TIRANĂ, 26 korrik/ATSH/ Linda Rama, bashkĂ«shortja e kryeministrit Edi Rama ishte e ftuar sot nĂ« Podcastin âInside Albaniaâ nĂ« Euronews Albania, me gazetaren britanike Alice Taylor, nĂ« njĂ« bisedĂ« mbi rolin dhe kontributin e saj si akademike nĂ« fushĂ«n e ekonomisĂ«, nĂ« tĂ« shkuarĂ«n dhe aktualisht.
Rama ndau mendime dhe reflektime mbi tranzicionin e viteve â90, kohĂ«n e ndryshimeve tĂ« mĂ«dha dhe ndikimin nĂ« ekonominĂ« shqiptare, perspektivĂ«n e zhvillimit tĂ« vendit dhe rolin e tĂ« rinjve nĂ« kĂ«tĂ« drejtim, si dhe pozicionimin e saj si zĂ« i shoqĂ«risĂ« civile.
Alice Taylor : PĂ«rshĂ«ndetje dhe mirĂ« se vini nĂ« Inside Albania me mua. Sot nĂ« studio jam e shoqĂ«ruar nga Linda Rama. Ajo Ă«shtĂ« ekonomiste, akademike, pedagoge, profesoreshĂ«, dhe njĂ« avokate pĂ«r tĂ« drejtat e grave dhe fĂ«mijĂ«ve. ĂshtĂ« gjithashtu bashkĂ«shortja e Kryeministrit, por kjo nuk Ă«shtĂ« arsyeja pse Ă«shtĂ« kĂ«tu sot. Do tĂ« flasim pĂ«r tranzicionin nga vitet â90, ekonominĂ« shqiptare nĂ« tĂ« kaluarĂ«n, tani dhe nĂ« tĂ« ardhmen, dhe shumĂ« mĂ« tepĂ«r  pĂ«rtej tyre.
Alice Taylor : -Linda, mirë se erdhët në Inside Albania. Faleminderit që u bashkuat me mua sot.
Linda Rama: Po, faleminderit që më ftuat, Alice, dhe dua ta bëj këtë lëvizje. Ashtu siç e bën ti, sepse më pëlqen shumë.
Alice Taylor : Kur të bëjmë tjetrën, do të të ftoj që të bësh një cameo.
Linda Rama: Do ta bëj, kënaqësi të vij sërish këtu.
Alice Taylor : Dua tâi qasemi kĂ«saj interviste nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« kronologjike, duke filluar nga fillimi. Ti ke punuar nĂ« AgjencinĂ« KombĂ«tare tĂ« Privatizimit qĂ« herĂ«t, nĂ« fillim tĂ« tranzicionit tĂ« ShqipĂ«risĂ«, nĂ« fillim tĂ« viteve â90. Dhe mendoj se aty nis gjithçka. Ishte njĂ« kohĂ« e vĂ«shtirĂ«. Ishte njĂ« kohĂ« e trazuar, kalimi nga komunizmi nĂ«  ekonomi tregu tĂ« lirĂ«, dhe ishte shumĂ« e vĂ«shtirë⊠Cila ishte sfida mĂ« e madhe pĂ«r ty nĂ« atĂ« kohĂ« dhe, kur e shikon pas nĂ« kohĂ«, çfarĂ« mund tĂ« kishe bĂ«rĂ« ndryshe?
Linda Rama: Po flasim për vitin 1993. Pra, fillova të punoj atje vetëm dy ose tre vjet pasi ra komunizmi.
Ndërkohë, në atë moment isha pjesë e dy projekteve, projekte ndërkombëtare që merreshin me çështje ekonomike të vendeve në tranzicion. Dhe, në fakt, kur hyra, kur fillova të punoja për agjencinë, mendoja vetëm për reformën ekonomike. Dhe atje kuptova kompleksitetin e gjithë procesit. Kështu që, pata mundësinë, mundësinë e rrallë, dhe ndihem me fat, gjithmonë jam ndjerë me fat për këtë, të takoja grupe interesi shumë të ndryshme dhe shumë njerëz të ndryshëm që ishin të interesuar për privatizimin në atë kohë. Takova të burgosur politikë dhe të burgosur të tjerë për shkak të regjimit. Takova ish-pronarë të tokave dhe godinave. Takova punëtorë dhe drejtues. Atje takova, në fakt, edhe investitorë, investitorët e parë të huaj ndërkombëtarë që po vinin, të interesuar për të marrë pjesë në proces, por edhe investitorët e parë shqiptarë. Dhe, në fakt, ajo ishte edhe koha kur unë pata kontaktin tim të parë me politikën, në aspektin e qeverisjes dhe institucioneve, por edhe në aspektin e figurave politike të asaj kohe.
Kështu që hyra si ekonomiste në agjencinë e privatizimit, por në fakt dola prej andej si dikush që mendonte më shumë për njerëzit. Ishte një reformë e jashtëzakonshme. Mendoj se përtej emergjencës, përtej krizës së ushqimit dhe përtej përpjekjeve për të mbajtur rendin publik nën kontroll në ato vite, privatizimi i pronës shtetërore dhe ndarja e tokës ishin dy reformat më të rëndësishme që përcaktuan të gjithë ecurinë e tranzicionit në vend, përcaktuan ecurinë e investimeve, të drejtësisë, si edhe paqen sociale.
ĂfarĂ« mund tĂ« kishim bĂ«rĂ« ndryshe, thatĂ« ju?! Kam menduar pĂ«r kĂ«tĂ« me kalimin e kohĂ«s. Kam gjetur njĂ«farĂ« paqeje nĂ« zemrĂ«n dhe mendjen time. Sepse sa mĂ« shumĂ« mendoj pĂ«r atë⊠besoj se ndoshta kjo ishte e vetmja mĂ«nyrĂ« si mund ta bĂ«nim, duke marrĂ« parasysh faktin se po vinim nga dy ndikime shumĂ« fatkeqe historike. NjĂ«ri ishte ndikimi i PerandorisĂ« Osmane. Ne ishim periferia mĂ« e largĂ«t e PerandorisĂ« Osmane, nĂ« njĂ« prapambetje shumĂ« tĂ« thellĂ«. Dhe i dyti ishte regjimi komunist. PesĂ« dekada regjim komunist nuk mund tĂ« kalonin pa njĂ« kosto. Dhe kjo ishte kostoja qĂ« mendoj se duhej ta paguanim. ĂshtĂ« shumĂ« e vĂ«shtirĂ« pĂ«r mua tĂ« besoj se kishte njĂ« rrugĂ« tjetĂ«r nĂ« ato vite.
 Alice Taylor: Sepse, nĂ« njĂ«farĂ« mĂ«nyre, ishte si tĂ« kishe njĂ« faqe bosh, por nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ« kishe gjithĂ« mbetjet e regjimit komunist nĂ« veçanti. Nuk Ă«shtĂ« se regjimi komunist dhe gjithĂ« pushteti i tij thjeshtĂ« u zhduk brenda natĂ«s. Duhet tĂ« ketĂ« qenĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« hyje dhe tâi pĂ«rmbysje gjĂ«rat dhe tĂ« gjeje atĂ« faqe bosh pĂ«r tĂ« nisur prej saj. A Ă«shtĂ« ky njĂ« vlerĂ«sim i drejtĂ«?
 Linda Rama: Po, është e vërtetë.
 Alice Taylor: Shumë pengesa, në njëfarë mënyre njerëz që donin atë nivel ndryshimi.
Linda Rama: TĂ« gjithĂ« njerĂ«zit Ă«ndĂ«rronin pĂ«r ndryshimin, por nuk e dinin çfarĂ« ishte ndryshimi. Pra, ata Ă«ndĂ«rronin tĂ« ishin tĂ« lirĂ« nga komunizmi, por liria nuk ishte nĂ« mĂ«nyrĂ«n siç e njohim tani, çfarĂ« do tĂ« thotĂ« liri. Ishte nevoja pĂ«r tâu çliruar nga presioni i plotĂ« nĂ«n tĂ« cilin kishin qenĂ« pĂ«r 5 dekada. Nga kushte shumĂ« ekstreme apo tĂ« varfĂ«ra ekonomike dhe nga mĂ«nyra e jetĂ«s qĂ« kishim, sidomos pas viteve â80.
Pra, ata thjeshtë kishin nevojë të hiqnin qafe atë, ndërkohë që sa më i izoluar je, aq më shumë ëndrra ndërton dhe mendon që pjesa tjetër e botës është pa probleme. Partia dhe shteti i asaj kohe na bënte lavazh truri, duke na thënë sa të mëdhenj ishim, sa të pathyeshëm ishim, sa të fortë ishim, sa më të mirët në botë ishim. Por, nga ana tjetër ne e dinim që një jetë tjetër ekzistonte përtej. Ne ndiheshim krenarë për atë që bënim. Por në të njëjtën kohë, në imagjinatën tonë po ndërtonim një botë që, në fakt, ishte shumë e zhvilluar, por në të njëjtën kohë kërcënuese; me mundësi, por në të njëjtën kohë shumë e rrezikshme. Sepse gjithë kohës përballeshe me gjëra ku të tregonin një realitet, dhe një realitet tjetër të shfaqej para syve. Dhe Shqipëria ishte i vetmi realitet që njihnim. Dhe nga ana tjetër, merrnim sinjale nga ata që ishin jashtë. Sinjale të heshtura që ndërtonin tek ne një imagjinatë ndryshe. E gjitha ishte kaotike dhe ngatërruese për mendjen e njerëzve.
Alice Taylor: E shoh ende, nĂ« njĂ« farĂ« mĂ«nyre. Kjo ndodh kur njerĂ«zit mĂ« thonĂ«: âTi erdhe kĂ«tu nga Anglia, pse doje tĂ« rrije kĂ«tu me kaq shumĂ« probleme?â Ata mendojnĂ« se Anglia Ă«shtĂ« njĂ« vend perfekt, ku gjithçka funksionon, tĂ« gjithĂ« janĂ« tĂ« pasur dhe rrugĂ«t janĂ« tĂ« lyera me ar. Ende ekziston kjo lloj mendĂ«sie, qĂ« kĂ«tu Ă«shtĂ« tmerr dhe jashtĂ« Ă«shtĂ« gjithçka e mrekullueshme, perfekte dhe funksionale. Dhe unĂ« u them: nuk Ă«shtĂ« aspak kĂ«shtu.Â
 Linda Rama: ĂshtĂ« e vĂ«rtetĂ«. Sot e gjithĂ« bota po jeton nĂ« pasiguri shumĂ« tĂ« mĂ«dha. Dhe fatkeqĂ«sisht, disa vite mĂ« parĂ« ishim tĂ« sigurt qĂ« po u linim fĂ«mijĂ«ve tanĂ« njĂ« botĂ« shumĂ« mĂ« tĂ« mirĂ«. Nuk mendoj se flasim sot me tĂ« njĂ«jtin gjuhĂ«. MendojmĂ« dy herĂ« para se ta themi kĂ«tĂ«. Dhe kjo sepse edhe vendet e zhvilluara po pĂ«rballen me shumĂ« sfida, e lĂ«re mĂ« tĂ« flasim pĂ«r sfida qĂ« lidhen me çështje mĂ« tĂ« mĂ«dha tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta, si pĂ«r shembull mjedisi â planeti. Ne ndajmĂ« njĂ« planet pĂ«r tĂ« cilin çdo ditĂ« po vĂ«rtetojmĂ« qĂ« nuk jemi nĂ« gjendje tĂ« kontribuojmĂ«. Dhe teknologjia. Teknologjia sot Ă«shtĂ« njĂ« sfidĂ« shumĂ« e madhe pĂ«r çdo vend dhe ti sheh qĂ« çdo vend, nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« apo njĂ« tjetĂ«r, po pĂ«rpiqet tĂ« kuptojĂ« â madje edhe vendet nordike qĂ« janĂ« shumĂ« tĂ« avancuara â po pĂ«rpiqen tĂ« kuptojnĂ«, cila duhet tĂ« jetĂ« qasja pĂ«r tĂ« mbajtur shoqĂ«rinĂ« tĂ« sigurt nĂ« rrethana qĂ« askush mĂ« parĂ« nuk i ka njohur. VetĂ«m si shembull, disa javĂ« mĂ« parĂ«, doli njĂ« studim nĂ« Suedi, nĂ«se nuk gaboj, nĂ« lidhje me pĂ«rdorimin e pajisjeve digjitale nga fĂ«mijĂ«t nĂ« shkolla. Ata ishin tĂ« parĂ«t qĂ« futĂ«n kĂ«to pajisje nĂ« shkolla. Tani, disa vite mĂ« vonĂ«, janĂ« tĂ« parĂ«t qĂ« flasin kundĂ«r tyre, sepse studimet kanĂ« treguar se ka efekte negative. Pra, ende nuk kemi gjetur pĂ«rvoja apo le tĂ« themi praktika, as nĂ« vendet e zhvilluara, mbi tĂ« cilat mund tĂ« mbĂ«shtetemi. KĂ«shtu qĂ« sot ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n pozitĂ« si kĂ«to vende pĂ«r sa i pĂ«rket kĂ«tyre sfidave. Dhe sa herĂ« qĂ« janĂ« gati tâi adresojnĂ« njĂ« sfidĂ« apo qĂ« BE mund tĂ« bjerĂ« dakord pĂ«r diçka, çështja ka evoluar. Dinamika Ă«shtĂ« shumĂ« e shpejtĂ«, Alice.
Alice Taylor : ĂĂ«shtja e klimĂ«s Ă«shtĂ« njĂ«ra anĂ«. Mendoj se tani, çdo vit qĂ« kalon, Ă«shtĂ« mĂ« nxehtĂ«, ka mĂ« shumĂ« zjarre, Ă«shtĂ« mĂ« shqetĂ«suese, dhe e shoh vajzĂ«n time dhe mendoj: âI madhi Zot, si do tĂ« jetĂ« pĂ«r ty pas 20 vitesh, 30 vitesh, 40 vitesh?ââšRrjetet sociale, inteligjenca artificiale, mĂ« trembin. E mbaj larg çdo pajisjeje tani pĂ«r tani, por dua tĂ« them â sa gjatĂ« do tĂ« jem realisht nĂ« gjendje ta bĂ«j kĂ«tĂ«, nĂ«se ato fillojnĂ« tĂ« pĂ«rdoren nĂ« shkolla, pĂ«r shembull?!
 Linda Rama: Dhe nuk di kur duhet tĂ« fillosh tĂ« flasĂ«sh pĂ«r kĂ«tĂ«, sepse ta mbash larg â pĂ«rpiqesh vetĂ«m tĂ« mbrohesh dhe tĂ« pĂ«rballosh pasiguritĂ« qĂ« ke. Por, nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, duhet tĂ« flasim me ta pĂ«r tĂ« gjitha rreziqet dhe tĂ« gjitha pĂ«rfitimet qĂ« lidhen me pĂ«rdorimin e teknologjisĂ« sot. Qasja ime me djalin tim Ă«shtĂ«: âKjo Ă«shtĂ« diçka qĂ« mund ta pĂ«rdorĂ«sh pĂ«r mĂ«simin. Nuk Ă«shtĂ« argĂ«tim.â Kjo Ă«shtĂ« qasja qĂ« kam unĂ«. Djali im Ă«shtĂ« njĂ«mbĂ«dhjetĂ« vjeç dhe kjo Ă«shtĂ« njĂ« temĂ« e vazhdueshme, pra njĂ« temĂ« qĂ« nuk mbaron kurrĂ« çdo ditĂ« â pĂ«rpiqem tĂ« shmang nĂ« njĂ«farĂ« mĂ«nyre gjithĂ« keqkuptimet qĂ« ai mund tĂ« ketĂ« dhe tĂ«rheqjet qĂ« dikush mund tĂ« ketĂ« me pajisjet.
 Alice Taylor: Po, Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ«, e di qĂ« do tĂ« ketĂ« shumĂ« âluftĂ«raâ mes meje dhe vajzĂ«s sime kur tĂ« rritet. Ju pĂ«rmendet investitorĂ«t e parĂ« qĂ« erdhĂ«n nĂ« ShqipĂ«ri nga jashtĂ« vendit, dhe ata duhet tĂ« kenĂ« qenĂ« mjaft guximtarĂ« nĂ« atĂ« kohĂ«, duke hyrĂ« nĂ« njĂ« territor tĂ« panjohur. Por tani po pyes, 30 e ca vjet mĂ« vonĂ«, cilat mendon se janĂ« sfidat qĂ« mbeten pĂ«r investitorĂ«t e huaj qĂ« duan tĂ« vijnĂ« nĂ« ShqipĂ«ri? Po shohim çdo vit e mĂ« shumĂ« qĂ« vijnĂ«, nĂ« forma tĂ« ndryshme, por duke pĂ«rdorur ekspertizĂ«n tuaj, cilat sfida mendon se duhet tĂ« hiqen pĂ«r ta shtuar mĂ« tej kĂ«tĂ«?
Linda Rama: Ne kemi njĂ« listĂ« treguesish, nĂ« fakt. Dhe aspekte qĂ« kanĂ« rĂ«ndĂ«si pĂ«r tĂ« marrĂ« vendimin pĂ«r njĂ« investitor qĂ« tĂ« investojĂ« nĂ« njĂ« vend tĂ« caktuar. Dhe kjo vlen pĂ«r tĂ« gjitha vendet, nĂ« thelb. Diçka qĂ« Ă«shtĂ« interesante pĂ«r tâu thĂ«nĂ« Ă«shtĂ« se bota nuk vuan pĂ«r mungesĂ« financimesh. Madje as ShqipĂ«ria nuk vuan pĂ«r mungesĂ« financimesh. Ne kemi shumĂ« para qĂ« qĂ«ndrojnĂ« jashtĂ« sistemit bankar, por edhe brenda bankave, qĂ« ende nuk janĂ« pĂ«rdorur dhe qĂ« presin tĂ« pĂ«rdoren nga investitorĂ«t. ĂshtĂ« e njĂ«jta situatĂ« edhe nĂ« institucionet financiare jashtĂ« vendit. Pra, gjĂ«ja mĂ« e rĂ«ndĂ«sishme, pĂ«rveç faktit qĂ« ke financime, Ă«shtĂ« qĂ« tĂ« bindĂ«sh investitorĂ«t tĂ« financojnĂ«. Nga pikĂ«pamja makroekonomike â qĂ« Ă«shtĂ« njĂ« aspekt shumĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m â mund tĂ« themi se kemi bĂ«rĂ« pĂ«rparime shumĂ« tĂ« mira nĂ« vitet e fundit.
Nuk kemi paqĂ«ndrueshmĂ«ri politike, qĂ« Ă«shtĂ« njĂ« element shumĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m, as paqĂ«ndrueshmĂ«ri tĂ« qeverisĂ«. NjĂ« studim qĂ« pĂ«rfundova para dy vitesh, njĂ« ose dy vjet mĂ« parĂ«, mbi financimet, tregoi qartĂ« â pas njĂ« analize tĂ« 30 viteve tranzicion â se, nĂ« rast se ndodh paqĂ«ndrueshmĂ«ri politike apo destabilitet qeverisĂ«s nĂ« njĂ« vend, investimet e huaja reagojnĂ« shumĂ« shpejt, duke u distancuar nga vendi. Dhe tĂ« duhen mĂ« shumĂ« se dhjetĂ« vite pĂ«r ta rikuperuar dĂ«min. Pra, ky Ă«shtĂ« njĂ« element shumĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m.
NjĂ« tjetĂ«r element pozitiv Ă«shtĂ« se kemi ligje dhe kuadĂ«r rregullator qĂ« mbron investimet. Jemi nĂ« njĂ« proces qĂ« Ă«shtĂ« Integrimi Evropian, i cili nĂ« fakt rrit shumĂ« besimin e investitorĂ«ve. Dhe investimet, investimet e huaja direkte, sidomos nĂ« vitet e fundit nĂ« krahasim me vitin 2012 kanĂ« pĂ«suar njĂ« bum. Kemi pasur mĂ« pak se 1 miliardĂ« dollarĂ« investime tĂ« huaja direkte nĂ« atĂ« kohĂ«. Po flas pĂ«r stokun. Dhe tani Ă«shtĂ« rreth 1.7 miliardĂ«. Pra, Ă«shtĂ« rritur ndjeshĂ«m. Por ende, si pĂ«rqindje e PBB-sĂ« Ă«shtĂ« e ulĂ«t dhe natyrisht qĂ« kemi nevojĂ« pĂ«r mĂ« shumĂ« investime tĂ« huaja direkte. Keni shumĂ« tĂ« drejtĂ« kur pyesni se çfarĂ« duhet tĂ« bĂ«jmĂ« pĂ«r ta rritur kĂ«tĂ« nivel. Mendoj se kemi nevojĂ« pĂ«r sundimin e ligjit, qĂ« Ă«shtĂ« jashtĂ«zakonisht i rĂ«ndĂ«sishĂ«m. Dhe mund tĂ« kemi ligje qĂ« garantojnĂ«, le tĂ« themi, aktivitetin e investimeve tĂ« huaja, por nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ« ka shumĂ« mosmarrĂ«veshje qĂ« mund tĂ« lindin. NjĂ« pjesĂ« e tyre lidhen edhe me tĂ« drejtat pronĂ«sore. Siç e pĂ«rmenda, prona ishte njĂ« nga reformat qĂ« ka shkaktuar shumĂ« probleme ndĂ«r vite dhe problemet vijojnĂ« ende. Na duhet tĂ« kemi njĂ« sistem gjyqĂ«sor shumĂ« efikas dhe tĂ« besueshĂ«m. Dhe nĂ« veçanti nĂ« gjykatat e shkallĂ«s sĂ« parĂ« dhe tĂ« dytĂ«. Gjykime mĂ« tĂ« shpejta dhe mĂ« tĂ« drejta. Dhe duhet tĂ« japim prova pĂ«r kĂ«tĂ«, sepse kjo Ă«shtĂ« thelbĂ«sore pĂ«r investimet. Dicka tjetĂ«r pozitive qĂ« po ndodh Ă«shtĂ« se edhe Plani i Rritjes pĂ«r Ballkanin PerĂ«ndimor nĂ« kuadrin e anĂ«tarĂ«simit nĂ« BE Ă«shtĂ« zhvendosur nga reformat  institucionale drejt reformave tĂ« infrastrukturĂ«s, gjĂ« qĂ« Ă«shtĂ« jetike pĂ«r vendin. Me reformat nĂ« infrastrukturĂ« nĂ«nkuptoj, pĂ«rveç gjithçkaje qĂ« kemi pĂ«rparuar, edhe investimet nĂ« infrastrukturĂ«n e ujit, infrastrukturĂ«n e kanalizimeve, energjinĂ« â qĂ« tĂ« jenĂ« me standardet e duhura dhe me aksesin e duhur dhe me tĂ« gjitha parametrat teknikĂ«.
Dhe kjo është shumë e rëndësishme, mendoj, për të ecur përpara. Dhe, sigurisht, na duhet gjithashtu të kuptojmë cilat janë avantazhet tona krahasuese. Kjo është thelbësore. Duhet të përcaktojmë profilin tonë, sepse tregu ynë është shumë i vogël. Dhe na duhet të përdorim investimet e huaja duke përdorur avantazhet tona krahasuese, për të rritur madhësinë e tregut tonë dhe për të kontribuar në shtyllat e ekonomisë, gjë që është jashtëzakonisht e rëndësishme për momentin kur do ta gjejmë veten në Bashkimin Evropian.
Alice Taylor : Cilat avantazhe mendoni se ka Shqipëria ose ku mund të fokusohet për të përfituar?
Linda Rama: Po ne kemi profilin sektorial. Zhvillimi bazohet nĂ« sektorĂ«. Dhe kjo Ă«shtĂ« arsyeja pse them âcilat janĂ« avantazhet qĂ« duhet tĂ« pĂ«rdorimâ, sepse duhet tĂ« pĂ«rcaktojmĂ«, tĂ« jemi mĂ« tĂ« qartĂ«, se çfarĂ« do tĂ« jetĂ« ShqipĂ«ria nĂ« 20 vitet e ardhshme. Dhe dinamika Ă«shtĂ« shumĂ«, shumĂ« e madhe. Turizmi, pĂ«r shembull, padyshim qĂ« do tĂ« jetĂ« e ardhmja. Nuk ishte aq e qartĂ« mĂ« parĂ« sa Ă«shtĂ« tani.
Prandaj, duhet tĂ« mendojmĂ« çfarĂ« duhet tĂ« bĂ«jmĂ« qĂ« tĂ« mos e humbasim kĂ«tĂ« mundĂ«si, tĂ« bĂ«hemi tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m, por gjithashtu tĂ« bĂ«hemi njĂ« tĂ«rheqje e madhe pĂ«r ata investitorĂ«, investitorĂ«t e huaj qĂ« sjellin standard nĂ« vend. Dhe pĂ«rmes standardeve ne mund tĂ« ngushtojmĂ« hendekun qĂ« ekziston mes nesh dhe vendeve tĂ« tjera qĂ« janĂ« shumĂ« tĂ« avancuara nĂ« turizĂ«m. Diçka tjetĂ«r shumĂ« interesante Ă«shtĂ« sektori i TIK-ut, duke qenĂ« se po flasim pĂ«r dinamika. Ne bĂ«mĂ« njĂ« studim tre vite mĂ« parĂ«, nĂ« vitin 2021. Sepse zbuluam qĂ« TIK-u, bashkĂ« me shĂ«rbimet e outsourcing-ut, pra ekonomia e kujdesit, tĂ« gjitha shĂ«rbimet profesionale, ishin dy sektorĂ« me njĂ« rritje shumĂ« tĂ« madhe. Dhe ata na u shfaqĂ«n si sektorĂ« nĂ« zhvillim pĂ«r ekonominĂ«. Sigurisht, kontributi nĂ« PBB Ă«shtĂ« shumĂ« i vogĂ«l, por efekti qĂ« kanĂ« nĂ« tĂ« gjithĂ« ekonominĂ« Ă«shtĂ« i madh â nĂ«se flasim pĂ«r TIK-un, pĂ«r shembull. BĂ«mĂ« tĂ« njĂ«jtin studim pĂ«r vitin 2024 i cili sapo ka pĂ«rfunduar. Dhe zbuluam qĂ« nga njĂ« sektor nĂ« zhvillim, sektori i TIK-ut â pjesa qĂ« Ă«shtĂ« e pĂ«rqendruar nĂ« ofrimin e shĂ«rbimeve tĂ« TIK-ut â tashmĂ« Ă«shtĂ« maturuar. Kemi njĂ« treg tĂ« maturuar nĂ« kĂ«tĂ« fushĂ«. Pra, pĂ«r tri vite jemi nĂ« njĂ« situatĂ« krejtĂ«sisht tjetĂ«r, ekstreme. Dhe tjetra shumĂ« interesante ishte qĂ« sektori qĂ« ofron shĂ«rbime, jo ai qĂ« konsumon TIK, ofron mĂ« shumĂ« se 50% tĂ« shĂ«rbimeve pĂ«r eksport. Nuk e kishim menduar kurrĂ« qĂ«, kompanitĂ« tona tĂ« TIK-ut, sot po ofrojnĂ« kĂ«tĂ« lloj shĂ«rbimi jashtĂ« vendit. Duket qĂ« jemi tĂ« fortĂ« brenda vendit, pavarĂ«sisht shifrave tĂ« ulĂ«ta pĂ«r tĂ« cilat flasim. Pra, na duhet tĂ« shohim nĂ« mĂ«nyrĂ« dinamike dhe tĂ« qartĂ«sojmĂ« vetveten se cilat janĂ« avantazhet qĂ« kemi, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tâi pĂ«rdorim.
Alice Taylor : E kam thĂ«nĂ« gjithmonĂ« qĂ« sektori i TIK-ut Ă«shtĂ« njĂ« sektor shumĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m, sepse ka gjithmonĂ« kĂ«rkesĂ« pĂ«r tĂ«, paguhet mirĂ« dhe shpesh kĂ«to lloj kompanish u japin mundĂ«si njerĂ«zve tĂ« punojnĂ« nĂ« distancĂ« â dhe kjo Ă«shtĂ« diçka qĂ« unĂ« e shoh si ndihmĂ« pĂ«r çështjet demografike tek tĂ« rinjtĂ«. NĂ«se mund tĂ« jetosh dhe punosh nĂ« ShqipĂ«ri, tĂ« punosh nĂ« IT, pĂ«r njĂ« kompani qĂ« eksporton shĂ«rbime ose mund tĂ« punosh nĂ« distancĂ« nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« apo tjetĂ«r, kjo Ă«shtĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« shumĂ« e mirĂ« pĂ«r tĂ« mbajtur talentin, njerĂ«zit vendas nĂ« rajon. Sepse sfidat demografike janĂ« njĂ« problem i madh. ShumĂ« njerĂ«z po ikin dhe mendoj qĂ« kjo Ă«shtĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« shumĂ« e mirĂ«.
Si e perceptoni kĂ«tĂ« ikje tĂ« njerĂ«zve nga vendi? E di qĂ« njerĂ«zit ikin, por ka dhe nga ata qĂ« po kthehen tani, por si e shihni nga pozicioni juaj si ekonomiste?âšĂfarĂ« do tâu thonit njerĂ«zve qĂ« thonĂ« âUnĂ« dua tĂ« iki tĂ« jetoj nĂ« Angli, kĂ«tu nuk ka mundĂ«siâ?
Linda Rama: Kemi folur shumĂ« â pĂ«r arsye tĂ« ndryshme â gjatĂ« gjithĂ« tranzicionit, sidomos nĂ« dy dekadat e fundit, pĂ«r çështje ekonomike si arsyet qĂ« shtyjnĂ« njerĂ«zit tĂ« largohen nga vendi, sidomos tĂ« rinjtĂ«. Mendoj se kjo mund tĂ« jetĂ« e vĂ«rtetĂ«, por nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, nuk Ă«shtĂ« e gjithĂ« e vĂ«rteta.
Mendoj se asnjëherë nuk kemi gjetur mundësinë dhe kohën, ndoshta as vullnetin, dhe kur them vullnetin, behet fjalë në të gjitha nivelet⊠për të menduar përtej arsyeve ekonomike. Dhe këtu kam parasysh problemet sociale dhe psikologjike që ekzistojnë në komunitetet tona. Dhe për këto probleme flasim çdo ditë, por nuk i lidhim në rrëfimin tonë me emigrimin. Këto janë probleme për të cilat flasim nga mëngjesi në darkë në vendimmarrje.
Dhe mendoj se, pĂ«r shkak tĂ« sĂ« shkuarĂ«s sonĂ«, kemi vĂ«nĂ« shumĂ« presion mbi jetĂ«n tonĂ«. Dhe shumĂ« nga ky presion sot ende rĂ«ndon mbi supet e individĂ«ve. Me âpresionâ kam parasysh tĂ« gjitha stereotipet e sĂ« shkuarĂ«s nĂ« familje. Kam parasysh tĂ« afĂ«rmit qĂ« ushtrojnĂ« presion, komunitetin qĂ« ushtron presion, rrjetet sociale qĂ« ushtrojnĂ« shumĂ« presion. Ndoshta edhe nĂ« shkolla ka presion, dhe politika gjithashtu ushtron presion me gjuhĂ«n dhe ndonjĂ«herĂ« me agresivitetin qĂ« pĂ«rdor.
KĂ«shtu qĂ«, mendoj se duhet tĂ« flasim pĂ«r tĂ« gjitha kĂ«to lloj presionesh dhe duhet tĂ« punojmĂ«, jo thjeshtĂ« pĂ«r tâi bindur tĂ« rinjtĂ« tĂ« mos largohen, por qĂ« ata tĂ« kuptojnĂ« cilat mund tĂ« jenĂ« arsyet e vĂ«rteta, dhe tĂ« flasim tĂ« njĂ«jtĂ«n gjuhĂ« me ta, atĂ« qĂ« ata ndiejnĂ«, qĂ« ata dinĂ«. Dhe problemi Ă«shtĂ« qĂ« ata duhet tĂ« ndajnĂ« mendimet e tyre, dhe ne duhet tĂ« flasim me ta, dhe tĂ« çlirojmĂ«, tĂ« pĂ«rpiqemi tĂ« çlirojmĂ« shoqĂ«rinĂ« nga tĂ« gjitha kĂ«to lloj presionesh.
Dhe mendoj se vetĂ«m nĂ«se pĂ«rpiqemi ta zbusim sadopak kĂ«tĂ« lloj presioni qĂ« vjen nga e kaluara dhe nga tĂ« gjitha problemet qĂ« kemi pasur gjatĂ« gjithĂ« tranzicionit, atĂ«herĂ« mund tĂ« kemi, nĂ« fakt, njĂ« proces vendimmarrjeje mĂ« tĂ« qartĂ« dhe mĂ« logjik â se ku duam ta ndĂ«rtojmĂ« jetĂ«n.
Alice Taylor: Kjo ishte, nĂ« fakt, njĂ« nga pyetjet qĂ« do tĂ« tĂ« bĂ«ja. UnĂ« kam thĂ«nĂ« qĂ« ka njĂ« anĂ« ekonomike, po, por mendoj qĂ« kjo Ă«shtĂ« arsyeja mĂ« sipĂ«rfaqĂ«sore. UnĂ« besoj se arsyeja pse shumĂ« njerĂ«z duan tĂ« largohen Ă«shtĂ« sepse ata mbajnĂ« me vete traumĂ«n e brezit â hidhĂ«rimin, zemĂ«rimin, mllefin, zhgĂ«njimin nga brezat e tjerĂ«, nga komunizmi, ndoshta edhe mĂ« gjatĂ«, pĂ«rmes tranzicionit â dhe edhe nĂ«se nuk kanĂ« lindur nĂ« atĂ« kohĂ«, e marrin nga prindĂ«rit.
Linda Rama: Sigurisht. Ata e marrin kĂ«tĂ« pakĂ«naqĂ«si, kĂ«tĂ« zemĂ«rim, kĂ«tĂ« padrejtĂ«si â dhe nuk i vĂ«nĂ« njĂ« emĂ«r, por thjesht mendojnĂ«: âDua tĂ« iki prej kĂ«tej, kĂ«tu nuk ka asgjĂ« pĂ«r mua!ââšPĂ«r shembull, si ilustrim, nĂ«se ka njĂ« fĂ«mijĂ« nĂ« njĂ« familje dhe babai ose nĂ«na punon nĂ« administratĂ«n publike, vetĂ«m si shembull, ose nĂ« njĂ« kompani private, dhe ai fĂ«mijĂ« sheh qĂ« padrejtĂ«sisht nĂ«na apo babai largohet nga puna pa arsye â pa arsye tĂ« vĂ«rteta â thjeshtĂ« pĂ«r shkak tĂ« njĂ« vendimi tĂ« dikujt qĂ« Ă«shtĂ« mĂ« lart⊠atĂ«herĂ« mendoj se efekti qĂ« ka njĂ« fĂ«mijĂ« nĂ« perceptim, dhe vetĂ« prindĂ«rit, Ă«shtĂ« i madh.
Ata nuk duan qĂ« historia e tyre tĂ« pĂ«rsĂ«ritet te fĂ«mija, dhe fĂ«mija nuk dĂ«shiron tĂ« pĂ«rballet me tĂ« njĂ«jtĂ«n gjĂ« qĂ« ka parĂ« tek prindi. Prandaj mendoj qĂ« duhet ta marrim kĂ«tĂ« shumĂ« seriozisht, nĂ« tĂ« gjitha nivelet, sepse veprime tĂ« caktuara â qoftĂ« nĂ« sektorin privat apo nĂ« qeveri apo nĂ« tĂ« gjithĂ« sektorĂ«t e tjerĂ«, pĂ«rfshirĂ« median â nuk rezonojnĂ« vetĂ«m me individin dhe shoqĂ«rinĂ«, por prekin direkt fĂ«mijĂ«t.
KĂ«to janĂ« momente traume qĂ« mund tĂ« lĂ«nĂ« gjurmĂ« shumĂ« tĂ« thella nĂ« mendjen e tyre. Dhe kjo ndodh edhe sepse askush nuk ka kohĂ« tĂ« merret me traumat nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« dedikuar.âšNdaj, ka ardhur koha pĂ«r ta, qĂ« ta marrim seriozisht ââ nĂ« veprimet qĂ« ndĂ«rmarrim.
Alice Taylor: Si tĂ« shĂ«rohen kĂ«to plagĂ« tĂ« sĂ« shkuarĂ«s, kur koha po ecĂ«n pĂ«rpara, shumĂ« njerĂ«z nuk duan tâi adresojnĂ«, nuk duan tĂ« flasin pĂ«r to â âka ndodhur, ishte nĂ« tĂ« kaluarĂ«nâ â por Ă«shtĂ« e qartĂ« qĂ« ende i mbajnĂ« peshĂ« edhe sot. Dhe sa mĂ« shumĂ« kalojnĂ« vitet, aq mĂ« shumĂ« largohet brezi i vjetĂ«r⊠A do tĂ« zgjidhen ndonjĂ«herĂ« kĂ«to?âšSi mund tĂ« bĂ«het kjo nĂ« nivel qeveritar, politik, shoqĂ«ror? Mendon se Ă«shtĂ« shumĂ« vonĂ«?
Linda Rama: Ky është një proces. Sërish, ashtu siç thashë më parë, ndoshta ka qenë e vështirë të shmangej gjithë trashëgimia fatkeqe që kemi nga e kaluara. Sigurisht që ka përpjekje çdo ditë, në të gjitha nivelet, për të korrigjuar. Mendoj që shoqëria duhet të jetë shumë më e pranishme. Duhet të ulim pak kohën që i kushtojmë kronikës së zezë apo politikës, dhe të lëmë pak më shumë hapësirë pikërisht për të folur për këto çështje.
Diçka qĂ« mund tĂ« theksoj Ă«shtĂ« qĂ« me tĂ« rinjtĂ«, nuk mendoj se kemi, le tĂ« themi, njĂ« shkĂ«mbim kuptimplotĂ«. Si brez, ne kemi humbur njĂ« autoritet qĂ«  prindĂ«rit tanĂ« e kishin. Dhe kjo pĂ«r shkak tĂ« kohĂ«s ku po jetojmĂ«. NdĂ«rkohĂ« qĂ« brezi i ri ka fituar njĂ« autoritet, qĂ« Ă«shtĂ« autoriteti i informacionit. PĂ«r shembull, kur po vija kĂ«tu nĂ« mĂ«ngjes, po mendoja si do tĂ« ishte intervista, dhe po udhĂ«toja me Zahon pĂ«r nĂ« zyrĂ«. Dhe i thashĂ«: âZaho, si i quani kĂ«to pjesĂ«t nĂ« makinĂ«?â â po i referohesha frenĂ«s dhe pedalit tĂ« gazit. Dhe ai po ma jepte versionin nĂ« anglisht, versionin e saktĂ«. Pastaj i thashĂ«: âSi i thoni babait tĂ« gjyshit?â â sepse nuk mĂ« kujtohej saktĂ«â dhe ai tha: âGreat-grandfatherâ. Pra, ata dinĂ« gjĂ«ra pĂ«r tĂ« cilat ne mund tĂ« ndihemi tĂ« pasigurt.
Ata tĂ« thonĂ« çdo ditĂ« informacione qĂ« i marrin nga burime tĂ« ndryshme.âšKĂ«shtu qĂ«, nĂ« vend qĂ« tĂ« pĂ«rpiqemi tâua imponojmĂ« gjĂ«rat, apo tâu japim slogane tĂ« gatshme si âmos ik nga ShqipĂ«riaâ, ne kemi nevojĂ« tĂ« ndĂ«rtojmĂ« njĂ« rrĂ«fim.âšDuhet tâi njohimâ çfarĂ« mendojnĂ«, si e perceptojnĂ« botĂ«n, cilat janĂ« pasiguritĂ« e tyre â qĂ« ata tĂ« ndihen tĂ« vlefshĂ«m nĂ« kĂ«tĂ« bisedĂ«.
Dy javĂ« mĂ« parĂ« ose tre javĂ« mĂ« parĂ«, isha e ftuar â ishte shumĂ« e çuditshme sepse nuk e dija qĂ« ekzistonte ai grup â nga njĂ« grup profesionistĂ«sh tĂ« rinj. NĂ« fakt, ata ishin nĂ« tĂ« 40-at, por disa prej tyre ishin nĂ« tĂ« 30-at. Ishin jo tĂ« rinj nĂ« kuptimin pĂ«rkufizues, por tĂ« rinj, shumĂ« tĂ« rinj nĂ« frymĂ«. Dhe ata punonin nĂ« nivelet mĂ« tĂ« larta tĂ« menaxhimit nĂ« kompani private.
KĂ«rkuan tĂ« kishin njĂ« bisedĂ« me mua. U impresionova jashtĂ«zakonisht shumĂ«. Ishte njĂ« bisedĂ« dy orĂ«she. Ădo pyetje qĂ« ata bĂ«nin ishte shumĂ« e pjekur. Nuk mund ta besoja qĂ« asnjĂ« pyetje qĂ« vinte prej tyre nuk ishte pa interes pĂ«r mua. Ădo pyetje ishte me njĂ« interes tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m. Dhe gjĂ«ja tjetĂ«r qĂ« mĂ« la shumĂ« mbresĂ« ishte qĂ«, pĂ«rpara se tĂ« flisnin me mua, nga pyetjet kuptova qĂ« kishin lexuar gjithçka qĂ« kishte rreth meje si informacion nga puna qĂ« unĂ« bĂ«ja. Dhe, nga pyetjet, pĂ«rsĂ«ri kuptova qĂ« ishin njerĂ«z qĂ« kishin jo vetĂ«m interes, por edhe njĂ« lloj ankthi pĂ«r tĂ« gjetur pĂ«rgjigje pĂ«r gjĂ«ra pĂ«r tĂ« cilat vetĂ« nuk arrinin tâi jepnin dot pĂ«rgjigje.
Tani, problemi është që jam e sigurt që askush nuk e di që ata ekzistojnë dhe që kanë jetën e tyre. Po flas për sferën publike. Dhe do të doja shumë që ata të inkurajoheshin, që si individë ose si grup të dilnin dhe të flisnin për atë që pëlqejnë dhe që nuk pëlqejnë. Sepse vetëm në këtë mënyrë ata do të marrin pjesë dhe do të gjejnë edhe ata, në një mënyrë a tjetër, kontributin e tyre në shoqëri.
Alice Taylor: Pra, si mund ta arrijĂ« sistemi arsimor shqiptar kĂ«tĂ« hap? Dhe kĂ«tĂ« botĂ« qĂ«, siç e thashĂ« mĂ« herĂ«t, evoluon vazhdimisht â qĂ« nĂ« momentin qĂ« ne e kemi arritur, ajo ka ndryshuar sĂ«rish â dhe kĂ«tĂ« rini qĂ« Ă«shtĂ« shumĂ« pĂ«rpara nesh, pĂ«rtej çdo gjĂ«je qĂ« mund tĂ« kuptojmĂ«. Vajza ime do tĂ« shkojĂ« nĂ« njĂ« shkollĂ« publike nĂ« shtator dhe unĂ« besoj se kjo Ă«shtĂ« zgjedhja mĂ« e duhur. Por sa shpejt duhet tĂ« evoluojĂ« sistemi kĂ«tu pĂ«r tĂ« pĂ«rballuar kĂ«to sfida dhe pĂ«r ta mbajtur rininĂ« tĂ« angazhuar?
Linda Rama: TĂ« flasĂ«sh pĂ«r arsimin mund tĂ« nevojitet e gjithĂ« intervista, sepse mendoj qĂ« Ă«shtĂ« sektori mĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m. Dinamika sot e sistemit arsimor Ă«shtĂ« kaq e madhe pĂ«r shkak tĂ« tĂ« gjitha ndryshimeve, sa qĂ« Ă«shtĂ« njĂ« makineri e madhe qĂ« duhet ta mendosh nĂ« dinamikĂ« çdo ditĂ« â gjĂ« qĂ« nuk Ă«shtĂ« aspak e lehtĂ«. Mendoj qĂ« shkollat publike kanĂ« sfida â shumĂ« sfida â por edhe shkollat private kanĂ« sfidat e tyre. ĂshtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« vĂ«sh gishtin nĂ« njĂ« pikĂ« tĂ« vetme, por modernizimi i kurrikulĂ«s Ă«shtĂ« njĂ« domosdoshmĂ«ri, nĂ« kuptimin qĂ« ajo duhet tĂ« pasqyrojĂ« tĂ« gjitha ndryshimet qĂ« ndodhin me kalimin e kohĂ«s.
PĂ«r shembull, njĂ« nga arritjet qĂ« u pĂ«rmend dhe qĂ« u mat vite mĂ« parĂ« ishte STEM. STEM Ă«shtĂ« shkurtimi pĂ«r ShkencĂ«, Teknologji, Inxhinieri dhe MatematikĂ«. NĂ« njĂ« moment tĂ« caktuar, STEM u bĂ« STEAM. U shtua njĂ« A. Pse? A pĂ«r Art â Artet. Sepse u kuptua qĂ« mendimi krijues dhe lidhja mes arteve dhe lĂ«ndĂ«ve tĂ« tjera mund tĂ« krijojnĂ« bazĂ«n pĂ«r tĂ« nxitur mendimin krijues.
Pra, modernizimi i kurrikulĂ«s dhe vĂ«nia e theksit te aftĂ«sitĂ« analitike â si ato pĂ«r tĂ« cilat po flasim â por edhe te aftĂ«sitĂ« digjitale, Ă«shtĂ« njĂ« domosdoshmĂ«ri nĂ« kohĂ«t qĂ« po jetojmĂ«. Transformimi digjital i sistemit arsimor Ă«shtĂ« njĂ« tjetĂ«r element shumĂ«, shumĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m. Pse? Sepse pĂ«rmes transformimit digjital mund tĂ« shmangim subjektivitetin dhe ndikimin njerĂ«zor nĂ« tĂ« gjithĂ« vlerĂ«simet e performancĂ«s. Gjithashtu, mund ta ngremĂ« nĂ« njĂ« nivel tjetĂ«r tĂ« gjithĂ« mĂ«nyrĂ«n se si aktorĂ«t nĂ« arsim ndikojnĂ« nĂ« sistem. Trajnimi i mĂ«suesve Ă«shtĂ« jashtĂ«zakonisht i rĂ«ndĂ«sishĂ«m. Tani nuk kemi mĂ« mĂ«sues tĂ« TIK-ut dhe mĂ«sues tĂ« tjerĂ«. TĂ« gjithĂ« mĂ«suesit duhet tĂ« kenĂ« aftĂ«si digjitale, sepse duhet tâi pĂ«rfshijnĂ« ato nĂ« procesin mĂ«simor. Pra, po jetojmĂ« nĂ« kohĂ«n mĂ« interesante tĂ« mundshme â por duhet tĂ« shfrytĂ«zojmĂ« tĂ« gjitha mundĂ«sitĂ« dhe tĂ« mos presim. Duhet thjesht tĂ« vazhdojmĂ« pĂ«rpara duke e rizbuluar veten.
Alice Taylor: MĂ« pĂ«lqen STEAM â pĂ«rfshirja e Artit â gjĂ« qĂ« mendoj se Ă«shtĂ« shumĂ« e rĂ«ndĂ«sishme. Mendoj qĂ« lĂ«ndĂ«t artistike shpesh nuk konsiderohen si akademike. Po e çoj vajzĂ«n time nĂ« shkollĂ«n e muzikĂ«s dhe arteve, sepse ajo Ă«shtĂ« shumĂ« e interesuar pĂ«r lĂ«ndĂ«t akademike, por Ă«shtĂ« edhe shumĂ« kreative. E di qĂ«, nĂ«se e ke atĂ« krijimtari brenda vetes, Ă«shtĂ« mĂ« mirĂ« tĂ« ndodhesh nĂ« njĂ« mjedis ku ajo mund tĂ« lulĂ«zojĂ« dhe tĂ« zhvillosh lĂ«ndĂ« artistike qĂ« tĂ« mĂ«sojnĂ« shumĂ« gjĂ«ra â si disiplinĂ«, logjikĂ« â tĂ« cilat mund tâi aplikosh pastaj edhe nĂ« gjĂ«ra tĂ« tjera.
Por po, unĂ« zgjodha sistemin shtetĂ«ror arsimor sepse kam parĂ« ndryshime tĂ« mĂ«dha nĂ« tĂ« ndĂ«r vite. Mamaja ime Ă«shtĂ« mĂ«suese; ajo e çon vajzĂ«n time nĂ« shkollĂ« pothuajse çdo mĂ«ngjes dhe ajo ka qenĂ« mĂ«suese pĂ«r 45 vjet nĂ« MbretĂ«rinĂ« e Bashkuar dhe ishte shumĂ« e impresionuar nga ajo qĂ« kishte parĂ« â kĂ«shtu qĂ« pĂ«r mua kjo ishte njĂ« votĂ« shumĂ« e madhe besimi. Digjitalizimi Ă«shtĂ« hapi tjetĂ«r, mendoj â mĂ«simi i kodimit.
 Linda Rama: PĂ«rpjekjet pĂ«r digjitalizim kanĂ« nisur; e di qĂ« janĂ« vendosur 100 klasat e para nĂ« shkollat fillore dhe fokusi duhet tĂ« jetĂ« qĂ« kjo tĂ« jetĂ« njĂ« qasje e hapur ndaj gjithĂ« kurrikulĂ«s sĂ« programimit, qĂ« pĂ«r fĂ«mijĂ«t duhet tĂ« fillojĂ« nĂ« njĂ« moshĂ« tĂ« hershme. Dhe, nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, mendoj qĂ« ata do tĂ« jenĂ« brezi qĂ« do tĂ« sigurojĂ« pĂ«rmirĂ«simin e aftĂ«sive digjitale nĂ« industri dhe nĂ« sektorin privat â si aftĂ«si tĂ« nevojshme pĂ«r tĂ« gjitha profesionet.
Alice Taylor: MĂ« kujtohet njĂ« mĂ«sues qĂ« mĂ« thoshte kur isha fĂ«mijĂ«: âDuhet tĂ« mĂ«sosh si tĂ« bĂ«sh shumĂ«zimin e gjatĂ«. Nuk do tĂ« ecĂ«sh gjithmonĂ« me njĂ« makinĂ« llogaritĂ«se nĂ« xhep.â Ende kemi nevojĂ« pĂ«r kĂ«tĂ«. Ende kemi nevojĂ« pĂ«r kĂ«tĂ«. UnĂ« vuajta me shumĂ«zimin e gjatĂ« dhe pjesĂ«timin e gjatĂ«.Â
Linda Rama: Djali im, herĂ« pas here, mĂ« thotĂ«: âMami, pse po e bĂ«j kĂ«tĂ«?âDhe i them: âDuhet ta bĂ«sh sepse aftĂ«sitĂ« matematikore janĂ« shumĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r aftĂ«sitĂ« analitike. PĂ«r tĂ« zhvilluar trurin nĂ« njĂ« fazĂ« tjetĂ«r, pĂ«r tĂ« parĂ« dhe pĂ«r tĂ« gĂ«rmuar brenda tij.â
Nuk mendoj qĂ« bota do tĂ« lodhet ndonjĂ«herĂ« duke mĂ«suar matematikĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ«n tradicionale â dhe kjo Ă«shtĂ« arsyeja pse âMâ Ă«shtĂ« nĂ« STEAM â sepse kĂ«to aftĂ«si analitike qĂ« nĂ« moshĂ« tĂ« hershme janĂ« shumĂ«, shumĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme. KalkulatorĂ«t mund ta bĂ«jnĂ« trurin âtĂ« fjeturâ nĂ« njĂ« fazĂ« tĂ« hershme â dhe kjo Ă«shtĂ« diçka e keqe.
Alice Taylor: Linda, çfarĂ« do tâi thoshe njĂ« vajze tĂ« re shqiptare qĂ« aspiron tĂ« punojĂ« nĂ« akademi, nĂ« kĂ«rkim shkencor, apo edhe nĂ« politikĂ«, ose nĂ« sektorin e qeverisjes?âšĂfarĂ« kĂ«shille do tâi jepje?
Linda Rama: TĂ« japĂ«sh kĂ«shilla Ă«shtë⊠UnĂ« jap ndonjĂ« sugjerim herĂ« pas here. U them: âdo tĂ« donit njĂ« kĂ«shillĂ« prej meje?â Sepse pĂ«rvoja dhe gjithĂ« puna qĂ« kam bĂ«rĂ« ndoshta mĂ« kanĂ« ndihmuar tĂ« kuptoj disa gjĂ«ra. Por pĂ«r gratĂ«, unĂ« jam vĂ«rtet shumĂ« e ndjeshme ndaj zhvillimeve, ndaj mĂ«nyrĂ«s si po zhvillohemi nĂ« tĂ« gjitha nivelet â edhe nĂ« ato qĂ« pĂ«rmendni ju: akademia dhe fushat e tjera.
Mendoj se nĂ« çdo fushĂ« ku ndodhemi si gra⊠kemi dĂ«shmuar nĂ« ShqipĂ«ri qĂ« numrat nuk mjaftojnĂ«. ĂshtĂ« njĂ« e drejtĂ« pĂ«r njĂ« grua tĂ« punojĂ«, Ă«shtĂ« njĂ« e drejtĂ« tĂ« pĂ«rdorĂ« talentet e saj, tĂ« jetĂ« e dobishme pĂ«r shoqĂ«rinĂ«, tĂ« trajtohet nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« barabartĂ«, tĂ« ketĂ« njĂ« ekuilibĂ«r tĂ« mirĂ« mes jetĂ«s dhe punĂ«s. KĂ«to janĂ« tĂ« gjitha tĂ« drejta. Problemi Ă«shtĂ« se, pĂ«r aq kohĂ« sa kĂ«to tĂ« drejta nuk ekzistonin, mendoj se gjithĂ« beteja jonĂ« ishte qĂ« kĂ«to tĂ« drejta tĂ« vendoseshin. Tani, prej vitesh, kemi bĂ«rĂ« pĂ«rparim tĂ« mirĂ« nĂ« pĂ«rfaqĂ«simin e grave, nĂ« nivele tĂ« ndryshme tĂ« politikĂ«s, qeverisĂ«, administratĂ«s publike, gjyqĂ«sorit, nĂ« qeverisjen vendore dhe gjithashtu nĂ« sektorin privat.
Kam bërë një studim vite më parë, nuk e kam përsëritur atë studim, por është e qartë që gratë kanë role shumë të rëndësishme në menaxhimin e kompanive private gjithashtu.
Problemi Ă«shtĂ« qĂ« ndoshta duhet tĂ« mendojmĂ« pak mĂ« shumĂ« pĂ«r disa kapacitete tĂ« tjeraâ cila Ă«shtĂ« gruaja e duhur, profili i duhur. Sepse tĂ« kesh thjesht numra tĂ« grave, nuk mendoj se ka rĂ«ndĂ«si. ĂshtĂ« shumĂ« e rĂ«ndĂ«sishme, por nuk mjafton.⊠GratĂ« vetĂ« duhet tĂ« pyesin: çfarĂ« profili na duhet nĂ« parlament? ĂfarĂ« profili na duhet nĂ« qeveri? Dhe çfarĂ« vajzash tĂ« reja na duhen nĂ« politikĂ«? Dinjiteti, integriteti dhe aftĂ«sia pĂ«r tĂ« mos u pĂ«rdorur dhe pĂ«r tĂ« mos u abuzuar janĂ« thelbĂ«sore pĂ«r njĂ« grua. Mendoj qĂ« pĂ«r gratë⊠dhe kjo vlen pĂ«r çdo sektor nĂ« thelb⊠mendoj qĂ« pĂ«r gratĂ« Ă«shtĂ« shumĂ« e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« dinĂ« si tĂ« pĂ«rballen me konkurrencĂ«n dhe si tĂ« pĂ«rdorin gjithĂ« njohuritĂ« dhe aftĂ«sitĂ« pĂ«r tĂ« qenĂ« nĂ« atĂ« konkurrencĂ« â le tĂ« themi fituese â por pĂ«rmes konkurrencĂ«s. Mendoj se gratĂ« duhet tĂ« jenĂ« shumĂ« tĂ« kujdesshme kur janĂ« nĂ« politikĂ«, sepse duhet tĂ« pranojnĂ« tĂ« fitojnĂ«, por edhe tĂ« humbasin.
Alice Taylor: Po
Linda Rama: Dhe nuk mendoj qĂ« njĂ« grua ka tĂ« drejtĂ« tĂ« sfidojĂ« gjithçka qĂ« Ă«shtĂ« nĂ« thelb tĂ« demokracisĂ« â çfarĂ«do qĂ« tĂ« votojnĂ« njerĂ«zit. Gjithçka duhet tĂ« bazohet nĂ« meritĂ«, nĂ« demokraci. Vota, çfarĂ«do qĂ« njerĂ«zit tĂ« votojnĂ«, duhet tĂ« respektohet seriozisht. NumĂ«rimi i çdo vote Ă«shtĂ« shumĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m. Dhe ne kemi pĂ«rparuar shumĂ« nĂ« atĂ« drejtim. Por çdo votĂ« ka rĂ«ndĂ«si pĂ«r tĂ« pĂ«rcaktuar se kush Ă«shtĂ« fituesi. Dhe askush nuk ka tĂ« drejtĂ« tĂ« kapĂ«rcejĂ« vullnetin e njerĂ«zve, nĂ«se ti kĂ«rkon nga njerĂ«zit qĂ« tĂ« tĂ« besojnĂ« dhe tĂ« tĂ« votojnĂ«, bazuar nĂ« rregullat qĂ« ne i kemi pranuar si rregulla tĂ« vendit tonĂ«, pas dekadave katastrofike tĂ« votimeve dhe zgjedhjeve tĂ« rreme.
Alice Taylor: Totalitarizmi
Linda Rama: Mendoj që mënyra se si gratë përballen me kundërshtarët e tyre është gjithashtu shumë e rëndësishme. Dhe kam parë, në disa raste, gra që thërrasin  origjinën e tyre. Përmendin gjyshërit, përmendin ndonjëherë komunitetet e tyre. I thërrasin për të mbrojtur pozicione të caktuara. Ndërkohë që ankohen se po sulmohen, nga mëngjesi në darkë sulmojnë vetë. Ose thonë se po bullizohen, ndërkohë që bullizojnë vetë.
Nuk mendoj qĂ« gratĂ« kanĂ« ndonjĂ« ekskluzivitet mbi gjĂ«rat qĂ« ne nuk i pĂ«lqejmĂ« nĂ« shtĂ«pitĂ« tona tĂ« ndodhin, apo qĂ« nuk duam qĂ« tâi shohin fĂ«mijĂ«t tanĂ«. VetĂ«m tĂ« jesh grua nuk e justifikon diçka. PĂ«rkundrazi, shoqĂ«ria pret nga gratĂ« cilĂ«si mĂ« tĂ« mira â dhe pĂ«r kĂ«tĂ« kemi luftuar shumĂ«. Dhe mendoj qĂ« ky kontribut mĂ« i mirĂ« Ă«shtĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m sidomos pĂ«r gratĂ« dhe vajzat e tjera.
Dhe e di çfarĂ«, Alice?! NdonjĂ«herĂ«, gratĂ« solidarizohen me gra tĂ« tjera kur ato ndodhen nĂ« pozicione tĂ« gabuara vetĂ«m sepse janĂ« gra. Tani, kjo Ă«shtĂ« edhe mĂ« keq. Kushdo grua qĂ« vendos tĂ« jetĂ« nĂ« anĂ«n e njĂ« gruaje tjetĂ«r, edhe kur shoqĂ«ria ka mendime shumĂ« tĂ« kundĂ«rta, vetĂ«m sepse ajo Ă«shtĂ« grua â mendoj se kjo Ă«shtĂ« edhe mĂ« keq sesa vetĂ« gruaja qĂ« Ă«shtĂ« gabim. Prandaj duhet tĂ« jemi shumĂ« tĂ« kujdesshme nĂ« kohĂ«n qĂ« po jetojmĂ«, sepse tashmĂ« mbajmĂ« mbi supe tĂ« gjitha stereotipet dhe tĂ« gjitha problemet qĂ« historia dhe shekujt i kanĂ« sjellĂ« profilit tĂ« gruas. NĂ«se njĂ« burrĂ« vendos njĂ«farĂ« energjie, ne duhet tĂ« vendosim qindfish mĂ« shumĂ« pĂ«r tĂ« na marrĂ« seriozisht. QĂ« tĂ« mos paragjykohemi, qĂ« tĂ« na jepen mundĂ«si â dhe kjo Ă«shtĂ« koha kur duhet tĂ« ndĂ«rtojmĂ« njĂ« profil qĂ«, nĂ« fakt, e meritojmĂ« tĂ« kemi. Sepse ky profil do tĂ« shĂ«rbejĂ« shumĂ« si model pĂ«r vajzat e reja dhe gratĂ« e reja, qĂ« mund tĂ« gjejnĂ« frymĂ«zim pĂ«r tĂ« mos prekur karakterin dhe thelbin e tyre â ndĂ«rsa mendojnĂ« se duhet ta ndryshojnĂ« pĂ«r tĂ« ecur pĂ«rpara. Dhe kjo vlen pĂ«r çdo sektor, kjo vlen pĂ«r çdo nivel â dhe kjo vlen pĂ«r gjithçka nĂ« jetĂ«.
Alice Taylor: Po, jam dakord â nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m sepse je grua, por sepse e meriton. E meriton tĂ« jesh aty sepse Ă«shtĂ« gjĂ«ja e duhur pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ«.âšKjo do tĂ« jetĂ« pyetja ime e fundit. Do tĂ« doja tĂ« kishim mĂ« shumĂ« kohĂ«, por kjo qĂ« thatĂ« mĂ« bĂ«ri tâju pyes kĂ«të⊠A keni menduar ndonjĂ«herĂ« tĂ« futeni nĂ« politikĂ«, apo e preferoni mĂ« shumĂ« tĂ« qĂ«ndroni pas skenĂ«s? Sepse mĂ«nyra si flisni me kaq shumĂ« bindje pĂ«r kĂ«to tema dhe keni kĂ«tĂ« pasion nĂ« mĂ«nyrĂ«n si e shprehni veten⊠A keni menduar ndonjĂ«herĂ« pĂ«r kĂ«tĂ«?
Linda Rama: E kam kuptuar shumĂ« herĂ«t nĂ« jetĂ«n time qĂ«, pĂ«r tĂ« hyrĂ« nĂ« politikĂ«, duhet tĂ« jesh fituese.âšDhe, sigurisht, kur dola nga agjencia, nĂ« fakt, u gjenda pĂ«rballĂ« njĂ« dileme: çfarĂ« tĂ« bĂ«j mĂ« pas?âšDhe nĂ« atĂ« moment, pĂ«r shkak tĂ« gjithĂ« pĂ«rballjes qĂ« kisha pasur me politikĂ«n â sepse isha nĂ« njĂ« pozicion qĂ«, nĂ« fakt, pĂ«rballesha shumĂ« me tĂ« â vendosa qĂ« do tĂ« isha shumĂ« mĂ« e dobishme si pjesĂ« e shoqĂ«risĂ« civile, si pjesĂ« e, le tĂ« themi, kĂ«rkimit dhe kĂ«shillimit tĂ« pavarur, sĂ« bashku me institucionet ndĂ«rkombĂ«tare qĂ« janĂ« tĂ« pranishme nĂ« ShqipĂ«ri.
E vlerĂ«soj jashtĂ«zakonisht shumĂ« kĂ«do qĂ« Ă«shtĂ« nĂ« politikĂ«. KĂ«shtu qĂ« nuk kam paragjykime.âšPor, nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, pĂ«rgjegjshmĂ«ria e tyre ka shumĂ« rĂ«ndĂ«si pĂ«r mua.âšDhe mendoj qĂ« duhet bĂ«rĂ« shumĂ« nga politikanĂ«t dhe kushdo qĂ« Ă«shtĂ« nĂ« politikĂ« pĂ«r tĂ« merituar respektin dhe pĂ«r tĂ« pĂ«rmbushur gjithçka qĂ« u Ă«shtĂ« ngarkuar â sepse Ă«shtĂ« njĂ« privilegj i madh tĂ« kesh kĂ«tĂ« mundĂ«si.
Dhe kur bĂ«tĂ« kĂ«tĂ« pyetje, mĂ« erdhĂ«n ndĂ«r mend shumĂ« miq tĂ« mi qĂ«, nĂ« fakt, mund tĂ« kishin qenĂ« politikanĂ« fantastikĂ«, deputetĂ« fantastikĂ« dhe ministra fantastikĂ«. Ata tashmĂ« janĂ« nĂ« administratĂ«n publike. Dhe mendoj qĂ« shumĂ« prej tyre â dhe kjo Ă«shtĂ« arsyeja pse procesi i âscreeningâ-ut i surprizoi tĂ« gjithĂ« nĂ« BE â disi i befasoi tĂ« gjithĂ« pĂ«r nivelin⊠Sepse nĂ« atĂ« nivel ka ekspertĂ« patriotĂ« qĂ« nĂ« fakt kujdesen shumĂ« pĂ«r vendin dhe japin çdo ditĂ« mĂ« tĂ« mirĂ«n e tyre. KĂ«shtu qĂ«, fakti qĂ« disave u Ă«shtĂ« dhĂ«nĂ« mundĂ«sia tĂ« jenĂ« nĂ« politikĂ« â ata kurrĂ« nuk duhet ta harrojnĂ« qĂ« ka shumĂ« tĂ« tjerĂ« qĂ« e meritojnĂ« tĂ« jenĂ« nĂ« politikĂ«, por qĂ« nuk iu dha mundĂ«sia tĂ« jenĂ« aty. Prandaj ne duhet tĂ« shohim prej tyre maksimumin e mundshĂ«m, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« mos mbeten nĂ« borxh me gjithĂ« ata tĂ« tjerĂ«, qĂ« nĂ« fakt, kishin gjithĂ« kapacitetin pĂ«r tâu bĂ«rĂ« dikush. Por qĂ« nuk do tĂ« mund ta shohin kĂ«tĂ« kapacitet tĂ« pĂ«rfaqĂ«suar nĂ« kĂ«to pozicione gjatĂ« jetĂ«s sĂ« tyre.
Alice Taylor: FjalĂ« shumĂ« tĂ« mençura. Linda, faleminderit.âš
Linda Rama: Faleminderit shumë, Alice!
Â
/e.i/ /gj.m/
The post Linda Rama: Shqipëria ka potencial për më shumë investime të huaja appeared first on Agjencia Telegrafike Shqiptare.