendror i Munzenzes strehonte rreth 4,400 të burgosur, shumë përtej kapacitetit të tij. /Telegrafi/

The post Qindra gra përdhunohen dhe më pas digjen të gjalla pasi grupi rebel hyri në një burg të Kongos appeared first on Telegrafi.

Rrëzohet një aeroplan në Sudanin e Jugut, raportohet për 18 të vdekur

✇Telegrafi
By: Hakim Kasami
29 January 2025 at 12:36

Një aeroplan me 21 pasagjerë dhe anëtarë të ekuipazhit në Unity State të Sudanit Jugor u rrëzua të mërkurën.

Si pasojë, siç raportojnë mediat e huaja, përcjell Telegrafi, kanë gjetur vdekjen 18 persona.

Aeroplani ishte nisur nga një fushë nafte në shtetin verior kur u rrëzua, sipas Radio Miraya, e cila drejtohet nga Misioni i Kombeve të Bashkuara në Sudanin e Jugut (UNMISS).

Raporti nuk dha më shumë detaje dhe Ministri i Informacionit Michael Makuei nuk iu përgjigj menjëherë një kërkese për koment, shkruan Reuters.

Update: A plane carrying 21 passengers, including the pilot, has crashed while departing from Unity Oil Field, killing 18 people and leaving three others in critical condition.

The pilot and co-pilot are among the dead. pic.twitter.com/Mx74CKWxRO

— South Sudan Eagles Media (@ssemtv) January 29, 2025

Disa përplasje ajrore kanë ndodhur në Sudanin Jugor të shkatërruar nga lufta në vitet e fundit.

Developing News: A Passenger plane carrying 21 onboard crashed in the Unity State of South Sudan, shortly after takeoff from JUBA International Airport, heading to Yirol City on 29 January. 18 occupants lost life while 3 survived.

📾Lieth Nyak Jock (Aircraft Wreckage) / Awaiting
 pic.twitter.com/QU62hIihXO

— FL360aero (@fl360aero) January 29, 2025

Në shtator 2018, të paktën 19 persona vdiqën kur një aeroplan i vogël që transportonte pasagjerë nga kryeqyteti Juba në qytetin e Yirol u rrëzua.

⚡ BREAKING Plane Crash in South Sudan Kills 18

A passenger plane crashed near Unity oil field in South Sudan, killing 18 of 21 onboard, local media report.

Other recent crashes include an Iranian Air Force plane in Hamadan (pilots survived), a Citation 525 crash in Brazil(1
 pic.twitter.com/DCfL8D6Nqx

— NEXTA (@nexta_tv) January 29, 2025

Në vitin 2015, dhjetëra njerëz u vranë kur një aeroplan mallrash i prodhuar nga Rusia me pasagjerë në bord u rrëzua pasi u ngrit nga aeroporti në kryeqytetin Juba. /Telegrafi/

The post Rrëzohet një aeroplan në Sudanin e Jugut, raportohet për 18 të vdekur appeared first on Telegrafi.

Si u dogj Durrësi në vitet 170/171 pas Kr.

✇Reporter
By: Eduard Shehi
27 January 2025 at 15:15

Studimet mbi të shkuarën e Ilirisë së Jugut dhe Dyrrachium-it si pjesë e saj vazhdojnë të jenë tema prioritare të arkeologëve shqiptarë. Këto studime paraqiten në revista arkeologjike vendase apo të huaja, të cilat në shumicën e rasteve nuk janë të prekshme nga ana e lexuesve joprofesional. Në këtë formë, të rejat e përftuara nga [
]

The post Si u dogj Durrësi në vitet 170/171 pas Kr. appeared first on Reporter.al.

❌
❌