PavarĂ«sisht vendimit tĂ« GjykatĂ«s sĂ« TiranĂ«s, gazetarĂ«ve tĂ« News24 dhe Panorama vijohet tâu ndalohet qasja nĂ« pajisje dhe hyrja nĂ« mjediset e njĂ« prej dy godinave tĂ« grupit mediatik.
âPrej pesĂ« ditĂ«sh po zhvillohet njĂ« situatĂ« absurde, e cila duket se qĂ«llimi final ka pĂ«r tâi mbyllur gojĂ«n News24, BalkanWeb, Panorama TV, GazetĂ«s Panorama, Panorama Sport dhe GazetĂ«s Shqiptareâ, u tha nĂ« rrjetin social zyrtar tĂ« televizionit âNews24â.
Sipas âNesw24â, media e tyre, ende sot, 14 gusht, Ă«shtĂ« e rrethuar nga forcat e PolicisĂ« dhe UshtrisĂ«, por dhe punonjĂ«s tĂ« KAYO-s (KompanisĂ« ShtetĂ«rore tĂ« Prodhimit tĂ« ArmĂ«ve), duke u trajtuar si njĂ« zonĂ« ushtarake, ndĂ«rkohĂ« qĂ« brenda godinĂ«s ndodhen vetĂ«m kompjuterĂ« pune dhe materiale tĂ« stafit mediatik qĂ« po kryejnĂ« detyrĂ«n e tyre.
âU bĂ«jmĂ« thirrje autoriteteve shtetĂ«rore tĂ« zbatojnĂ« menjĂ«herĂ« dhe plotĂ«sisht vendimin e gjykatĂ«s, nĂ« pĂ«rputhje me tĂ« drejtat e gazetarĂ«ve dhe lirinĂ« e medias nĂ« ShqipĂ«riâ, ishte reagimi i organizatĂ«s âSafe Journalists Albaniaâ tĂ« enjten.
TĂ« martĂ«n, 12 gusht, Gjykata e TiranĂ«s vendosi qĂ« brenda 48 orĂ«ve autoritetet policore dhe ushtarake tĂ« kryenin identifikimin dhe inventarizimin e sendeve tĂ« luajtshme dhe pajisjeve tĂ« sekuestruara nga mjediset e grupit mediatik tĂ« âNews 24â dhe sipas rastit t`i vendoste nĂ« ruajtje apo tâua lejonte gazetarĂ«ve tâi tĂ«rheqin.
Por deri më sot materialet e sekuestruara nuk u janë kthyer gazetarëve.
Pajisjet u sekuestruan me arsyetimin e boshatisjes sĂ« godinĂ«s sĂ« âNews 24â, e cila sipas MinistrisĂ« sĂ« EkonomisĂ«, KulturĂ«s dhe Inovacionit (MEKI) nuk ka paguar qiranĂ« pĂ«r godinĂ«n qĂ« prej shkurtit 2017 dhe se aktualisht detyrimet e saj âpĂ«rllogariten mbi 2 milionĂ« euroâ.
âPĂ«rmbaruesi shtetĂ«ror, na thotĂ« qĂ« pĂ«r tĂ« hyrĂ« nĂ« godinĂ«, duhet tĂ« lini jashtĂ« telefonat personalĂ«. ĂshtĂ« tallje ndaj vendimit tĂ« gjykatĂ«s, pasi PĂ«rmbarimit mund tâi teket tĂ« thotĂ« qĂ« do hyni edhe pa brekĂ«!â, pĂ«rshkroi me ironi situatĂ«n gazetari Osman Stafa nĂ« rrjetet e tij sociale.
KompjuterĂ«t dhe sendet personale tĂ« gazetarĂ«ve janĂ« tĂ« vendosura momentalisht pranĂ« Rezervave tĂ« Shtetit, nĂ« RrugĂ«n âBajram Tushaâ nĂ« Shkozet, DurrĂ«s. Sipas drejtuesit tĂ« PolicisĂ« sĂ« Shtetit Ardi Veliu, i vetmi person i autorizuar pĂ«r tĂ«rheqjen e materialeve dhe sendeve tĂ« sekuestruara Ă«shtĂ« administratori i âFokus Media Groupâ.
PĂ«r bllokimin e punĂ«s sĂ« âNews24â ka reaguar edhe Delegacioni i Bashkimit Evropian nĂ« ShqipĂ«ri. Delegacioni theksoi se po e monitoron nga afĂ«r situatĂ«n dhe kĂ«rkon njĂ« zgjidhje ligjore, duke rikujtuar se liria e gazetarĂ«ve Ă«shtĂ« thelbĂ«sore pĂ«r funksionimin e shtetit tĂ« sĂ« drejtĂ«s.
âĂshtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme qĂ« çdo veprim i ndĂ«rmarrĂ« tĂ« mos cenojĂ« mundĂ«sinĂ« e gazetarĂ«ve pĂ«r tĂ« ushtruar lirinĂ« e tyre nĂ« pĂ«rcjelljen e informacionit dhe pĂ«r tĂ« ruajtur konfidencialitetin e burimeve tĂ« tyreâ, thuhet nĂ« reagimin e zyrĂ«s sĂ« BE-sĂ« nĂ« ShqipĂ«ri.
GazetarĂ«t e âNews24â nuk e kanĂ« ndĂ«rprerĂ« punĂ«n e tyre nĂ« asnjĂ« moment, duke transmetuar nĂ« qiell tĂ« hapur, me njĂ« kamera dhe pa montazh.
Dy ditĂ« pas fikjes sĂ« sinjalit tĂ« News 24, ndĂ«rhyrja ndaj âFokus Media Groupâ ka pĂ«rshkallĂ«zuar. Forca ushtarake, me mbĂ«shtetjen e âPolicisĂ« sĂ« Shtetitâ ndĂ«rhynĂ« nĂ« godinĂ«n e sekuestruar tĂ« televizionit (nr. kadastral 10/300), duke marrĂ« materialet dhe sendet personale nga redaksitĂ« e gazetarĂ«ve.
âGrabitje e redaksisĂ«â
TĂ« paprecedentĂ«, e kanĂ« cilĂ«suar vetĂ« gazetarĂ«t e News 24, mĂ«symjen e forcave policore dhe ushtarake nĂ« boshatisjen e ambienteve tĂ« njĂ« prej godinave tĂ« âFokus Media Groupâ.
Gazetari Osman Stafa ka raportuar ditën e djeshme, pasditen e 11 gushtit, sesi kamionë të mbuluar kanë sekuestruar materiale private, kompjuterë dhe sende personale në redaksitë e gazetareve.
âRrezikohet tĂ« dekonspirohen burimet, duke i vĂ«nĂ« kĂ«ta tĂ« fundit nĂ« rrezik, sĂ« bashku me familjet e tyreâ, u shpreh Stafa.
Forcat policore në nisje të operacionit janë konfliktuar me gazetarët, teksa këta të fundit kërkonin bazën ligjore me të cilën po veprohej.
âIlir Proda duhet tĂ« mbajĂ« pĂ«rgjegjĂ«si qĂ« punonjĂ«sit e tij nuk tregojnĂ« bazĂ«n ligjore mbi tĂ« cilĂ«n po veprojnĂ«â- u shpreh gazetari dhe kreu i Asosacionit tĂ« GazetarĂ«ve tĂ« ShqipĂ«risĂ« (AGSH) Isa Myzyraj.
Redaksia e televizionit News 24 i është drejtuar gjithashtu ambasadave të huaja, institucioneve ligjzbatuese, deputeteve të Parlamentit dhe kryetareve të partive politike, që të ndërhyhet menjëherë për të ndaluar konfiskimin e materialeve nga redaksitë.
Në reagimin zyrtar redaksia theksoi se në pajisjet kompjuterike ndodhen informacione të rëndësishme nga investigime mbi korrupsionin, të cilat jo vetëm që përbëjnë prova të mundshme kundër abuzimeve, por edhe rrezikojnë drejtpërdrejt jetën e gazetarëve.
âTe godina e parĂ« janĂ« materialet e emisioneve investigative, si pĂ«rshembull emisioni âVetingâ, apo âNĂ« ShĂ«njestĂ«râ nga Klodiana Lalaâ- tregon gazetari Klevin Muka pĂ«r Citizens.al.
Ai thotë se zyrtarisht nuk i është komunikuar asnjë njoftim për ndonjë orar apo hapësirë, ku gazetarët mund të merrnin sendet personale.
âNuk e dimĂ« as çfarĂ« po ndodh te godina e dytĂ«, sepse Ă«shtĂ« fushĂ«pamja e zĂ«nĂ« dhe ambienti Ă«shtĂ« i rrethuar. Nuk kemi akses as atje!â- pĂ«rmbyll ai.
Osman Stafa tregon për Citizens se sipas njoftimit të marrë nga kompania shtetërore e prodhimit të armëve KAYO, materialet e sekuestruara janë zhvendosur në Rrashbull, në afërsi të një strukture që përmban rezerva shtetërore.
Të papaguar, por me shpresë për rikthim
Edhe pse gazetarĂ«t e News 24, dhe mediave tĂ« grupit âFocusâ, kanĂ« disa muaj pa paga dhe sigurime, ata nuk e kanĂ« ndalur misionin e tyre tĂ« informimit qytetar.
Momentalisht News24 po vijon operimin në qiell të hapur, duke transmetuar në kushtet më minimale materiale bruto nga një kamera.
âTeknikĂ«t kanĂ« gjetur njĂ« format qĂ« tĂ« jemi nĂ« kanalin e News 24, por duke mos pasur asnjĂ« lloj aksesi pĂ«r editim, por vetĂ«m transmetojmĂ« liveâ â shpjegon gazetari Osman Stafa.
Dhoma Civile e GjykatĂ«s sĂ« TiranĂ«s e cilĂ«soi sot si tĂ« paligjshĂ«m ndĂ«rprerjen e punĂ«s dhe vendosi shoqĂ«ria KAYO duhet tâi garantojĂ« punonjĂ«sve aksesin nĂ« godinĂ«n e gazetĂ«s Panorama, e cila ka njĂ« kontratĂ« tĂ« vlefshme deri nĂ« vitin 2033, si edhe tâi kthejĂ« me inventar tĂ« gjitha materialet e marra nga godina e sekuestruar, pĂ«rfshirĂ« sendet personale tĂ« gazetarĂ«ve dhe kompjuterĂ«t e punĂ«s brenda 48 orĂ«ve.
PĂ«rshkallĂ«zimi i ngjarjes ka sjellĂ« reagimin edhe tĂ« Irfan Hysenbelliu, pronari i âFocus Groupâ i News24 dhe Panorama TV, Gazeta Panorama dhe Panorama Sport, Panorama Online, Gazeta Shqiptare Online. Ai e ka cilĂ«suar jo njĂ« âincident tĂ« zakonshĂ«mâ, por njĂ« akt brutal dhe qĂ« pĂ«rbĂ«n njĂ« shkelje flagrante tĂ« lirisĂ« sĂ« shtypit dhe tĂ« drejtĂ«s themelore tĂ« qytetarĂ«ve pĂ«r tâu informuar.
âNews24 nuk mbyllet. E vĂ«rteta nuk zhduketâ- u shpreh Hysenbelliu.
Ndërsa Hysenbelliu nuk ka komentuar në lidhje me pagat e prapambetura të stafit të tij, gazetarët e News 24 e kanë artikuluar këtë problematikë edhe në protestën e mbajtur dje, 11 gusht, protestë e thirrur nga Asociacioni i Gazetarëve të Shqipërisë (AGSH).
âNjĂ« media e lirĂ« nuk mund tĂ« ekzistojĂ« pa gazetarĂ« tĂ« mbrojtur nĂ« ambientin e tyre tĂ« punĂ«s, me sigurime dhe paga korrekte pĂ«r punĂ«n e tyreâ- tha gazetari Endri Xhafo gjatĂ« fjalĂ«s sĂ« tij.
Ai përmbylli se protesta, nuk është vetëm për të kundërshtuar një veprim policor, por dhe për të thënë se të drejtat bazike të punonjësve të medias duhet të mbrohen çdo ditë, nga vetë gazetarët në radhe të parë, përpara se të arrihet në momente si ky.
EkspertĂ«t: âSituata mĂ« shqetĂ«suese qĂ« kemi parĂ« ndonjĂ«herĂ«â
Kryetari i âKĂ«shillit Shqiptar te Mediasâ Koloreto Cukali e cilĂ«son konfiskimin e materialeve tĂ« gazetarĂ«ve tĂ« News 24 tĂ« papranueshĂ«m, por dhe si situatĂ«n mĂ« shqetĂ«suese prej shumĂ« kohĂ«sh.
â UnĂ« di qĂ« kur dikush nxirret nga pĂ«rmbarimi jashtĂ« ndĂ«rtesĂ«s, tĂ« gjitha objektet nxirren nĂ« oborr. Nuk merren dhe cohen nĂ«pĂ«r vende qĂ« sâdihet se ku, aq mĂ« tepĂ«r kur janĂ« materiale sensitiveâ â shprehet Cukali.
Cukali thekson se ende nuk dihet nëse ka pasur ndonjë procesverbal të mbajtur për materialet e marra.
âNuk Ă«shtĂ« problemi te njĂ« media, apo njĂ« kompjuterĂ«, apo 40 dosje, por te çfarĂ« vjen mĂ« mbrapa. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« demonstrim i hapur force, qĂ« ja çâtĂ« gjen kur i kundĂ«rvihesh kryeministritâ â shton ai.
Sipas tij problematike është dhe mos mbulimi i kësaj çështje nga mediat e tjera dhe kjo tregon kryekëput një media tradicionale të kapur.
âKur mediat injorojnĂ« kĂ«tĂ« lajm, kjo Ă«shtĂ« njĂ« shenjĂ« e keqe jo pĂ«r median, kjo Ă«shtĂ« njĂ« shenjĂ« e keqe pĂ«r publikun shqiptarĂ« dhe kjo na lĂ« tĂ« kuptojmĂ« shumĂ« qartĂ« dinamikat pas kĂ«sajâ â pĂ«rmbyll Cukali.
Ngjarja Ă«shtĂ« denoncuar edhe nga 27 organizata ndĂ«rkombĂ«tare dhe kombĂ«tare tĂ« lirisĂ« sĂ« medias, tĂ« cilat me anĂ« tĂ« njĂ« deklarate tĂ« pĂ«rbashkĂ«t kanĂ« adresuar problematikat dhe kĂ«rkesat jo vetĂ«m ndaj grupit âFocus Media Groupâ, por edhe ndaj institucioneve shqiptare.
NdĂ«rhyrjen e 11 gushtit, organizatat e kanĂ« cilĂ«suar âmbi baza ligjore tĂ« paqartaâ, ku ligjshmĂ«ria dhe proporcionaliteti i kĂ«tij veprimi policor vendosen seriozisht nĂ« pikĂ«pyetje.
DhjetĂ«ra gazetarĂ«, aktivistĂ« dhe pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« opozitĂ«s protestuan sot para radiotelevizionit âNews24â pĂ«r mbylljen e sinjalit tĂ« transmetimit qĂ« iu bĂ« nga policia asaj dhe mediave tĂ« tjera tĂ« lidhura me tĂ«. Prej 9 gushtit mjediset e kĂ«tij grupi mediatik nuk qasen dot nga rreth 230 punonjĂ«s pasi qeveria ia ka kaluar ndĂ«rtesĂ«n njĂ« kompanie shtetĂ«rore tĂ« prodhimit tĂ« armĂ«ve.
âDemokracia vdes nĂ« errĂ«sirĂ«â ishte thirrja e Asociacionit tĂ« GazetarĂ«ve tĂ« ShqipĂ«risĂ« (AGSH) pĂ«r protestĂ«n qĂ« u mbajt sot pĂ«rpara godinĂ«s sĂ« âNews24â. Kreu i AGSH, Isa Myzyraj, kĂ«rkoi ndalimin e veprimeve nga ana e IKMT-sĂ«, Ministria e Mbrojtjes dhe institucionet e tjera tĂ« pĂ«rfshira, duke paralajmĂ«ruar se âsot Ă«shtĂ« News24, nesĂ«r mund tĂ« jetĂ« çdo media tjetĂ«râ.
Drejtoresha e përgjithshme e News24, Anila Jole, u shpreh e tronditur nga ndërprerja e sinjalit, duke e quajtur ngjarjen jo vetëm goditje profesionale, por edhe personale.
âKonfliktet civile zgjidhen nĂ« gjykata, jo duke fikur ekranin e njĂ« televizioni. Liria e medias Ă«shtĂ« themeli i demokracisĂ«â, tha ajo, duke u bĂ«rĂ« thirrje qytetarĂ«ve dhe kolegĂ«ve gazetarĂ« tĂ« mos lejojnĂ« shuarjen e zĂ«rit tĂ« lirĂ«.
Konteksti dhe dinamika e zhvillimit të çështjes
Radiotelevizioni âNews24â dhe mediat e tjera tĂ« lidhura me tĂ« si âGazeta Shqiptareâ apo âBalkanWebâ, zotĂ«rohen nga âFocus Media Groupâ, e themeluar nga njĂ« ortakĂ«ri sipĂ«rmarrĂ«sish italian nĂ« vitin 2002.
Prej vitit 2003 âFocus Media Groupâ u vendos si qiramarrĂ«se nĂ« mjediset e ish-UzinĂ«s sĂ« PjesĂ«ve tĂ« NdĂ«rrimit tĂ« Automjeteve, njohur ndryshe si ish-âUzina e AutotraktorĂ«veâ. Ajo mori godinĂ«n qĂ« ndodhet nĂ« anĂ« tĂ« rrugĂ«s me numĂ«r kadastral 10/300.
NĂ« vitin 2011 âFocus Media Groupâ u ble pĂ«r rreth 6 milionĂ« euro nga njĂ« ortakĂ«ri e kryesuar nga familja Hysenbelliu, e cila zotĂ«ron edhe kompaninĂ« âPanorama Groupâ, qĂ« boton gazetat âPanoramaâ dhe âPanorama Sportâ.
Prej vitit 2013 grupi mediatik mori me qira edhe njĂ« godinĂ« tjetĂ«r pas selisĂ« sĂ« âNews 24â, e cila pĂ«rdorej kryesisht pĂ«r studiot e emisioneve. Godina ndodhet nĂ« pasurinĂ« 10/304 e pretenduar nga qeveria.
MĂ«ngjesin e sĂ« shtunĂ«s, datĂ« 9 gusht, mjediset e radiotelevizionit âNews24â dhe mediave tĂ« tjera tĂ« lidhura me tĂ« u rrethuan nga forca tĂ« shumta tĂ« policisĂ«. Ata deklaruan se kishin urdhĂ«r pĂ«r boshatisjen e godinĂ«s nĂ« pronĂ«n 10/300.
Rreth 230 gazetarë dhe punonjës të mediave u ndaluan të hynin në zyra. Ndërtesës iu shkëput energjia elektrike e për rrjedhojë televizioneve iu mbyll sinjali i transmetimit. Ata deklaruan se aksioni ishte pa paralajmërim dhe nuk u dha kohë për zhvendosjen e sistemit të transmetimit në godinën tjetër.
Opozita, organizata të medias dhe shoqërisë civile dënuan aksionin policor si të paprecedentë dhe cenim të lirisë së medias.
Në mesditë, Avokatura e Shtetit lëshoi një deklaratë për shtyp, në të cilën tha se kontrata e qirasë me familjen Hysenbelliu kishte përfunduar prej majit 2022 dhe se për çdo pretendim të ngritur gjykatat janë shprehur në favor të shtetit.
Avokatura tha se prej marsit 2025 godina i ishte dhĂ«nĂ« pĂ«rmes njĂ« vendimi tĂ« qeverisĂ« kompanisĂ« shtetĂ«rore tĂ« prodhimit tĂ« armĂ«ve âKAYOâ. Deklarata pĂ«r shtyp (foto) nuk u gjend mĂ« online nĂ« faqen e AvokaturĂ«s, sot e hĂ«nĂ«.
Harta kadastrale e botuar nga MEKI për situatën e pronësisë së News24.
Familja Hysenbelliu kundĂ«rshtoi kĂ«to pretendime duke i cilĂ«suar âkeqinformueseâ dhe âtĂ« pavĂ«rtetaâ. Ajo i kĂ«rkoi AvokaturĂ«s tĂ« bĂ«nte publike vendimin e gjykatĂ«s qĂ« kĂ«rkon lirimin e ambientit, teksa denoncoi ândĂ«rprerjen e dhunshme tĂ« aktivitetit mediatikâ nga policia dhe Operatori i ShpĂ«rndarjes sĂ« EnergjisĂ« Elektrike si tĂ« paprecedentĂ«.
Rreth orĂ«s 17:00 nĂ« mjediset e âNews 24â u vendosĂ«n forcat e ushtrisĂ«, teksa nĂ« rrjetet sociale u botua njĂ« version i kontratĂ«s sĂ« qirasĂ«, qĂ« linte tĂ« nĂ«nkuptohej se ajo ishte e vlefshme deri nĂ« vitin 2033.
Por, Ministria e EkonomisĂ«, KulturĂ«s dhe Inovacionit (MEKI) u shpreh se kontrata nĂ« fjalĂ«, ishte pĂ«r pronĂ«n tjetĂ«r nĂ« zonĂ«n 10/304. Grupi mediatik u kundĂ«rpĂ«rgjigj duke thĂ«nĂ« se kontrata lidhej me godinĂ«n ku operon âPanoarama TVâ, qĂ« gjithashtu ishte mĂ«syrĂ« nga ushtria dhe ajo mund tâi lejohej pĂ«r ta vazhduar punĂ«n.
NĂ« njĂ« deklaratĂ« tjetĂ«r, pasditen e sĂ« dielĂ«s, MEKI tha se familja Hysenbelliu nuk ka paguar qiranĂ« pĂ«r godinĂ«n qĂ« prej shkurtit 2017 dhe se aktualisht detyrimet e saj âpĂ«rllogariten mbi 2 milionĂ« euroâ.
MEKI e shoqĂ«roi deklaratĂ«n e radhĂ«s me njĂ« hartĂ« kadastrale nĂ« tĂ« cilin shpjegohej ndarja e pronave tĂ« ish-UzinĂ«s mes âNdĂ«rmarrjes Industriale Nr.1â nĂ« varĂ«si tĂ« saj dhe kompanisĂ« âKAYOâ nĂ« varĂ«si tĂ« MinistrisĂ« sĂ« Mbrojtjes.
Televizioneve News 24 dhe Panorama iu ndërpre sot sinjali i transmetimit ndërsa policia ndaloi gazetarët e tyre të hyjnë në zyra me arsyetimin se ishin urdhëruar të lironin godinën. Organizatat e medias dhe shoqërisë civile e dënuan rastin si pengim të punës së gazetarëve dhe cenim të lirisë së shprehjes.
Policia ndalon punën e gazetarëve
Në orët e para të mëngjesit të 9 gushtit, policia rrethoi selinë e televizioneve News 24, Panorama dhe mediave të tjera të lidhura me to. Gazetarë, operatorë dhe teknikë u nxorën jashtë dhe u ndaluan të hyjnë, më pas godinës iu ndërpre energjia dhe sinjali i transmetimit.
NĂ« godinĂ«n qĂ« dikur ka qene âUzina e PjesĂ«ve tĂ« NdĂ«rrimit tĂ« Automjeteveâ nĂ« ShkozĂ« kanĂ« zyrat edhe âBallkanWebâ, âPanoramaâ, âPanorama Sportâ dhe âGazeta Shqiptareâ, pjesĂ« tĂ« âMedia Focus Groupâ dhe âPanorama Groupâ tĂ« familjes Hysenbelliu.
Lajmi u bë publik nga vetë gazetarët në rrjetet sociale. Osman Stafa shkroi në Facebook se askush nga stafi nuk u lejua të hynte në vendin e punës apo të transmetonte ngjarjen.
âKam ardhur pĂ«r tĂ« nisur lajmet dhe gjeta njĂ« dyzinĂ« policĂ«sh qĂ« na penguan tĂ« punojmĂ«â, tha pĂ«rmes njĂ« videoje postimi gazetari Klevin Muka.
Drejtoresha e PĂ«rgjithshme e News 24, Anila Jole e konsideroi aksionin policor njĂ« âsulmi brutal i paprecedentĂ«â. Ajo tha se gazetarĂ«t âu trajtuan si kriminelĂ«â.
Konteksti ligjor dhe reagimi i organizatave
Një vendim i qeverisë i datës 12 mars 2025 i kaloi godinën e ish-Uzinës kompanisë shtetërore të prodhimit të armëve KAYO, e cila drejtohet nga ish-Drejtori i Përgjithshëm i Policisë së Shtetit, Ardi Veliu.
Objekti ku ndodhet âNews 24â dhe mediat e tjera duket se do tĂ« shndĂ«rrohet nĂ« fabrikĂ« mjetesh dhe logjistike ushtarake. Por procedura e kalimit tĂ« pronĂ«sisĂ« ka qenĂ« jo-transparente dhe pĂ«r pretendimet e tyre, palĂ«t u janĂ« drejtuar gjykatave.
Televizioni ka qenë qiramarrës prej vitit 2003 në këtë hapësirë.
Aksioni policor i ndërmarrë sot u dënua nga opozita dhe organizatat e medias. Në deklarata të ndryshme përfaqësues të opozitës e konsideruan atë një sulm.
NdĂ«rkohĂ«, âSafeJournalist Albaniaâ paralajmĂ«roi se ky veprim rrezikon lirinĂ« dhe pavarĂ«sinĂ« e medias.
âKy pengim kufizon qasjen e gazetarĂ«ve nĂ« redaksi dhe pengon aftĂ«sinĂ« e tyre pĂ«r tĂ« punuar. Ne po e ndjekim nga afĂ«r situatĂ«n dhe do tĂ« vazhdojmĂ« tĂ« monitorojmĂ« zhvillimet,â deklaroi SafeJournalist Albania.
Unioni i Gazetarëve Shqiptarë (UGSH) kërkoi ndërprerjen e veprimeve policore që pengojnë gazetarët.
âInstitucionet shtĂ«tĂ«rore tĂ« mos bllokojnĂ« dhe aq mĂ« keq tĂ« ndĂ«rpresin punĂ«n e gazetarĂ«ve dhe ndĂ«rprerjen e punĂ«s raportuese tĂ« kanalit tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m informuese nĂ« hapĂ«sirĂ«n kombĂ«tare,â u tha nĂ« deklaratĂ«n e Unionit.
Asosacioni i Gazetarëve të Shqipërisë (AGSH) theksoi se policia nuk paralajmëroi mediat, duke i lënë pa kohë për të marrë masa. AGSH kërkoi negociata urgjente që të garantojnë një tranzicion të butë pa ndërprerë punën e rreth 200 punonjësve të medias.
Organizata âQĂ«ndresa Qytetareâ kĂ«rkoi transparencĂ« mbi operacionin dhe paralajmĂ«roi se liria e medias nĂ« vend Ă«shtĂ« nĂ« rĂ«nie tĂ« ndjeshme, kjo e reflektuar prej disa vitesh edhe nga raportet ndĂ«rkombĂ«tare.
âNjĂ« vend qĂ« cenon lirinĂ« e medias Ă«shtĂ« gati tĂ« bĂ«jĂ« kurban lirinĂ« e qytetaritâ, paralajmĂ«roi ndĂ«r tĂ« tjera organizata.
Qytetarë dhe aktivistë u mblodhën në orët e para të mëngjesit të sotëm para Prefekturës në Vlorë për të kërkuar largimin e dy termocentraleve (TEC) lundruese nga porti i peshkimit. Kjo është e disata herë që protestohet për këtë çështje që prej vitit 2022.
Protesta, e thirrur nga mjedisori Lavdosh Ferruni, nisi me thirrje për anulimin e kontratave të qirasë dhe largimin e dy anijeve që prodhojnë energji me djegie.
âGjiri i VlorĂ«s Ă«shtĂ« i yni, TEC-et janĂ« tĂ« maskarenjveâ, apo âSPAK ndalo peshkaqenĂ«t me kravatĂ«!â ishin disa nga pankartat e grupimit qytetar tĂ« quajtur âAleanca pĂ«r VlorĂ«nâ.
âKĂ«to TEC-e nuk duhen pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«, sepse nuk ka nevojĂ«, ka energji hidrike, energji djellore, ere, kĂ«to duhen qĂ« tĂ« shkojnĂ« nĂ« Itali, Greqi, pra ShqipĂ«ria tĂ« punojĂ« pĂ«r vendet e tjera,â tregoi Ferruni pĂ«r Citizens.al, teksa theksoi se kjo qasje Ă«shtĂ« njĂ« lloj kolonializmi ndaj shtetit shqiptar.
âProtestoj pĂ«r tĂ« mirĂ«n e VlorĂ«s, pĂ«r pastĂ«rtinĂ« e saj dhe tĂ« ardhmen e fĂ«mijĂ«ve tanĂ«, ekonominĂ« e tyre, sepse kĂ«to pĂ«rbindsha korruptues tĂ«rheqin para nga buxheti i shtetit,â u shprej aktivistja Lela Qejvani pĂ«r Citizens.al
Grupi i qytetarëve kërkoi takim me Prefektin, Plator Nesturi, apo përfaqësues tjetër, por nuk mori përgjigje pozitive.
Pas kësaj ata marshuan drejt portit të peshkimit ku janë ankoruar dy TEC-et lundruese. Njësoj, edhe atje, qytetarët nuk u pritën nga asnjë përfaqësues i kompanive, pavarësisht thirrjeve.
Dy TEC-et e mbiquajtura âTigri 1â dhe âTigri 3â mbĂ«rritĂ«n nĂ« Gjirin e VlorĂ«s nĂ« janar 2022. Ato u ankoruan nĂ« portin e peshkimit, njohur edhe si Triport, qĂ« ndodhet nĂ« Pyllin e SodĂ«s, pranĂ« zonĂ«s sĂ« mbrojtur VjosĂ«-NartĂ«.
Ardhja e tyre nga Bangladeshi u justifikua nga qeveria si zgjidhje për krizën energjetike që parashikohej të kaplonte Evropën pas përshkallëzimit të konfliktit ushtarak Rusi-Ukrainë.
Ministrja e Infrastrukturës dhe Energjisë, Belinda Balluku, premtoi se dy anijet e marra me qira për dy vite nga kompanitë Excelerate Energy dhe Renco do të ishin të mjaftueshme për ta përballuar krizën. Në media u raportua se marrëveshja u mbështet nga përfaqësues të Shteteve të Bashkuara të Amerikës.
Sipas marrëveshjes, qiraja dhe mirëmbajtja kushtojnë përkatësisht 63,000 dhe 31,500 dollarë në ditë, për një total prej 94,500 dollarësh çdo ditë, edhe nëse nuk prodhojnë energji.
Korporata Elektroenergjitike Shqiptare (KESH) ka deklaruar se pagesat do tĂ« nisnin vetĂ«m pas âkomisionimit tĂ« suksesshĂ«mâ tĂ« pajisjeve, por ajo nuk ka publikuar ndonjĂ« verifikim zyrtar nĂ«se ky moment Ă«shtĂ« arritur apo jo.
Ndërkohë, dy ndezje prove janë raportuar deri më sot: në gusht 2024 dhe shkurt 2025, por në asnjërën prej tyre nuk është raportuar prodhim energjie për rrjetin, teksa mjedisorët kanë ngritur shqetësim për mungesë transparence për procedurën.
Sipas Ferrunit, pagesat kanĂ« nisur prej shtatorit 2024. PĂ«r kĂ«tĂ« ai i referohet njĂ« dalje televizive tĂ« ministres Balluku, pas âkomisionimitâ tĂ« TEC-eve. Prej asokohe, sipas tij, qeveria paguan sistematikisht qiranĂ«.
âĂdo muaj bĂ«het njĂ« pagesĂ« âoff-shoreâ rreth 3 milionĂ« euro,â u shpreh Ferruni pĂ«r Citizens.al.
Mjedisorë dhe qytetarë të Vlorës e kanë paditur marrëveshjen e TEC-eve në gjykatë dhe seanca e radhës, e cila pritet të jetë përfundimtarja, parashikohet të zhvillohet më 22 shtator.
Ilustrim grafik nga protesta kundër TEC-eve lundruese, Vlorë/Citizens.al
Rreziku mjedisor dhe paditë ndaj aktivistëve
Aktivistët dhe organizatat mjedisore kanë denoncuar që në fillim potencialin ndotës të TEC-eve lundruese, të cilat funksionojnë me naftë të rëndë dhe ndodhen pranë vijës bregdetare.
Sipas tyre, bloza e sedimentuar në tokë rrezikon Pyllin e Sodës, po ashtu edhe produktet bujqësore të fshatrave pranë.
Mjedisori Lavdosh Ferruni ka shprehur shqetësimin e impaktit që TEC-et mund të kenë edhe në botën e gjallë ujore, pasi uji që përdoret për ftohjen e motorëve të anijeve shkarkohet në det. Kjo mund të shtojë temperaturën e ujrave duke rrezikuar faunën detare në një hapësirë të gjerë.
âNuk e japim VlorĂ«n!â apo âTEC fosil, largohu!â kanĂ« qenĂ« disa nga thirrjet e para tĂ« protestave, tĂ« cilat kanĂ« qenĂ« tĂ« vazhdueshme qĂ« pas projekteve me rrezikshmĂ«ri tĂ« ngjashme si Petrolifera apo dhe vetĂ« TEC-i i VlorĂ«s, i cili ndodhet rreth 500 metra larg portit tĂ« peshkimit.
Por, përveç shqetësimeve mjedisore, disa prej aktivistëve janë përballur edhe me sulme personale dhe paditje.
Në vitin 2022, Ferruni u padit nga kompania italiane Renco për shpifje, pas një artikulli ku ai ngrinte shqetësime për lidhje të mundshme të kompanisë me struktura mafioze në Itali.
Por në vitin 2024, gjykata vendosi në favor të Ferrunit, duke e shpallur të pabazë padinë ndaj tij.
âDo tĂ« funksionojnĂ«, do tĂ« funksionojnĂ«!â deklaronte kryeministrja italiane Giorgia Meloni nĂ« fund tĂ« vitit tĂ« kaluar, duke iu referuar kampeve pĂ«r emigrantĂ«t e paligjshĂ«m nĂ« GjadĂ«r. Por pĂ«rmes njĂ« vendimi tĂ« marrĂ« mĂ« 1 gusht nĂ« Luksemburg, Gjykata Evropiane e DrejtĂ«sisĂ« (GJED) i ka vĂ«nĂ« nĂ« pikĂ«pyetje themelet ligjore tĂ« kĂ«tij projekti tĂ« dakordĂ«suar me qeverinĂ« Shqiptare tĂ« Edi RamĂ«s.
NĂ« çështjet e bashkuara âCâ758/24 Alace dhe Câ759/24 Canpelliâ GJED i referohet caktimit tĂ« njĂ« vendi origjine si âi sigurtâ, njĂ« koncept kyç nĂ« procedurat e pĂ«rshpejtuara tĂ« azilit, tĂ« pĂ«rdorura nga Italia pĂ«r dĂ«bimin e emigrantĂ«ve tĂ« dĂ«rguar nĂ« ShqipĂ«ri.
Sipas gjykatësve evropianë, çdo shtet anëtar ka të drejtë të hartojë një listë të vendeve të sigurta të origjinës, por kjo vendimmarrje nuk është absolute. Ajo duhet të mbështetet në të dhëna të qarta, të dokumentuara dhe të aksesueshme, dhe të jetë e kontrollueshme nga proceset gjyqësore.
âPĂ«r tĂ« justifikuar pĂ«rjashtimin e njĂ« aplikimi pĂ«r azil si tĂ« papranueshĂ«m, shpallja e njĂ« vendi si i sigurt duhet tĂ« bazohet nĂ« informacion tĂ« aksesueshĂ«m dhe tĂ« kontrollueshĂ«m, si nga kĂ«rkuesi i azilit, ashtu edhe nga gjykata,â thuhet nĂ« deklaratĂ«n pĂ«r shtyp tĂ« GJED.
âQeveria e harton listĂ«n. Gjykatat e verifikojnĂ«â, theksohet nĂ« pĂ«rmbledhjen e vendimit tĂ« lexuar nga kreu i gjykatĂ«s Koen Lenaerts.
Rasti nga Bangladeshi dhe reagimet për GJED-në
Rasti që çoi në këtë vendim të GJED-së kishte të bënte me dy shtetas nga Bangladeshi, të transferuar në Gjadër pasi kishin kërkuar azil në Itali, por që kërkesa iu ishte refuzuar përmes procedurave të përshpejtuar.
Refuzimi bazohej në një vendim të vitit 2024, ku qeveria italiane e kishte përfshirë Bangladeshin në listën e vendeve të sigurta. Por vendimi nuk i specifikonte burimet e përdorura për të vlerësuar nivelin e sigurisë në atë shtet.
Kjo sipas GJED pengoi kërkuesit e azilit dhe gjykatat të verifikonin besueshmërinë e listës së qeverisë italiane, duke e bërë procedurën jo të drejtë nga ana ligjore.
Vendimi i GJED-së shkaktoi reagime të forta politike në Itali. Kryeministrja Meloni, nga një takim në Turqi, akuzoi gjykatën evropiane për tejkalim të kompetencave:
âSĂ«rish gjyqĂ«sori, kĂ«saj here ai evropian, pretendon hapĂ«sira qĂ« nuk i pĂ«rkasin, pĂ«r çështje qĂ« janĂ« ekskluzivisht politikeâ, thuhej nĂ« deklaratĂ«n e kryeministres italiane.
NdĂ«rkohĂ«, opozita reagoi me akuza pĂ«r dĂ«shtim tĂ« projektit âMeloni-Ramaâ dhe keqmenaxhim tĂ« fondeve.
Elly Schlein, kryetare e PartisĂ« Demokratike tĂ« ItalisĂ«, e quajti investimin nĂ« kampet e ShqipĂ«risĂ« âshpĂ«rdorim tĂ« 800 milionĂ« euroveâ qĂ«, sipas saj, mund tĂ« ishin pĂ«rdorur pĂ«r shĂ«ndetĂ«sinĂ«.
Giuseppe Conte, i LĂ«vizjes 5 Yjet (M5S), e cilĂ«soi vendimin âtĂ« parashikueshĂ«mâ dhe kritikoi Melonin pĂ«r âpropagandĂ« bosheâ dhe âviktimizim tĂ« qĂ«llimshĂ«mâ.
Vendimi i GJED-së do të ketë efekt deri më 12 qershor 2026, kur pritet të hyjë në fuqi rregullorja e re e BE-së si pjesë e Paktit për Migracionin.
Edhe pse pĂ«r momentin ndikimi real Ă«shtĂ« i kufizuar â rreth 150 emigrantĂ« janĂ« sjellĂ« nĂ« total nĂ« GjadĂ«r nga viti i shkuar, â kjo vendimmarrje ngre dyshime serioze pĂ«r ligjshmĂ«rinĂ« afatgjate tĂ« modelit italo-shqiptar pĂ«r âpĂ«rpunimin e shpejtĂ« tĂ« kĂ«rkesave pĂ«r azilâ.
Pandemia u shtoi varësinë ekonomike vajzave dhe grave pasi shumë prej tyre humbën vendet e punës. Për rastet me dhunë në familje, ajo u shtoi edhe vështirësitë apo rrezikun e integritetit fizik dhe mendor.
Por pas kapërcimit të këtyre sfidave që solli pandemia, fryma e re politike në Shtetet e Bashkuara të Amerikës përhapi një valë konservatorizmi, e cila po ua vështirëson punën aktorëve të shoqërisë civile në Ballkan sa i takon kauzave feministe dhe queer.
Pandemia, sfida të shtuara për gratë dhe vajzat
Ines Leskaj nga Rrjeti i Fuqizimit të Gruas thekson se mbyllja e shkollave dhe çerdheve rriti barrën e kujdestarisë. Gratë u detyruan të mbajnë punë të keqpaguara, apo papaguara dhe humbën mundësi zhvillimi profesional.
âKĂ«tu duhet theksuar roli i madh i organizatave qĂ« e vijuan punĂ«n pavarĂ«sisht vĂ«shtirĂ«sive tĂ« pandemisĂ«â kujton Leskaj pĂ«r Citizens teksa nĂ«nvizon se gjatĂ« kĂ«saj periudhe shĂ«rbimet mbrojtĂ«se u bĂ«nĂ« mĂ« pak tĂ« aksesueshme.
Sipas Leksajt tematika kryesore që dominoi agjendën publike përgjatë pandemisë, ishte dhuna me bazë gjinore, sepse përgjatë izolimit, rastet sipas saj u dy-tre fishuan. Të njëjtën prirje, e parashtron edhe aktivistja feministe nga Kosova, Liridona Sijarina.
âKĂ«to vite kemi parĂ« rritje tĂ« raportimeve nga vajzat e gratĂ« pĂ«r dhunĂ« me bazĂ« gjinore si rrahja, dhuna seksuale, shantazhet, frikĂ«simet dhe shtrĂ«ngimet e ndryshme tĂ« bĂ«ra nga tĂ« njohur tĂ« tyre, kryesisht burra,â shpjegon Sijarina.
Ajo shton se formë tjetër e dhunës është ajo virtuale, e cila ka shënuar rritje të hovshme pas pandemisë dhe po bëhet burim i rrezikshëm dhune për gratë, sidomos vajzat e reja. Ngjashëm fenomeni është zhvilluar edhe në Shqipëri, ku mungon një sistem i plotë ligjor mbrojtjeje.
âĂshtĂ« pĂ«r tâu theksuar, qĂ« (shpĂ«rndarja e paautorizuar e materialeve intime)po pĂ«rdoret edhe si metodĂ« sulmi, sepse Ă«shtĂ« vendi ku ka mĂ« shumĂ« ndjekĂ«s dhe njerĂ«z qĂ« mund tĂ« arrihen,â analizon Leskaj.
Ndryshe nga përpara pandemisë, ku më të ekspozuar ndaj sulmeve dhe gjuhës së urrejtjes ishin gratë në politikë, sipas Leskajt, tanimë me to po përballen edhe gra gazetare, aktiviste dhe profesioniste.
Angel Dimitrievski nga Maqedonia e Veriut kujton si gjatë pandemisë nisën të hapeshin grupe anti-gjinore. Fillimisht ishte si një grup individësh të shpërndarë, të cilët protestonin kundër vaksinimeve dhe teknologjisë 5G.
âSot, jemi dĂ«shmitarĂ« tĂ« njĂ« lĂ«vizjeje mĂ« tĂ« organizuar, e pĂ«rfaqĂ«suar pĂ«rmes organizatave tĂ« regjistruara tĂ« shoqĂ«risĂ« civile si Koalicioni pĂ«r Mbrojtjen e FĂ«mijĂ«ve, njĂ« rrjet prej mbi 30 organizatash, biznesesh dhe madje edhe partish politike,â analizon Angel pĂ«r Citizens.
Sipas tij kjo lëvizje gëzon përkrahje nga kisha dhe qeveria që promovojnë riprodhimin si vlerë kombëtare.
Konservatorizmi në rritje
Në mars 2025, administrata Trump njoftoi mbylljen e 83% të programeve të mbështetura nga Agjencia e Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar (USAID) në rreth 100 vende të botës. Vendimi prekte dhe rajonin e Ballkanit, teksa përfshiheshinte edhe programet për median, demokracinë, shëndetësinë, luftën kundër korrupsionit etj.
Ines Leskaj thotë se konservatorizmi tashmë nuk është më retorikë publike, por realitet, jo vetëm kundrejt programeve, por edhe kundrejt aktivistëve të shoqërisë civile. Por, për të, ky është gjithashtu një moment për mobilizim të aktorëve progresistë.
âKy Ă«shtĂ« momenti qĂ« tĂ« pĂ«rforcojnĂ« angazhimin e tyre pĂ«r drejtĂ«sinĂ« sociale dhe tĂ« drejtat nĂ« pĂ«rgjithĂ«si,â shton ajo.
Sipas Liridona Sijarinës, agjendat konservatore përhapen përmes individëve dhe mediave të pavarura.
Ajo shpjegon duke u nisur nga rastet e hasura në Kosovë se kjo frymë është përhapur mes grupeve që në dukje nuk japin idenë e përkatësive politike, çka e bën më të koklavitur momentin politik.
Sijarina tregon se në zgjedhjet e fundit në Kosovë një parti doli hapur kundër kauzave feministe dhe queer. Ajo shton se edhe mediat, apo individët që marrin hapësira mediatike dhe virtuale, apo grupime të paidenfitikueshme shpërndajnë ligjërime konservatore.
âAktualisht Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« mĂ« problem pĂ«r tâu piketuar grupet konservatore dhe pĂ«r tâi rezistuar kĂ«tyre agjendave, meqĂ« po vijnĂ« nĂ« masĂ« tĂ« madhe prej formacioneve qĂ« dalin pĂ«rtej partiveâ pĂ«rmbyll ajo.
Angel Dimitrievski shton se shumë të rinj, veçanërisht djem, ndjekin figura të njohura për qëndrime ekstreme dhe seksiste si Andrew Tate dhe versionet kopje të tij në podcaste lokale. Sipas Dimitrievskit ata kanë ndikim të zgjeruar pasi mobilizojnë audienca të mëdha online.
âLĂ«vizja queer pĂ«rballet gjithashtu me tensione, veçanĂ«risht rreth çështjeve si mbĂ«shtetja pĂ«r PalestinĂ«n. NdĂ«rsa shumica e lĂ«vizjes sonĂ« mbĂ«shtet hapur kauzĂ«n palestineze, siç u demonstrua gjatĂ« ParadĂ«s sĂ« KrenarisĂ« sĂ« Shkupit kĂ«tĂ« vit, kjo qasje mbetet pĂ«rçarĂ«se dhe shpesh etiketohet si radikale nga tĂ« tjerĂ«t,â tregon ai.
Angel tregon për një shkollë verore për LGBT+ që gjatë fazës së thirrjeve nga organizata joftimiprurëse Ekvalis u zhvendos për shkak të kërcënimeve. Eventi qe hapur për të rinjtë e komunitetit, të cilët do të përdornin arsimin joformal për të krijuar hapësira më të sigurta dhe më gjithëpërfshirëse.
âSituata u bĂ« aq e rrezikshme sa u detyruam ta zhvendosnim fshehurazi tĂ« gjithĂ« shkollĂ«n verore dhe pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« historinĂ« e organizatĂ«s sonĂ«, tĂ« zbatonim siguri tĂ« pĂ«rhershme,â vijon ai.
Angel thekson se vendet tona nuk tregojnë vullnet të mbrojnë komunitetet e margjinalizuara, edhe kur ato përballen me rreziqe ekstreme. Për këtë ai nënvizon si të nevojshme krijimin e aleancave ndër-sektoriale dhe ndër-rajonale nga lëvizjet sindakale, lëvizjet mjedisore, feministe dhe queer..
âNuk besoj se lĂ«vizjet tona mund tĂ« lulĂ«zojnĂ« nĂ« izolim, sepse betejat janĂ« thellĂ«sisht tĂ« ndĂ«rlidhura,â pĂ«rmbyll Angel.
Prokuroria e Milanos dyshon se administrata lokale i shĂ«rbeu interesave klienteliste tĂ« ndĂ«rtuesve duke u kufizuar hapĂ«sirat publike qytetarĂ«ve. NĂ« mesin e mbi 70 personave tĂ« marrĂ« nĂ«n hetim Ă«shtĂ« vĂ«nĂ« dhe kryetari i bashkisĂ«, Giuseppe Sala, si dhe arkitekti Stefano Boeri, i njohur pĂ«r konceptin e tij tĂ« gjelbĂ«r nĂ« projektimin e kullave si âpyll vertikalâ.
Ata dyshohen për një skemë korrupsioni, favorizimesh dhe ndikimi mes bashkisë, zyrave të projektimit dhe ndërtuesve. Për Boerin kjo është çështja e tretë që ai përfshihet nën hetim, pas dy rasteve të tjera të lidhura gjithashtu me keqmenaxhimin urban të Milanos.
Njëri lidhet me konkursin për projektimin e Bibliotekës Evropiane të Informacionit dhe Kulturës (BEIC), tjetri për shkelje të rregullave të ndërtimit në një projekt kulle që zuri një truall të lirë në jugperëndim të Milanos.
Rasti i fundit ka tĂ« bĂ«jĂ« me njĂ« projekt tĂ« quajtur âPirellinoâ, njĂ« ish-pallat komunal, blerĂ« nĂ« vitin 2019 nga sipĂ«rmarrĂ«si Manfredi Catella dhe rikonceptuar si âKulla Botanikeâ nga studioja e Boerit.
Projekti nuk u materializua kurrë, por prokuroria dyshon se zyrtarë të bashkisë u vunë nën presion për të çuar përpara miratimin e projektit.
âUnĂ« dhe studioja ime kemi vepruar nĂ« mĂ«nyrĂ« korrekte, kam besim te drejtĂ«sia,â citohet tĂ« ketĂ« thĂ«nĂ« arkitekti Boeri nga mediat italiane.
Por, tĂ« dhĂ«nat paraprake sugjerojnĂ« se Boeri dhe Catella, njĂ« sipĂ«rmarrĂ«s i njohur pĂ«r ndĂ«rtime tĂ« shumta nĂ« Milano â kanĂ« pasur qasje shtytĂ«se dhe kĂ«rcĂ«nuese nĂ« bisedat e tyre (pĂ«rmes chat-eve), nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« ndikojnĂ« nĂ« vlerĂ«simet e DrejtorisĂ« sĂ« UrbanistikĂ«s nĂ« BashkinĂ« e Milanos.
Këshilltari i Milanos për Rigjenerimin Urban, Giancarlo Tancredi, dha dorëheqjen me 21 korrik gjatë një mbledhjeje të Këshillit Bashkiak për shkak të hetimit të nisur.
Si nisën hetimet?
Gjithçka nisi pranverĂ«n e vitit 2023, kur prokuroria hapi dosje hetimore mbi njĂ« pallat 7-katĂ«sh nĂ« âPiazza Aspromonteâ dhe godinat e zonĂ«s sĂ« âCrescenzagosâ, raste tĂ« cilĂ«suara tipike tĂ« pallateve qĂ« u ndĂ«rtuan nga hiçi, nĂ« shkelje tĂ« lejeve, mes njĂ« oborri dhe dy magazinave.
Në pranverën e vitit 2024, hetimi u shtri në mbi një duzinë kantieresh, ndërsa rreth 150 projekte të tjera u bllokuan nga prokuroria nën dyshimin se për miratimin e tyre ishte aplikuar e njëjta skemë.
 Brenda pak muajsh, sistemi i pasurive tĂ« paluajtshme nĂ« Milano u paralizua. Instituti i Studimeve âScenari Immobiliariâ vlerĂ«soi se ishin nĂ« rrezik rreth 38-45 miliardĂ« euro investime.
Hetimi tashmĂ« Ă«shtĂ« fokusuar mbi dyshimin nĂ« ekzistencĂ«n e njĂ« âplani territorial tĂ« errĂ«tâ (Shadow Plan), qĂ« synonte ndĂ«rtime tĂ« konsiderueshme nĂ« nĂ«ntĂ« ânyjeâ tĂ« reja urbane deri nĂ« vitin 2050 (nga Cascina Gobba e deri tek Assago, San Donato, Linate etj.), nĂ«pĂ«rmjet partneriteteve publike-private qĂ« parashikonin âbanesa socialeâ nĂ« shkĂ«mbim tĂ« lehtĂ«simeve nĂ« ndĂ«rtim.
Gjithashtu po hetohen projekte si Fshati Olimpik i Milanos, stadiumi dhe zona e San Siros, për të cilat flitet për hapje të një dosjeje të veçantë.
Hetimet kryesisht janĂ« fokusuat tek struktura institucionale brenda BashkisĂ« sĂ« Milanos, e ashtuquajtur âKomisioni pĂ«r Peizazhinâ, qĂ« po konfirmohet si âqendra e patologjive nĂ« keqmenaxhimin urbanistikâ.
E gjithë kjo seri hetimesh ka çuar në vendosjen në pikëpyetje të modelit të zhvillimit të Milanos si një kryeqendër e projekteve moderne urbane në Italinë e godinave historike. Bumin e çmimeve që kanë pasuar këto zhvillime dhe pasojave sociale që janë amplifikuar me kohën.
Modeli i ngjashëm me Tiranën
Përmendja e Stefano Boerit në skema korruptive apo abuzimi urban në Itali, nxit për më shumë vëmendje në punët që ai ka bërë në Shqipëri. Hartuesi i Planit të Përgjithshëm Vendor të Tiranës, njihet në kryeqytet për projekte kullash, të cilat shkelën vetë planin e tij.
Pavarësisht se nuk ka ende një hetim të ngjashëm për shkelje urbanistike, hetimet paraprake ndaj kryetarit të Bashkisë Tiranë, Erion Veliaj, sugjerojnë për një skemë të ngjashme favorizimi në tenderë dhe leje ndërtimi për sipërmarrës të caktuar.
Të paktën tre prej tyre, Gentian Sula (AgiKons), Shkëlqim Fusha (Fusha shpk) dhe Fatmir Bektashi (Kontakt) janë vënë nën hetim, në mos si përfitues së paku, si persona në dijeni të kësaj skeme.
Por me gjasë skema shtrihet më tutje, pasi kompetencën për miratimin e kullave mbi 8 kate në Tiranë e ka qeveria.
Një hulumtim i Citizens.al zbuloi se në periudhën 2015-2025 Këshilli Kombëtar i Territorit dhe Ujit (KKTU) dhe Komiteti i Investimeve Strategjike (AIDA), ka shqyrtuar apo i ka hapur rrugën ndërtimit të rreth 140 kullave në kryeqytet.
Gjysma e këtyre objekteve shkojnë me lartësi nga 24 (mediana) deri në 100 kate duke zënë hapësira publike, apo hapësira mes zonash të tjera rezidenciale.
Në shumicën e rasteve, pas projekteve të tyre janë emra të njohur ndërkombëtar si Boeri, Winy Mass, Bjarke Ingels etj.
Teksa modeli i Milanos solli një shkundje të sistemit urban, i cili për momentin ndodhet nën lupën e sistemit të drejtësisë, mbetet e paqartë se çfarë trajektore do të marrin hetimet e autoriteteve shqiptare për një problematikë që në dukje është shumë e ngjashme.
Këshilli i Ministrave miratoi dje krijimin e Akademisë së Pushtetit Vendor. Struktura do të ketë formën e një organizate jo fitim-prurëse që parashikon të trajnojë administratën e bashkive në të gjitha nivelet, duke nisur nga kryetarët e deri tek punonjësit.
Financimi pĂ«r kĂ«tĂ« akademi do tĂ« sigurohet nga kontributi i tĂ« gjitha bashkive pĂ«rmes kuotave, ndĂ«rsa qeveria do tĂ« mbulojĂ« gjysmĂ«n e kostove pĂ«r tre vitet e para. MarrĂ«veshja me bashkitĂ« do tĂ« ndĂ«rmjetĂ«sohet nga Arbjan Mazniku, MinistĂ«r i Shtetit pĂ«r Pushtetin Vendor, i cili sĂ« fundmi po etikohet edhe si âkryebashkiakâ i ShqipĂ«risĂ«.
Agron Haxhimali, kreu i ShoqatĂ«s Shqiptare tĂ« Bashkive u shpreh sot publikisht se ky mekanizĂ«m duket si njĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« spostuar rolin e shoqatave tĂ« pavarura e pĂ«r tâi zĂ«vendĂ«suar ato me njĂ« organ tĂ« centralizuar tĂ« qeverisĂ«.  Â
KujtojmĂ« se bashkitĂ« e vendit sĂ« fundmi janĂ« vĂ«nĂ« nĂ« njĂ« shĂ«njestĂ«r tĂ« njĂ« vale âshkarkimeshâ nga Kryeministri Rama, veprim qĂ« ka ngritur shqetĂ«sime pĂ«r ndarjen e pushtetit qendror nga ai vendor.
Afrim Krasniqi, drejtues i Institutit të Studimeve Politike i tha Citizens se ky  është një rast që na tregon se sa e rrezikshme është kur pushteti i një partie politike dhe i një politikani kapërcen limitet ligjore që i ka dhënë Kushtetuta e Shqipërisë.
âKryetarĂ«t e bashkive janĂ« tĂ« ndĂ«rvarur nga vullneti politik dhe deri diku i janĂ« nĂ«nshtruar kĂ«tij vullneti politik tĂ« Kryeministrit. NĂ« rastin konkret do tĂ« duhet qĂ« ndonjĂ« nga bashkitĂ« tâi adresohet GjykatĂ«s Kushtetuese dhe duhet tĂ« kishte raste konkrete nga Shoqatat e Bashkive dhe do tĂ« duhet tĂ« kishte veprim tĂ« Departamentit tĂ« AdministratĂ«s Publike dhe tĂ« komisionerĂ«ve qĂ« mbrojnĂ« nĂ«punĂ«sit publik, civil, tĂ« drejtat e njeriut dhe konceptet e shtetit ligjor nĂ« ShqipĂ«riâ â nĂ«nvizoi ai.
Parimisht kjo qendër do të ndihmojë të rris kapacitetet dhe performancën e stafit, në kuadër të integrimit në BE, por ekspertët shprehin dyshime mbi këtë. Krasniqi shpjegon për Citizens se kjo nisëm e qeverisë vjen në kuadrin e një fushate përgatitje të pushtetit vendor në funksion të zgjedhjeve të ardhshme lokale në Shqipëri.
Krasniqi thekson se kemi një mbivendosje të strukturave, pasi aktualisht kemi shkollën shqiptare të administratës publike, shkollën e drejtorëve e kurse të ndryshme të detyruara për administratën.
âBashkimi Evropian ka vite qĂ« ka investuar pĂ«r koordinimin e çështjeve tĂ« integrimit pĂ«r pushtetin vendor nĂ« ShqipĂ«ri, duke hapur zyra lokale dhe trajnime tĂ« vazhdueshme, ka projekte tĂ« mĂ«dha ndĂ«rkombĂ«tare, shumĂ« mĂ« tĂ« mĂ«dha nĂ« buxhet sesa projekti i riâ â shton Krasniqi.
Krasniqi sugjeron se do të ishte e udhës që qeveria të prezantonte një draft strategjie në Parlament, ku do të duhet të kishte debat mbi sfidat e qeverisjes vendore në 10 vitet e ardhshme.
âQoftĂ« historia e akademisĂ« sĂ« barinjve dhe qoftĂ« historia e akademia e administratĂ«s publike dhe pushtetit vendor, janĂ« nisma qĂ« duhen marrĂ« mĂ« rezervĂ«, janĂ« tĂ« pĂ«rkohshme, nuk janĂ« afatgjata, nuk mendoj qĂ« do jenĂ« efektive, por mbushje e boshllĂ«kut ditor tĂ« akteve politikeâ â pĂ«rmbyll Krasniqi.
Shteti trajnon shtetin
Kjo nuk është akademia e vetme që ka lindur rishtazi në vend. Qeveria e Partisë Socialiste duket se vazhdimisht ka kontribuar në riaftësimin e kastës së saj politike, nuk dihet nëse kjo lidhet me faktin se një pjesë e konsiderueshme e figurave të saj identifikuese janë nën hetim, apo për teka të pajustifikueshme të liderit.
Nga 20 Qershori deri më Korrik u mbajt akademia politike ku u trajnuan deputetët e rinj të PS-së, të cilët fituan mandatin e deputetit në zgjedhjet parlamentare të 11 Majit.
Kjo akademi ofroi pesĂ« module, tĂ« cilat kishin tĂ« bĂ«nin me rolin e deputetit dhe etika e pĂ«rfaqĂ«simit, funksionimin e parlamentit, marrĂ«dhĂ«niet ndĂ«rinstitucionale dhe ndĂ«rkombĂ«tare, komunikimi politik, si dhe âPS dhe vizioni 2030â. NdĂ«rsa lektorĂ« kanĂ« qenĂ« emra me kontribut politik nĂ« parti si Fatmir Xhafaj, Erjon Braçe dhe Niko Peleshi, Olta Xhaçka etj.
Sipas PS â sĂ« kjo formĂ« edukimi intelektual do tĂ« ndikojĂ« pĂ«r krijimin e njĂ« brezi tĂ« ri deputetĂ«sh qĂ« do tĂ« kontribuojnĂ« me pĂ«rkushtim pĂ«r vizionin pĂ«r vitet nĂ« vijim, deri mĂ« 2030.
NjĂ« vit mĂ« parĂ«, nĂ« Prill tĂ« 2024, u krijua Akademia Politike e PartisĂ« Socialiste tĂ« ShqipĂ«risĂ«. Aplikimet u hapĂ«n pĂ«r tĂ« gjithĂ« tĂ« rinjtĂ«, pĂ«r tĂ« mĂ«suar mĂ« shumĂ« mbi historinĂ«, idetĂ« dhe lĂ«vizjet e partive progresiste. Shpesh tĂ« rinj tĂ« kĂ«saj akademie kanĂ« kontribuar nĂ« prodhimin e materialeve filmike pĂ«r propagandĂ«n qeveritare, shpesh duke âzĂ«vendĂ«suarâ edhe rolin e medias nĂ« funksion.Kjo akademia politike e cila fillimisht u pĂ«rdor pĂ«r tĂ« rinjtĂ«, tashmĂ« po pĂ«rdoret pĂ«r trajnimin e deputetĂ«ve tĂ« rinj, duke pĂ«rdorur tĂ« njĂ«jtat kanale online.
Në vitin 2021, ideja e Ministres së Bujqësisë Frida Krifca, për krijimin e një Akadmie për barinjtë e vendit. Pavarësisht reagimeve që ngjalli, qeveria i doli në mbrojtje kësaj ideje, por ajo nuk u materializua kurrë.
Gjuha e urrejtjes, komentet seksiste dhe dezinformimi dominuan platformat online, përkundër premtimeve për një fushatë të ndershme.
Më 25 mars 2025, në një sallë të mbushur me përfaqësues të partive politike dhe thirrje për një fushatë të ndershme, u nënshkrua zyrtarisht Kodi i Etikës për Fushatat Digjitale në selinë e Komisionit Qendror të Zgjedhjeve. Dokumenti synoi të vendoste një standard për përdorimin etik të platformave online gjatë fushatës për zgjedhjet e 11 majit.
Kodi, i hartuar me mbĂ«shtetjen e organizatave ndĂ«rkombĂ«tare si Instituti NdĂ«rkombĂ«tar pĂ«r Demokraci dhe Asistence Zgjedhore (IDEA) dhe Qendra Finlandeze pĂ«r Sundimin e Ligjit dhe Instituti Demokrat Amerikan, ishte njĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tâi bindur partitĂ« drejt njĂ« angazhim vullnetar pĂ«r etikĂ«n.
âKodi i Sjelljes mbi Fushatat Digjitale nĂ« ShqipĂ«ri Ă«shtĂ« njĂ« mekanizĂ«m vetĂ«rregullues dhe vullnetar. Si i tillĂ«, ai nuk i nĂ«nshtrohet sanksioneve formaleâ, thotĂ« Marsida Gjonçaj nga organizata IDEA.
Por vetëm pak javë më vonë, me nisjen e fushatës, platformat digjitale u rikthyen të jenë hapësira abuzimi. Gjuha e urrejtjes, komentet seksiste, dezinformimi dhe intimidimi, veçanërisht ndaj grave dhe vajzave në politikë, jo vetëm që nuk u ndalën, por u thelluan.
IDEA angazhoi rrjetin BIRN pĂ«r tĂ« monitoruar zbatimin e zotimeve qĂ« partitĂ« politike morĂ«n duke nĂ«nshkruar Kodin. Monitorimi identifikoi 349 raste shkeljesh gjatĂ« periudhĂ«s 11 prillâ18 maj, pĂ«rfshirĂ« pĂ«rdorimin e inteligjencĂ«s artificiale pĂ«r gjenerim pĂ«rmbajtjesh tĂ« manipuluara dhe raste tĂ« bullizmit kibernetik.
Komentet seksiste, mesazhe kërcënuese dhe profilizimi gjinor
Komisioni Qendror i Zgjedhjeve ngriti një strukturë të posaçme monitorimi që përfshiu 50 institucione publike dhe profilet e tyre në rrjetet sociale. KQZ u shpreh për Citizens se vetëm tre postime u konsideruan në shkelje të rregullave dhe u referuan për hetim. Por verifikimet e hetimit administrativ konstatuan se këto publikime ishin fshirë dhe nuk pati masa të tjera.
Qendra âAleanca Gjinore pĂ«r Zhvillimâ (GADC), nĂ« bashkĂ«punim me Pikasa Analytics, dokumentoi se sulmet mĂ« tĂ« shpeshta ndaj grave kandidate pĂ«rfshinin gjuhĂ« seksiste, fyerje mizogjene, kĂ«rcĂ«nime, shantazhe dhe kontroll moral.
âMĂ« shumĂ« se njĂ« raport, Ă«shtĂ« njĂ« thirrje pĂ«r rikthimin e dinjitetit tĂ« grave nĂ« hapĂ«sirĂ«n publike dhe vendosjen e barazisĂ« gjinore si shtyllĂ« e pandashme e demokracisĂ«â, deklaron Mirela Arqimandriti, drejtore e GADC.
Për shumë gra të angazhuara në politikë, fushata e vitit 2025 ishte përballje jo vetëm me kundërshtarin politik, por me një kulturë publike përjashtuese, të ndërtuar mbi komente për trupin, veshjen apo prejardhjen.
âMendoj se çdo grua gjatĂ« fushatĂ«s haset me kĂ«tĂ« peshore tĂ« moralit, komente nga mĂ« tĂ« ndryshmet kam dĂ«gjuarâ, rrĂ«fen Ina Majko, kandidate e PS-sĂ« dhe tashmĂ« zĂ«vendĂ«sministre, duke nĂ«nvizuar se edhe pĂ«rfaqĂ«suese tĂ« mazhorancĂ«s nuk kanĂ« qenĂ« tĂ« paprekura nga gjuha diskriminuese.
PĂ«r Edona Haklajn, kandidate e âNisma ShqipĂ«ria BĂ«hetâ sulmet nisĂ«n qĂ« nga momenti qĂ« njoftoi kandidimin. Ajo ishte shprehur nĂ« njĂ« video tĂ« shkurtĂ«r se ka dy lajmĂ« tĂ« mira, kandidatura e saj pĂ«r âShqipĂ«ria BĂ«hetâ dhe arrestimi i kryebashkiakut Veliaj.
âNĂ« komente vihej re njĂ« gjuhĂ« fyese, nga profile falso qĂ« dukeshin tĂ« ishin nga e njĂ«jta dorĂ« apo zyrĂ«. Shumica mĂ« akuzonin se edhe unĂ« do vidhja, edhe unĂ« do pĂ«rfundoja nĂ« burgâ, tregon Haklaj e cila shton se gjatĂ« gjithĂ« fushatĂ«s Ă«shtĂ« shoqĂ«ruar nga komente pĂ«r pamjen e saj tĂ« jashtme.
Për Bora Memën, kandidate e Lëvizjes Bashkë, komentet seksiste i ndjekin gratë edhe përtej fushatës dhe jo rrallë, janë të ushqyera nga politikanë të profilit të lartë apo nga media që reduktojnë rolin e tyre në aspektin estetik apo përfaqësues, jo përmbajtësor.
âMjafton tĂ« shikojnĂ« qĂ« je njĂ« grua qĂ« hedh video nĂ« TikTok dhe njerĂ«zit i japin vetes tĂ« drejtĂ«n tĂ« tĂ« thonĂ« âkurvĂ«â. MĂ« shqetĂ«son vetja qĂ« mĂ« Ă«shtĂ« normalizuar kjo gjĂ«â, thotĂ« Mema.
Zgjedhjet e majit 2025 u zhvilluan në një kontekst ku kuotat gjinore kanë rritur përfshirjen numerike të grave, por jo domosdoshmërisht përfshirjen cilësore.
GratĂ« kandidate pĂ«rjetuan mungesĂ« mbrojtjeje ndaj dhunĂ«s digjitale, pĂ«rqeshje publike nĂ« media dhe mungesĂ« tĂ« vullnetit institucional pĂ«r tâi mbĂ«shtetur.
âNĂ« fillim pati njĂ« ndikim emocional, por nĂ« pikun e fushatĂ«s vendosa tâi injoroja. Fluksi i punĂ«s mĂ« ndihmoiâ, thotĂ« Ina Majko.
âJam mĂ«suar tĂ« jetoj me kĂ«to komente, ose thjesht i bllokoj. Kur janĂ« kritika reale, nuk i fshijâ, shpjegon Haklaj.
Edhe këtë herë, partitë politike nuk e mbajtën zotimin për etikë gjatë fushatës. Pavarësisht nënshkrimit të Kodit të Etikës dhe angazhimeve publike, gjuha e urrejtjes, sulmet personale dhe dezinformimi vijuan të jenë të pranishme në platformat online. Në mungesë të mekanizmave ndëshkues dhe mbështetjes institucionale, mbrojtja ndaj dhunës digjitale mbetet ende e pamjaftueshme.
Raporti i GADC liston një sërë rekomandimesh për të trajtuar dhunën me bazë gjinore nëpolitikë, përfshirë përmirësimin e Kodit Penal për të ndëshkuar fushatat e dezinformimit dhe urrejtjes si edhe hartimin e një ligji specifik për Dhunën ndaj Grave në Politikë.
Raporti thekson se do të ishte e nevojshme gjithashtu, që institucionet politike të Shqipërisë të shkojnë përtej simbolikës gjinore dhe të njohin dhunën me bazë gjinore në politikë si njëkrizë sistematike të demokracisë, e vetëm atëherë parimet e barazisë, përfaqësimit dhe zërit mund të realizohen vërtetë.
Një qytetare e Elbasanit ka paditur bashkinë dhe kompaninë që menaxhon mbetjet, pas ndotjes së shkaktuar nga zjarret në landfill. Rasti synon drejtësinë mjedisore dhe vendos një precedent ligjor në Shqipëri.
Fatmira Sejrani, sĂ« bashku me organizatĂ«n âDrejtĂ«si Socialeâ depozitoi sot njĂ« padi kundĂ«r BashkisĂ« Elbasan dhe kompanisĂ« âEco-Elbâ sh.a, pĂ«r dĂ«me shĂ«ndetĂ«sore tĂ« shkaktuara nga zjarri nĂ« vendgrumbullimin e mbetjeve.
Fatmira vuan nga probleme kronike të frymëmarrjes dhe gjatë ditëve me tym iu desh ta përdorte pompën e ajrit shumë herë më shpesh, sesa e përdorte në ditë normale.
Prej 1 korrikut, tymi i dendur përfshiu Elbasanin për gjashtë ditë me radhë, duke rënduar shëndetin e banorëve. Aktivistë dhe qytetarë zhvilluan protesta në Tiranë dhe Elbasan duke fajësuar për situatën ministrinë e Mjedisit dhe Prokurorinë.
Kjo ishte e disata herë që landfilli përfshihej nga zjarret, pas vitit 2022 dhe 2023, ndaj kërkesa ishte e qartë: hetim dhe përgjegjësi për degradimin e qëllimshëm të ajrit dhe shëndetit publik.
Avokati Genti Sejrani përfaqëson padinë e ngritur për dëmin shëndetësor, moral dhe mjedisor që pësoi Fatmira. Sipas tij, kjo është padi e parë në Shqipëri me objekt të tillë, një hap domethënës drejt drejtësisë mjedisore.
Ai tha për Citizens.al se qytetarët kanë të drejtën të kërkojnë llogari ligjërisht për pasojat e ndotjes sistematike.
âNuk ka ndodhur mĂ« parĂ« qĂ« tĂ« jetĂ« ngritur padi me objekt tĂ« tillĂ«: konstatim i cenimit me faj tĂ« ndotjes sĂ« mjedisit nga bashkia dhe kompania Eco-Elb, si dhe detyrimi i palĂ«ve tĂ« paditura pĂ«r dĂ«mshpĂ«rblim paditĂ«ses dhe qytetit,â tha Sejrani.
Sipas tij, padia inkurajon qytetarĂ«t e tjerĂ« pĂ«r tâiu drejtuar kĂ«saj organizate nĂ«se kanĂ« pĂ«rjetuar ndĂ«rlikime shĂ«ndetĂ«sore nga zjarret nĂ« landfill.
âPadia Ă«shtĂ« njĂ« hap i rĂ«ndĂ«sishĂ«m drejt kĂ«rkimit tĂ« drejtĂ«sisĂ« mjedisore dhe llogaridhĂ«nies institucionale, nĂ« njĂ« qytet qĂ« prej vitesh pĂ«rballet me ndotje sistematike dhe mungesĂ« transparence mbi menaxhimin e mbetjeve urbane,â pĂ«rmbylli avokati.
Matjet e Institutit për Zhvillimin e Habitatit (Co-PLAN) më 2 korrik treguan nivele alarmante të ndotësve, mbi normat e lejuara nga BE.
U konstatua përqendrim i lartë komponentësh organikë dhe kimik (VOCs), grimcash pluhuri, bloze apo metalesh që ngeleshin pezull në ajër (PM2.5/PM10), nivele të larta metani (CH4) si dhe dioksidesh karboni (CO2) dhe azoti (NO2).
Personat me sëmundje të mushkërive ishin më të rrezikuarit në këtë situatë, e cila nuk u shoqërua me paralajmërim për masa mbrojtjeje nga institucionet.
NĂ« njĂ« deklaratĂ« tĂ« mĂ«parshme pĂ«r Citizens administratori i kompanisĂ« publike âEco Elbâ, Leli Kaja, tha se zjarri u shkaktua nga temperaturat e larta. Sipas tij, prej tĂ« nxehtit tĂ« pazakontĂ«, teksa u shpreh i hapur pĂ«r hetime.
Vendgrumbullimi i mbetjeve nĂ« Elbasan Ă«shtĂ« njĂ« investim nĂ« partneritet publik-privat i ardhur si rrjedhojĂ« i sĂ« ashtuquajturĂ«s âskemĂ« e incenratorĂ«veâ qĂ« pĂ«rfshiu edhe Fierin dhe TiranĂ«n.
Projekti prej 26 milionë eurosh në Elbasan, i nisur në vitin 2017, u mbyll me më shumë se 10 persona në burg për korrupsion dhe shpërdorim detyre, përfshirë këtu ish-ministrin e Mjedisit Lefter Koka.
Impianti u konfiskua nĂ« vitin 2021 dhe i kaloi nĂ« pĂ«rdorim bashkive tĂ« qarkut Elbasan pĂ«rmes shoqĂ«risĂ« aksionere âEco-Elbâ, por inceneratori i tij nuk u vu kurrĂ« plotĂ«sisht nĂ« punĂ«.
Administratori Kaja ka treguar për Citizens.al se impianti punoi vetëm 7 muaj gjatë vitit 2023 dhe është jashtë funksioni që prej dhjetorit të atij viti.
Rasti i zjarreve në vendgrumbullimin e Elbasanit pasqyron dështimin e menaxhimit të inceneratorëve në Shqipëri, me pasoja konkrete dhe të matshme.
Projektet në Elbasan, Fier dhe Tiranë u paguan shtrenjtë, por mbetën jofunksionale.
Kryeministri Edi Rama e quajti ârikthim te qytetarĂ«tâ aksionin e nisur kĂ«tĂ« javĂ« pĂ«r lirimin e hapĂ«sirave publike. Por nĂ« TiranĂ«, terreni tregon njĂ« realitet tjetĂ«r, ku kantieret e ndĂ«rtimit janĂ« pĂ«rjashtime.
Citizens verifikoi se realisht zaptimi i hapësirave publike nuk kryhet vetëm nga baret apo restorantet, por edhe nga kantieret e ndërtimit.
Aksione me shtrirje selektive
Qeveria dhe bashkitë e vendit, sikurse dhe Bashkia Tiranë, kanë ndërmarrë aksione kundër zaptimit të hapësirave publike. Përgjithësisht, synimi është pastrimi i qytetit nga strukturat informale të bizneseve të vogla.
Ndërkohë, ndërtime shumëkatëshe të shtrira në gjithë kryeqytetin kanë zgjeruar kantieret e tyre në trotuare e madje dhe në rrugë.
Shembuj konkretë të zaptimit të hapësirave publike nga kantieret e ndërtimeve janë:
Qendra e Tiranës ku dallojnë:
kulla e Hotel InterContinental: ka marrë trotuarin dhe një korsi makine.
kompleksi âBook Buildingâ pranĂ« Sahatit ka pushtuar segmente tĂ« rrugĂ«s â28 NĂ«ntoriâ dhe âAbdi Toptaniâ.
Zona e ish-âEkspozitĂ«s ShqipĂ«ria Sotâ ku dallojnĂ«:
NĂ« rrugicĂ«n âRiza Jasaâ ndĂ«rtimet kanĂ« kufizuar lĂ«vizjen e banorĂ«ve dhe turistĂ«ve.
NĂ« rrugĂ«n âKonstandin Kristoforidhiâ kantieri i Bazaar Gate u ka ngushtuar rrugĂ«n e banorĂ«ve.
Rruga âXhanfize Kekoâ:
Kulla âFiligree Towerâ ka uzurpuar njĂ« korsi tĂ« plotĂ« rruge, duke ndikuar ndjeshĂ«m nĂ« trafik.
Qasja selektive ndaj zaptimeve ekspozon një standard të dyfishtë institucional. Ndërkohë që bizneset e vogla ndëshkohen dhe linçohen publikisht, ndërtimet e mëdha tolerohen në heshtje.
Kjo përzgjedhje e qëllimshme hedh dyshime për favore politike apo interesa të mëdha ekonomike. Zaptimi i trotuareve nga kullat nuk shihet si problem, ndryshe nga zaptimi nga një kioskë apo tavolinë.
Kjo politikë e njëanshme përkeqëson jetën urbane dhe rrit pasigurinë për qytetarët. Rikthimi i hapësirës publike te qytetarët duhet të jetë gjithëpërfshirës.
Nëse misioni është sinqerisht urban dhe qytetar, ai duhet të përfshijë edhe kantieret e ndërtimeve dhe jo vetëm karriget, apo çadrat e bareve dhe restoranteve.
Përndryshe, aksioni kthehet në propagandë që prek më të dobëtit dhe kursen më të fortët.
NjĂ« muaj pas festivalit âKeinemusikâ qĂ« u organizua nĂ« TiranĂ«, Parku i Liqenit mbetet po njĂ«soj, me 42,934 mÂČ tĂ« shtruar me zhavorr.
HapĂ«sira u vu nĂ« dispozicion nga Bashkia TiranĂ« pĂ«r Rigels Rajkun â njohur si Noizy â i cili ishte organizatori i eventit. Por ajo nuk Ă«shtĂ« rehabilituar.
Citizens pyeti Agjencinë e Parqeve dhe Rekreacionit (APR) për situatën. APR u shpreh se nuk ka projekt rehabilitimi dhe se përgjegjësia i takon organizatorëve të festivalit.
Agjencia pohoi se inertet janë hedhur në terren si ndërhyrje e bërë nga organizatorët për nevojat logjistike të aktivitetit, por që situata e mbetur pas nuk është pjesë e projekteve nga APR.
â[âŠ] nuk Ă«shtĂ« pĂ«rcaktuar njĂ« afat zyrtar pĂ«r rikthimin e gjendjes sĂ« mĂ«parshme dhe institucionet pĂ«rgjegjĂ«se janĂ« nĂ« pritje tĂ« veprimeve nga organizatorĂ«t, tĂ« cilĂ«t mbeten pĂ«rgjegjĂ«s pĂ«r rehabilitimin e plotĂ« tĂ« sipĂ«rfaqes,â tha APR pĂ«r Citizens.al.
APR pohon se janë bërë disa njoftime, por organizatorët nuk kanë reaguar. Sipas lejes së dhënë nga bashkia, hapësira duhej liruar nga data 1 deri më 8 qershor.
Pamje nga pjesa e parehabilituar e Parkut te Liqenit/Foto:Elira Kadriu.
Rreziku për të vetmen hapësirë të gjelbër të qytetit
Parku i Liqenit nuk ka status mbrojtjeje, por mbetet hapĂ«sira e vetme e gjelbĂ«r nĂ« TiranĂ«. Mjedisori Lavdosh Ferruni thotĂ« se zona ku u mbajt festivali Ă«shtĂ« ânjĂ« pjesĂ« tjetĂ«r e kafshuar e parkutâ dhe se rehabilitimi do tĂ« kishte qenĂ« njĂ« lloj shfajĂ«simi minimal pĂ«r dĂ«min e shkaktuar.
Nisur nga kjo, Ferruni kërkon reagim nga qytetarët për mbrojtjen e parkut, si një detyrim moral.
âNuk mund tĂ« pranojmĂ« mĂ« zhbĂ«rjen e kĂ«tij oazi tĂ« gjelbĂ«râ, thekson Ferruni.
Citizens kërkoi informacion nga Bashkia e Tiranës për mënyrën e dhënies së hapësirës. Bashkia deklaroi se nuk ka lidhur kontratë me organizatorin, artistin Rajku.
Sipas saj, çdo qytetar mund të aplikojë për një aktivitet kulturor duke kërkuar leje për shfrytëzim hapësirash publike.
Një anije me 15 emigrantë të refuzuar për azil në Itali, u ankorua më 26 qershor në Portin e Shëngjinit. Sipas procedurës, pas kontrolleve, ata priten të zhvendosen në kampin e Gjadrit. Ky është grupi i katërt i transferuar në Shqipëri pas ndryshimit të funksionit të kampit.
Nga Mesdheu drejt riatdhesimit në pritje të Gjykatës Evropiane
Kampi i Gjadrit fillimisht ishte projektuar për emigrantët e paligjshëm që shpëtoheshin nga autoritetet italiane në Mesdhe. Atje pritej të trajtoheshin me procedura të shpejtuara kërkesat e tyre për azil. Por pas dështimit të modelit fillestar, kampi po përdoret për ata të cilëve u është refuzuar azili apo qëndrimi në Itali.
Ministri italian i Brendshëm, Matteo Piantedosi, konfirmoi se në total në Shqipëri janë sjellë 125 persona. Thuajse gjysma janë dëbuar, disa janë liruar, dhe rreth 30 ndodhen ende në kamp. Sipas procedurave të dëbimit, qëndrimi mund të zgjasë deri në 18 muaj.
Gjykata Evropiane e Drejtësisë me seli në Luksemburg, pritet të vendosë për ligjshmërinë e marrëveshjes Rama-Meloni. Vendimi, i planifikuar për në shkurt 2025, u shty për në fund të verës.
Ndërkohë, edhe Gjykata e Lartë italiane e ka dërguar çështjen në Luksemburg. Dy emigrantë të mbyllur në Shqipëri në pritje të dëbimit nga autoritetet italiane, kanë paraqitur ankesa për refuzimin e azilit.
GjyqtarĂ«t italianĂ« argumentuan se protokolli âItali-ShqipĂ«riâ bie ndesh me direktivĂ«n pĂ«r kthimet. Sipas tyre, ShqipĂ«ria nuk ofron sistem mĂ« efikas se Italia pĂ«r riatdhesimin.
Rama e Meloni, kritikë për të tjerët, justifikim për veten
Legjitimiteti i kampit të Gjadrit është ende i paqartë, por Kryeministri Edi Rama e ka mbrojtur marrëveshjen. Ai e ka cilësuar unike dhe të veçantë.
Me homologen, Giorgia Meloni, ai kritikoi planet britanike për të aplikuar një marrëveshje të ngjashme me transferim emigrantësh.
Sipas RamĂ«s marrĂ«veshja me ItalinĂ« justifikohet nga âmarrĂ«dhĂ«niet specialeâ. Ai e etiketoi interesimin e MbretĂ«risĂ« sĂ« Bashkuar si âkĂ«rkesĂ« pĂ«r tĂ« hedhur emigrantĂ«t nĂ« njĂ« vend tjetĂ«râ.
âItalia ka qenĂ« pĂ«r ne, qĂ« kur dolĂ«m nga ferri i tĂ« qenit Koreja e Veriut e EvropĂ«s,â shtoi ai.
Por aktivistë shqiptarë dhe italianë e kanë konsideruar funksionimin e kampit si të paligjshëm. Ata kanë denoncuar për kushtet e vështira ku mbahen emigrantët.
Kristina Millona thotë se mbi 40 incidente janë raportuar vetëm gjatë muajit të parë të funksionimit. Rastet përfshijnë vetëlëndime, mungesë informacioni, pa garanci ligjore dhe kushte degraduese.
MĂ« 31 maj, u organizua njĂ« protestĂ« nĂ« GjadĂ«r pĂ«r tĂ« nderuar emigrantin Hamid Badoui. Ai u vetĂ«vra nĂ« njĂ« qendĂ«r riatdhesimi italian dhe thuhet se qe shprehur: âMĂ« mirĂ« burgu se CPR-ja nĂ« ShqipĂ«riâ.
Agjencia Evropiane e Mjedisit (EEA) e ka renditur Shqipërinë në vendin e fundit në Evropë sa i takon cilësisë së ujërave në plazhe, duke përfshirë këtu det, liqene apo dhe lumenj. Raporti, i cili mbulon të dhënat e katër viteve të fundit (2021-2024), ngre shqetësime serioze mbi menaxhimin mjedisor në vend dhe pasigurinë që u kanoset pushuesve dhe ekosistemeve detare.
NĂ« raport, EEA ka analizuar mĂ« shumĂ« se 21,000 vende tĂ« caktuara pĂ«r plazhe apo larje nĂ« tĂ« gjithĂ« EvropĂ«n, duke u mbĂ«shtetur nĂ« tĂ« dhĂ«nat publike tĂ« siguruara nga vendet anĂ«tare dhe kandidate pĂ«r tâu integruar nĂ« Bashkimin Evropian, si ShqipĂ«ria. QĂ«llimi Ă«shtĂ« mbrojtja e shĂ«ndetit publik dhe e biodiversitetit pĂ«rmes monitorimit tĂ« rregullt tĂ« cilĂ«sisĂ« sĂ« ujĂ«rave, nĂ« kuadĂ«r tĂ« Planit tĂ« Veprimit pĂ«r Zero Ndotje tĂ« BE-sĂ«.
Sipas tĂ« dhĂ«nave tĂ« mbledhura, nga 119 vende tĂ« njohura zyrtarisht pĂ«r larje nĂ« ShqipĂ«ri, vetĂ«m 16% e tyre janĂ« vlerĂ«suar si âme cilĂ«si tĂ« shkĂ«lqyerâ tĂ« ujĂ«rave, njĂ« rĂ«nie dramatike prej 25 pikĂ«sh pĂ«rqindjeje krahasuar me vitin 2023.
MĂ« tej, gjysma e pikave tĂ« caktuara pĂ«r plazhe dhe larje rezultojnĂ« âme cilĂ«si tĂ« mirĂ«â, 11.8% âme cilĂ«si tĂ« pranueshmeâ dhe 22.7% âme cilĂ«si tĂ« dobĂ«tâ â njĂ« pĂ«rqindje kjo mbi 10 herĂ« mĂ« e lartĂ« se mesatarja evropiane prej vetĂ«m 1.5% tĂ« ujĂ«rave me cilĂ«si tĂ« dobĂ«t.
Problemi i thelluar i ndotjes: Një krizë e paralajmëruar
Të dhënat e raportuara nga Citizens.al edhe në vitin e kaluar, paralajmëronin për një situatë të përkeqësuar. Atëherë, ekspertët e Agjencisë Kombëtare të Mjedisit (AKM) nënvizuan mungesën e investimeve në trajtimin e ujërave të ndotura, shkarkimet e pakontrolluara urbane dhe mungesën e një kalendari të qëndrueshëm monitorimi si shkaqet kryesore.
Raporti i EEA për vitin 2024 vetëm sa e konfirmon këtë përkeqësim. Në mënyrë shqetësuese, asnjë nga vendet e caktuara për plazhe dhe larje në Shqipëri nuk përmbushi marrjen e mostrës para sezonit, një kriter bazë për sigurinë e pushuesve.
Sipas standardeve evropiane, për çdo vend për larje kërkohet të merren të paktën katër mostra gjatë sezonit, përfshirë një mostër para fillimit të tij, me një interval që nuk duhet të kalojë një muaj.
Por pse po dështon Shqipëria në këtë pikë?Shkaqet e cilësisë së ulët të ujërave larës janë të shumta dhe të njohura:
Ndotja urbane dhe industriale pa filtra mbrojtës.
Mungesa e impianteve funksionale për trajtimin e ujërave të zeza.
Përdorimi i pakontrolluar i pesticideve në bujqësi.
Menaxhimi i dobët i mbetjeve dhe mungesa e një sistemi funksional të mbikëqyrjes mjedisore.
KĂ«to faktorĂ« po pĂ«rkthehen nĂ« njĂ« kĂ«rcĂ«nim tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« pĂ«r shĂ«ndetin publik pĂ«rmes rrezikut nga infeksionet dhe sĂ«mundjet qĂ« lidhen me ndotjen e ujit â dhe njĂ« dĂ«m tĂ« pakthyeshĂ«m pĂ«r ekosistemet ujore dhe turizmin bregdetar.
Kontraste të forta me Evropën
NdĂ«rkohĂ« qĂ« vendet si Qipro (99.2%), Bullgaria, Greqia dhe Austria udhĂ«heqin listĂ«n me âujĂ«ra tĂ« shkĂ«lqyeraâ nĂ« raportin e EEA-sĂ«, ShqipĂ«ria mbetet nĂ« fund, sĂ« bashku me EstoninĂ« dhe PoloninĂ«, duke reflektuar njĂ« hendek tĂ« thellĂ« nĂ« pĂ«rkushtimin institucional dhe implementimin e politikave mjedisore.
Raporti i thekson nevojën e ristrukturimit të sistemit të monitorimit të ujërave në Shqipëri, vendosjen e një kalendari të rregullt të marrjes së mostrave dhe investime afatgjata në infrastrukturën e trajtimit të ujërave të zeza.
Gjithashtu, kërkohet një bashkëpunim më i ngushtë me BE-në për rritjen e standardeve, transparencës dhe kapaciteteve teknike të institucioneve përgjegjëse. Vetëm kështu mund të ndalet rrëshqitja drejt një krize të përhershme mjedisore që dëmton jo vetëm natyrën, por edhe perspektivën turistike dhe ekonomike të vendit.
Si një tregues i mungesës së transparencës, të dhënat e listuara në raport nga AKM-ja nuk ishin të aksessueshme në momentin e botimit të këtij artikulli. Lidhja e bërë në raport rezultonte e paarritshme me webfaqen e AKM-së.
Dy ndërtesa me rëndësi historike, që lidhen me familjen e Mbretit Zogu I-rë, mbeten sot në mëshirë të fatit pa mbrojtjen e duhur ligjore. Njëra në Durrës dhe tjetra në Shkodër, të dyja përballen me gjendje degraduese dhe mungesë plani të qartë restaurimi nga autoritetet.
Rezidenca verore e Zogut, nga shkatërrimi drejt rilindjes
Vila Mbretërore në kodrën e Durrësit ka një histori që nis në vitin 1925, kur, asokohe, Presidenti i sapozgjedhur Ahmet Zogu siguroi një hua nga qeveria italiane.
NdĂ«rtimi i saj u mbĂ«shtet nga fondet e kredisĂ« SVEA (SocietĂ per lo Sviluppo Economico dellâAlbania/ShoqĂ«ria pĂ«r Zhvillimin Ekonomik tĂ« ShqipĂ«risĂ«) dhe nisi punimet nĂ« vitin 1927, me njĂ« sĂ«rĂ« kontratash e shtesash financiare qĂ« vijuan deri nĂ« vitin 1938.
Fillimisht u njoh si âVila Presidencialeâ, por mĂ« pas u shndĂ«rrua nĂ« simbol tĂ« pushtetit tĂ« Zogut dhe njĂ« nga ndĂ«rtesat mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« periudhĂ«s sĂ« tij si monark, me njĂ« investim total qĂ« kalonte 1.5 milionĂ« franga ari â ekuivalente me 40 milionĂ« euro tĂ« ditĂ«ve tĂ« sotme â tĂ« krahasueshme me ndĂ«rtimet madhore shtetĂ«rore tĂ« kohĂ«s.
Pas LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore, vila u pĂ«rdor si godinĂ« pritjeje dhe gjatĂ« regjimit komunist priti figura tĂ« njohura ndĂ«rkombĂ«tare, pĂ«rfshirĂ« udhĂ«heqĂ«sin sovjetik Nikita Hrushov, dhe mĂ« vonĂ« ish-presidentin amerikan Jimmy Carter nĂ« fillim-vitet â90.
Gjatë trazirave të vitit 1997, godina u dëmtua rëndë dhe u vandalizua, duke humbur një pjesë të mirë të elementeve të saj të brendshëm.
Ditët e sotme vila qëndron e kyçur pa status mbrojtjeje. Trashëgimtari, Princ Leka, pati paraqitur dikur plan restaurimi, por pa përkrahje nga autoritetet nuk mundi ta materializonte.
Ministria e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit (MEKI) pohoi për Citizens.al se nuk ka projekte për restaurimin e saj pasi objekti nuk është klasifikuar si pasuri kulturore.
Sidoqoftë, atë që nuk e realizoi shteti ndër vite, duket se ka marrë përsipër ta realizojë sipërmarrësi Kadri Morina, i cili e fitoi të drejtën e pronësisë mbi vilën pas një marrëveshjeje me familjen mbretërore.1
Ai tha për Citizens.al se arkitektë italianë dhe francezë po punojnë për ripërpunimin sipas gjendjes origjinale të vitit 1939. Sipas Morinës, projekti parashikon restaurim brenda pesë vitesh.
âDo pĂ«rdoret si qendĂ«r atraktive pĂ«r turistĂ«t, shqiptarĂ«t dhe shtetin,â tregoi Morina.
Megjithatë, fakti që vila nuk ka status mbrojtjeje e lë të lirë sipërmarrësin e njohur në sektorin e sigurimeve që të vendosë vetë për projektin përfundimtar apo anën estetike.
Vila e Shirokës, mes pretendimeve për pasurinë dhe kërcënimin nga degradimi
Me stil neoklasik dhe të ndërtuar nga mjeshtri Kolë Idromeno rreth viteve 1920-1930, vila në Shirokë pretendohet nga Bashkia e Shkodrës, Kisha, Bashkimi i Sindikatave të Pavarura të Shqipërisë (BSPSH) dhe familja Zogu e cila e pati përdorur si shpi pushimi.
Pas Luftës së Dytë Botërore, vila u shtetëzua dhe përdor si kamp veror për pionerët dhe organizatat e punëtorëve. Pas rrëzimit të diktaturës, në vitin 1992 ajo iu dha BSPSH-së.
Njësoj si vila në Durrës, edhe vila e Shirokës u grabit dhe vandalizua gjatë trazirave të vitit 1997.
Pas rikthimit në Shqipëri, familja Zogu nisi një proces të gjatë gjyqësor që i kontestoi pronësinë sindikatave. Në dy vendime të viteve 2007 dhe 2013, Leka II-të gëzoi të drejtën, por kjo iu rrëzua nga një vendim tjetër i vitit 2023.
âJam shumĂ« i bindur, me dokumentacionin dhe provat, qĂ« dihet botĂ«risht qĂ« [vila] ka qenĂ« prona jonĂ«, kemi plotĂ«suar tĂ« gjitha kushtet ligjore,â tha pĂ«r Citizens.al, Leka II-tĂ«, sipas tĂ« cilit, gjykata ka qenĂ« e njĂ«anshme.
Burime thanë për Citizens.al se interes për vilën e Shirokës kanë shfaqur edhe Kisha dhe Bashkia Shkodër. Ndërkohë Leka II-të thotë se synon ta transformojë godinën në një muze historik, duke theksuar mbështetjen publike dhe zhvillimin turistik të Shkodrës.
Arkitekti Zef Ăuni, ish-zv.ministĂ«r i EkonomisĂ«, KulturĂ«s, thekson se kjo vilĂ« âia vlen tĂ« hapet pĂ«r publikunâ pasi âĂ«shtĂ« njĂ« nga ndĂ«rtesat mĂ« tĂ« bukura qĂ« ka realizuar KolĂ« Idromenoâ pĂ«rshkruan gjendjen e vilĂ«s nĂ« ShirokĂ« si tejet tĂ« nderĂ«.
âKa vetĂ«m njĂ« derĂ«, qĂ« shtyhet dhe ti mund tĂ« hysh, por Ă«shtĂ« e braktisur dhe e shkatĂ«rruar,â tregon Ăuni, sipas tĂ« cilit fasada e vilĂ«s ruan ende aspekte domethĂ«nĂ«se nga ana e arkitekturĂ«s.
NĂ« nĂ«ntor 2023, KĂ«shilli KombĂ«tar i TrashĂ«gimisĂ« Kulturore Materiale miratoi nĂ« parim vendosjen e mbrojtjes paraprake me qĂ«llim shpalljen âMonument i KategorisĂ« sĂ« II-tĂ«â, por vendimi nuk Ă«shtĂ« zbatuar.
Mungesa e një plani të qartë restaurimi e lë të braktisur edhe vilën e Shirokës, teksa në horizont edhe këtu shfaqet një sipërmarrës.
Leka II-të tha për Citizens.al se sipërmarrësi Alban Xhillari ka një kontratë zhvillimi me sindikatat. Citizens.al u mundua ta konfirmojë këtë pretendim duke synuar një komunikim direkt me z. Xhillari, por ai ishte i paarritshëm.
Të dyja vilat përfaqësojnë trashëgiminë arkitektonike shqiptare: Durrësi si tregues i periudhës mbretërore dhe Shiroka e gjenialitetit të Kolë Idromenos. Për fat të keq, pa plane mbrojtjeje, integrim institucional ose financim të qëndrueshëm, të dyja ndërtesat po degradojnë.
Ndërsa ka nisur një zgjidhje e mundshme në Durrës nga iniciativa private, Shiroka mbetet e paralizuar për shkak të çështjeve ligjore.
SaktĂ«sim! NjĂ« version i mĂ«parshĂ«m i kĂ«tij artikulli pĂ«rmendte gabimisht se Kadri Morina kishte fituar tĂ« drejtĂ«n e pronĂ«sisĂ« mbi vilĂ«n MbretĂ«rore nĂ« DurrĂ«s pĂ«rmes njĂ« procedure ankandi. NĂ« fakt, prona Ă«shtĂ« siguruar nga z. Morina pĂ«rmes njĂ« marrĂ«veshjeje me pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« familjes mbretĂ«rore. Artikulli Ă«shtĂ« pĂ«rditĂ«suar pĂ«r tĂ« pasqyruar kĂ«tĂ« informacion tĂ« saktĂ«.ïž
Pas tre javĂ«sh trysni dhe protesta tĂ« thirrura nga shoqĂ«ria civile, Instituti KombĂ«tar i TrashĂ«gimisĂ« Kulturore (IKTK) ka vendosur zyrtarisht tĂ« pezullojĂ« ndĂ«rhyrjet nĂ« ish-burgun e Spaçit. Vendimi u konfirmua nĂ« njĂ« shkresĂ« dĂ«rguar organizatĂ«s âQĂ«ndresa Qytetareâ ku theksohej se ndĂ«rprerja e punimeve bĂ«het âme qĂ«llim vlerĂ«simin nĂ« tĂ«rĂ«si tĂ« situatĂ«sâ.
Në shkresë IKTK-ja tregon se pezullimin e punimeve e ka bërë që prej datës 2 qershor. Vendimi erdhi pas një vale reagimesh publike, peticionesh dhe mobilizimesh që u përqendruan në faktin se punimet restauruese në Spaç rrezikonin të deformonin memorien kolektive të vendit për një nga simbolet më të errëta të diktaturës komuniste.
Më 10 qershor, një peticion i nënshkruar nga 35 organizata dhe 734 qytetarë iu dorëzua Ministrisë së Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit (MEKI). Peticioni kërkonte ndalimin e menjëhershëm të punimeve restauruese, të cilat ishin konsideruar si ndërhyrje jo transparente dhe të papërshtatshme në një vend që përfaqëson dhimbjen dhe rezistencën ndaj shtypjes politike.
Rreth 10 ditĂ« mĂ« vonĂ«, IKTK-ja konfirmoi se punimet tashmĂ« janĂ« pezulluar. NĂ« reagimin e saj publik, âQĂ«ndresa Qytetareâ e pĂ«rshĂ«ndeti pezullimin si njĂ« hap tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m drejt reflektimit institucional, por paralajmĂ«roi se bĂ«het fjalĂ« pĂ«r njĂ« ndalesĂ« tĂ« pĂ«rkohshme.
âThemelet e kujtesĂ«s nuk mund tĂ« preken pa njĂ« vizion tĂ« qartĂ« dhe pa njĂ« proces gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«s, tĂ« bazuar nĂ« transparencĂ«, respekt dhe konsultim publikâ, theksoi QĂ«ndresa Qytetare nĂ« deklaratĂ«n e saj tĂ« shpĂ«rndarĂ« edhe nĂ« rrjetet sociale.
Punimet në Spaç nisën në fund të majit dhe parashikohej të përfundonin brenda 56 ditëve.
Sipas dokumentacionit të siguruar, projekti përfshinte restaurimin e të paktën tetë ambienteve të brendshme, përfshirë vendrojen, komanden, dhomën e takimeve, infermierinë, kuzhinën/mensën, fjetoren, vendin e apelit dhe tualetet. Për më tepër, projekti përfshinte ndërtimin e një kulle vrojtimi të re, vendosjen e një porte hekuri në hyrje dhe rrethimin me tela me gjemba të disa hapësirave të brendshme.
KĂ«to elemente â sipas aktivistĂ«ve dhe studiuesve â rrezikonin autenticitetin e vendit dhe mund ta transformonin Spaçin nĂ« njĂ« âinstalacion muzeal tĂ« sterilizuarâ qĂ« i shmanget pĂ«rballjes reale me tĂ« kaluarĂ«n.
MĂ« 7 qershor, aktivistĂ« dhe ish-tĂ« burgosur politikĂ« u mblodhĂ«n pranĂ« strukturave tĂ« ish-burgut tĂ« Spaçit. NĂ« deklaratat e tyre publike, ata denoncuan pĂ«rpjekjet pĂ«r tĂ« âzbukuruarâ apo âromantizuarâ vendin ku pĂ«r dekada u burgosĂ«n mijĂ«ra kundĂ«rshtarĂ« tĂ« regjimit komunist.
Aktivistët ngritën gjithashtu pyetje mbi transparencën e procedurave: si u përzgjodh projekti, pse mungoi konsultimi me komunitetin e të përndjekurve dhe me studiues të fushës, dhe cilat janë objektivat afatgjata të Ministrisë për këtë vend? Këto pyetje vazhdojnë të mbeten pa përgjigje të qarta.
MĂ« 6 qershor, pĂ«rmes njĂ« reagimi publik nĂ« rrjetet sociale, ministri i EkonomisĂ«, KulturĂ«s dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja, deklaroi se ndĂ«rhyrjet nĂ« Spaç janĂ« pjesĂ« e njĂ« âstrategjie mĂ« tĂ« gjerĂ« pĂ«r rehabilitimin e vlerave dhe peizazhit nĂ« gjendjen sa mĂ« origjinaleâ.
NĂ« tĂ« njĂ«jtin reagim, Gonxhja zbuloi se ndĂ«rhyrja ishte ndĂ«rmarrĂ« pĂ«r tĂ« mbĂ«shtetur realizimin e njĂ« filmi nga regjisori Namik Ajazi dhe shkrimtari Visar Zhiti, i cili do tĂ« trajtojĂ« revoltĂ«n e Spaçit qĂ« ndodhi nĂ« vitin 1973. Filmi Ă«shtĂ« parashikuar tĂ« xhirohet nĂ« mjediset origjinale tĂ« burgut, dhe punimet pĂ«r restaurimin janĂ« cilĂ«suar si âtĂ« nevojshmeâ pĂ«r sigurinĂ« dhe mbarĂ«vajtjen e kĂ«tij projekti artistik.
Ky fakt shtoi më shumë shqetësimet, pasi përfaqësues të shoqërisë civile e konsideruan si të papranueshme që vendimmarrja për ndërhyrjet në një vend kujtese të ndikohet nga nevojat e një produksioni filmik.
Ndërhyrjet në Spaç kanë rikthyer në vëmendje edhe një herë boshllëqet në politikat e trashëgimisë kulturore në Shqipëri. Megjithëse vendi ka bërë hapa përpara në njohjen institucionale të vendeve të kujtesës, përfshirë edhe vetë Spaçin si monument kulture i kategorisë së parë, praktika konkrete vazhdojnë të ndjekin logjikën e projektimit nga lart dhe mungesës së dialogut publik.
Pezullimi aktual është një fitore e përkohshme për ata që kërkojnë transparencë dhe përfshirje, por beteja për Spaçin si vend i kujtesës vazhdon. Nëse autoritetet synojnë të restaurojnë dhe ruajnë vlerat e Spaçit, kjo nuk mund të bëhet pa pjesëmarrjen aktive të ish-të dënuarve politikë, organizatave të kujtesës dhe komunitetit të gjerë qytetar.
NĂ«n hijen e pemĂ«ve tĂ« parkut âMbretĂ«resha GeraldinĂ«â nĂ« Burrel, takojmĂ« 78-vjeçaren Fatmira Sulaj. Me ikjen nĂ« masĂ« tĂ« banorĂ«ve nga fshati i saj, BatĂ«r e VogĂ«l, pas vdekjes sĂ« bashkĂ«shortit, ajo Ă«shtĂ« zhvendosur nĂ« qendĂ«r tĂ« qytetit pĂ«r tâu afruar me fĂ«mijĂ«t dhe shĂ«rbimet kryesore.
Batër e Vogël, i formuar nga familje që për arsye bujqësore u shkëputën nga Batra e Madhe, tani është gati i braktisur. Tre fëmijët e Fatmirës jetojnë në emigracion, vajza në Itali, një djalë në Angli dhe tjetri në Turqi ku po trajtohet pas një operacioni të ndërlikuar.
âJam me qira kĂ«tu! I kam nĂ« kurbet fĂ«mijĂ«tâ, thotĂ« ajo pĂ«r Citizens.
ShtysĂ« pĂ«r tâu larguar nga vendlindja ishte gjithashtu distanca nga spitali â nĂ« fshatin BatĂ«r taksia nuk vinte deri pranĂ« shtĂ«pisĂ« dhe nevojitej barela.
Fatmira tregon se fĂ«mijĂ«t i kanĂ« kĂ«rkuar qĂ« ajo tâu bashkohet jashtĂ« shtetit, por thotĂ« se nuk e pĂ«rballon dot jetĂ«n nĂ« njĂ« vend tĂ« huaj.
âPĂ«r Zotin nĂ« Angli nuk rrihet, se nuk njeh njeri; fĂ«mijĂ«t janĂ« nĂ« punĂ«, vijnĂ« nĂ« mbrĂ«mje tĂ« lodhur.. ndenja njĂ« herĂ« njĂ« muaj e gjysmĂ«, herĂ«n tjetĂ«r dy muaj e gjysmĂ«, por nuk rri dot mĂ« gjatĂ«,â thotĂ« ajo.
Burreli, pjesĂ« e BashkisĂ« Mat, Ă«shtĂ« njĂ« nga zonat mĂ« tĂ« prekura nga migrimi drejt TiranĂ«s dhe emigrimi jashtĂ« shtetit, njĂ« prirje qĂ« ka prekur gjithĂ« qarkun e DibrĂ«s. Sipas censit tĂ« popullsisĂ«, nĂ« rreth njĂ« dekadĂ«, Burreli humbi rreth 27% tĂ« banorĂ«ve tĂ« saj â nga 10,862 (2011) nĂ« 7,928 (2023).
MegjithatĂ« mosha e tretĂ« âduket rezistenteâ ndaj ikjes. Kjo mĂ« shumĂ« pĂ«r faktin se hasin vĂ«shtirĂ«si nĂ« integrimin nĂ« njĂ« zonĂ« tĂ« re, qĂ« nuk Ă«shtĂ« ajo ku kanĂ« kaluar pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe tĂ« jetĂ«s.
Nuk largohemi nga Mati. Nga Burreli shkojmĂ« nĂ« GurrĂ« tĂ« VogĂ«l, 19 km mĂ« larg qytetit, pĂ«r tâu takuar me 82-vjeçarin Imer Kurti. Ai dhe bashkĂ«shortja refuzojnĂ« tĂ« largohen nga kulla mbi 400-vjeçare, nĂ« pronĂ«si tĂ« familjes. Me humor Imeri thotĂ« se Gurra e VogĂ«l Ă«shtĂ« EvropĂ« pĂ«r tĂ«, qĂ« kur kushtet minimale si rruga, apo furnizimi me drita, janĂ« siguruar.
âAjri! Kur shkoj nĂ« TiranĂ«, se ju jeni mĂ«suar, por unĂ« nuk mbushem me frymĂ«â, rrĂ«fen Imeri, i cili ka tre fĂ«mijĂ«, â njĂ« djalĂ« i jeton nĂ« Burrel, ndĂ«rsa djali tjetĂ«r dhe vajza nĂ« TiranĂ«. Tek ata mban shpresa pĂ«r tĂ« ruajtur trashĂ«giminĂ«.
âFĂ«mijĂ«t, ose vijnĂ«-ose sâvijnĂ«, punĂ« tjetĂ«r, por mĂ« kanĂ« thĂ«nĂ« se ânuk e lĂ«mĂ« shtĂ«pinĂ«â. BĂ«n vaki edhe e gĂ«njejnĂ« babanĂ«, por mĂ« kanĂ« thĂ«nĂ« nuk e lĂ«mĂ«!â thekson Imeri.
Kurti me ironi shprehet se në Tiranë nuk ja di shtëpinë fëmijëve, duke nënkuptuar për një lidhje të fortë me fshatin dhe pavarësisht kërkesave të vazhdueshme për tu zhvendosur atje, ai shpreson se një ditë ata do të kthehen.
âĂfarĂ« tĂ« bĂ«j nĂ« TiranĂ«? Nuk mund ta lĂ« vendin tim kĂ«tu!â thotĂ« Imeri. âKalamajtĂ« nĂ«se duan le tĂ« vijnĂ«!â
Sistemi shëndetësor, plagë e hapur
Infrastruktura në fshatra nuk është kudo e lehtë, rruga na solli deri tek kulla e Imer Kurtit, por për të takuar kryeinfermierin e qendrës shëndetësore të Gurrës, Ibrahim Ahmatin, u detyruam të përshkruanim një pjesë në këmbë, pasi rruga nuk ishte shtruar ende deri në banesën e tij.
Ahmati e ushtron profesionin e infermierit qĂ« prej vitit â98, ndĂ«rsa nĂ« kĂ«tĂ« fshat e ka nisur aktivitetin nĂ« shĂ«rbim tĂ« komunĂ«s RripĂ« qĂ« prej vitit â97.
âĂshtĂ« njĂ« lagje kĂ«tej, pĂ«rtej malit, lagja Lezaj, janĂ« 120 frymĂ«, e ka vĂ«shtirĂ« edhe helikopteri pĂ«r dimĂ«r. Madje njĂ« infermier njĂ« rast, i kishte thĂ«nĂ« nĂ« telefon tĂ« sĂ«murit qĂ« merr Ibrahimin, se unĂ« isha nĂ« RripĂ«, se deri kur tĂ« vi unĂ« atje, o ke vdek, o je shĂ«ndosh, sâke nevojĂ« mĂ«,â tregon Ibrahimi.
NĂ« tetĂ« vitet e fundit, nga tĂ« dhĂ«nat e Urdhrit tĂ« Infermierit janĂ« mbi 5,400 infermierĂ« qĂ« kanĂ« plotĂ«suar dokumentacionin pĂ«r Gjermani dhe Itali. Mungesa e personelit mjekĂ«sor ka sjellĂ« qĂ« edhe shumĂ« qendra shĂ«ndetĂ«sore tĂ« shkrihen me njĂ«ra â tjetrĂ«n.
âSuç-Gurra tashmĂ« janĂ« shkrirĂ« nĂ« njĂ« qendĂ«r dhe mbulojnĂ« 11 fshatra. KanĂ« bashkuar edhe Xibrin me Klosin (qendrat shĂ«ndetĂ«sore), edhe Bazin me UlzĂ«n, qĂ« kanĂ« qenĂ« dyâ shpjegon ai.
Mungesa e ilaçeve përveç auditimeve nga Kontrrolli i Lartë i Shtetit, artikulohet edhe vetë nga specialistët e fushës.
âKa pas raste qĂ« kam pasur nevojĂ« pĂ«r oksigjen, qĂ« nuk e kam pasur. Kam pasur nevojĂ« pĂ«r kateter, pĂ«r tâu kataterizuar, qĂ« nuk e kam pasur, ka munguar dhe jam detyruar ta çoj nĂ« spital (rajonal, pacientin),âvijon Ibrahimi.
Edhe infermier Ibrahimi ka fĂ«mijĂ« emigrantĂ«, njĂ«ri nĂ« Angli, tjetri iu kthye sĂ« fundmi. âKa tetĂ« muaj qĂ« ka ardhur, pa asnjĂ« punĂ« [âŠ] e vret sedra vetĂ«â, rrĂ«fen ai pĂ«r vĂ«shtirĂ«sitĂ« e tĂ« rinjve qĂ« rikthehen nga emigracioni.
âGjithĂ« ky eksod nuk Ă«shtĂ« pa shkak! Nuk falet!â vijon Ibrahimi.âMĂ« dhimbset tâja kthej shpinĂ«n fshatit! Sa tĂ« kem kĂ«mbĂ«n dhe dorĂ«n, jam duke ndenjur kĂ«tu, kur tĂ« ngel pastaj, me shku ke fĂ«mijĂ«tâŠâ pĂ«rfundon ai.
Fatmira, Imeri dhe Ibrahimi bluajnĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n bindje pĂ«r tĂ« mos i braktisur vendbanimet. PĂ«r ata, gjithçka fillon me ajrin, historinĂ«, rrĂ«njĂ«t dhe shpresĂ«n se dikur fĂ«mijĂ«t do tĂ« rikthehen dhe do tâi japin jetĂ« shtĂ«pive tĂ« vjetra.
QĂ«ndrimi i tyre Ă«shtĂ« simbol i rezistencĂ«s nĂ« sfondin e infrastrukturĂ«s sĂ« dobĂ«t, mungesĂ«s sĂ« investimeve dhe âikjesâ sĂ« resurseve njerĂ«zore, qĂ« pĂ«rshpejton degradimin e fshatrave.
Dëshira e brezit të tretë është për mos ti lënë sofrat, por sesa do ti rezistoj kjo dëshirë vetmisë dhe pamundësive fizike që sjell mosha, kjo mbetet për tu parë. Të vetmit që humbim nga kjo boshatisje e fshatrave drejt qytetit, qytetit drejt perëndimit, jemi ne.
Qytetarë dhe aktivistë dorëzuan sot një peticion në Ministrinë së Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit për ndalimin e punimeve në ish-burgun e Spaçit, e për rrjedhojë, sipas tyre, parandalimin e tjetërsimit të historisë.
Peticioni, i cili sipas aktivistëve u hartua në gjendje të jashtëzakonshme bëri bashkë 35 organizata dhe 734 qytetarë për vetëm 6 ditë.
âKjo nuk mbetet me kaq! Ne do tĂ« vazhdojmĂ« tĂ« gjitha hapat ligjore, ku do tĂ« kĂ«rkojmĂ« tĂ« procedohen penalisht tĂ« gjitha autoritetet qĂ« nuk kanĂ« ndĂ«rhyrĂ« dhe nuk e kanĂ« bĂ«rĂ« detyrĂ«n siç duhet bĂ«rĂ«,â tha aktivisti Edison Lika, gjatĂ« fjalĂ«s sĂ« tij.
Lika theksoi se kjo ndërhyrje bie ndesh me çdo parim restaurues, por edhe me planin e menaxhimit që vetë qeveria ka miratuar.
âKjo ndĂ«rhyrje bie ndesh me Ligjin pĂ«r TrashĂ«giminĂ« Kulturore dhe MuzetĂ«, si dhe me VKM-nĂ« shoqĂ«ruese nr. 1099: âPĂ«r kriteret dhe mĂ«nyrat e ndĂ«rhyrjes nĂ« pasuritĂ« kulturoreâ, e cila pĂ«rcakton qartĂ« direktivat pĂ«r ndĂ«rhyrjet restauruese, tĂ« cilat nuk kanĂ« asnjĂ« lidhje me ndĂ«rhyrjen qĂ« po kryhet aktualisht nĂ« kĂ«tĂ« zonĂ«,â citohet nĂ« deklaratĂ«n e shpĂ«rndarĂ« nga organizata âQĂ«ndresa Qytetareâ.
Arkitektja Entela Spahivogli shtoi se Spaçi është një ndër shembujt sesi shteti shqiptar bën projekte në terr informativ, pa konsultime me publikun dhe grupet e interesit.
âShteti Ă«shtĂ« i detyruar tĂ« ndalojĂ« punimet, sepse ky projekt ka dhĂ«nĂ« prova nĂ« terren dhe nĂ« letĂ«r, qĂ« nuk Ă«shtĂ« projekti i duhur pĂ«r Spaçin,â u shpreh Spahivogli.
Ajo pĂ«rmbylli se tĂ« gjithĂ« ata qĂ« po akuzojnĂ« aktivistĂ«t se po punojnĂ« kundĂ«r projektit, duhet tĂ« dinĂ« se âjemi ende nĂ« fazĂ«n e konservimit dhe se projekti i aprovuar Ă«shtĂ« i gabuarâ.
ĂfarĂ« dimĂ« pĂ«r ndĂ«rhyrjet nĂ« Spaç
Në një artikull të mëparshëm, Citizens.al, ka treguar detajet e ndërhyrjeve të parashikuara nga Instituti Kombëtar i Trashëgimisë Kulturore (IKTK) në strukturat e Spaçit.
Projekti me vlerĂ« rreth 100 mijĂ« euro, po zbatohet nga âMartini Konstruksion & Real Estateâ. NĂ« QendrĂ«n KombĂ«tare tĂ« Biznesit kjo kompani rezulton tĂ« mos ketĂ« deklaruar pronarĂ«t pĂ«rfitues (Link).
Nga ekstrakti historik kuptohet se ajo Ă«shtĂ« themeluar nĂ« vitin 2008 nga sipĂ«rmarrĂ«si shkodran Bernard Martini, fillimisht me emrin âSkela Martiniâ me objekt kryesor montim, çmontim skelash, punime muresh dhe rikonstruksione.
MĂ« pas, ajo ndryshoi emrin nĂ« âMartini Konstruksion & Real Estateâ nĂ« qershor 2019 kur sipĂ«rmarrĂ«si Martini dubloi me rithemelim nga e para âSkela Martiniâ me ortakĂ« sipĂ«rmarrĂ«sit Alfred dhe Kujtim Kola.
Kompania âMartini Konstruksion & Real Estateâ ka rikonstruktuar galerinĂ« e Artit Pamor âNikolet Vasiaâ nĂ« DurrĂ«s apo dhe shkollĂ«n 9-vjeçare nĂ« GruemirĂ« tĂ« MalĂ«sisĂ« sĂ« Madhe.
Ndërhyrjet në ish-burgun e Spaçit/Foto Sidorela Vatnikaj, Facebook.
Punimet në Spaç nisën në fund të muajit maj me një afat prej 56 ditësh (8 javë).
Ato u miratuan më 12 dhjetor 2024 dhe u publikuan për tender publik në janar. Prej atëherë, e deri në fund të muajit mars, IKTK anuloi të paktën tre herë tenderin për mungesë ofertash.
Vlen tĂ« theksohet se â sikurse citohet, sipas preventivit tĂ« miratuar, por qĂ« nuk ka çmimet e afishuara â fillimisht buxheti qe parashikuar me vlerĂ« rreth 40 mijĂ« euro (4,166,282 lekĂ«), mĂ« pas nĂ« shkurt, te dokumentet e publikuara u vendos fondi prej rreth 100 mijĂ« eurosh (10,705,261 lekĂ«).
Projekti parashikon meremetime në të paktën 8 hapësira: vendroja, komanda, dhoma e takimeve, infermieria, kuzhina/mensa, fjetorja, vendi i apelit dhe tualetet.
NĂ« relacionin teknik grupi i projektit, drejtuar nga arkitektĂ«t Genci Tufi e Klejdia Kore dhe inxhinieri Sokol Ismaili, e konsideron ndĂ«rhyrjen e nevojshme pĂ«r ta bĂ«rĂ« zonĂ«n âtĂ« vizitueshme dhe tĂ« sigurtâ.
Ndërhyrjet cilësohen të pjesshme dhe përshkruhen kryesisht si plotësime muresh, riparime shkallësh, vendosje parmakësh, dyersh dhe dritaresh.
Paralelisht është planifikuar ngritja e një kulle vrojtimi, vendosja e një porte hekuri në hyrje dhe rrethimi me tela me gjemba i disa hapësirave, si për shembull oborri i brendshëm, apo vendi ku bëhej apeli.
Qeveria mbron projektin: âPjesĂ« e njĂ« strategjie mĂ« tĂ« gjerĂ«â
Pas rreth njĂ« jave heshtje publike, ministri i EkonomisĂ«, KulturĂ«s dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja, reagoi mĂ« 6 qershor. Ai deklaroi se projekti qĂ« po zbatohet aktualisht Ă«shtĂ« âpjesĂ« e njĂ« strategjie mĂ« tĂ« gjerĂ«â qĂ« synon ârehabilitimin e vlerave dhe peizazhit nĂ« gjendjen sa mĂ« origjinaleâ.
NĂ« kĂ«tĂ« pikĂ«, ministri pĂ«rmendi Planin e PĂ«rgjithshĂ«m tĂ« Menaxhimit tĂ« Spaçit, tĂ« miratuar nĂ« vitin 2024 me kĂ«rkesĂ« tĂ« organizatĂ«s âTrashĂ«gimia Kulturore pa Kufijâ (CHwB Albania), e cila Ă«shtĂ« angazhuar edhe pĂ«r ngritjen e njĂ« fondacioni qĂ« do tĂ« administrojĂ« sitin.
Gonxhja shpjegoi se ndĂ«rhyrja aktuale ka marrĂ« pĂ«rparĂ«si pĂ«r tĂ« mbĂ«shtetur projektin filmik tĂ« regjisorit Namik Ajazi dhe shkrimtarit Visar Zhiti, tĂ« cilĂ«t kanĂ« shprehur interes pĂ«r tĂ« realizuar njĂ« film mbi revoltĂ«n e Spaçit tĂ« vitit 1973. Sipas tij, qeveria ka vendosur tĂ« ndĂ«rhyjĂ« pjesĂ«risht pĂ«r tĂ« garantuar âsigurinĂ« dhe krijimin e atmosferĂ«s sĂ« asaj periudhe kur u krye revoltaâ por âpa modifikuar kujtesĂ«n historikeâ.
Faksemile nga projekti i miratuar i IKTK-së ku përmendet rindërtimi i tualeteve/Citizens.al
Ministri theksoi se qĂ«llimi i projektit Ă«shtĂ« tĂ« sigurojĂ« vazhdimĂ«sinĂ« e saj. NĂ« kĂ«tĂ« kontekst, ai iu pĂ«rgjigj kritikĂ«ve duke i quajtur disa nga aktivistĂ«t qĂ« kanĂ« shprehur shqetĂ«sime pĂ«r projektin si âSanço Panço tĂ« politikĂ«s sĂ« vjetĂ«râ â njĂ« etiketim qĂ« nxiti reagime tĂ« shumta.
NjĂ« ditĂ« mĂ« pas, mĂ« 7 qershor, Gonxhja vijoi mbrojtjen publike tĂ« projektit, duke theksuar se ndĂ«rhyrjet janĂ« âkorrekteâ dhe âkonservueseâ. Ai i cilĂ«soi debatet publike si âtymnajĂ«â e krijuar ânga dy foto tĂ« punimeve [tĂ« papĂ«rfunduara] fillestareâ.
NĂ« njĂ« postim nĂ« Facebook, ministri u shpreh se rindĂ«rtimi i banjave dhe tarracĂ«s sĂ« ajrimit ânuk Ă«shtĂ« pjesĂ« e ndĂ«rhyrjes, nuk Ă«shtĂ« aprovuar nga IKTK dhe nuk Ă«shtĂ« nĂ« kontratĂ«â. Ai shtoi se âçdo pĂ«rgjegjĂ«si gjatĂ« fazĂ«s zbatuese Ă«shtĂ« nĂ«n shqyrtimâ, duke garantuar transparencĂ« pĂ«r publikun.
Sipas tij, struktura si rrethimi, porta metalike apo kulla e vrojtimit do tĂ« ndĂ«rtohen âpas zbĂ«rthimit tĂ« detajuar bazuar nĂ« foto dhe dĂ«shmi historikeâ dhe do tĂ« jenĂ« tĂ« çmontueshme pĂ«r projektet e tjera nĂ« vazhdim.
Megjithatë, shqyrtimet e realizuara nga Citizens.al tregojnë se jo çdo informacion është i aksesueshëm publikisht. Ndryshe nga sa deklaron ministri, dokumentacioni i projektit përfshin edhe rindërtimin e tualeteve.
Gjithashtu, nĂ« faqen zyrtare tĂ« IKTK mungon njoftimi pĂ«r fituesin e tenderit tĂ« punimeve. Lidhja pĂ«rkatĂ«se nĂ« faqen e IKTK-sĂ« Ă«shtĂ« e padisponueshme dhe rezulton me mesazhin â404 â Page not foundâ (Link). NgjashĂ«m edhe njoftimet pĂ«r anulimin e tenderĂ«ve tĂ« muajve shkurt (Link),
Ndërkohë, përballë interesimeve për koment apo sqarim publik, as CHwB Albania dhe as IKTK nuk kanë kthyer përgjigje ndaj kërkesave të Citizens.al.
Ndërhyrjet restauruese në disa prej godinave të ish-burgut famëkeq të Spaçit kanë ndezur debat në rrjetet sociale dhe më gjerë, duke ngritur pyetje thelbësore mbi ruajtjen e kujtesës dhe autenticitetit të vendit simbol të vuajtjes gjatë diktaturës së Enver Hoxhës.
Restaurimi, i cili nga autoritetet konsiderohet i pjesshëm, po bëhet për të ndihmuar në realizimin e një filmi kushtuar së shkuarës së ish-kampit. Kjo ka ngjallur edhe më tepër reagime.
ShqetĂ«simi u nda fillimisht nga arkitekti Arnen Sula, i cili botoi nĂ« rrjetet sociale fotografitĂ« ku binte nĂ« sy njĂ« fasadĂ« e suvatuar nĂ« tĂ« bardhĂ« e godinĂ«s qĂ« dikur shĂ«rbente pĂ«r pritjen e vizitorĂ«ve. Ai i konsideroi ndĂ«rhyrjet âtĂ« pakontrolluaraâ dhe qĂ« âzhdukin memorien historikeâ.
âSpaçi nuk Ă«shtĂ« skenĂ« filmi pĂ«r tĂ« sajuar imazhe estetike, ai Ă«shtĂ« vend dĂ«shmie, vend dhimbjeje dhe vend kujtese, Ă«shtĂ« i tĂ« gjithĂ«ve,â theksoi Sula, autor i ekspozitĂ«s âE kaluara, e tashmeâ (2024) me 49 portretet e ish-tĂ« burgosurve politikĂ«.
Pas tij, reagimet ishin të forta me në thelb shqetësimin se godina, dikur e degraduar, po merrte një pamje të transformuar. Sipas kritikëve kjo rrezikon të deformojë kuptimin e saj historik.
Filmi tĂ« cilit i vijnĂ« nĂ« ndihmĂ« punimet, Ă«shtĂ« i regjisorit Namik Ajazi dhe shkrimtarit Visar Zhiti â tĂ« dy ish-tĂ« pĂ«rndjekur dhe tĂ« dĂ«nuar politikĂ« gjatĂ« diktaturĂ«s. Ajazi nĂ« QafĂ« Bari, Zhiti nĂ« Spaç.
Ish-dhoma e takimit me familjarët pas restaurimit me suva të bardhë/Foto nga Arnen Sula, Facebook.
Ajazi tha pĂ«r Citizens.al se nuk Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ« se ndĂ«rhyrjet po âmanipulojnĂ« historinĂ«, pĂ«rkundraziâ. Sipas regjisorit, ndĂ«rhyrjet po realizohen me supervizim teknik tĂ« Institutit tĂ« Monumenteve tĂ« KulturĂ«s (IMK), si dhe me pjesĂ«marrjen e skenografĂ«ve, arkitektĂ«ve dhe ekspertĂ«ve tĂ« huaj.
âPo luhet me faktin se âA u bĂ« llaçi i bardhĂ«, apo u bĂ« i ziâ,â theksoi Ajazi i revoltuar teksa ndau fotografi tĂ« mĂ«vonshme tĂ« sĂ« njĂ«jtĂ«s godinĂ«. Sipas tij pas pĂ«rfundimit tĂ« suvatimit dhe lyerjes Ă«shtĂ« vijuar me âvjetĂ«rzimin e suvasĂ«â pasi projekti i tij filmik synon tĂ« nxjerrĂ« sa mĂ« mirĂ« kontekstin historik.
Spaçi u hap në vitin 1968 si kamp i punës së detyruar për mbi 1 mijë të burgosur të cilët u angazhuan në minierën e bakrit dhe piritit. Në fillim të viteve 90-të kampi iu kalua plotësisht minierës dhe më pas u braktis dhe vandalizua. Kërkesat për ta kthyer në muze vijuan ndër vite.
Zona, e pĂ«rbĂ«rĂ« nga rreth 7 godina, mori statusin e âMonumentit tĂ« KulturĂ«s, Kategoria IIâ vetĂ«m nĂ« vitin 2007. NĂ« vitin 2010 dhe â mĂ« vonĂ« â nĂ« vitin 2023 u paraqitĂ«n projekte konkrete. Projekti i fundit duket tĂ« ketĂ« marrĂ« mbĂ«shtetje pĂ«r tâu konkretizuar, pas vendimit tĂ« qeverisĂ« pĂ«r tâia besuar menaxhimin OrganizatĂ«s âTrashĂ«gimia Kulturore pa Kufijâ (CHwB Albania).
Ajazi tregoi për Citizens.al se pas vendimit të vitit 2023, grupi i tij i punës zhvilloi një takim me Kryeministrin Rama, të cilit i kërkoi ndihmë për të materializuar idenë e filmit.
âI thamĂ« kryeministrit, ju bĂ«ni muzeun, njĂ« projekt madhor i cili kĂ«rkon kohĂ«, ne bĂ«jmĂ« filmin,â tha Ajazi duke nĂ«nvizuar se qĂ«llimi i tij Ă«shtĂ« i njĂ«jtĂ«, ruajtja e trashĂ«gimisĂ« historike tĂ« ish-burgut tĂ« Spaçit.
Sipas regjisorit ndërhyrjet që po bëhen aktualisht janë të pjesshme dhe të orientuara drejt rikrijimit të realitetit të asaj periudhe, e cila do ta ndihmojë ekipin e tij gjatë xhirimeve. Ai këmbënguli se nuk ka aspak rrezik për të dëmtuar sitin.
Projekti i (IKTKT-së) me vlerë rreth 100 mijë euro, parashikon meremetime në të paktën 8 hapësira: vendroja, komanda, dhoma e takimeve, infermieria, kuzhina/mensa, fjetorja, vendi i apelit dhe tualetet.
NĂ« relacionin teknik grupi i projektit, drejtuar nga arkitektĂ«t Genci Tufi e Klejdia Kore dhe inxhinieri Sokol Ismaili, e konsideron ndĂ«rhyrjen e nevojshme pĂ«r ta bĂ«rĂ« zonĂ«n âtĂ« vizitueshme dhe tĂ« sigurt pĂ«r vizitorĂ«tâ.
Ndërhyrjet cilësohen të pjesshme dhe përshkruhen kryesisht si plotësime muresh, riparime shkallësh, vendosje parmakësh, dyersh dhe dritaresh.
Paralelisht është planifikuar ngritja e një kulle vrojtimi, vendosja e një porte hekuri në hyrje dhe rrethimi me tela me gjemba i disa hapësirave, si për shembull oborri i brendshëm, apo vendi ku bëhej apeli.
Ndërhyrja më kryesore konsiderohet rindërtimi i tualeteve dhe krijimi sipër tyre i vendit të ajrosjes së të burgosurve zonë kjo e rrënuar për shkak të vandalizimit dhe degradimit ndër vite.
NdĂ«rtesĂ«s âNr.3â njohur si âKomandaâ parashikohet tâi plotĂ«sohen muret me tulla, tâi riparohen dhe plotĂ«sohen parmakĂ«t dhe tâi suvatohet ballkoni i katit tĂ« dytĂ«.
NdĂ«rtesĂ«s âNr.3Aâ njohur si vendroja parashikohet tâi rregullohet skarpata e sipĂ«rme dhe e poshtme, tâi vendosen parmakĂ«, tâi rregullohen shkallĂ«t dhe muret.
NdĂ«rtesĂ«s âNr.3Aâ njohur si âDhoma e takimeveâ parashikohet tâi plotĂ«sohen muret me tulla, tâi vendosen dritaret dhe dera e drurit, tĂ« suvatohet dhe lyhet me bojĂ« hidromat.
NdĂ«rtesave Nr.4 dhe Nr.5 njohur si âInfermieria, Kuzhina dhe Mensaâ parashikohet tâu meremetohen muret, parmakĂ«t, tâu vendoset njĂ« derĂ« dhe njĂ« dritare druri si dhe tâu rregullohen shkallĂ«t.
NdĂ«rtesĂ«s Nr.6 njohur si âFjetorjaâ parashikohet tâi vendoset parmak shkallĂ«ve tĂ« katit tĂ« parĂ« dhe ballkonit tĂ« katit tĂ« dytĂ«.
Brenda ish-dhomĂ«s sĂ« takimit me familjarĂ«t gjatĂ« âprocesit tĂ« vjetĂ«rizimitâ/Foto Namik Ajazi.
Kritika dhe shqetësime për punimet
Arkitektë dhe aktivistë të shoqërisë civile kanë shprehur publikisht qëndrimin kundër mënyrës se si po veprohet në Spaç.
âAty ke njĂ« strukturĂ« ekzistuese dhe ty tĂ« lejohet vetĂ«m ta konservosh. Nuk ke tĂ« drejtĂ« ta suvatosh, arnat lĂ«ri siç janĂ«,â tha Merxhani duke theksuar se vetĂ«m ekspertĂ«t mund tâi argumentojnĂ« dhe mbrojnĂ« ndĂ«rhyrjet e tilla.
Organizata tĂ« shoqĂ«risĂ« civile, pĂ«rfshirĂ« BashkinĂ« e MirditĂ«s, fondacionin âKujto.alâ, âQĂ«ndresĂ«n Qytetareâ, shoqatĂ«n e tĂ« PĂ«rndjekurve PolitikĂ« ShkodĂ«r dhe figura tĂ« njohura publike si publicisti Fatos Lubonja (njĂ«herĂ«sh ish-i pĂ«rndjekur), kanĂ« nĂ«nshkruar njĂ« letĂ«r tĂ« hapur drejtuar MinistrisĂ« sĂ« EkonomisĂ«, KulturĂ«s dhe Inovacionit dhe Institutit tĂ« TrashĂ«gimisĂ« Kulturore.
Në letër kërkohet ndalimi i menjëhershëm i punimeve, derisa të zhvillohet një verifikim transparent dhe profesional.
âNdĂ«rtimi i mureve tĂ« reja dhe mbulimi i fasadave me suva moderne dĂ«mton seriozisht integritetin historik dhe pĂ«rvojĂ«n e kujtesĂ«s,â thuhet nĂ« letĂ«r, duke paralajmĂ«ruar rrezikun qĂ« Spaçi tĂ« shndĂ«rrohet nĂ« njĂ« âskenografi artificialeâ.
Migen Qiraxhi, pĂ«rfaqĂ«sues i njĂ« prej organizatave nĂ«nshkruese dhe autor i ekspozitĂ«s âAnatomia e Burgut tĂ« Spaçitâ, tha pĂ«r Citizens.al se âkjo duket si ndĂ«rhyrje make-up-iâ.
âAi Ă«shtĂ« vend vuajtjeje dhe nuk ka kuptim tĂ« bĂ«hen ndĂ«rhyrje estetike, ku duket se lumturisht mund tĂ« jetoje. Duhet kthyer nĂ« nivelin qĂ« ka qenĂ«, jo tâi ndĂ«rtohet realitet i ri.â
Tabela e Institutit tĂ« Monumenteve, jashtĂ« objektit shĂ«non se punimet do tĂ« zgjasin 8 javĂ« dhe financohen nga Instituti. Nuk Ă«shtĂ« e qartĂ« nĂ«se kĂ«to punime janĂ« konform âPlanit tĂ« Menaxhimit tĂ« ish-burgut tĂ« Spaçitâ tĂ« miratuar me propozim nga CHwB Albania nĂ« gusht 2024.
Login
ïž
