ReaktorĂ«, centrifuga, uranium i pasuruar. Bombat mbi objektet bĂ«rthamore iraniane nuk krijojnĂ« vetĂ«m rrĂ«noja. âKa shumĂ« material bĂ«rthamor nĂ« Iran, i shpĂ«rndarĂ« nĂ« disa vende. Rreziku i njĂ« aksidenti qĂ« mund tĂ« shkaktojĂ« shpĂ«rndarjen e radioaktivitetit nĂ« atmosferĂ« Ă«shtĂ« real,â paralajmĂ«roi dje drejtori i AIEA-sĂ« (Agjencia NdĂ«rkombĂ«tare pĂ«r EnergjinĂ« Atomike), Rafael Grossi.
Le tĂ« marrim lajmin e shpallur dje paradite nga Izraeli, i cili â pĂ«r fat tĂ« mirĂ« â rezultoi i rremĂ«: bombardimi i centralit bĂ«rthamor iranian nĂ« Bushehr. âNjĂ« sulm mbi njĂ« objekt bĂ«rthamor aktiv do tĂ« shkaktonte njĂ« katastrofĂ« radioaktive,â komenton James Acton, bashkĂ«drejtues i Programit pĂ«r Politikat BĂ«rthamore nĂ« Carnegie Endowment for International Peace, njĂ« institut amerikan.
VĂ«mendja mbetet e pĂ«rqendruar te Fordow, njĂ« bunker i thellĂ« 100 metra nĂ«n tokĂ« pranĂ« qytetit tĂ« Qom, disa kilometra nĂ« jug tĂ« Teheranit. Aty ndodhen rreth dy mijĂ« centrifuga pĂ«r pasurimin e uraniumit, nĂ« njĂ« thellĂ«si qĂ« vetĂ«m bombat speciale âbunker busterâ mund ta arrijnĂ«.
âDiskutimi Ă«shtĂ« nĂ«se SHBA-tĂ« do tĂ« vendosin apo jo ta bombardojnĂ« Fordow,â konfirmon Edwin Lyman, drejtor i SigurisĂ« BĂ«rthamore nĂ« grupin jofitimprurĂ«s amerikan Union of Concerned Scientists.
âNdryshe nga njĂ« central bĂ«rthamor aktiv, objektet e pasurimit tĂ« uraniumit pĂ«rbĂ«jnĂ« rrezik mĂ« tĂ« madh pĂ«r ndotje nĂ« rast bombardimi,â shpjegon Marco Enrico Ricotti, profesor i Impianteve BĂ«rthamore nĂ« Politeknikun e Milanos dhe drejtor i njĂ« programi masteri.
Rreziku kryesor radioaktiv sot vjen nga reaktori i Bushehrit. Brenda një rrezeje prej 200 kilometrash nga centrali, në brigjet e Gjirit Persik, ndodhen Iraku, Kuvajti dhe Arabia Saudite. Me një kapacitet mesatar (gati një gigavat), centrali menaxhohet së bashku me Rusinë, e cila furnizon me karburant dhe ka ofruar rreth 200 teknikë.
âNuk duhet tĂ« preket kurrĂ«. Do tĂ« ishte njĂ« problem shumĂ« i madh nga pikĂ«pamja e sigurisĂ« bĂ«rthamore pĂ«r tĂ« ardhmen,â paralajmĂ«roi Grossi. âGoditja e tij do tĂ« shkaktonte ndotje tĂ« rĂ«ndĂ«, por nuk besoj se Izraeli e ka pĂ«rfshirĂ« atĂ« mes objektivave tĂ« tij.â
âNjĂ« central bĂ«rthamor si ai, qĂ« prodhon energji elektrike pĂ«r vendin, nuk hyn nĂ« procesin e ndĂ«rtimit tĂ« njĂ« bombeâ, konfirmon Alessandro Dodaro, drejtor i Departamentit BĂ«rthamor tĂ« ENEA-s (Agjencia KombĂ«tare pĂ«r TeknologjitĂ« e Reja, EnergjinĂ« dhe Zhvillimin e QĂ«ndrueshĂ«m). âNjĂ« impiant pĂ«r qĂ«llime civile pĂ«rdor uranium me pĂ«rqindje tĂ« ulĂ«t pasurimi. Nxjerrja e karburantit tĂ« konsumuar dhe shndĂ«rrimi i tij nĂ« material pĂ«r njĂ« bombĂ« Ă«shtĂ« njĂ« proces kompleks. Irani nuk zotĂ«ron teknologjinĂ« e nevojshme.â
Ndryshe Ă«shtĂ« rasti i centralit nĂ« ndĂ«rtim nĂ« Arak, i bombarduar dje nĂ« mĂ«ngjes: âNuk kishte ende material radioaktiv,â thotĂ« Dodaro, âpor impianti do tĂ« kishte mundur tĂ« prodhonte lĂ«ndĂ« djegĂ«se pĂ«r njĂ« armĂ« bĂ«rthamore.â
Pas shkatërrimit të Arak-ut, rruga e vetme që i mbetet Iranit për të arritur ndërtimin e një arme bërthamore është përmes centrifugave, të cilat ndajnë izotopet e uraniumit: uranium 235 (i nevojshëm për armën) dhe uranium 238 (më i zakonshëm, që hidhet). Që të përdoret në armë, uraniumi duhet të përqendrohet në mbi 90%.
Faza e parĂ« e pasurimit ndodh nĂ« njĂ« impiant nĂ« Isfahan, 300 km nĂ« jug tĂ« Teheranit, i bombarduar disa herĂ« qĂ« prej fillimit tĂ« konfliktit. Aty uraniumi pluhur shndĂ«rrohet nĂ« gaz heksafluorid uraniumi. âKy Ă«shtĂ« gazi qĂ« futet nĂ« centrifuga pĂ«r tĂ« pĂ«rftuar uranium tĂ« pasuruar,â shpjegon Ricotti. âĂshtĂ« toksik nĂ«se thithet ose gĂ«lltitet, por radioaktiviteti i tij Ă«shtĂ« i dobĂ«t. ĂshtĂ« i rĂ«ndĂ« dhe nuk shpĂ«rndahet nĂ« ajĂ«r. NĂ« rast bombardimi, rreziku i ndotjes Ă«shtĂ« i kufizuar pĂ«r personelin e impiantit, qĂ« mund tĂ« pĂ«rdorĂ« maska kundĂ«r gazit.â
PikĂ«risht ky gaz shkaktoi ndotjen radiologjike dhe kimike nĂ« Natanz, pas bombardimit tĂ« 13 qershorit. âNdotja ndodhi vetĂ«m brenda impiantit. Nuk ka rrjedhur rrezatim jashtĂ«,â shpjegoi Grossi. AIEA flet pĂ«r njĂ« rrezik tĂ« kufizuar, edhe pse sasia e uraniumit nĂ« dispozicion tĂ« Iranit Ă«shtĂ« e konsiderueshme: âRreth 400 kilogramĂ« uranium tĂ« pasuruar deri nĂ« 60%,â sqaron Ricotti. âEdhe nĂ«se Fordow do tĂ« bombardohej, nuk presim pasoja tĂ« rĂ«nda,â shton Acton. âPor kjo nuk do tĂ« thotĂ« se SHBA nuk do ta bombardonte. PĂ«rkundrazi.â / bota.al