Televizioneve News 24 dhe Panorama iu ndërpre sot sinjali i transmetimit ndërsa policia ndaloi gazetarët e tyre të hyjnë në zyra me arsyetimin se ishin urdhëruar të lironin godinën. Organizatat e medias dhe shoqërisë civile e dënuan rastin si pengim të punës së gazetarëve dhe cenim të lirisë së shprehjes.
Policia ndalon punën e gazetarëve
Në orët e para të mëngjesit të 9 gushtit, policia rrethoi selinë e televizioneve News 24, Panorama dhe mediave të tjera të lidhura me to. Gazetarë, operatorë dhe teknikë u nxorën jashtë dhe u ndaluan të hyjnë, më pas godinës iu ndërpre energjia dhe sinjali i transmetimit.
NĂ« godinĂ«n qĂ« dikur ka qene âUzina e PjesĂ«ve tĂ« NdĂ«rrimit tĂ« Automjeteveâ nĂ« ShkozĂ« kanĂ« zyrat edhe âBallkanWebâ, âPanoramaâ, âPanorama Sportâ dhe âGazeta Shqiptareâ, pjesĂ« tĂ« âMedia Focus Groupâ dhe âPanorama Groupâ tĂ« familjes Hysenbelliu.
Lajmi u bë publik nga vetë gazetarët në rrjetet sociale. Osman Stafa shkroi në Facebook se askush nga stafi nuk u lejua të hynte në vendin e punës apo të transmetonte ngjarjen.
âKam ardhur pĂ«r tĂ« nisur lajmet dhe gjeta njĂ« dyzinĂ« policĂ«sh qĂ« na penguan tĂ« punojmĂ«â, tha pĂ«rmes njĂ« videoje postimi gazetari Klevin Muka.
Drejtoresha e PĂ«rgjithshme e News 24, Anila Jole e konsideroi aksionin policor njĂ« âsulmi brutal i paprecedentĂ«â. Ajo tha se gazetarĂ«t âu trajtuan si kriminelĂ«â.
Konteksti ligjor dhe reagimi i organizatave
Një vendim i qeverisë i datës 12 mars 2025 i kaloi godinën e ish-Uzinës kompanisë shtetërore të prodhimit të armëve KAYO, e cila drejtohet nga ish-Drejtori i Përgjithshëm i Policisë së Shtetit, Ardi Veliu.
Objekti ku ndodhet âNews 24â dhe mediat e tjera duket se do tĂ« shndĂ«rrohet nĂ« fabrikĂ« mjetesh dhe logjistike ushtarake. Por procedura e kalimit tĂ« pronĂ«sisĂ« ka qenĂ« jo-transparente dhe pĂ«r pretendimet e tyre, palĂ«t u janĂ« drejtuar gjykatave.
Televizioni ka qenë qiramarrës prej vitit 2003 në këtë hapësirë, e cila deri në mars 2025 ishte në pronësi të Bashkisë Tiranë.
Aksioni policor i ndërmarrë sot u dënua nga opozita dhe organizatat e medias. Në deklarata të ndryshme përfaqësues të opozitës e konsideruan atë një sulm.
NdĂ«rkohĂ«, âSafeJournalist Albaniaâ paralajmĂ«roi se ky veprim rrezikon lirinĂ« dhe pavarĂ«sinĂ« e medias.
âKy pengim kufizon qasjen e gazetarĂ«ve nĂ« redaksi dhe pengon aftĂ«sinĂ« e tyre pĂ«r tĂ« punuar. Ne po e ndjekim nga afĂ«r situatĂ«n dhe do tĂ« vazhdojmĂ« tĂ« monitorojmĂ« zhvillimet,â deklaroi SafeJournalist Albania.
Unioni i Gazetarëve Shqiptarë (UGSH) kërkoi ndërprerjen e veprimeve policore që pengojnë gazetarët.
âInstitucionet shtĂ«tĂ«rore tĂ« mos bllokojnĂ« dhe aq mĂ« keq tĂ« ndĂ«rpresin punĂ«n e gazetarĂ«ve dhe ndĂ«rprerjen e punĂ«s raportuese tĂ« kanalit tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m informuese nĂ« hapĂ«sirĂ«n kombĂ«tare,â u tha nĂ« deklaratĂ«n e Unionit.
Asosacioni i Gazetarëve të Shqipërisë (AGSH) theksoi se policia nuk paralajmëroi mediat, duke i lënë pa kohë për të marrë masa. AGSH kërkoi negociata urgjente që të garantojnë një tranzicion të butë pa ndërprerë punën e rreth 200 punonjësve të medias.
Organizata âQĂ«ndresa Qytetareâ kĂ«rkoi transparencĂ« mbi operacionin dhe paralajmĂ«roi se liria e medias nĂ« vend Ă«shtĂ« nĂ« rĂ«nie tĂ« ndjeshme, kjo e reflektuar prej disa vitesh edhe nga raportet ndĂ«rkombĂ«tare.
âNjĂ« vend qĂ« cenon lirinĂ« e medias Ă«shtĂ« gati tĂ« bĂ«jĂ« kurban lirinĂ« e qytetaritâ, paralajmĂ«roi ndĂ«r tĂ« tjera organizata.
Banorët e një fshati të Ersekës ankohen se kullotat e tyre po ua zë një kompani private, e cila ka fituar të drejtën për zhvillimin e një centrali fotovoltaik.
Fshatrat që po thahen nën hijen e paneleve diellore
Të enjten e parë të gushtit, në dalje të Ersekës, Petrit Zeqo na priti në fshatin e tij, Taç i Sipërm, rreth 2.5 kilometra larg qytetit.
Pavarësisht atmosferës së braktisjes, fshati kishte peizazh unik, shtëpi të grumbulluara dhe toka të punuara, ndërsa më në brendësi, një burim i vogël uji shërbente si çezmë publike.
âKĂ«tĂ« e ka sjellĂ« njĂ« ushtar, pĂ«r njĂ« vajzĂ« tĂ« fshatitâ, na tregoi Petriti simbolin e dashurisĂ« sĂ« njĂ« periudhe tjetĂ«r, dĂ«shmi qĂ« i ka qĂ«ndruar fshatit edhe sot.
Petriti na shoqëroi më tutje, pranë hijes së një arre të madhe ku po na priste një grup banorësh me vështrimin hedhur përballë makinerive të rënda që po sheshonin tokën.
Banorët e fshatit Taç/Citizens.al
Kullota, qĂ« banorĂ«t e pĂ«rdornin pĂ«r bagĂ«titĂ« dhe si shteg pĂ«r tâu lidhur me arat e tyre tanimĂ« Ă«shtĂ« shkretuar me dherat e dystuara mbi tĂ«.
NjĂ« central fotovoltaik, me qĂ«llim prodhimin e energjisĂ« elektrike do tĂ« zĂ«rĂ« vend pak muaj mĂ« vonĂ«. PunonjĂ«sit nĂ« terren, tĂ« shqetĂ«suar nga prania jonĂ« si media, hezitojnĂ« tĂ« tregojnĂ« edhe emrin e kompanisĂ«, me justifikimin se âjanĂ« veçse punĂ«torĂ«â.
âTĂ« tĂ«ra sinoret, ku kanĂ« qenĂ« e ku janĂ« tani akoma, janĂ« tĂ« fshatit me vendim gjykateâ, tha pĂ«r Citizens.al Rrushan Byrekasi, 77-vjeç.
Ndërsa renditi me emra se kujt i përkasin të gjitha ngastrat e tokave të fshatit, Rrushani na tregoi se me kërkesë të pleqësisë dhe një vendim gjyqësor të fillim viteve 2000, kjo kullotë i ka kaluar në bashkëpronësi banorëve të fshatit.
Vendimin na e tregoi Petriti, i cili e kishte printuar si dokument.
âNa jepte tĂ« drejtĂ« qĂ« kjo pronĂ« qĂ« aktualisht kĂ«ta po e marrin, po e tjetĂ«rsojnĂ«, Ă«shtĂ« e jona. DomethĂ«nĂ« penalizojnĂ« njĂ« fshat dhe favorizojnĂ« privatin. Kjo Ă«shtĂ« e jona, me qitap e me tĂ« tĂ«raâ, theksoi ai.
Sipas vendimit të 26 tetorit 2001 të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Kolonjë, 37 banorëve të fshatit ju takon secilit nga 1/37-ta pjesë e barabartë e rreth 522 hektarëve kullota (340.5 ha) dhe pyje (181.8 ha).
âKĂ«tu, ku po bĂ«het ky punim Ă«shtĂ« baza e blegtorisĂ« qĂ« del blegtoria jonĂ«, baza e ujit qĂ« marrim, edhe ujĂ« tĂ« pijshĂ«m edhe ujit vaditĂ«s. KĂ«ta po e shkatĂ«rrojnĂ«. Jemi tĂ« detyruar tĂ« shpĂ«rngulemi, por sÂŽdimĂ« ku tĂ« vemiâ, u shpreh i revoltuar Ferdinand Agolli.
Përbri tokës, ku tanimë po kryhen punime për sheshimin e saj, 150 krerë bagëtish të imëta kalojnë njëra pas tjetrës të ndjekura nga një zonjë e fshatit.
âBĂ«ni diçka, nuk kemi ku tĂ« çojmĂ« bagĂ«titĂ«, me kĂ«to mbahemiâ, na tha ajo, ndĂ«rsa ndaluam ta pĂ«rshĂ«ndesnim.
BashkĂ«shorti, Rakip Agolli, na tregoi se ka 30 vite qĂ« merret me blegtori dhe se ky zanat Ă«shtĂ« e vetmja mĂ«nyrĂ« jetese pĂ«r zonĂ«n. Centralin fotovoltaik, ai e ndjen si kĂ«rcĂ«nim pĂ«r tâu larguar, pĂ«r aq kohĂ« sa nuk ka hapĂ«sira ku tĂ« kullosin bagĂ«titĂ«.
âKam pasur 300 krerĂ«, tani 150, mot mund tĂ« kem dhe 30. NĂ« fillim ishte mirĂ«, nuk kishte vĂ«shtirĂ«si, kishte hapĂ«sirĂ«, kullosnin. Tani ka vĂ«shtirĂ«si, vetĂ«m me kĂ«tĂ« dĂ«min qĂ« po na bĂ«het, me kĂ«tĂ« diellorin, po na vjen nĂ« prag tĂ« shtĂ«pisĂ«, tani do detyrohemi tĂ« ikim,â tha Rakipi.
Sipas kryeplakut të fshatit, Ibrahim Byreku, ky shqetësim është ndjekur edhe në polici dhe pushtetin vendor, mirëpo sipas dokumenteve, kompania ndërtuese është në rregull.
âKemi disa vendime gjyqi qĂ« i kemi pasur me sinore, por aktualisht sot, me dokumentacion (kullotat) nuk janĂ« tonat. Kam vĂ«rtetuar dhe firmat dhe tĂ« tĂ«ra dhe pĂ«r kaq sa di, ata zotĂ«rinjtĂ« e kanĂ« mĂ« vulĂ«, me firmĂ« me tĂ« tĂ«raâ, u shpreh i prerĂ« Ibrahimi.
Në fshat ora kishte mbetur. Tek-tuk shikoje ndonjë shtëpi të re, të ndërtuar nga remitancat e emigrantëve, kryesisht në Amerikë dhe Kanada, ndërsa shërbimet e bashkisë zor se dalloheshin.
Vendgrumbullimi i mbeturinave në fshatin Taç/Citizens.al
Kjo kuptohej nga kodrat e krijuara me plehrat, tĂ« cilat sipas banorĂ«ve herĂ« pas here digjen, pasi askush nuk vjen tâi marrĂ«.
Ndërhyrjet e makinerive për të sistemuar kullotën për parkun e energjisë diellore dukej se kishin shkaktuar dëme në kanalin vaditës të fshatit.
âVit pĂ«r vit pastrohej nga ana e bashkisĂ«, tani nuk na vjen mĂ« uji. Kopshtet qĂ« mbillnim njĂ« domate, njĂ« piperkĂ«, sivjet e kemi problem pĂ«r ujin. Kjo ka ardhur nga devijimi i punimeve qĂ« kanĂ« bĂ«rĂ« atjeâ, tregoi Rakip Agolli.
Procedura jo transparente për parqet diellore
Trokitjes sonĂ« pĂ«r informacion nisur nga shqetĂ«simet e banorĂ«ve, bashkia KolonjĂ« iu pĂ«rgjigj: âNĂ«nkryetarja Ă«shtĂ« nĂ« mbledhje dhe nuk mundet tĂ« pĂ«rgjigjetâ, ndĂ«rsa na referoi ti adresonim pyetjet me shkrim.
TĂ« dhĂ«nat e shqyrtuara nga Citizens.al tregojnĂ« se 27.6 hektarĂ« kullota tĂ« fshatit Taç u proceduan pĂ«r tâu dhĂ«nĂ« me qira nĂ« kohĂ«n kur vendi ishte nĂ« fushatĂ« zgjedhore pĂ«r zgjedhjet lokale tĂ« vitit 2023.
Më 3 maj 2023, Bashkia Kolonjë i propozoi Këshillit Bashkiak dhënien e tyre me qira për projekte energjetike. Po atë ditë u shqyrtuan edhe dy kërkesa të tjera po për qëllime energjetike për kullotat dhe pyjet në Rehovë dhe Selenicë, duke e çuar totalin në 127 hektarë.
Punimet për centralin fotovoltaik në kullotat e fshatit Taç/Citizens.al
Afati i pĂ«rdorimit u vendos 10 vjet, me qira minimale 2,100 euro pĂ«r hektar nĂ« vit â rreth 60 mijĂ« euro nĂ« vit pĂ«r parcelĂ«n nĂ« fshatrat Taç-Agalli.
Sipas tĂ« dhĂ«nave tĂ« Open Data Albania, tenderi i 12 qershorit 2023 pati vetĂ«m njĂ« ofertues: kompania âGet Solar Solutionâ, e cila ofroi pikĂ«risht çmimin dysheme dhe fitoi, pavarĂ«sisht mungesĂ«s sĂ« konkurrencĂ«s.
E njëjta praktikë u ndoq edhe për rreth 100 hektarë kullota në Rehovë dhe Selenicë, të cilat iu dhanë kompanive MET Invest dhe Kail Energy.
MĂ« 30 prill 2025, qeveria miratoi projektin e âGet Solar Solutionâ pĂ«r central fotovoltaik me kapacitet 24 MW dhe afat operimi 49 vjet.
Një televizion shqiptar përdori inteligjencën artificiale (AI) për të gjeneruar titullin e një lajmi, por pa ia bërë të ditur publikut. Sidoqoftë kjo praktikë i doli zbuluar pasi në tekstin e artikullit, padashur, përfundoi edhe vetë kërkesa e bërë.
âMĂ« jep njĂ« titull pĂ«r kĂ«tĂ«: Skema e re e bonusit tĂ« bebes, nga viti qĂ« vjen pritet tĂ« ndryshojĂ«, duke nisur pagesa mujore deri nĂ« moshĂ«n 5-vjeçare,â ishte hyrja e lajmit nĂ« fjalĂ« ku dallonte kĂ«rkesa. Artikulli u korrigjua pak kohĂ« mĂ« vonĂ« pas botimit.
Raste të tilla, ku artikujt shkruhen apo asistohen me AI, po bëhen më të shpeshta.
Ndërsa AI po transformon rrënjësisht mënyrën se si krijohet dhe shpërndahet informacioni mediat shqiptare, por jo vetëm, ndodhen në një moment kyç përballë sfidave: etike, të cilësisë së informacionit dhe luftës kundër dezinformimit.
Oliverda Allmuca, gazetare pranë televizionit MCN tha për Citizens.al se e ka përdorur AI-në për të marrë informacion apo përpunuar të dhëna.
âNĂ« rastet kur ka raporte voluminoze, pĂ«rmbledhja e tĂ« dhĂ«nave sasiore, pra shifra dhe statistika bĂ«het me vlerĂ« dhe kursen kohĂ«â, tha ajo.
Megjithatë, për rastin në fjalë Oliverda tha se nuk e kishte vendosur në dijeni publikun, pasi materialin e publikuar nuk e kishte zhvilluar tërësisht me AI.
ââŠsepse nuk kam formĂ«suar pjesĂ« tĂ« informacioenve pĂ«rfundimtare, por vetĂ«m ndihmĂ« nĂ« procesin e kuptueshmĂ«risĂ« pĂ«r muaâ, saktĂ«soi gazetarja.
Ngjashëm edhe Ledina Elezin, gazetare pranë televizionit SCAN, tha për Citizens.al se nuk e përdorte shpesh AI-në për të shkruar artikuj.
âTĂ« vetmet raste qĂ« e pĂ«rdor Ă«shtĂ« kur kam ndonjĂ« koncept teknik dhe dua qĂ« tĂ« ma bĂ«jĂ« mĂ« tĂ« qartĂ« mua, pra ta kuptoj unĂ«. NĂ« shumĂ« raste bĂ«n gabime, prandaj pĂ«rpiqem tĂ« mos e pĂ«rdorâ, theksoi Ledina.
Ndryshe, Isa Myzyraj, gazetar pranë televizionit Ora News, flet me mbresa për përvojën me AI-në, pavarësisht se ai thekson se zakonisht nuk e përdor për punë.
âPo e kam pĂ«rdorur nĂ« dy raste, hera e parĂ« ka qene sapo doli, pĂ«r provĂ« kryesisht, dhe herĂ«n e dytĂ« pĂ«r njĂ« titull lajmi. Le tĂ« tregohem i sinqertĂ«, kam mbetur i mahnitur me rezultatinâ, u shpreh Isa.
Duke komentuar rreth kësaj çështjeje për Citizens.al, gazetari dhe studiuesin e medias Lutfi Dervishi, thotë se në radhët e gazetarëve ka hipokrizi.
âAI pĂ«rdoret, por fshehurazi. Si struci!â theksoi Dervishi, sipas sĂ« cilit inteligjenca artificiale kĂ«rkon qĂ« tĂ« jesh i pĂ«rgatitur pasi Ă«shtĂ« ânjĂ« terren qĂ« ndesh tĂ« reja çdo ditĂ«â.
âKa kureshtje padyshim, ka dhe keqpĂ«rdorim, por mungojnĂ« dijenitĂ« dhe nuk ka debat se deri ku mund tĂ« pĂ«rdoretâ, vijoi ai.
Sipas Dervishit nuk ka kufi tĂ« qartĂ« mes âasistentit virtualâ dhe âskllavitâ qĂ« zbaton çdo urdhĂ«r qĂ« ti i jep.
âHapi i parĂ« Ă«shtĂ« qĂ« duhet pranuar se po e pĂ«rdorim, mĂ« pas tĂ« nisĂ« debati si? Deri ku? Cilat janĂ« kufijtĂ«? PĂ«rfitimet? Rreziqet? Protokollet?â, analizoi Dervishi.
Zakonisht pas pĂ«rpunimit tĂ« njĂ« teksti, apo materiali gazetaresk, AI i pyet pĂ«rdoruesit nĂ«se dĂ«shirojnĂ« qĂ« ta ripĂ«rpunojĂ« mĂ« tej me njĂ« mesazh tĂ« ngjashĂ«m si:âNĂ«se dĂ«shiron, mund tĂ« ta pĂ«rgatis ketĂ« nĂ« format revistash, ese akademike, ose version tĂ« shkurtuar pĂ«r botime edukative. Si dĂ«shiron ta pĂ«rdorĂ«sh kĂ«tĂ« material?â
Dervishi tregoi se kishte hasur plot raste ku edhe redaksive serioze të vendit, në fund të shkrimeve të botuara, u kishin shpëtuar kërkesa të tilla të AI-së për përmirësimet e teksteve.
Mungesa e rregulloreve dhe transparencës me publikun
Përtej zhvillimit të teknologjisë dhe mundësisë së përdorimit të AI-së për të thjeshtuar procese apo për të shkurtuar kohë pune, redaksitë e mediave shqiptare duket se nuk janë dhe aq miqësore me të.
âPlatforma si ChatGPT ose tĂ« ngjashme, janĂ« bllokuar nĂ« serverĂ«t e kompjuterĂ«ve redaksionalĂ«. Sipas udhĂ«zimit, procesi i pĂ«rdorimit tĂ« inteligjencĂ«s artificiale shkakton dĂ«m serioz nĂ« memorie dhe dobĂ«son kreativitetinâ, tha Oliverda pĂ«r redaksinĂ« e MCN-sĂ«.
Sipas saj, në politikat e ndjekura në këtë televizion, AI nuk mund të zëvendësojë gazetarin, stilistikën e tij dhe rolin e tij kritik. Për këtë arsye, ajo e përdor AI-në vetëm në punë jashtë redaksisë.
Situata përshkruhet e njëjtë edhe në televizionin SCAN nga Ledina Elezi.
âNuk kemi ndonjĂ« udhĂ«zim ose rregullore nĂ« redaksi, por ekziston njĂ« lloj stigme nĂ« rast se pĂ«rdoretâ, tha Ledina.
Ajo solli në vëmendje edhe rastet kur kolegë të saj e kishin përdorur për të gjeneruar foto për webin.
âNĂ« ato raste nuk Ă«shtĂ« vĂ«nĂ« nĂ« dijeni publiku. U pĂ«rdor vetĂ«m tre herĂ« dhe jo mĂ«, sepse kolegu mori kritika nga drejtoriâ, u shpreh mĂ« tej Ledina.
Edhe Isa tregoi se në redaksinë e Ora News nuk ka një rregullore apo udhëzim për përdorimin e AI-së si për tekstet, edhe për fotot apo videot, ndërsa shprehet se ka vënë në dijeni publikun kur e ka përdorur për materiale të postuara në llogaritë e tij sociale, apo punë jashtë televizionit.
PĂ«r Koloreto Cukalin, drejtues i KĂ«shillit Shqiptar tĂ« Medias (KSHM), Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« besohet se, pĂ«rpos halleve dhe streseve tĂ« pĂ«rditshme, ndonjĂ« media shqiptare tâi ketĂ« kushtuar kohĂ« hartimit tĂ« njĂ« udhĂ«zuesi.
âEdhe pse besoj ka media dhe e di qĂ« ka media qĂ« mund ta kenĂ« diskutuar nĂ«pĂ«r redaksi, nuk besoj se ka njĂ« rregullore tĂ« mirĂ«filltĂ«â, theksoi ai pĂ«r Citizens.al.
Sipas Cukalit, është shumë e rëndësishme që të ketë transparencë nga mediat për publikun, sa herë përdoret AI.
âStandardi qĂ« po pĂ«rdoret dhe qĂ« po promovohet gjerĂ«sisht nĂ« media ndĂ«rkombĂ«tare Ă«shtĂ« qĂ« kur ka njĂ« tekst tĂ« pĂ«rkthyer me AI duhet tĂ« bĂ«het i ditur nĂ« fund, duhet treguar qĂ« Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« me ndihmĂ«n e AI-sĂ«â vijoi drejtuesi i KSHM-sĂ«.
Megjithatë, edhe për këtë lloj transparence ka disa nivele, sipas Cukalit.
âNĂ«se ti e pĂ«rdor inteligjencĂ«n artificiale vetĂ«m pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« kĂ«rkime, por shkrimin e ke bĂ«rĂ« vetĂ«, sigurisht qĂ« nuk Ă«shtĂ« e nevojshme ta vĂ«sh, sepse ti nuk ke pĂ«rdorur âsearchingâ e Google-it, por ke pĂ«rdorur AI-nĂ« pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« kĂ«rkime pĂ«r dokumente tĂ« ndryshmeâ, vijoi Cukali.
Për Lutfi Dervishin, përdorimi i AI-së nuk mund të shihet si armik.
âMund ta rrisĂ« cilĂ«sinĂ« nĂ«se pĂ«rdoret me mend: kĂ«rkim mĂ« i shpejtĂ«, pĂ«rmbledhje informacioni/dokumentesh, transkriptime, vizualizime tĂ« dhĂ«nash, ide pĂ«r kĂ«ndvĂ«shtrime tĂ« reja, korrigjim tĂ« tekstit pĂ«r gabime ortografikeâ, shtjellon Dervishi.
MegjithatĂ«, sipas tij cilĂ«sia vritet kur ia dorĂ«zon filtrin editorial âmakinĂ«sâ.
âDuke huazuar njĂ« koncept tĂ« Yuval Hararit, algoritmi ka zĂ«vendĂ«suar redaktorin. Ti konsumon jo atĂ« qĂ« ka pĂ«rzgjedhur redaktori, por atĂ« qĂ« tĂ« shfaq algoritmi. Sfida Ă«shtĂ« qĂ« kontrolli pĂ«rfundimtar tĂ« jetĂ« nĂ« dorĂ« tĂ« njeriut dhe jo tĂ« AI-sĂ«â, pĂ«rfundoi Dervishi.
Krijimtaria artificiale sipas AI-së.
Dezinformimi dhe sfida e përballjes me një realitet të ri
Koloreto Cukali shpjegon se dezinformimi nuk Ă«shtĂ« diçka e re, pĂ«rpos terminologjisĂ« qĂ« mund tĂ« jetĂ« e tillĂ«. Sipas tij nevojitet qĂ« krahas zhvillimeve tĂ« pĂ«rgjithshme tĂ« zhvillohet edhe vetĂ« publiku âpĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si e merr, kĂ«rkon dhe jep informacioninâ.
Për këtë, ai argumenton se nëse nuk rregullohen disa marrëdhënie, nuk mund të ketë një përmirësim apo adresim të kësaj prirjeje.
â[âŠ] ca marrĂ«dhĂ«nie qĂ« kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me ekonominĂ« e mediave sĂ« pari, me kontributin e publikut nĂ« kĂ«tĂ« ekonomi sĂ« dyti, dhe me edukimin e publikut, pĂ«r tĂ« kuptuar se si funksionon etika nĂ« lajme dhe se si funksionojnĂ« tĂ« gjithĂ« kĂ«to elementĂ« tĂ« dezinformimit, unĂ« nuk pres ndonjĂ« pĂ«rmirĂ«sim ose adresim tĂ« kĂ«tij fenomeniâ, argumentoi Cukali.
PĂ«r gazetarĂ«t, pĂ«rballja me materiale tĂ« rreme tĂ« gjeneruara me AI-nĂ« Ă«shtĂ« tanimĂ« e pĂ«rditshme. Ky ekspozim duket se ka bĂ«rĂ« qĂ« ata tĂ« fitojnĂ« pĂ«rvojĂ« pĂ«r tâi kuptuar mĂ« mirĂ«.
âNĂ«se ka personazhe, shoh kryesisht duart ose kĂ«mbĂ«t, ku zakonisht janĂ« gabimet mĂ« tĂ« zakonshme tĂ« AI-sĂ«. Mund tĂ« kontrolloj edhe aspektin fizik, pra hijet, mund tĂ« kontrolloj kohĂ«n kur Ă«shtĂ« realizuar, ose nĂ«pĂ«rmjet platformave qĂ« bĂ«jnĂ« âcheck AIâ, kontrolloj burimin e fotografisĂ«â, u shpreh Oliverda.
E njëjta përballje me fotot apo videot e gjeneruar me AI vjen edhe për Ledinën.
âNĂ« rastin e fotove, zakonisht cepat janĂ« mĂ« tĂ« lĂ«muar, qoftĂ« nĂ« rastin e njerĂ«zve ose tĂ« objekteve dhe mund tĂ« ketĂ« ndonjĂ« deformim tĂ« vogĂ«l ose diçka qĂ« nuk bĂ«n sens nĂ« fotoâ thotĂ« ajo.
Ndërsa për tekstet sipas Ledinës, ka disa fjalë tipike që përdoren vazhdimisht.
âNdodh qĂ« tĂ« pĂ«rdorĂ« edhe shumĂ« mbiemra cilĂ«sorĂ«. Shpjegimi Ă«shtĂ« gjithashtu i ndarĂ« nĂ« pika kryesoreâ vijon Ledina.
Për Oliverdën, kur vjen puna te të dalluarit të tekstit, është më komplekse.
âZakonisht pĂ«rpiqem tĂ« shoh burimin nga vjen ky material, sa i besueshĂ«m Ă«shtĂ« ose nĂ«se Ă«shtĂ« njĂ« personazh, kĂ«rkoj pĂ«r profile zyrtareâ, tha Oliverda.
Isa kujton raste tĂ« pĂ«rdorimit tĂ« AI-sĂ« gjatĂ« fushatĂ«s elektorale pĂ«r zgjedhjet qendrore tĂ« 2025-Ă«s. Sipas tij ajo qĂ« i dallonte ishte njĂ« mĂ«nyrĂ« e pĂ«rdorimit tĂ« fjalĂ«ve, sintaksĂ«s, apo pikĂ«simit qĂ« tĂ« linte ta kuptoje se ânuk Ă«shtĂ« shkruar nga njĂ« njeriâ.
Sipas tij AI ka një potencial të madh për të përhapur dezinformim në mënyrë masive dhe të sofistikuar.
âTeknologjitĂ« si gjenerimi automatik i teksteve, imazheve dhe videove mund tĂ« krijojnĂ« pĂ«rmbajtje bindĂ«se e tĂ« vĂ«shtirĂ« pĂ«r tâu dalluar nga ajo autentike. NĂ« duar tĂ« gabuara, kjo mund tĂ« shfrytĂ«zohet pĂ«r tĂ« manipuluar opinionin publik, pĂ«r tĂ« krijuar narrativĂ« tĂ« rreme ose pĂ«r tĂ« ndikuar procese demokratikeâ, u shpreh Myzyraj.
Për Oliverdën, përballja me dezinformimin është sfidë e përditshme në punën si gazetare, por edhe si një publik që konsumon informacione në rrjet. Ndërsa sipas saj mungon edukimi për median.
Ndërkohë, Lutfi Dervishi është i mendimit se AI e ka bërë gënjeshtrën, manipulimin dhe propagandën më të lirë, më të shpejtë dhe më të personalizuar.
âKemi âdeepfakeâ audio e video, profile sintetike dhe tekste qĂ« duken âgazetareskeââ, shprehet ai.
Sipas Dervishit, në Shqipëri problemi shumëfishohet nga tregu i vogël, presioni i klikimeve dhe mungesa e redaktoreve.
âSot po shikoja disa komente tĂ« pĂ«rdoruesve nĂ« TikTok qĂ« habiteshin sa mire âfletâ njĂ« bebe dhe çfarĂ« logjike ka dhe nuk e kuptonin se video ishte pĂ«rgatitur me AIâ, u shpreh Dervishi, ndĂ«rsa shtoi se audienca nĂ« ShqipĂ«ri nuk Ă«shtĂ« edukuar pĂ«r AI-nĂ«.
Këtë këndvështrim e ndan edhe Koloreto Cukali, ndërsa shprehet se shtimi i kapaciteteve të reja për të krijuar dezinformim e ndërlikon më tepër situatën dhe rrezikun.
âPubliku Ă«shtĂ« i papĂ«rgatitur pĂ«r tâu mbrojtur dhe tĂ« mos harrojmĂ« qĂ« ndĂ«rkohĂ« kemi njĂ« publik qĂ« ishte shumĂ« vulnerabĂ«l, shumĂ« i brishtĂ« ndaj dezinformimitâ.
AI dhe nevoja për të ndërhyrë në Kodin e Etikës
Duke pasur në vëmendje ndryshimet teknologjike dhe ndikimin e tyre në punën e gazetarëve, një grup ekspertësh janë duke ndërhyrë në Kodin e Etikës së gazetarit për ndërtimin e një udhëzuesi për përdorimin etik të inteligjencës artificiale.
Sipas Koloreto Cukalit, përdorimi i AI-së kërkon një manual se sa një rregullim etik.
âNjĂ« doracak pĂ«r tĂ« treguar se si duhet pĂ«rdorur, pĂ«r tĂ« pĂ«rcaktuar disa rregulla tĂ« pĂ«rdorimit nga ana e gazetarĂ«ve. ĂshtĂ« njĂ« fushĂ« qĂ« Ă«shtĂ« akoma nĂ« eksplorim e sipĂ«r meqenĂ«se edhe vet AI Ă«shtĂ« nĂ« zhvillim tĂ« vazhdueshĂ«m. Edhe etika nĂ« raport me tĂ« Ă«shtĂ« nĂ« evolucionâ, u shpreh ai.
Në pikën dedikuar AI-së në Kodin e Etikës ku tanimë po ndërhyhet, thuhet se gazetarët dhe redaksitë e lajmeve mund ta përdorin AI-në në mbledhjen, krijimin dhe shpërndarjen e përmbajtjeve duke respektuar transparencën, përgjegjësinë, masat mbrojtëse etike dhe duke pasur një mbikëqyrje njerëzore.
Sipas Lutfi Dervishit, shtimi i kësaj pike në Kodin e Etikës u bë pasi mungonte detyrimi i qartë për transparencë, kur përdoret AI-ja ndaj duhej ndalimi i manipulimeve që mund të mashtrojnë publikun.
âNa duhej njĂ« kornizĂ« pĂ«r privatĂ«sinĂ«, burimet dhe pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« editoriale. Pra pyetja/dilema e vjetĂ«r: (di)kush mban pĂ«rgjegjĂ«si!? Apo jo?â, u shpreh Dervishi.
Megjithatë, sipas tij, ky është vetëm hapi i parë, pasi hapi i radhës është zbatimi.
Shënim: Titulli i artikullit është sugjeruar nga AI.
Qytetarë dhe aktivistë u mblodhën në orët e para të mëngjesit të sotëm para Prefekturës në Vlorë për të kërkuar largimin e dy termocentraleve (TEC) lundruese nga porti i peshkimit. Kjo është e disata herë që protestohet për këtë çështje që prej vitit 2022.
Protesta, e thirrur nga mjedisori Lavdosh Ferruni, nisi me thirrje për anulimin e kontratave të qirasë dhe largimin e dy anijeve që prodhojnë energji me djegie.
âGjiri i VlorĂ«s Ă«shtĂ« i yni, TEC-et janĂ« tĂ« maskarenjveâ, apo âSPAK ndalo peshkaqenĂ«t me kravatĂ«!â ishin disa nga pankartat e grupimit qytetar tĂ« quajtur âAleanca pĂ«r VlorĂ«nâ.
âKĂ«to TEC-e nuk duhen pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«, sepse nuk ka nevojĂ«, ka energji hidrike, energji djellore, ere, kĂ«to duhen qĂ« tĂ« shkojnĂ« nĂ« Itali, Greqi, pra ShqipĂ«ria tĂ« punojĂ« pĂ«r vendet e tjera,â tregoi Ferruni pĂ«r Citizens.al, teksa theksoi se kjo qasje Ă«shtĂ« njĂ« lloj kolonializmi ndaj shtetit shqiptar.
âProtestoj pĂ«r tĂ« mirĂ«n e VlorĂ«s, pĂ«r pastĂ«rtinĂ« e saj dhe tĂ« ardhmen e fĂ«mijĂ«ve tanĂ«, ekonominĂ« e tyre, sepse kĂ«to pĂ«rbindsha korruptues tĂ«rheqin para nga buxheti i shtetit,â u shprej aktivistja Lela Qejvani pĂ«r Citizens.al
Grupi i qytetarëve kërkoi takim me Prefektin, Plator Nesturi, apo përfaqësues tjetër, por nuk mori përgjigje pozitive.
Pas kësaj ata marshuan drejt portit të peshkimit ku janë ankoruar dy TEC-et lundruese. Njësoj, edhe atje, qytetarët nuk u pritën nga asnjë përfaqësues i kompanive, pavarësisht thirrjeve.
Dy TEC-et e mbiquajtura âTigri 1â dhe âTigri 3â mbĂ«rritĂ«n nĂ« Gjirin e VlorĂ«s nĂ« janar 2022. Ato u ankoruan nĂ« portin e peshkimit, njohur edhe si Triport, qĂ« ndodhet nĂ« Pyllin e SodĂ«s, pranĂ« zonĂ«s sĂ« mbrojtur VjosĂ«-NartĂ«.
Ardhja e tyre nga Bangladeshi u justifikua nga qeveria si zgjidhje për krizën energjetike që parashikohej të kaplonte Evropën pas përshkallëzimit të konfliktit ushtarak Rusi-Ukrainë.
Ministrja e Infrastrukturës dhe Energjisë, Belinda Balluku, premtoi se dy anijet e marra me qira për dy vite nga kompanitë Excelerate Energy dhe Renco do të ishin të mjaftueshme për ta përballuar krizën. Në media u raportua se marrëveshja u mbështet nga përfaqësues të Shteteve të Bashkuara të Amerikës.
Sipas marrëveshjes, qiraja dhe mirëmbajtja kushtojnë përkatësisht 63,000 dhe 31,500 dollarë në ditë, për një total prej 94,500 dollarësh çdo ditë, edhe nëse nuk prodhojnë energji.
Korporata Elektroenergjitike Shqiptare (KESH) ka deklaruar se pagesat do tĂ« nisnin vetĂ«m pas âkomisionimit tĂ« suksesshĂ«mâ tĂ« pajisjeve, por ajo nuk ka publikuar ndonjĂ« verifikim zyrtar nĂ«se ky moment Ă«shtĂ« arritur apo jo.
Ndërkohë, dy ndezje prove janë raportuar deri më sot: në gusht 2024 dhe shkurt 2025, por në asnjërën prej tyre nuk është raportuar prodhim energjie për rrjetin, teksa mjedisorët kanë ngritur shqetësim për mungesë transparence për procedurën.
Sipas Ferrunit, pagesat kanĂ« nisur prej shtatorit 2024. PĂ«r kĂ«tĂ« ai i referohet njĂ« dalje televizive tĂ« ministres Balluku, pas âkomisionimitâ tĂ« TEC-eve. Prej asokohe, sipas tij, qeveria paguan sistematikisht qiranĂ«.
âĂdo muaj bĂ«het njĂ« pagesĂ« âoff-shoreâ rreth 3 milionĂ« euro,â u shpreh Ferruni pĂ«r Citizens.al.
Mjedisorë dhe qytetarë të Vlorës e kanë paditur marrëveshjen e TEC-eve në gjykatë dhe seanca e radhës, e cila pritet të jetë përfundimtarja, parashikohet të zhvillohet më 22 shtator.
Ilustrim grafik nga protesta kundër TEC-eve lundruese, Vlorë/Citizens.al
Rreziku mjedisor dhe paditë ndaj aktivistëve
Aktivistët dhe organizatat mjedisore kanë denoncuar që në fillim potencialin ndotës të TEC-eve lundruese, të cilat funksionojnë me naftë të rëndë dhe ndodhen pranë vijës bregdetare.
Sipas tyre, bloza e sedimentuar në tokë rrezikon Pyllin e Sodës, po ashtu edhe produktet bujqësore të fshatrave pranë.
Mjedisori Lavdosh Ferruni ka shprehur shqetësimin e impaktit që TEC-et mund të kenë edhe në botën e gjallë ujore, pasi uji që përdoret për ftohjen e motorëve të anijeve shkarkohet në det. Kjo mund të shtojë temperaturën e ujrave duke rrezikuar faunën detare në një hapësirë të gjerë.
âNuk e japim VlorĂ«n!â apo âTEC fosil, largohu!â kanĂ« qenĂ« disa nga thirrjet e para tĂ« protestave, tĂ« cilat kanĂ« qenĂ« tĂ« vazhdueshme qĂ« pas projekteve me rrezikshmĂ«ri tĂ« ngjashme si Petrolifera apo dhe vetĂ« TEC-i i VlorĂ«s, i cili ndodhet rreth 500 metra larg portit tĂ« peshkimit.
Por, përveç shqetësimeve mjedisore, disa prej aktivistëve janë përballur edhe me sulme personale dhe paditje.
Në vitin 2022, Ferruni u padit nga kompania italiane Renco për shpifje, pas një artikulli ku ai ngrinte shqetësime për lidhje të mundshme të kompanisë me struktura mafioze në Itali.
Por në vitin 2024, gjykata vendosi në favor të Ferrunit, duke e shpallur të pabazë padinë ndaj tij.
Citizens po përgatit një raport mbi kostot e pushimeve në bregdetin shqiptar.
 Sa kanë mundësi të pushojnë shtresat e ndryshme sociale sot në Shqipëri, si pensionistët apo punonjësit me të ardhura të ulëta? Sa janë rritur kostot e pushimeve krahasuar me vitet e mëparshme dhe sa të përballueshme janë çmimet në raport me pagat?
Nëse keni një përvojë që mendoni se ka vlerë për këtë raportim, ju ftojmë të plotësoni pyetësorin më poshtë.
NĂ« serinĂ« e katĂ«rt tĂ« sezonit tĂ« katĂ«rt tĂ« podkastit âZĂ«raâ, gazetarja Erisa Kryeziu trajton me gazetarin dhe studiuesin e medias Emirjon Senja formĂ«simin e realitetit ku jetojmĂ« pĂ«rmes pĂ«rdorimit tĂ« inteligjencĂ«s artificiale.
Në bisedë trajtohen çështje sikurse dezinformimi dhe se si duhet të mësohemi ta dallojmë atë dhe të mbrohemi prej tij; si mund gazetarët dhe punonjësit e medias të përdorin AI pa ndikuar në origjinalitetin dhe etikën e informacionit dhe po ashtu u sollën raste konkrete ku foto apo video të pavërteta të gjeneruara me AI kanë spikatur në narrativën publike.
Emirjon Senja, i angazhuar prej vitesh si gazetar dhe njohës i fushës së medias sjellë në bisedë një perspektivë personale sa i takon përdorimit të AI, por edhe të përgjithshme kur bëhet fjalët për mënyrën se si ne si qytetarë duhet ti qasemi informacionit ditët e sotme.
Sipas Senjës nëse më herët flisnim për foto të manipuluara, sot kemi video me figurë dhe zë të manipuluar.
âUnĂ« besoj qĂ« e gjithĂ« shoqĂ«ria nuk Ă«shtĂ« ende gati pĂ«r tâu pĂ«rballur me kĂ«tĂ« fluks tĂ« madh informacioni nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ«, informacioni tĂ« manipuluar nĂ« radhĂ« tĂ« dytĂ« dhe me kĂ«tĂ« potencial tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m qĂ« ka AI e bashkangjitur edhe me potencialin qĂ« kanĂ« algoritmet nĂ« rrjetet sociale pĂ«r tĂ« targetuar nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« shpejtĂ« audienca tĂ« mĂ«dhaâ, u shpreh Emirjon Senja nĂ« bisedĂ«n nĂ« âZĂ«raâ.
Sipas tij me përdorimin e AI edhe format e dezinfomimit janë sofistikuar, duke ndikuar në vendimmarrje, votë apo krijimin e një perceptimi të gabuar për një çështje të caktuar. Për këtë arsye, është shumë e rëndësishme të dyshojmë gjithçka lexojmë dhe shikojmë.
âGjithmonĂ« pĂ«r kĂ«tĂ« sugjeroj bĂ«rjen e njĂ« liste tĂ« shkurtĂ«r tĂ« mediave qĂ« ti i beson. Dy media, tre mediaâ, u shpreh Emirjon Senja.
Sipas Senjës, duhet të ndajmë informacionin që kemi parë në rrjetet sociale me atë që kemi lexuar në një media të caktuar, qoftë në televizon apo edhe online.
âJo gjithçka qĂ« del nĂ« ekran Ă«shtĂ« domosdoshmĂ«risht e vĂ«rtetĂ«. Pra nuk jemi mĂ« nĂ« kohĂ«n qĂ« e pashĂ« ne televizor dhe kjo Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ«â, deklaroi Senja.
Në kohën kur inteligjenca artificiale është bërë pjesë e pandashme, media ka një rol t shtuar në verifikimin e informacionit dhe në qartësimin e tij për publikun.
âMe Institutin e Medias kemi bĂ«rĂ« njĂ« udhĂ«zim pĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si duhet tĂ« pĂ«rdoret pĂ«rmbajtja e gjeneruar nga inteligjenca artificiale dhe njĂ« ndĂ«r pikat Ă«shtĂ« qĂ« media duhet tĂ« vendosĂ« njĂ« shĂ«nim nĂ« foto ose nĂ« tekst kur kemi tĂ« bĂ«jmĂ« me njĂ« pĂ«rmbajtje tĂ« prodhuar e inteligjencĂ« artificialeâ, tha Emirjon Senja nĂ« âZĂ«raâ.
Sot, edhe vetë platformat janë përshtatur me zhvillimet teknologjike.
âEdhe nĂ«se mediat sot nuk duan ta bĂ«jnĂ« kĂ«tĂ« gjĂ«, vetĂ« platformat, rasti mĂ« i fundit Ă«shtĂ« META , nĂ« momentin qĂ« percepton qĂ« njĂ« imazh, njĂ« pĂ«rmbajtje Ă«shtĂ« prodhuar me AI, nuk tĂ« lejon qĂ« ti ta publikosh nĂ«se nuk bĂ«n njĂ« shĂ«nim atje qĂ« imazhi i prodhuar me AI dhe e shĂ«non kĂ«tĂ« gjĂ«â, solli nĂ« vĂ«mendje Senja.
Në radhët e gazetarëve, përdorimi i AI tanimë është i pashmangshëm, mirëpo Senja e sheh si një mjet që ndihmon në punën e tyre, duke kërkuar që të respektohen parimet e etikës, transparencës dhe mbikëqyrjes njerëzore.
âDo tĂ« funksionojnĂ«, do tĂ« funksionojnĂ«!â deklaronte kryeministrja italiane Giorgia Meloni nĂ« fund tĂ« vitit tĂ« kaluar, duke iu referuar kampeve pĂ«r emigrantĂ«t e paligjshĂ«m nĂ« GjadĂ«r. Por pĂ«rmes njĂ« vendimi tĂ« marrĂ« mĂ« 1 gusht nĂ« Luksemburg, Gjykata Evropiane e DrejtĂ«sisĂ« (GJED) i ka vĂ«nĂ« nĂ« pikĂ«pyetje themelet ligjore tĂ« kĂ«tij projekti tĂ« dakordĂ«suar me qeverinĂ« Shqiptare tĂ« Edi RamĂ«s.
NĂ« çështjet e bashkuara âCâ758/24 Alace dhe Câ759/24 Canpelliâ GJED i referohet caktimit tĂ« njĂ« vendi origjine si âi sigurtâ, njĂ« koncept kyç nĂ« procedurat e pĂ«rshpejtuara tĂ« azilit, tĂ« pĂ«rdorura nga Italia pĂ«r dĂ«bimin e emigrantĂ«ve tĂ« dĂ«rguar nĂ« ShqipĂ«ri.
Sipas gjykatësve evropianë, çdo shtet anëtar ka të drejtë të hartojë një listë të vendeve të sigurta të origjinës, por kjo vendimmarrje nuk është absolute. Ajo duhet të mbështetet në të dhëna të qarta, të dokumentuara dhe të aksesueshme, dhe të jetë e kontrollueshme nga proceset gjyqësore.
âPĂ«r tĂ« justifikuar pĂ«rjashtimin e njĂ« aplikimi pĂ«r azil si tĂ« papranueshĂ«m, shpallja e njĂ« vendi si i sigurt duhet tĂ« bazohet nĂ« informacion tĂ« aksesueshĂ«m dhe tĂ« kontrollueshĂ«m, si nga kĂ«rkuesi i azilit, ashtu edhe nga gjykata,â thuhet nĂ« deklaratĂ«n pĂ«r shtyp tĂ« GJED.
âQeveria e harton listĂ«n. Gjykatat e verifikojnĂ«â, theksohet nĂ« pĂ«rmbledhjen e vendimit tĂ« lexuar nga kreu i gjykatĂ«s Koen Lenaerts.
Rasti nga Bangladeshi dhe reagimet për GJED-në
Rasti që çoi në këtë vendim të GJED-së kishte të bënte me dy shtetas nga Bangladeshi, të transferuar në Gjadër pasi kishin kërkuar azil në Itali, por që kërkesa iu ishte refuzuar përmes procedurave të përshpejtuar.
Refuzimi bazohej në një vendim të vitit 2024, ku qeveria italiane e kishte përfshirë Bangladeshin në listën e vendeve të sigurta. Por vendimi nuk i specifikonte burimet e përdorura për të vlerësuar nivelin e sigurisë në atë shtet.
Kjo sipas GJED pengoi kërkuesit e azilit dhe gjykatat të verifikonin besueshmërinë e listës së qeverisë italiane, duke e bërë procedurën jo të drejtë nga ana ligjore.
Vendimi i GJED-së shkaktoi reagime të forta politike në Itali. Kryeministrja Meloni, nga një takim në Turqi, akuzoi gjykatën evropiane për tejkalim të kompetencave:
âSĂ«rish gjyqĂ«sori, kĂ«saj here ai evropian, pretendon hapĂ«sira qĂ« nuk i pĂ«rkasin, pĂ«r çështje qĂ« janĂ« ekskluzivisht politikeâ, thuhej nĂ« deklaratĂ«n e kryeministres italiane.
NdĂ«rkohĂ«, opozita reagoi me akuza pĂ«r dĂ«shtim tĂ« projektit âMeloni-Ramaâ dhe keqmenaxhim tĂ« fondeve.
Elly Schlein, kryetare e PartisĂ« Demokratike tĂ« ItalisĂ«, e quajti investimin nĂ« kampet e ShqipĂ«risĂ« âshpĂ«rdorim tĂ« 800 milionĂ« euroveâ qĂ«, sipas saj, mund tĂ« ishin pĂ«rdorur pĂ«r shĂ«ndetĂ«sinĂ«.
Giuseppe Conte, i LĂ«vizjes 5 Yjet (M5S), e cilĂ«soi vendimin âtĂ« parashikueshĂ«mâ dhe kritikoi Melonin pĂ«r âpropagandĂ« bosheâ dhe âviktimizim tĂ« qĂ«llimshĂ«mâ.
Vendimi i GJED-së do të ketë efekt deri më 12 qershor 2026, kur pritet të hyjë në fuqi rregullorja e re e BE-së si pjesë e Paktit për Migracionin.
Edhe pse pĂ«r momentin ndikimi real Ă«shtĂ« i kufizuar â rreth 150 emigrantĂ« janĂ« sjellĂ« nĂ« total nĂ« GjadĂ«r nga viti i shkuar, â kjo vendimmarrje ngre dyshime serioze pĂ«r ligjshmĂ«rinĂ« afatgjate tĂ« modelit italo-shqiptar pĂ«r âpĂ«rpunimin e shpejtĂ« tĂ« kĂ«rkesave pĂ«r azilâ.
Premtimet dhe aksionet e qeverisë për lirimin e plazheve të zaptuara dhe kthimin e tyre në plazhe publike nuk u shoqëruan me investime në këto zona.
Teksa qytetarët shprehen se preferojnë të pushojnë në plazhe publike për arsye ekonomike, ata janë të pakënaqur me cilësinë dhe shërbimet në këto plazhe.
Papastërtia, ndotja, mungesa e infrastrukturës dhe aksesit mbeten problemet kryesore, ndërsa personat me aftësi të kufizuara vazhdojnë të jenë të përjashtuar nga pushimet në det.
âPapastĂ«rti dhe mungesĂ« aksesiâ
Përmes një pyetësori i online, Citizens mblodhi perceptimin e qytetarëve sa i përket plazheve publike.
Shumica u shprehën të pakënaqur për pastërtinë në vijën bregdetare, hapësirat e pakta publike, mungesën e aksesit, parkimeve dhe shërbimeve. Disa prej tyre, thanë se kjo gjendje i ka shtyrë që të zgjedhin plazhet private, ose dhe të pushojnë jashtë shtetit.
âAty ku ka plazh publik nuk ke ku parkon dhe nuk ka asnjĂ« shĂ«rbim,â u ankua njĂ« qytetar nĂ« pyetĂ«sorin e Citizens.al.
âKanĂ« kthyer edhe plazhin publik nĂ« gjysmĂ«-privat, duke ngulur çadra e zhezlongĂ« qĂ« nuk i heqin kur largohen, i lĂ«nĂ« aty pĂ«r ditĂ«n e nesĂ«rme,â u shpreh njĂ« tjetĂ«r pushues i revoltuar.
Pamje nga plazhi publik i Currilave, Durrës, korrik 2025/Citizens.al
Jonida Velia, pushuese në Vlorë, sheh me të njëjtin shqetësim mungesën e plazheve publike me mungesën e sigurisë dhe infrastrukturës. Në këtë pikë, ajo thekson si problematike mungesën e rojeve në stacionet e plazheve, shërbimeve bazike dhe stafeve të trajnuara.
âĂmimet janĂ« rritur, por cilĂ«sia ka mbetur e ulĂ«t. PapastĂ«rtia, mungesa e sigurisĂ«. Nuk kam hasur asnjĂ« roje plazhi,â tregoi ajo pĂ«r Citizens.al teksa pĂ«rmendi se kjo mungesĂ« ndihej mĂ« shumĂ« nĂ« plazhin ku pushonte, pasi frekuentohej nga familjarĂ«.
Sipas Jonidës, duhet të ketë barazi mes plazheve publike dhe private ndërsa higjiena dhe shërbimi me stafe të trajnuara mbeten pika ku duhen investuar.
âĂdokush meriton pushime, por jo tĂ« gjithĂ« mund tâi pĂ«rballojnĂ« çmimet e shezlongĂ«ve nga 10-100 mijĂ« lekĂ«,â theksoi ajo.
Mungesa e infrastrukturës së përshtatshme dhe shërbimeve të duhura duket se i shton arsyet për ta konsideruar plazhin publik një alternativë të dytë.
Mjalinda, tregoi me pakĂ«naqĂ«si pĂ«r Citizens.al se zgjodhi tĂ« pushojĂ« nĂ« Greqi kĂ«tĂ« verĂ«, pasi qasja nĂ« plazhet publike shqiptare, sipas saj, Ă«shtĂ« âe kufizuarâ dhe ndotja âshumĂ« e lartĂ«â, sidomos nga kanalizimet e ujĂ«rave tĂ« zeza, tĂ« cilat derdhen nĂ« bregdet.
NjĂ« qytetar tregoi nĂ« pyetĂ«sorin e Citizens.al se ngjashĂ«m, ndotje, ka edhe ZvĂ«rneci nĂ« VlorĂ« me âplazhe tĂ« lira plot, por mbushur me mbeturina dhe xhama.â
Pamje nga plazhi publik i Currilave, Durrës, korrik 2025/Citizens.al
Përballë këtij perceptimi të qytetarëve Citizens.al iu drejtua me kërkesa për informacion njësive vendore bregdetare, të cilat administrojnë plazhe publike. Prej tyre dha përgjigje vetëm Bashkia Durrës.
NĂ« total, nĂ« 14 zona plazhesh â nga Shetaj, Gjiri i Lalzit, Hamallaj, Porto Romano, Currilat etj. â  DurrĂ«si numĂ«ron zyrtarisht rreth 800 parcela tĂ« ndara mes resorteve (5%; 34), hoteleve dhe restoranteve (70%; 564) dhe plazheve publike (25%; 206).
Bashkia pranon se nuk ka buxhet të dedikuar për mirëmbajtjen e plazheve, por thekson se pastrimi i tyre bëhet nga privatët për parcelat e dhëna në përdorim, dhe nga Ndërmarrja Komunale për plazhet publike.
Ajo deklaron për marrjen e masave administrative kundër zaptuesve, por rezultatet mungojnë.
Agjencia Evropiane e Mjedisit (EEA) renditi ShqipĂ«rinĂ« tĂ« fundit nĂ« EvropĂ« pĂ«r cilĂ«sinĂ« e ujĂ«rave. VetĂ«m 16% e plazheve shqiptare u vlerĂ«suan me ujĂ« âtĂ« njĂ« cilĂ«sie tĂ« shkĂ«lqyerâ.
Situata është e përsëritur edhe në vitet e kaluara. Të dhënat e raportuara nga Citizens.al gjatë verës së 2024, paralajmëronin për një gjendje të përkeqësuar.
Ekspertët e Agjencisë Kombëtare të Mjedisit (AKM) nënvizuan asokohe mungesën e investimeve në trajtimin e ujërave të ndotura, shkarkimet e pakontrolluara urbane dhe mungesën e një kalendari të qëndrueshëm monitorimi si shkaqet kryesore.
Në terren situata vazhdon të jetë e njëjtë, ndotja është e dukshme dhe hapësirat publike janë shpesh të padukshme për qytetarët dhe me mungesë shërbimesh.
Pamje nga plazhi publik i Currilave, Durrës, korrik 2025/Citizens.al
Plazhi, âtokĂ« e ndaluarâ pĂ«r personat me aftĂ«si tĂ« kufizuara
Nga raportimet e qytetarëve kuptohet se plazhet publike vuajnë për infrastrukturë të përshtatshme. Por ata që duket se e vuajnë më shumë, janë personat me aftësi të kufizuara.
Suela Lala, aktiviste pĂ«r tĂ« drejtat e personave me aftĂ«si tĂ« kufizuara, i quan plazhet âtokĂ« e paprekshmeâ pĂ«r kĂ«tĂ« kategori. Ajo kritikon mungesĂ«n e ligjeve, investimeve dhe masave konkrete pĂ«r aksesin nĂ« plazhe ku mungojnĂ« platformat, tualetet, dushet, apo dhe dhomat e zhveshjeve.
âKa dhe mungesĂ« legjislacioni qĂ« e adreson aksesin nĂ« plazhe apo hapĂ«sira tĂ« tjera pushuese si pishina, liqene, lumenj,â theksoi Suela, e cila veçoi aksionin e ndĂ«rmarrĂ« nĂ« KavajĂ« nĂ« vitin 2022 nga njĂ« nismĂ« vullnetare pĂ«r karriget speciale pĂ«r hyrjen nĂ« det.
âNĂ« botĂ«, kĂ«to karrige i blen dhe i mundĂ«son shteti,â shtoi Suela e zhgĂ«njyer, e cila nuk kishte informacion se çfarĂ« ishte bĂ«rĂ« mĂ« tej me projektin nĂ« KavajĂ«.
Sipas Suelës kategoria e personave me aftësi të kufizuara duket se nuk është në fokusin e qeverisë apo bashkive.
âE kemi ngritur si problem edhe me vetĂ« minsitren, duke thĂ«nĂ« qĂ« pĂ«r sa kohĂ« turizmi Ă«shtĂ« sektor strategjik bashkĂ« me gjithĂ« turistĂ«t vinĂ« edhe tĂ« moshuar edhe persona mĂ« aftĂ«si tĂ« kufizuarâ, thotĂ« Suela dhe shton se duhet qĂ« tĂ« mendohet qĂ« nga akomodimi, qĂ« nga mjetet lĂ«vizĂ«se, qĂ« nga shĂ«rbimi nĂ« tĂ« gjitha elementet dhe se kjo duhet parashikuar me nĂ« ligj.
Pamje nga plazhi publik i Currilave, Durrës, korrik 2025/Citizens.al
Por ShqipĂ«ria, thotĂ« ajo, Ă«shtĂ« larg aksesueshmĂ«risĂ« nĂ« plazhe, pasi institucionet deri mĂ« sot nuk kanĂ« kryer as ndonjĂ« studim âqĂ« tĂ« na ofrojnĂ« detin dhe rĂ«rĂ«n qĂ« na i jep Zotiâ.
Edhe në pyetësorin e Citizens dhjetëra qytetarë që e plotësuan u shprehën se plazhet janë të paakseushme për këtë kategori pushuesish.
Teksa qeveria dhe bashkitë promovojnë shtimin e plazheve publike, lirimin e hapësirave të zaptuara nga privati, realiteti në terren tregon një tjetër fytyrë. Plazhet publike vijojnë të jenë të pakta dhe me mungesë shërbimesh, nuk ka shërbime si tualete, dushe, kosha, roje bregdetare.
Kështu plazhet publike mbeten të pakta, të ndotura dhe pa shërbime. Qeveria dhe bashkitë promovojnë lirimin e hapësirave, por realiteti në terren nuk ndryshon.
Ky material Ă«shtĂ« pĂ«rgatitur nĂ« kuadĂ«r tĂ« nismĂ«s âCitizens Reportâ pjesĂ« e projektit âStrengthening Media Freedom, Professionalism and Journalistsâ Safety in Albaniaâ qĂ« zbatohet nga BIRN Albania nĂ« partneritet me SCiDEV dhe Qendra Faktoje, me mbĂ«shtetjen financiare tĂ« Bashkimit Europian. PĂ«rmbajtja e kĂ«tij materiali Ă«shtĂ« pĂ«rgjegjĂ«si i autorit dhe jo domosdoshmĂ«risht paraqet pikĂ«pamjet e Bashkimit Europian apo partnerĂ«ve tĂ« sipĂ«rpĂ«rmendur.
Në një nga lagjet e vjetra të Tiranës, mes rrugëve Qemal Stafa, Hoxha Tahsin dhe Faik Tërnova, banorët që po i rezistojnë zhvillimit të vrullshëm urban, po përballen me mungesë të furnizimit me ujë, probleme me kanalizimet, ndotje akustike dhe pluhura nga ndërtimet.
Problemet nisën me hapjen e një rruge të re me porosi për tre pallate të reja, që sot janë bërë subjekt i hetimeve të SPAK. Citizens.al ka raportuar më herët për lidhjet e këtyre projekteve me interesat e familjes së Ajola Xoxës, bashkëshortes së kryetarit të Bashkisë Tiranë, Erion Veliaj.
ĂĂ«shtja Ă«shtĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« dosjen hetimore tĂ« SPAK ndaj çiftit Veliaj-Xoxa ku kryetari i BashkisĂ«, me kĂ«tĂ« rast, dyshohet tĂ« ketĂ« shpĂ«rdoruar detyrĂ«n.
Tre pallatet e reja kanĂ« rrethuar familjen Ăoku, e cila mbetet e vendosur tĂ« ruajĂ« shtĂ«pitĂ« tiranase tĂ« zonĂ«s, trashĂ«guar brez pas brezi.
Pallati qĂ« i cenon mĂ« tepĂ«r pronĂ«n duket tĂ« jetĂ« ai i ndĂ«rtuar pas vitit 2022 nga kompania âA&G Constructionâ mbi njĂ« pjesĂ« tĂ« trojeve tĂ« familjes sĂ« Ajola XoxĂ«s.
Lindita, e cila jeton nĂ« Shtetet e Bashkuara tĂ« AmerikĂ«s dhe kthehet shpesh ne vendlindje pĂ«r tâu kujdesur pĂ«r pronat e familjes, shprehet e indinjuar pĂ«r situatĂ«n e krijuar.
âSa herĂ« vij aty do tĂ« dalĂ« ndonjĂ« problem, sidomos qĂ« kur ka filluar tĂ« ndĂ«rtohet pallati atyâ, tha ajo pĂ«rmes njĂ« bisede telefonike.Â
Sipas LinditĂ«s, gjatĂ« ndĂ«rtimeve, nĂ« vitin 2024, njĂ« ekskavator ka çarĂ« tubacionet dhe pĂ«r kĂ«tĂ« arsye shtĂ«pia e saj pĂ«rmbytet dhe vjen aromĂ« te keqe. Ajo qĂ« e shqetĂ«son mĂ« sĂ« shumti Ă«shtĂ« fakti se me situatĂ«n âpĂ«r nevojat bazikeâ pĂ«rballen mĂ« sĂ« shumti prindĂ«rit e saj tĂ« moshuar, 77 dhe 86 vjeç.
Ajo ka trokitur në dyert e institucioneve, por nuk ka marrë zgjidhje.
âPallati derdh tĂ« gjitha inertet aty dhe tubacionet janĂ« bllokuar nga inertet, UjĂ«sjellĂ«s Kanalizimet TiranĂ« (UKT), nuk pĂ«rgjigjen dhe pĂ«r kĂ«tĂ« arsye jam ankuarâ, tregon mĂ« tej Lindita, e cila e konsideron UKT-nĂ« njĂ« ndĂ«rmarrje âdembele qĂ« nuk merr pĂ«rgjegjĂ«siâ.
NjĂ« tjetĂ«r banore e njĂ« prej pallateve tĂ« vjetra 5-katĂ«she tregon me fotografi se si ka ndryshuar lagjja qĂ« kur kanĂ« nisur tĂ« ndĂ«rtohen aty tre pallatet. Sipas saj njĂ« rrugicĂ« si âFaik TĂ«rnovaâ nuk mund tĂ« pĂ«rballonte flukset e lĂ«vizjeve tĂ« makinerive tĂ« rĂ«nda pĂ«r tre ndĂ«rtime njĂ«herĂ«sh.
Të jetuarit përbri pallateve të reja që ngrihen çdo ditë e ka bërë jetesën për këta banorë të papërballueshme.
âNuk hapim dot dritaret prej pluhurit dhe zhurmave, Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« e papĂ«rballueshmeâ, thotĂ« ajo teksa tregon se i gjithĂ« pallati 5-katĂ«sh ka probleme me ujin pĂ«r shkak tĂ« ndĂ«rtimit tĂ« tre pallateve nĂ« fjalĂ«.
âPallatet nuk heqin as inertet, imagjino pĂ«r mĂ« tepĂ«râ, vijon ajo e revoltuar.
Inertet e lëna nga ndërtimi i pallatit/Foto nga banorët e zonës.
ĂĂ«shtja Ăoku kundĂ«r çiftit Veliaj-Xoxa
Familja Ăoku akuzoi kryebashkiakun Veliaj dhe bashkĂ«shorten e tij, Ajola Xoxa, pĂ«r manipulim tĂ« planeve urbanistike nĂ« favor tĂ« interesave personale.
Sipas Lindita Ăokut, pas vitit 2019, familja Xoxa nisi zhvillimin e pronave tĂ« veta nĂ« zonĂ«n pranĂ« rrugĂ«ve âQemal Stafaâ, âHoxha Tahsinâ dhe âFaik TĂ«rnovaâ duke planifikuar ndĂ«rtimin e dy pallateve.
PĂ«r tĂ« shtuar vlerĂ«n e pronĂ«s, Bashkia TiranĂ«, nĂ« kundĂ«rshtim me procedurat ligjore dhe pa konsultim publik, miratoi nĂ« fund tĂ« vitit 2021 njĂ« Plan tĂ« Detajuar Vendor (PDV) qĂ« parashikonte ndĂ«rtimin e njĂ« rruge tĂ« re: rruga âHajdar KĂ«rçikuâ, pĂ«rmes truallit tĂ« familjes Ăoku.
PDV-ja u rishikua me një vendim të dytë, në shkurt 2022, ku SPAK ka konstatuar rritje të intensitetit të ndërtimit nga 3.25 në 3.81.
Pas miratimit të PDV-së në zonë u regjistrua ky zhvillim pallatesh me leje nga Bashkia Tiranë:
19 tetor 2022 iu dha leja pallatit 10-katĂ«sh me projekt nga âAtelier 4â dhe zhvillues âA&G Constructionâ
27 dhjetor 2022 iu dha leja pallatit 10-katĂ«sh me projekt nga âStudioArch4â dhe zhvillues âTirana-1 Konstruksionâ.
25 prill 2023 iu dha leja pallatit 8-katĂ«sh me projekt nga âAtelier 4â dhe zhvillues Artan Dumi dhe âGramozi NdĂ«rtim Projektimâ.
Banorët, të cilët zbuluan se rruga ishte një justifikim për të krijuar akses për kompleksin e ndërtuar mbi një pjesë të pronave të trashëguara të Ajola Xoxës, reaguan me ankimime ligjore.
Ata fituan gjyqin ndaj bashkisë më 3 prill 2024, ku Gjykata Administrative rrëzoi PDV-në si të pabazuar dhe në konflikt interesi.
Gjykata vĂ«rtetoi se rruga e re ishte e panevojshme, pasi lidhja urbane ekzistonte pĂ«rmes rrugĂ«s âFaik TĂ«rnovaâ, ndĂ«rsa vendimi i Veliajt u shpall i pavlefshĂ«m.
Prona e familjes Xoxa dhe zhvillimi që i dha Bashkia Tiranë zonës me tre leje ndërtimi.
Irena Dule, avokate pranĂ« studios ligjore âRes Publicaâ, njĂ« nga pĂ«rfaqĂ«sueset e zonjĂ«s Ăoku, thotĂ« se vendimi Ă«shtĂ« apeluar nga bashkia dhe çështja pritet tĂ« shqyrtohet nĂ« GjykatĂ«n e LartĂ«.
âMeqenĂ«se PDV-ja shĂ«rben si bazĂ« zhvillimore pĂ«r dhĂ«nien e lejeve tĂ« ndĂ«rtimit, anulimi i saj vĂ« nĂ« pikĂ«pyetje ligjshmĂ«rinĂ« e tĂ« gjitha lejeve tĂ« lĂ«shuara mbi tĂ«,â tha avokatja Dule.
Ajo thotë se pronat që i shpëtuan prishjes për ndërtimin e rrugës së projektuar në mënyrë të sajuar me PDV-në, janë zhvlerësuar ndjeshëm.
âPĂ«r kĂ«tĂ« dĂ«m, pĂ«rgjegjĂ«sia bie mbi bashkinĂ«, si autoriteti qĂ« ka lĂ«shuar lejet, por nuk pĂ«rjashtohet as mundĂ«sia qĂ« pĂ«rgjegjĂ«sia tĂ« bjerĂ« personalisht mbi kryetarin e BashkisĂ«, nĂ«se provohet pĂ«rfshirja e tij nĂ« kryerjen e veprĂ«s penale tĂ« shpĂ«rdorimit tĂ« detyrĂ«s,â vijon avokatja.
Nga ana tjetër, vendimet dhe projektet duket se i rrisnin ndjeshëm vlerën e truallit të mëparshëm të Ajola Xoxës, të shitur në 2020 për 140 mijë euro te kushëriri i saj Valmir Xoxa, i cili sipas SPAK, nuk ka burime të ligjshme për të justifikuar këtë transaksion.
Prokuroria e Posaçme dyshon se transaksioni ka qenĂ« fiktiv, pasi nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« Veliaj mund tâi shtynte pĂ«rpara miratimet e PDV-sĂ« dhe lejet e ndĂ«rtimit pa qenĂ« nĂ« konflikt interesi.
SPAK i akuzon bashkëshortët Veliaj-Xoxa për pastrim parash, korrupsion dhe deklarim të rremë pasurie, me dyshimet se kanë përfituar qindra mijëra euro nga skema që përfshinte edhe OJF-të e Xoxës. Veliaj i ka mohuar akuzat, duke i konsideruar ato politike.
Rasti i rrugĂ«s âHajdar KĂ«rçukuâ dhe tre pallateve tĂ« ndĂ«rtuara vrullshĂ«m aty Ă«shtĂ« kthyer nĂ« simbol tĂ« pĂ«rplasjes mes interesit publik dhe kapjes sĂ« shtetit pĂ«rmes rrjeteve klienteliste dhe familjare, nĂ« njĂ« qytet ku trashĂ«gimia urbane po fshihet pas pallateve qĂ« ngrihen mbi pronat me histori.
Familja Ăoku e pĂ«rkufizon betejĂ«n e saj si mbrojtje e rrĂ«njĂ«ve tĂ« qytetit dhe identitetit tĂ« komunitetit, pĂ«rballĂ« njĂ« modeli zhvillimi tĂ« bazuar nĂ« abuzim me pushtetin dhe klientelizĂ«m.
Kodi i ri Penal ka ngritur alarmin te gazetarët dhe organizatat e medias. Drafti i propozuar nga qeveria duket se përmban ndryshime që, sipas aktorëve të shoqërisë civile, cenojnë lirinë e shprehjes.
Asociacioni i Gazetarëve të Shqipërisë (AGSH), Rrejti Ballkanik i Gazetarisë Investigative (BIRN) dhe Qendra Shkencë dhe Inovacion për Zhvillim (SCiDEV) shprehën sot përmes një deklarate të përbashkët shqetësimin e tyre për draftin.
Ata paralajmĂ«rojnĂ« se pĂ«rkufizimet e reja nĂ« kod janĂ« tĂ« paqarta dhe tĂ« rrezikshme pĂ«r demokracinĂ«. Problematike cilĂ«sohen nenet â863â dhe â865â qĂ« flasin pĂ«r âShpifjenâ si dhe neni â536â i cili flet pĂ«r ndikimin nĂ«p avarĂ«sinĂ« e gjykatĂ«s.
âPĂ«rmbajnĂ« elemente shqetĂ«suese, tĂ« cilat krijojnĂ« paqartĂ«si dhe mundĂ«si pĂ«r interpretim arbitrar dhe abuziv nĂ« zbatimin e tyre ndaj gazetarĂ«ve, mediave, shoqĂ«risĂ« civile dhe rojtarĂ«ve publik nĂ« tĂ«rĂ«siâ, u shprehĂ«n organizatat pĂ«rmes deklaratĂ«s.
Sipas tyre nenet â863â dhe â865â rrisin ndjeshĂ«m gjobat dhe heqin kriterin thelbĂ«sor tĂ« ndĂ«shkimit vetĂ«m nĂ«se ka dijeni se informacioni Ă«shtĂ« i rremĂ«.
âKjo situatĂ« i ekspozon gazetarĂ«t ndaj ndjekjeve penale edhe kur kanĂ« qenĂ« nĂ« mirĂ«besim, duke rritur pasigurinĂ« juridike dhe frikĂ«n e raportimit kritikâ, thuhet mĂ« tej nĂ« deklaratĂ«.
Po ashtu, neni për shpifjen sipas organizatave ka një formulim subjektiv, pa pasur përkufizime konkrete.
âMasa e propozuar e dĂ«nimit me burgim deri nĂ« dy muaj pĂ«r fyerjen e rĂ«ndĂ« Ă«shtĂ« joproporcionale dhe bie ndesh me jurisprudencĂ«n e GjykatĂ«s Evropiane tĂ« tĂ« Drejtave tĂ« Njeriut, qĂ« kĂ«rkon trajtimin e fyerjes vetĂ«m pĂ«rmes masave proporcionale civile, pa burgim dhe pa rrezikuar gazetarinĂ« kritike apo satirikeâ, argumentojnĂ« organizatat.
Sa i takon nenit 536 për ndikimin në pavarësinë e gjykatave, duke ndaluar komentet apo publikimin e tyre mbi procese gjyqësore, organizatat e cilësuan këtë formulim si ndërhyrje e drejtpërdrejtë në rolin legjitim të medias, akademikëve dhe shoqërsië civile për të mbikëqyrur zhvillimet në drejtësi.
âKy nen Ă«shtĂ« formuluar qĂ«llimisht nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« paqartĂ« dhe mund tĂ« pĂ«rdoret pĂ«r tĂ« penalizuar arbitrarisht çdo koment apo raportim kritik, duke pamundĂ«suar monitorimin publik tĂ« rasteve gjyqĂ«sore dhe hetimeve qĂ« pĂ«rfshijnĂ« figura publike dhe zyrtarĂ« shtetĂ«rorĂ«â, thuhet nĂ« deklaratĂ«.
AGSH, BIRN dhe SCiDEV kërkuan që të rishikohen në thelb këto tre nene, të shmanget paqartësia dhe zbatimi selektiv, të dekriminalizohet shpifja, fyerja dhe nga ana tjetër gazetarët dhe punonjësit e medias të mbrohen në mënyrë të qartë.
Drafti i kodit tĂ« ri penal Ă«shtĂ« njĂ« material voluminoz prej 331 faqesh dhe 952 nenesh, i prezantuar mĂ« 25 korrik nga ministri i drejtĂ«sisĂ« Ulsi Manja. Sipas tij, ky kod i ri synon tâi pĂ«rafrohet atij tĂ« Bashkimit Evropian nĂ« kuadĂ«r tĂ« intgrimit.
Kodi penal aktual, i përket vitit 1995. Ai ka 335 nene dhe në 30 vite është ndryshuar 24 herë me ligj dhe 10 herë pas vendimeve të Gjykatës Kushtetuese.
Drafti për Kodin e ri është pritur me pakënaqësi nga institucionet e tjera dhe grupet e interesit.
Kryeprokurori Olsian Ăela dhe kreu i ProkurorisĂ« sĂ« Posacme Anti-Korrupsion (SPAK), Altin Dumani nuk kanĂ« qenĂ« pjesĂ« e konsultimeve pĂ«r draftin, teksa janĂ« shprehur me rezerva. NdĂ«rkohĂ« Dhoma e AvokatisĂ« e konsideroi si drfat âinkuizitorâ, me mungesĂ« transparence.
Për drejtuesen e SciDev, Blerjana Bino, ky draft bën hapa pas në raport me standardet ndërkombëtare për lirinë e shprehjes dhe për rekomandimet e herë pas hershme për dekriminalizimin e shpifjes si kusht për të uajtur lriinë e mdias dhe demokracinë funksionale.
Bino tha për Citizens.al se riformulimet për shpifjen jo vetëm nuk përmbushin rekomandimet e përsëritura nga ndërkombëtarët, organizatat e medias dhe shoqërisë civile, por shtojnë sanksionet penale me efekt frikësues ndaj gazetarëve dhe aktivistëve.
Gjykata Kushtetuese vendos tĂ« mos e shfuqizojĂ« ligjin qĂ« ndryshon kuadrin pĂ«r âZonat e Mbrojturaâ.
PĂ«rmes njĂ« konference pĂ«r shtyp, pasditen e sotme Gjykata Kushtetuese tha se kishte vendosur tĂ« rrĂ«zojĂ« kĂ«rkesĂ«n e njĂ« tĂ« pestĂ«s sĂ« deputetĂ«ve tĂ« Kuvendit dhe organizatave mjedisore âShoqata Ornitologjike e ShqipĂ«risĂ«â (AOS) dhe âEcoAlbaniaâ, tĂ« cilĂ«t kĂ«rkonin shfuqizimin si antikushtetues tĂ« ligjit nr. 21/2024 âPĂ«r disa shtesa dhe ndryshime nĂ« ligjin nr. 81/2017 âPĂ«r Zonat e Mbrojturaââ.
Pretendimet për cenim të barazisë përpara ligjit, parimeve të shtetit të së drejtës dhe hierarkisë së akteve u rrëzuan për mungesë argumentesh kushtetuese.
Njësoj u rrëzua pretendimi se ndryshimet cenojnë trashëgiminë natyrore dhe identitetin kombëtar.
Gjykata vlerësoi se ligji është një ligj kuadër, pra nuk krijon pasoja të drejtpërdrejta dhe konkrete për mjedisin. Efektet reale do të vlerësohen vetëm kur të miratohen aktet nënligjore (si vendimet e Këshillit të Ministrave).
Sa i takon konsultimeve publike, Gjykata vlerësoi se ato ishin përmbushur, pasi nisma ishte parlamentare dhe Kuvendi kreu konsultimin me publikun për versionin përfundimtar të projektligjit.
PĂ«r sa mĂ« sipĂ«r, duke marrĂ« nĂ« konsideratĂ« dhe qĂ«ndrimin e ndarĂ« (pa shumicĂ« tĂ« cilĂ«suar prej 5 gjyqtarĂ«sh) sa i takon pajtueshmĂ«risĂ« ose jo tĂ« ndryshimeve me MarrĂ«veshjen e Stabilizim-Asocimit (MSA) dhe âacquis communautiaireâ, Gjykata Kushtetuese nuk konstatoi shkelje tĂ« KushtetutĂ«s dhe vendosi rrĂ«zimin e kĂ«rkesĂ«s.
Për rrjedhojë ligji nr. 21/2024 mbetet në fuqi.
Në seancën e 23 qershorit, palët patën paraqitur qëndrime të kundërta mbi ndikimin mjedisor dhe standardet kushtetuese të ligjit. Organizatat mjedisore argumentuan se ligji hapte rrugën për ndërtime në zona natyrore të ndjeshme.
Vendimi, i cili pritet të zbardhet në javët e ardhshme, ka ngjallur zhgënjim nga shoqëria civile, pasi krijon precedent për dobësimin e mbrojtjes ligjore të natyrës në emër të investimeve.
Banorë të fshatrave të Përmetit tregojnë për shkolla të mbyllura, biznese që nuk gjejnë vazhdimësinë dhe jetën në vetmi. Emigracioni po i kthen fshatrat si Iljara, Pëllumbari, Leusi, Draçova apo Stërmbeci në hije të vetvetes.
Kristaq Ăiçolli, dikur pronar i njĂ« dyqani pĂ«rballĂ« njĂ« shkolle tĂ« mbushur me jetĂ« dhe nxĂ«nĂ«s tĂ« numĂ«rt, sot pret nĂ« dyqan vetĂ«m pleq dhe banorĂ« tĂ« fshatit.
Shkolla që dikur numëronte mbi 160 nxënës në Iljarë është zbrazur; klasat janë bërë kolektive, me pak fëmijë dhe shumë boshllëk.
Prej vitit 1983, Kristaqi nuk e ka lënë punën, duke pritur dhe përcjellë. Sot, edhe pse në pension ai vijon të shërbejë në dyqan.
âKanĂ« emigruar. U larguan. Ădo fshat, jo vetĂ«m ne Iljari edhe PĂ«llumbari, Draçova e StĂ«rmbeci kanĂ« pasur brez tĂ« ri shumĂ«, por kanĂ« shkuar. Tani ka mbetur mosha e tretĂ« edhe ndonjĂ« nĂ« tĂ« rrallĂ«, brezi i ri. SÂŽka mĂ«!â tregon Kristaqi.
Me një memorie të admirueshme ai numëron me gishtat e dorës familjet që kanë mbetur në fshat, të gjithë pothuajse mosha e tretë.
âSot janĂ« 75 frymĂ« nĂ« fshatin IljarĂ«, 44 nĂ« fshatin PĂ«llumbar. Kanikoli Ă«shtĂ« drejt falimentimit si fshat. SâkanĂ« mbetur fare-fare. Nja katĂ«r-pesĂ« familje, kĂ«shtu me nga dy veta. Tani, jemi 28-29 familje, me frymĂ« tĂ« pakta, 1,2,3. Sâka mĂ« shumĂ«â, vijon Kristaqi.
NĂ« ĂarçovĂ«, IljarĂ«, Petran e LeusĂ«, historia Ă«shtĂ« e njĂ«jtĂ«: rinia ka emigruar, pleqtĂ« kanĂ« mbetur tĂ« vetĂ«m.
Në Leusë shquhet Kisha e Shën Mërisë, një monument i trashëgimisë kulturore. Derën e saj na e hap Genta, e cila përpos vështirësive shëndetësore çdo ditë të javës pret e përcjell vizitorë.
Ajo na tregon me trishtim se fshati është zbrazur, shkollë nuk ka, dyqane jo, dhe as qendër shëndetësore. Sipas saj në këto kushte asgjë nuk i kthen pas të rinjtë.
âKanĂ« ikur tĂ« tĂ«rĂ«, vetĂ«m pleqt janĂ« tani, nga dy e nga dy, nga 40 e lart,â thekson ajo teksa kujton kalldrĂ«met e dikurshme plot jetĂ« pĂ«rballĂ« realitetit tĂ« sotĂ«m nĂ« izolim tĂ« thellĂ«.
Sot, asnjë shërbim nuk ofrohet në fshat, ndërsa qyteti i Përmetit mbetet zgjidhja e vetme.
âPĂ«r njĂ« ushqim tĂ« vogĂ«l do tĂ« shkojmĂ« poshtĂ«. Ose do marrim makinĂ«n tĂ« sjellim ushqimet lart,â vijon Genta.
Ndërsa del nga qyteti i Përmetit, rruga që të çon në fshatin Petran ka plot tabela për rafting. Lumi i Vjosës përbri ofron një panoramë të mrekullueshme, duke qenë pjesë e rëndësishme edhe e jetës së banorëve, të cilët punojnë tokat dhe mbajnë blegtori.
Albeti, një prodhues i vjetër bulmeti, përpiqet të mbajë gjallë një biznes në një zonë që po zbehet dita-ditës.
Ai na përshëndet nga xhami i makinës, ndërsa dërgon bulmetin e grumbulluar nga fshatarët e zonës në baxho. Shitjet janë zhvendosur në qytete të tjera të vendit për shkak të largimit të popullsisë.
âSâka popull, nuk ka shitjeâ, thotĂ« ai, ndĂ«rsa thekson se e ka pasur tĂ« vĂ«shtirĂ« tĂ« gjejĂ« punĂ«torĂ«.
Lefteri, kryeplaku i zonĂ«s tregon se pĂ«r brezat e rinj, familjeve emigruese pas viteve â90 kthimi nĂ« vendlindje do tĂ« ishte i vĂ«shtirĂ« nisur nga gjendja aktuale. Ai ndalet tĂ« flasĂ« edhe pĂ«r zbrazjen e shkollave, teksa kujton se dikur fshati ka pasur mbi 150 nxĂ«nĂ«s.
âPetrani deri dje kishe 9-vjeçare tani nuk ka as fillore. U mbyll!â thotĂ« Lefteri.
Për Albetin shqetësim mbetet edhe vazhdimësia e biznesit. I vetëdijshëm për mundësitë më të mëdha në Tiranë, ai thotë me dhimbje se edhe një nga djemtë që e ndihmon me shitje, nuk dëshiron të kthehet në fshat për të trashëguar biznesin.
NĂ« njĂ« realitet tĂ« tillĂ«, ku largimi Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« norma dhe kthimi njĂ« pĂ«rjashtim, fshatrat e PĂ«rmetit pasqyrojnĂ« plagĂ«t e emigrimit â njĂ« boshatisje fizike, ekonomike dhe shpirtĂ«rore qĂ« sâkurseu as tokĂ«n, as kujtesĂ«n.
Një draft-propozim që supozohej të modernizonte Kodin Penal shqiptar, po kritikohet si kërcënim për të drejtat themelore.
Qeveria e quan reformë të domosdoshme, por shumë aktorë publikë, përfshirë opozitën, organet e drejtësisë, avokatët dhe organizatat të shoqërisë civile, ngrenë alarmin për mungesë transparence dhe rreziqe, sidomos në lirinë e shprehjes.
Proces i nxituar, përmbajtje e kontestuar
Drafti final i Kodit të ri Penal u prezantua të premten, datë 25 korrik nga ministri i Drejtësisë, Ulsi Manja. Sipas tij, Kodi aktual që është në fuqi nuk i përgjigjet më sfidave të kohës dhe zbatimi i tij krijon vështirësi për gjyqësorin, prokurorinë dhe vetë avokatët.
Kodi aktual, me 335 nene u miratua në janar 1995 dhe në 30 vite u ndryshua 24 herë me ligj dhe 10 herë pas vendimeve të Gjykatës Kushtetuese. Kodi i ri parashikon 952 nene bashkë me nenet e shfuqizimeve dhe hyrjes në fuqi.
Sipas ministrit Manja, Kodi Penal i ri synon tâi pĂ«rshtatet normĂ«s ligjore tĂ« Bashkimit Evropian nĂ« kuadĂ«r tĂ« integrimit. PĂ«r kĂ«tĂ« ai ftoi opozitĂ«n, mediat, organizatat e shoqĂ«risĂ« civile dhe ekspertĂ« ligjorĂ« qĂ« tĂ« kontribuojnĂ« me opinionet e tyre gjatĂ« fazĂ«s sĂ« konsultimit publik.
Por drafti nuk Ă«shtĂ« pritur mirĂ«. Kryeprokurori Olsian Ăela e cilĂ«soi atĂ« ângrehinĂ« pa bazĂ«â duke nĂ«nkuptuar kĂ«tu mungesĂ«n e konsultimeve tĂ« gjera me nevojat sociale dhe institucionale.
Sipas ĂelĂ«s ky hap i qeverisĂ« ânuk pĂ«rfaqĂ«son mĂ« shumĂ« se njĂ« veprim tĂ« nxituar qĂ« rrezikon tĂ« minojĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pariparueshme mirĂ«funksionimin e drejtĂ«sisĂ« penaleâ.
Kryeprokurori ka shprehur shqetësim për formulimet e neneve, të cilat, sipas tij rrezikojnë të sjellin konfuzion te magjistratët duke sjellë një situatë ku për raste të ngjashme të aplikohen interpretime të ndryshme.
Në një takim me gazetarët, të enjten, 31 korrik, Kreu i Prokurorisë së Posaçme Anti-Korrupsion, (SPAK), Altin Dumani, tha se ata nuk ishin përfshirë në grupin e punës dhe as nuk ishin konsultuar për draftin.
âNĂ« momentin qĂ« do tĂ« na e sjellin, do tĂ« kemi njĂ« qĂ«ndrim zyrtar,â tha Dumani i cili theksoi se personalisht pajtohej me qĂ«ndrimin e shprehur nga kryeprokurori Ăela.
Dhoma e AvokatisĂ« e pĂ«rshkroi propozimin e qeverisĂ« si draft âinkuizitorâ, me mungesĂ« transparence nĂ« pĂ«rgatitje.
âNuk kemi prezencĂ«n e nevojĂ«s, se pĂ«rse duhet Kodi i ri, nuk Ă«shtĂ« si rrjedhojĂ« e nevojĂ«s sĂ« organeve tĂ« drejtĂ«sisĂ«,â theksoi nĂ« njĂ« konferencĂ« pĂ«r shtyp Maksim Haxhia, kreu i DhomĂ«s sĂ« AvokatisĂ«.
Ndërkohhë Partia Demokratike e quajti procesin të fshehtë dhe draftin si rezultat të një vullneti të njëanshëm politik.
Kodi mund të dënojë satirën
Qeveria ka propozuar ashpĂ«rsimin e ndĂ«shkimeve pĂ«r âpĂ«rdhosjen e RepublikĂ«s dhe simboleve tĂ« sajâ duke pĂ«rdorur njĂ« riformulim qĂ« mund tĂ« keqpĂ«rdoret pĂ«r tĂ« kufizuar dhe ndĂ«shkuar talljen apo dhe satirĂ«n publike.
Ndryshe nga kodi aktual â âNeni 268â â qĂ« sanksionon vetĂ«m dĂ«mtimin e flamurit ose stemĂ«s nĂ« institucionet shtetĂ«rore me gjobĂ« ose burgim deri nĂ« tre muaj, projektligji i ri â âNeni 236â â zgjeron konceptin e pĂ«rdhosjes duke pĂ«rfshirĂ« Presidentin, Kuvendin, QeverinĂ«, gjykatat, forcat e armatosura dhe dĂ«shmorĂ«t e atdheut.Â
Për fyerje, përçmim apo tallje ndaj këtyre institucioneve parashikohet dënim me burgim deri në tre vjet, ndërsa për personat juridikë mund të vendoset edhe ndalim i veprimtarisë deri në pesë vjet.
Dispozita e re, e pĂ«rfshirĂ« nĂ« kapitullin mbi veprat kundĂ«r rendit kushtetues, e konsideron âpĂ«rdhosjeâ çdo akt qĂ« shihet si dhunim ose poshtĂ«rim i vlerave tĂ« nderuara tĂ« institucioneve tĂ« pĂ«rmendura.
Termat e përdorur janë të gjerë dhe përfshijnë përçmimin, talljen apo përbuzjen, duke ngritur shqetësime për mundësinë e përdorimit të ligjit për të goditur kritikët, mediat dhe gazetarët, pasi me këtë nen mund të dënohet edhe satira.
Ky ndryshim e vendos në të njëjtin nivel mbrojtjeje ligjore flamurin dhe figurat institucionale, me dënime më të larta se ato aktuale.
Ndikimi mbi lirinë e medias dhe shprehjes
Kodi i ri Penal bën hapa prapa në raport me standardet ndërkombëtare për lirinë e shprehjes, sidomos në kontekstin e direktivave të BE-së dhe praktikës së Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut (GJEDNJ), të cilat kanë rekomanduar disa herë dekriminalizimin e shpifjes si kusht për ruajtjen e lirisë së medias dhe demokracisë funksionale.
NĂ« kodin aktual shpifja trajtohet nĂ« âNenin 120â dhe nenet â240â; â241â si shpifje pĂ«r shkak tĂ« detyrĂ«s apo âPresidentit tĂ« RepublikĂ«sâ. NĂ« to, pĂ«rhapja e qĂ«llimshme e thĂ«nieve apo informacioneve qĂ« cenojnĂ« nderin apo dinjitetin e personit, dĂ«nohet me gjobĂ« 50,000-500,000 lekĂ« dhe nĂ«se pĂ«rsĂ«ritet dhe u drejtohet disa personave nĂ« grup, shkon deri nĂ« 3,000,000 lekĂ«.
NĂ« kodin e ri, âNenin 865â e trajton sĂ«rish shpifjen si vepĂ«r penale me dĂ«nime disproporcionale mĂ« tĂ« larta: gjobĂ« 500,000-1,500,000 lekĂ«, deri nĂ« detyrim pĂ«r falje publike.
Ky nen penalizon mĂ« rĂ«ndĂ« ata qĂ« shprehen pĂ«rmes medias apo rrjeteve sociale, duke goditur gazetarĂ«t dhe qytetarĂ«t kritikĂ«. PĂ«r mĂ« tepĂ«r, kur âshpifjaâ u drejtohet funksionarĂ«ve publikĂ«, dĂ«nimet dyfishohen, duke u dhĂ«nĂ« atyre mbrojtje tĂ« veçantĂ« pĂ«rballĂ« kritikĂ«s publike â nĂ« kundĂ«rshtim me parimet e njĂ« demokracie funksionale.
Por pĂ«rveç kĂ«tij neni, âNeni 536â, i cili dĂ«non me gjobĂ« ose me burgim deri nĂ« 3 vjet komentet pĂ«r gjyqtarĂ« dhe çështje nĂ« hetim, konsiderohet njĂ« kĂ«rcĂ«nim i hapur pĂ«r transparencĂ«n publike.
Qendra âShkencĂ« dhe Inovacion pĂ«r Zhvillimâ (SciDev), SafeJournalists dhe Asociacioni i GazetarĂ«ve (AGSH) kanĂ« kĂ«rkuar rishikimin e kĂ«tyre neneve, tĂ« cilat i konsiderojnĂ« kĂ«rcĂ«nuese pĂ«r lirinĂ« e shprehjes pasi penalizojnĂ« gazetarĂ«t dhe qytetarĂ«t aktivĂ«.
Për drejtuesen e SciDev, Blerjana Bino, riformulimet për shpifjen jo vetëm nuk përmbushin rekomandimet e përsëritura nga ndërkombëtarët, organizatat e medias dhe shoqërisë civile, por shtojnë sanksionet penale me efekt frikësues ndaj gazetarëve dhe aktivistëve.
âRiformulimi i shpifjes dhe ndikimi nĂ« pavarĂ«sinĂ« e gjykatĂ«s janĂ« shqetĂ«suese pĂ«r lirinĂ« e shprehjes,â tha Isa Myzyraj, kreu i AGSH pĂ«r Citizens.al, sipas tĂ« cilit neni qĂ« ndalon komentet e gjyqĂ«sorit duhet fshirĂ« i tĂ«ri.
âGjithashtu, Neni 536, i cili penalizon ndĂ«rhyrjet nĂ« pavarĂ«sinĂ« e gjykatĂ«s, paraqet rrezik tĂ« konsiderueshĂ«m pĂ«r gazetarĂ«t qĂ« raportojnĂ« mbi procedurat gjyqĂ«sore, duke mos parashikuar pĂ«rjashtime apo dispozita tĂ« qarta mbrojtĂ«se pĂ«r aktivitetin gazetareskâ, tha Bino pĂ«r Citizens.
Drafti për Kodin e ri Penal duket se nuk ka kaluar një proces të gjerë konsultimi shoqëror dhe profesional. Mungesa e analizës së kontekstit dhe e transparencës rrezikon të prodhojë pasoja afatgjata për të drejtat themelore.
Në vend të një reforme gjithëpërfshirëse, aktualisht duket se kemi një dokument që nxit mosbesim dhe alarm nga shumë aktorë.
Rishikimi i thelluar, me pjesëmarrje të gjerë, duket i domosdoshëm për të shmangur dështime ligjore dhe politike.
Ndërsa propagandohej si parku i dytë i madh i Tiranës, liqeni i Farkës u shndërrua në zonë vilash dhe kullash eksluzive. Në dekadën e fundit, kodrat e gjelbra rreth liqenit u shndërruan në kantiere të mëdha ndërtimi.
Projekti mĂ« i fundit âAlboraâs Lakeâ parashikon plot 17 kulla dhe dhjetĂ«ra rezidenca e vila private, nĂ« atĂ« qĂ« duket se i jep fund njĂ« herĂ« e pĂ«rgjithmonĂ« konceptit tĂ« publikes nĂ« parkun e madh tĂ« FarkĂ«s.
Një masiv ndërtesash buzë liqenit
Projekti âAlboraâs Lakeâ u paraqit nĂ« festivalin kontrovers tĂ« arkitekturĂ«s âBread & Heartâ qĂ« u mbajt nĂ« qershor.
Sipas maketeve të shqyrtuara nga Citizens.al aty parashikohet të ndërtohen të paktën pesë rreshta me rreth 70 vila, 40 pallate (pesë deri në dhjetë kate), një impiant me qendër tregtare, galeri dhe pishinë olimpike, një park dhe pak më tutje një masiv prej 17 kullash 30-katëshe.
Pamje nga maketet e Alboraâs Lake dhe etiketa shpjeguese/Citizens.al
Në etiketën shpjeguese të maketit theksohej se lejet për këtë koncept janë siguruar në periudhën 2024-2025 dhe se puna ka nisur me periudhë përmbyllëse vitet 2027-30.
Aktualisht i vetmi dokument publik që flet për këtë projekt është një rend dite i mbledhjeve të Këshillit Kombëtar të Territorit dhe Ujit. Në mbledhjen e 28 janarit 2025, KKTU shpreh shkurtimisht se parashikohet miratimi i lejes së zhvillimit.
Nuk është e qartë nëse ky projekt realisht ka nisur të ndërtohet. Në të njëjtën zonë po ndërton edhe grupi Balfin, i sipërmarrësit Samir Mane.
Prej vitit 2023, kompania e sipĂ«rmarrĂ«sit Mane po zhvillon projektin e âRolling Hills Liqeniâ me hyrje-dalje direkte nĂ« anĂ«n lindore tĂ« âUnazĂ«s sĂ« Madheâ.Â
Sipas broshurĂ«s prezantuese pĂ«r shitjet (fq 14-15), kuptohet se nĂ« zonĂ«n ku mendohet tĂ« shtrihet projekti i âAlboraâs Lakeâ Ă«shtĂ« konceptuar faza e dytĂ« e vilave dhe komplekseve rezidenciale tĂ« Balfinit.
Kush është zhvilluesi?
Projekti i âAlboraâs Lakeâ Ă«shtĂ« porositur nga âLion Construction shpkâ e sipĂ«rmarrĂ«sve Erion Gina dhe Bardhjus Bushaj, tĂ« cilĂ«t kanĂ« njĂ« portofol tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m ndĂ«rtimesh nĂ« TiranĂ« dhe bregdet dhe gĂ«zojnĂ« lidhje dhe kontakte me sipĂ«rmarrĂ«s tĂ« tjerĂ« si AleksandĂ«r Frangaj, Florenc Gjikuria, etj.
Kompania âLion Constructionâ Ă«shtĂ« e njohur pĂ«r projektin nĂ« ish-restorantin âLion Parkâ nĂ« hyrjen verilindore tĂ« Liqenit Artificial tĂ« TiranĂ«s, qĂ« pas vitit 2019 u shndĂ«rrua nĂ« kullĂ«n 14-katĂ«she âLion Residenceâ.
NĂ« maj tĂ« vitit 2022, Gina dhe Bushaj i blenĂ« Samir Manes pĂ«r rreth 250 mijĂ« euro kompaninĂ« âUrbalb Constructionâ, e cila nĂ« dhjetor tĂ« atij viti mori leje ndĂ«rtimi pĂ«r shndĂ«rrimin e ish-âShkollĂ«s sĂ« PartisĂ«â nĂ« LaprakĂ« nĂ« njĂ« kullĂ« 34-katĂ«she.
Projekti, i konceptuar nga âylli i arkitekturĂ«sâ, italiani Giacomo Garziano (GG-Loop), tanimĂ« quhet âLion Residence IIâ, nĂ« 2025 leja u rishikuar, duke shtuar njĂ« kat nĂ«ntokĂ«.
Gina dhe Bushaj zotĂ«rojnĂ« gjithashtu kompani tĂ« tjera si âTop Realty Albaniaâ, âGolden Keyâ, âSeaside Constructionâ, apo âEBG Groupâ, me tĂ« cilat ata kanĂ« zhvilluar projekte tĂ« tjera ndĂ«rtimi si âDrymades Village, njohur si Santoriniâ (2021), âVillage Squareâ (2023), apo dhe âPark Houses Mjull-Bathoreâ.Â
Pamje satelitore të Farkës/Google, 2015.
Farka â Nga park publik, nĂ« park rezidencial
Liqeni i FarkĂ«s ndodhet rreth 10 km nga qendra e TiranĂ«s dhe 10 vitet e fundit Ă«shtĂ« promovuar si âparku i dytĂ«â i qytetit. Por ai ka pasur vetĂ«m 1.1 hektarĂ« hapĂ«sirĂ« publike, sipas AgjencisĂ« sĂ« Parqeve dhe Rekreacionit.
Pjesa më e madhe e sipërfaqes së parkut është liqeni, pra pjesa ujore, rreth 75 hektarë.
Për krahasim, Parku i Liqenit Artificial, shtrihet në rreth 157 hektarë tokë dhe ka një liqen me sipërfaqe rreth 45 hektarë.
Kjo mangësi në sipërfaqe toke ka bërë që Farka të promovohej kryesisht për rekreacionet e ujit, si peshkimi, kanotazhi dhe noti.
Por në 10 vitet e fundit, investimet e bashkisë u kufizuan në shëtitore, pemë, rrugë për biçikleta dhe jo zgjerim të parkut.
Ndërkohë ndërtimet zunë kodrat përreth duke zbehur krejtësisht propagandën e gjelbër me mbjellje pemësh.
Pamjet satelitore tĂ« Google tregojnĂ« se nĂ« vitin 2015, vetĂ«m 3% e truallit rreth liqenit ishin tĂ« urbanizuara; ndĂ«rsa sot, ndĂ«rtimet zĂ«nĂ« rreth 20% tĂ« kodrave dhe plani i âAlboraâs Lakeâ synon ta çojĂ« deri nĂ« 35%.
Në një perimetër prej rreth 195 hektarësh përgjatë liqenit 10 vite më parë kishte rreth 6 hektarë parcela trojesh me ndërtime. Pra, 97% e kodrave të Farkës ishte e gjelbër.
Sot, pamjet satelitore tregojnë për një katrahurë ndërtimesh. Kodrave u janë shtuar rreth 39 hektarë me parcela ndërtimore, të cilat zënë 20% të së njëjtës hapësirë të dikurshme.
NĂ«se marrim tĂ« mirĂ«qenĂ« se parcela qĂ« kĂ«rkon projekti âAlboraâs Lakeâ Ă«shtĂ« rreth 30 hektarĂ«, pĂ«rqindja e kodrave tĂ« urbanizuara shkon nĂ« 35% duke shuar pĂ«rgjithmonĂ« vizionin e njĂ« parku publik.
Gjurmët e urbanizimit të Farkës/Citizens.al
Parku i premtuar i Farkës ishte në fakt pronë private, e cila nuk u ble e as nuk u tjetërsua nga bashkia e Tiranës për ti shërbyer publikut.
Investimet e bashkisĂ« pĂ«r shĂ«titore, dekor dhe mbjellje pemĂ«sh rreth liqenit duken sot si njĂ« plan i mirĂ«menduar pĂ«r tâi shĂ«rbyer komplekseve private dhe jo qytetarĂ«ve tĂ« TiranĂ«s.
NdĂ«rkohĂ« duket e paqartĂ« se si do tĂ« mund tĂ« ushqehet me infrastrukturĂ« dhe shĂ«rbime kjo dyndje e madhe rezidenciale nĂ« njĂ« zonĂ« tĂ« konsideruar ârekreativeâ.
Qeveria i ka rritur vetes kompetencat sa i takon zhvillimit urban duke kufizuar më tej rolet e bashkive në vendimmarrje për ndërtimet. Në një vendim që zhvendos më tej balancën e autonomisë vendore, Kryeministri grumbullon më tepër fuqi ekzekutive mbi territorin, mjedisin dhe ekonominë.
NĂ« tre vitet e fundit lejet pĂ«r ndĂ«rtime deri nĂ« 8 kate jepeshin nga bashkitĂ«, por me vendimin e datĂ«s 23 korrik tĂ« KĂ«shillit tĂ« Ministrave, KĂ«shilli KombĂ«tar i Territorit dhe Ujit (KKTU) â i cili drejtohet nga Kryeministri â e uli kĂ«tĂ« kufizim pĂ«r objekte deri nĂ« 6 kate.
Për më tepër, KKTU merr kompetencën për vendime për çdo ndërtim në zonat bregdetare, pavarësisht kushteve dhe kritereve të zhvillimit. Nga ana tjetër qeveria ka ndaluar ndërtimin apo shfrytëzimin si parkingje apo me rrethime të hapësirave të destinuara për të qenë publike.
Ndërtimi nën pushtetin e qeverisë
Para vitit 2015, KKTU (asokohe thjesht KKT) ishte menduar si organ mbikëqyrës për planifikimin urban kombëtar.
Fillimisht, miratonte planet vendore dhe shqyrtonte projekte të rëndësisë kombëtare. Por me ndryshimet në ligjin Nr.107/2014 dhe ndryshimet në VKM 408/2015, profili i Këshillit ndryshoi rrënjësisht.
Prej vitit 2024, KKTU vepron si autoritet që vendos dhe zbaton, pa pasur kufizime lokale apo mjedisore. Ky transformim i KKTU-së u bë teksa po debatohej ndryshimi i ligjit për Zonat e Mbrojtura.
Ky centralizim shqetĂ«soi organizatat mjedisore tĂ« cilat e konsideruan KKTU-nĂ« âZot tĂ« Zonave tĂ« Mbrojturaâ pasi ârrĂ«mben pushtetet dhe politikat pĂ«r kĂ«to zonaâ. Kjo mund tĂ« shihet te kompetenca e pĂ«rcaktimit si âzonĂ« me prioritet ekonomikâ edhe tĂ« pronave shtetĂ«rore duke anashkaluar shqyrtimin nĂ« nivel vendor.
KKTU kontrollohet nga qeveria dhe drejtohet nga kryeministri. Ajo përcakton zonat me prioritet ekonomik, turistik dhe industrial. Jep akses në prona shtetërore, me përjashtim të pyjeve, kullotave dhe tokave bujqësore.
Ka tĂ« drejtĂ« tĂ« vendosĂ« pĂ«r shpronĂ«sime dhe konfiskime. Madje, mund tĂ« legalizojĂ« objekte pa leje âpĂ«r strehim socialâ.
Por, ky përqendrim kompetencash shtron pyetje serioze mbi balancën institucionale.
Për më tepër, KKTU merr vendime pa procese të hapura publike dhe shpesh pa konsultim me komunitetet lokale, apo banorët e zonave ku jepen lejet e zhvillimeve dhe ndërtimeve.
Citizens.al ka dokumentuar mungesën e transparencës në ndarjen e lejeve të zhvillimit apo ndërtimit për rreth 140 kulla në Tiranë.
Në mungesë të transparencës dhe llogaridhënies, favorizohen interesa private dhe klienteliste duke kufizuar më tej edhe të drejtën e zhvillimit.
Në letër, qeveria thotë se synon zhvillim të qëndrueshëm. Në praktikë, po mundohet të kontrollojë çdo rrugë investimi.
KKTU po zëvendëson pushtetin vendor dhe po përjashton qytetarët nga vendimmarrja. Në mungesë transparence, nuk ka garanci për interesin publik në planet e zhvillimit.
Qytetet dhe territori po drejtohen nga njĂ« institucion i vetĂ«m: qeveria â me mĂ« shumĂ« pushtet, por gjithnjĂ« e mĂ« pak llogaridhĂ«nie.
Përballë kësaj qasjeje, nevojitet një trysni më e madhe politike nga opozita, shoqata e njësive vendore, ekspertët e ndërtimit, zhvillimit, administrimit urban si dhe shoqëria civile.
Shembja e Teatrit Kombëtar simbolizon humbjen e hapësirave publike në Tiranë dhe zëvendësimin e tyre me kulla. Por kujtesa kolektive, zëri qytetar dhe sheshet nuk mund të zëvendësohen me beton.
Nga Teatri te trotuari â Kronika e njĂ« qyteti tĂ« shembur me ligj
Në fillimin e verës së 2018-ës Tirana pa, edhe pse ende e pandërgjegjshme për atë që po dëshmonte, të vendosej një mikrofon në një nga hapësirat publike të saj, në sheshin e Teatrit Kombëtar.
Tetëdhjetë vite më pas, ai shesh do të përdorej edhe si një hapësirë ku do të zhvillohej një protestë për ta mbrojtur atë.
Teatri i kishte mbyllur dyert dhe përveç punëtorëve, që herë pas here dilnin nga salla e kuqërremtë me kuti materialesh në duar, që nga 2 korriku i 2018, kur u vu shfaqja e fundit në skenë, nuk shiheshin më spektatorë në mjediset tij.
Tre ditĂ« mĂ« pas, mĂ« 5 korrik, Kuvendi do tĂ« miratonte me 75 vota, âLigjin pĂ«r Teatrinâ*, apo siç njihet ndryshe, âLigji Specialâ, i cili e transferonte hapĂ«sirĂ«n publike, si sheshin ashtu edhe teatrin, tek shoqĂ«ria private, âFusha shpkâ, qĂ« kjo e fundit tĂ« mund tĂ« ndĂ«rtonte.
Pas atij votimi, protesta për mbrojtjen e Teatrit Kombëtar mori përmasa të tjera dhe hyri në një rrugëtim ku dorëzimi nuk ishte opsion.
Në sheshin e teatrit u krijua një kuvend i qytetit. Një hapësirë e paindoktrinuar, e pakapur nga interesa të ngushta private apo motive antiligjore. Ndërsa ndërtesa që u mor nën kontroll nga qytetarët më 24 korrik 2019, të cilët filluan ta rijetëzonin edhe pse pa përvojë, mësuan ta menaxhonin dhe kujdeseshin për të.
NdĂ«rsa salla zhvillonte aktivitete artistike dhe kulturore â rreth 65 shfaqje u vunĂ« nĂ« skenĂ« nĂ« mĂ« pak se 8 muaj â nĂ« sheshin e tij protesta zhvillohej 24 orĂ«, 7 ditĂ« nĂ« javĂ«, nĂ« dukje si gardiane e teatrit, dhe njerĂ«zit rojtarĂ«t e tij.
Teatri Kombëtar duke u shembur 17 maj 2020/Aleanca për Mbrojtjen e Teatrit, Flicr.
Nga një shesh proteste, tek një rrugë kalimi për kullën.
Ato 75 vota që miratuan ligjin Fusha, ishin edhe goditja e parë që iu dha Teatrit Kombëtar, 682 ditë përpara se Erion Veliaj të çonte fadromat për të shembur ndërtesat e tij, në orën 04:30 të mëngjesit të datës 17 maj 2020.
Miratimi i ligjit pĂ«r teatrin ishte njĂ« goditje qĂ« iu bĂ« jo vetĂ«m protestĂ«s â si akt demokratik, â apo ndĂ«rtesĂ«s â si dĂ«shmi e historisĂ« sĂ« brezave para nesh â por edhe vetĂ« hapĂ«sirĂ«s, sheshit si vendkrijim i fjalĂ«s sĂ« lirĂ« dhe lirisĂ« sĂ« shprehjes, nga vetĂ« pĂ«rfaqĂ«suesit e pushtetit tĂ« popullit nĂ« kuvend.
Ato 75 kartonĂ« jeshil, rrĂ«zuan jo thjesht njĂ« ndĂ«rtesĂ«, por hapĂ«sirĂ«n e pĂ«rbashkĂ«t ku njerĂ«zit shkonin pĂ«r tĂ« qenĂ« bashkĂ« â jo thjesht pĂ«r tĂ« kaluar, por pĂ«r tĂ« mbetur. Ishte goditje ndaj asaj nyje urbane qĂ« mblidhte kĂ«do, nga tĂ« katĂ«r anĂ«t, dhe nga tĂ« gjithĂ« dhe mĂ« pas krijonte diçka.
Sot ajo hapësirë nuk ekziston më në qytet.
Shembja e â17 Majitâ, i hapi rrugĂ« lejeve tĂ« njĂ«pasnjĂ«shme nga âRama & Veliajâ, tĂ« cilĂ«t vunĂ« nĂ« zbatim planin e Bjarke Ingels, tĂ« kullĂ«s me teatĂ«r.
Sot pas më shumë se dy vjetësh nga fillimi i punimeve në atë shesh, hapësira publike nuk ekziston më. Në vend të saj, është një kalim i zgavruar në tunelin e betonuar, i cili qëndron i hijezuar nën ndërtesën si flutur e Bjarke Ingels, e cila sot të ngjan si porta hyrëse për në kullën e Fushës.
Të dyja kantieret sot janë bashkuar në një të vetëm dhe kanë lidhur mes tyresh hekurin i cili më pas mbulohet në beton, duke zhdukur krejtësisht atë çfarë ka mbetur nga dikur hapësira publike e teatrit.
Tashmë ato dy projekte po shpalosin në shkallë reale se si grabitet dhe më pas zaptohet me ligj hapësira publike.
Grabitje nga e cila do të përfitonte kushdo biznesmen apo politikan që ka investuar para në dy gropat tashmë të hapura dhe betonizuara në truallin e Teatrit Kombëtar.
NdĂ«rsa ky i fundit, ashtu siç i ka ngritur kryet si karabina, tĂ« ngjan mĂ« shumĂ« me njĂ« roje tĂ« kullĂ«s, e cila shkeli interesin publik, mori dhe pĂ«rvetĂ«soi tokĂ«n publike dhe grabiti pĂ«rveç tokĂ«s edhe 33 kate ajĂ«r.Â
Teatri ishte vetëm fillimi
Ai shesh, ai mikrofon i hapur, ai mur ku shkruhej âMonument Kulture, mbrohet nga populliâ, dhe nuk lejonte qĂ« qyteti tĂ« shembej me turp, duhej zhdukur.
Duhej vrarë ideja që hapësira publike është e jona. Sepse aty ku publiku mbledh zërin dhe kujtesën, aty nuk ndërtohen kulla, aty nuk qarkullon paraja e zezë.
Që ajo të rrjedhë pa pengesë, duhej zhdukur sheshi, duhej shembur gjithçka që kujtonte se qyteti është i njerëzve.
Kantieri i Pixel Tower/Doriana Musai, Citizens.al
Dhe ashtu ndodhi edhe me âPazarin e Riâ â njĂ« tjetĂ«r hapĂ«sirĂ« publike e zaptuar, e shndĂ«rruar nĂ« âpronĂ« privateâ me çati xhami dhe çmime qĂ« pĂ«rjashtojnĂ« tĂ« pĂ«rditshmit dhe larguan tregtarĂ«t.
Me Sheshin âSkĂ«nderbejâ, qĂ« nga vendtakim pĂ«r tĂ« gjithĂ«, u bĂ« njĂ« shesh qĂ« eskpozon vetĂ«m kullat.
Me Liqenin Artificial apo atë të Farkës që është rrethuar me ndërtim dhe kulla biznesi.
Me vilat historike të qytetit, zonën historike të tij, e cila u flijua për një imazh që ka për fasadë hipokrizinë.
Në çdo goditje ndaj qytetit fshihet një gënjeshtër që ka emër: integrimi evropian. Sepse çdo kullë ndërtohet me emrin e zhvillimit, çdo shembje justifikohet me progresin, çdo përvetësim me modernizimin.
Por qyteti nuk matet me lartĂ«sinĂ« e ndĂ«rtesave, por me lartĂ«sinĂ« e qytetarĂ«ve qĂ« guxojnĂ« tĂ« flasin. Dhe nĂ«se zĂ«rat e tyre janĂ« shtypur me beton, kjo nuk Ă«shtĂ« rruga drejt EvropĂ«s. ĂshtĂ« rruga drejt njĂ« talljeje publike me Ă«ndrrĂ«n evropiane.
Ndërkohë që BE predikon pjesëmarrjen, decentralizimin, transparencën dhe mbrojtjen e trashëgimisë, qeveria jonë betonon, centralizon përjashton dhe zhduk kujtesën.
âNĂ« BE vetĂ«m me Edin!â slogani qĂ« Edi Rama shpalli si lokomotivĂ« fushate elektorale, ishte mĂ« shumĂ« se sa propagandĂ«; ishte privatizimi simbolik i Ă«ndrrĂ«s evropiane tĂ« tĂ« gjithĂ« shqiptarĂ«ve. NjĂ« fjalĂ« e thjeshtĂ« qĂ« i vuri drynin qytetit ku çelĂ«sat e tij i ka njĂ« njeri i vetĂ«m.
Por historia nuk mbyllet me shembjen e teatrit.
NĂ« vend tĂ« ndĂ«rtesĂ«s sĂ« teatrit, ngrihet rrĂ«fimi. NĂ« vend tĂ« sheshit, mbetet kujtesa. NĂ« vend tĂ« mikrofonit, jemi ne â sepse ne jemi Teatri. Qyteti Ă«shtĂ« ende aty ku janĂ« njerĂ«zit qĂ« nuk harrojnĂ«.
Dhe po, ajo hapĂ«sirĂ« nuk Ă«shtĂ« mĂ« fizike. Por ajo ekziston nĂ« çdo rrĂ«fim, nĂ« çdo kujtim, nĂ« çdo artist qĂ« nuk u shit, nĂ« çdo qytetar qĂ« sâu tĂ«rhoq.
NĂ« çdo deputet qĂ« nuk votoi âproâ, nĂ« çdo anĂ«tar kĂ«shilli, punonjĂ«s administrate, qĂ« rezistoi dhe nuk pranoi tĂ« bĂ«hej pjesĂ« e krimit mbi qytetin.
NĂ« çdo tĂ« ri qĂ« sot pyet: âPo kush e dha kĂ«tĂ« vendim? Kush e firmosi kĂ«tĂ« turp? Kush e heshti kĂ«tĂ« vjedhje?â
Ata që firmosën, janë ende aty. Por edhe ne jemi ende këtu. Dhe sa kohë jemi, historia nuk mbyllet.
Ajo fillon aty ku kujtesa bëhet revoltë. Dhe hapësira publike rifillon aty ku qytetari e ndjen veten pronar jo të truallit, por të së drejtës për të thënë: Ky është qyteti im. Nuk jepet me koncesion.
Hipokrizia e âpastrimitâ tĂ« hapĂ«sirave publike
Për të kompletuar farsën, po i kthehen qytetit me një tjetër maskë: atë të pastërtisë morale. Po shembin mbulesat e hijezuesve, po heqin çadrat, po dëbojnë kafenetë nga trotuaret si të kishin zbritur nga ndonjë Olimp i etikës urbane.
Por kush ua lejoi? Kush ua dha lejet të zgjeroheshin me platforma druri në trotuare? Kush i mbylli sytë për vite me radhë?
Ishte e njĂ«jta administratĂ«, e njĂ«jta bashki, e njĂ«jta qeveri qĂ« sot bĂ«n sikur Ă«shtĂ« e tronditur nga âshpĂ«rdorimi i hapĂ«sirĂ«s publikeâ.
E njĂ«jta dorĂ« qĂ« i hapi rrugĂ«n, sot vjen dhe thotĂ«: âĂfarĂ« keni bĂ«rĂ« kĂ«shtu?â E njĂ«jta dorĂ« qĂ« firmosi lejet, sot vendos shiritin e verdhĂ« pĂ«r moral publik.
I toleruan, i ushqyen, i kthyen nĂ« normalitet â sepse pĂ«r vite me radhĂ« edhe trotuari ishte pronĂ« pĂ«r tâu shitur. Dhe kur erdhi momenti i âRilindjes 2.0â, nĂ« vend qĂ« tĂ« godasin veten, godasin tĂ« vegjlit. Jo ata qĂ« ndĂ«rtojnĂ« kulla, e zaptojnĂ« hapĂ«sira publike duke i shkatĂ«rruar dhe vjedhur, por ata qĂ« vendosin njĂ« karrige plastike mbi pllakat e betonit tĂ« trotuareve.
Ky nuk Ă«shtĂ« pastrim. ĂshtĂ« amnezi e planifikuar, Ă«shtĂ« rigrabitur dhe mbuluar me moral. ĂshtĂ« njĂ« narrativĂ« e prodhuar nga vetĂ« shkaktarĂ«t e kaosit, qĂ« tani luajnĂ« rolin e shpĂ«timtarit. Por qyteti nuk harroi. Sepse trotuaret nuk i zaptuan qytetarĂ«t â i zaptuan ata qĂ« shesin edhe ajrin midis hapave nĂ« rrugĂ«.
Sot, hapĂ«sira publike nĂ« ShqipĂ«ri nuk grabitet mĂ« natĂ«n â ajo miratohet me ligj, zbatohet me fadromĂ« dhe justifikohet me moral tĂ« rremĂ«.
Por qyteti ka memorie. Dhe pĂ«r sa kohĂ« kujtojmĂ« si u shemb Teatri, si u grabit sheshi, si u mbyt fjala dhe si u zĂ«vendĂ«sua me beton â pĂ«r aq kohĂ« kjo histori nuk Ă«shtĂ« e mbyllur.
Ata e duan qytetin pa njerĂ«z, pa pyetje, pa rezistencĂ«. Por qyteti nuk Ă«shtĂ« kartolinĂ«. Nuk Ă«shtĂ« planimetria e njĂ« kompanie ndĂ«rtimi. ĂshtĂ« ai vend ku dikush mund tĂ« ulet, tĂ« flasĂ«, tĂ« protestojĂ«, tĂ« kujtojĂ« dhe tĂ« mos harrojĂ«.
Për aq kohë sa nuk harrojmë, hapësira publike nuk është plotësisht e humbur. Ajo jeton në kujtesën tonë, derisa të kemi forcë ta rikthejmë.
Me mikrofonin e hapur. Me sheshin e mbushur. Dhe me qytetin si pronë të përbashkët, jo si çmim ndërtimi, jo si mall shumice për tu shitur tek kushdo kalimtar i rastit.
ShĂ«nim: Lista e deputetĂ«ve qĂ« votuan âproâ duke miratuar ligjin special, Ă«shtĂ« marrĂ« nga dokumentat e Kuvendit. NjĂ« numĂ«r i konsiderueshĂ«m i atyre qĂ« votuan, 25% e tyre, sot janĂ« nĂ« burg, nĂ«n hetim penal ose nĂ« kĂ«rkim nga SPAK.
*Projektligji pĂ«r Teatrin 37/2018, formuluar âPĂ«r pĂ«rcaktimin e procedurĂ«s sĂ« veçantĂ« tĂ« pĂ«r negocimin dhe lidhje ne kontratĂ«s me objekt: âProjektimin dhe realizimin e projektit urban dhe godinĂ«s sĂ« re tĂ« Teatrit KombĂ«tarâ,â u botua online pĂ«r konsultim mĂ« 8 qershor 2018. U shqyrtua dhe votua me procedurĂ« tĂ« pĂ«rshpejtuar 20 ditĂ« mĂ« vonĂ« dhe u rimiratua dy muaj mĂ« tutje pasi Presidenti e pati kthyer pĂ«r rishqyrtim.
NĂ« Lufaj tĂ« MirditĂ«s, banorĂ«t detyrohen tĂ« blejnĂ« ujĂ« tĂ« ambalazhuar pavarĂ«sisht burimeve natyrore qĂ« kanĂ«. Shkak pĂ«r kĂ«tĂ« Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« devijimi burimeve nga hidrocentrali i kompanisĂ« âSeka Hidropowerâ. Ata thonĂ« se kompania nuk respekton kontratĂ«n, e cila parashikon qĂ« tĂ« lĂ«shojĂ« ujĂ« pĂ«r nevojat e tyre. Prandaj, paralajmĂ«rojnĂ« pĂ«rshkallĂ«zim nĂ« protesta nĂ«se situata nuk ndryshon.
âZoti dhe po na ndihmoi SPAK-u, te ata kemi pak shpresĂ«â tha Jorgji Loci, i cili nĂ« mes tĂ« nxehtit tĂ« 24 korrikut mbushi bagazhin e kamionçinĂ«s me shishe uji tĂ« blerĂ« dhe u nis drejt fshatit. Atje e prisnin banorĂ« tĂ« tjerĂ« pĂ«r njĂ« protestĂ« tĂ« thirrur pĂ«r lirimin e rrjedhĂ«s sĂ« ujit, bllokuar nga hidrocentrali.
Zona me njĂ« peizazh tĂ« mrekullueshĂ«m, nuk ndihmohej aspak nga rruga, e cila ishte nĂ« gjendje tĂ« amortizuar. PĂ«rgjatĂ« saj, Jorgji ndaloi disa herĂ« pĂ«r tĂ« treguar burimet ujore, tĂ« cilat pĂ«r tĂ« ishin shĂ«njuese, pasi i kujtonin se dikur nga atje mund tâia dĂ«gjoje gurgullimĂ«n ujit, ndĂ«rsa tani rrjedha Ă«shtĂ« futur nĂ« tuba.
âKĂ«tu nuk ka asnjĂ« pikĂ« ujĂ«, mbahet nga HEC-i,â tha ai teksa paralelizoi me enĂ«t e gjakut, qĂ« nĂ«se njĂ« njeriu i bĂ«hej njĂ« prerje nĂ« krah, gjaku nuk ka si tâi shkojĂ« mĂ« nĂ« parakrah.
Fshati Lufaj i përket njësisë administrative Selitë. Bashkë me fshatrat e tjerë të kësaj njësie sikurse Bardhaj, Lëkundë, Zajs, Kthëllë e Sipërme, Kurbnesh, Mërkuth e Kumbull ofrojnë një potencial të lart natyror dhe bujqësor.
Tharja e shtratit të lumit. Foto nga Jorgji Loci.
Hidrocentrali i Sekës ka filluar punën prej vitit 2017, por banorët thanë se edhe kur u ndërtua, nuk ishin pyetur.
âAs nuk na ka pyetur njeri, as nuk kemi qenĂ« dakord,â tha Agron Kaçarri, banor i zonĂ«s.
Gjet Loci kujton se si zona mbante qindra banorë dhe mijëra bagëti teksa mbahej me grurë dhe misër.
âTani nuk ka gram ujĂ«â, tha ai i revoltuar teksa mungesa e ujit ka detyruar disa familje qĂ« tĂ« largohen.
Fatjon Gjinaj, i cili punon si gazetar në Tiranë, por që ka ende familjen në këtë zonë, tregoi se kompania nuk e ka respektuar kontratën, e cila e detyron që veçanërisht gjatë verës të lëshojë rrjedhë uji për në lumin e Urakës.
âKĂ«tu Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« njĂ« masakĂ«r,â tha ai teksa tregoi se kompania kishte abuzuar me zhvendosjen e dherave nĂ«pĂ«r pĂ«rrenj, âĂshtĂ« bĂ«rĂ« njĂ« kontratĂ« pĂ«r ujin e pijshĂ«m pĂ«r tĂ« gjithĂ« banorĂ«t, por zero! AsnjĂ« ditĂ« nĂ« 12 muajt e vitit nuk kalon.â
Sipas tij, pasuritë dhe puna e banorëve në këtë zonë në blegtori e bujqësi nuk është për të përfituar të tjerët në kurriz të tyre.
âKemi kulla, kemi lumenj, kemi pĂ«rrenj, kemi blegtori, kemi bujqĂ«si. Kemi bagĂ«ti. PĂ«r çfarĂ«? PĂ«r tĂ« fituar dikush nĂ« kurriz tĂ« tĂ« gjithĂ«ve ne tĂ« tjerĂ«ve?!â, vijoi Gjinaj.
Ai kërkoi që ky organizim i banorëve të merrej si ultimatum për kompaninë dhe organet përgjegjëse, që të zbatojnë detyrimet ligjore ndaj komunitetit dhe natyrës.
Jorgji Loci tregoi se kishte shpenzuar nga tĂ« ardhurat personale pĂ«r tâi sjellĂ« ujĂ« fshatit nga burime tĂ« largĂ«ta. Ai e konsideroi kĂ«tĂ« sakrificĂ« âpĂ«r tĂ« shmangur konfliktet me kompaninĂ«â, por qĂ« edhe ky burim ishte ndĂ«rprerĂ«.
âE kam çuar ujin nĂ« fshat me 8,500 metra zorrĂ« vetĂ«m qĂ« mos tĂ« hyj nĂ« sherr, dhe edhe atĂ« ujĂ« e kanĂ« ndĂ«rprerĂ«,â tregoi Loci.
Banorët e Zall-Gjocajt në solidaritet me Lufajn
Fshati Zall-Gjoçajt i pĂ«rket Matit, mirĂ«po ndodhet pranĂ« Lufajt, me tĂ« cilĂ«n ndan dhe burime tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta ujore. NjĂ«jtĂ« sikurse Lufaj, lumi Flim nĂ« Zall-Gjoçaj Ă«shtĂ« futur nĂ« tubacionet e hidrocentralit tĂ« kompanisĂ« âSeka Hidropowerâ.
Adem Gjokolaj, njĂ« ndĂ«r aktivistĂ«t mĂ« tĂ« zĂ«shĂ«m tĂ« mbrojtjes sĂ« burimeve ujore tĂ« Zall-Gjoçajt, duke qenĂ« edhe Park KombĂ«tar kishte marrĂ« rrugĂ«n pĂ«r tâiu bashkuar banorĂ«ve tĂ« Lufajt.
âNĂ« kĂ«to dy lumenj, lumin Flim dhe lumin UrakĂ«, para ca kohĂ«sh kanĂ« qenĂ« mbi 2,500 bagĂ«ti qĂ« pinin ujĂ«, mbi 2,000 bletĂ« dhe tĂ« gjitha gjallesat mbi dhe nĂ«ntokĂ«sore po ngordhin, sepse nuk ka asnjĂ« pikĂ« ujĂ«â, theksoi ai pĂ«rmes megafonit.
Gjokolaj kërkoi nga të gjithë banorët që të mos ndalojnë së kërkuari të drejtën e tyre themelore për të pasur ujë të rrjedhshëm për shtëpitë dhe bagëtitë e tyre.
Sikurse Ademi, në mbështetje të banorëve të Lufajt ishte edhe Dhimitër Koleci, që bashkë me të tjerë banorë të Zall-Gjoçajt enden nëpër gjykata për të drejtën e ujit.
âKanĂ« marrĂ« ujĂ« nga Parku KombĂ«tar Zall Gjoçaj, duke devijuar me tunele duke e sjellĂ« nĂ« lumin e UrakĂ«s me njĂ« tunel tjetĂ«r e duke marrĂ« edhe ujin e UrakĂ«s se nuk ngopen me lumenjtĂ«, duke e nxjerrĂ« kĂ«tuâ.
Ai shprehu solidaritet me banorët, duke sjellë në vëmendje situatën e tyre ndër vite, punën e vështirë dhe pasojat shëndetësore në minierën e bakrit të Kurbneshit.
âGjithĂ« banorĂ«t e zonĂ«s qĂ« dikur kanĂ« punuar me selikozĂ«n e bakrit nĂ« Kurbnesh dhe iu kalbĂ«n mushkĂ«ritĂ« sot po iu thahen veshkat pĂ«r ujĂ«â, u shpreh Koleci.
Dhimitri solli në vëmendje edhe situatën në Parkun Kombëtar Zall-Gjocaj, ku gjatë ditëve të nxehta të korrikut ka pasur vatra zjarri. Sipas tij, futja e ujit nëpër tubacione, nuk bën gjë tjetër veçse përkeqëson situatën.
Paketë malesh, por pa ujë
Jorgji Loci ka një banesë në fshatin Lufaj dhe vjen shpesh për të qëndruar aty, ndërsa gjatë verës edhe më gjatë, kur fëmijët e tij janë me pushime. Ai punon në Durrës, por e ka menduar shpesh të investojë në fshatin e tij.
âMĂ« ka rritur babai dhe unĂ« nuk e lĂ«shoj kĂ«tĂ« vend, e lĂ«shoj vetĂ«m kur tĂ« iki te babaiâ, u shpreh ai pĂ«r tĂ« atin, qĂ« tanimĂ« nuk jeton mĂ«.
Jorgji tregoi se kishte dĂ«gjuar shumĂ« pĂ«r âPaketĂ«n e Maleveâ, njĂ« nismĂ« e diskutueshme e qeverisĂ« Rama pĂ«r investimet nĂ« zonat malore dhe do tĂ« dĂ«shironte tĂ« investonte nĂ« tokat e tij. Por, mungesa e ujit ia bĂ«n tĂ« pamundur kĂ«tĂ« dĂ«shirĂ«.
âUnĂ« jam i gatshĂ«m tĂ« bĂ«j fermĂ«, jam i gatshĂ«m tĂ« bĂ«j bujtinĂ«, por unĂ« nuk kam asnjĂ« pikĂ« uji nĂ« fshat, Ă«shtĂ« e gjitha shkretĂ«tirĂ«â, theksoi Jorgji pĂ«r Citizens.al.
 Edhe Gjet Loci, një tjetër banor i zonës shprehu dëshirën për të investuar në tokën e tij, por duke parë kushtet ka frikë të ndërmarrë një hap të tillë.
âNe duam tĂ« vijmĂ« tĂ« investojmĂ« kĂ«tu, kam shtĂ«pinĂ« aty poshtĂ«, ne nuk i investojmĂ« dot. Gjendja e kĂ«tij fshati tani pas hidrocentralit qĂ« Ă«shtĂ« bĂ«rĂ«, ka mbledhur burimet e ujĂ«rave dhe tani nuk ka ujĂ« fareâ, u shpreh ai.
NĂ« njĂ« intervistĂ« pĂ«r dokumentarin âPa rregulla, pa kufijâ, ekspertja e sigurisĂ« Fatjona Mejdini analizon ndikimin qĂ« ka krimi i organizuar shqiptar nĂ« ekonominĂ« dhe shoqĂ«rinĂ«, si brenda vendit, ashtu edhe nĂ« arenĂ«n ndĂ«rkombĂ«tare.
Mejdini thekson se grupet shqiptare kanĂ« kaluar nga trafikimi i qenieve njerĂ«zore dhe kanabisit nĂ« vitet â90, nĂ« kontrollin e tregtisĂ« ndĂ«rkombĂ«tare tĂ« kokainĂ«s. Sipas saj, pas viteve 2000, kĂ«to grupe nisĂ«n tĂ« krijojnĂ« baza nĂ« AmerikĂ«n Latine, sidomos nĂ« Ekuador dhe Kolumbi, duke u bĂ«rĂ« pjesĂ« e pesĂ« rrjeteve mĂ« tĂ« mĂ«dha kriminale nĂ« EvropĂ«.
âAta tanimĂ« nuk janĂ« mĂ« vetĂ«m transportues, por aktorĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m qĂ« kontrollojnĂ« aleanca, çmime dhe tregje tĂ« kokainĂ«s,â thotĂ« Mejdini, drejtuese e Observatorit tĂ« EvropĂ«s Juglindore, nĂ« IniciativĂ«n Globale KundĂ«r Krimit tĂ« Organizuar Transnacional (GI-TOC).
Sipas saj, paratë e narkotikëve po injektohen masivisht në ekonominë shqiptare përmes ndërtimit, sektorit të energjisë dhe pasurive të paluajtshme.
âNdĂ«rtimi i kullave nuk pasqyron kĂ«rkesĂ« reale, por nevojĂ«n pĂ«r tĂ« pastruar para,â thotĂ« ajo, duke shtuar se ky fenomen po shkatĂ«rron konkurrencĂ«n dhe po forcon korrupsionin.
Mejdini, autore e një raporti skrupuloz rreth lidhjeve të grupeve nga Ballkani me grupet e Amerikës latine, paralajmëron se Shqipëria rrezikon të përjetojë skenarin e këtyre vendeve, ku trafiku i drogës solli dhunë, destabilitet dhe varfëri.
Ajo nënvizon se krimi shqiptar ka ndërtuar lidhje të forta me grupet lokale të këtij kontinenti përmes aleancave biznesi dhe martesave me familje kriminale vendase. Kjo strategji, sipas saj, u ka dhënë shqiptarëve avantazh të fortë në zinxhirin e trafikut.
Ndërkohë, ajo sheh me shqetësim edhe pastrimin e parave në Dubai dhe përdorimin e kriptomonedhave, që sipas saj po bëhen mjete për të shmangur kontrollin ligjor.
Drejtuesja rajonale e GI-TOC, paralajmëron se përveç pasojave ekonomike, krimi po ndikon edhe në modelet sociale përmes glorifikimit të jetës kriminale në rrjetet sociale. Ajo kërkon një reagim të fortë shoqëror për të frenuar këtë fenomen, veçanërisht ndaj rekrutimit të të rinjve.
âNĂ«se nuk ndĂ«rhyjmĂ«, rrezikojmĂ« qĂ« paratĂ« e krimit tĂ« bĂ«hen normĂ« e ekonomisĂ« sonĂ«,â pĂ«rfundon Mejdini.
Pandemia u shtoi varësinë ekonomike vajzave dhe grave pasi shumë prej tyre humbën vendet e punës. Për rastet me dhunë në familje, ajo u shtoi edhe vështirësitë apo rrezikun e integritetit fizik dhe mendor.
Por pas kapërcimit të këtyre sfidave që solli pandemia, fryma e re politike në Shtetet e Bashkuara të Amerikës përhapi një valë konservatorizmi, e cila po ua vështirëson punën aktorëve të shoqërisë civile në Ballkan sa i takon kauzave feministe dhe queer.
Pandemia, sfida të shtuara për gratë dhe vajzat
Ines Leskaj nga Rrjeti i Fuqizimit të Gruas thekson se mbyllja e shkollave dhe çerdheve rriti barrën e kujdestarisë. Gratë u detyruan të mbajnë punë të keqpaguara, apo papaguara dhe humbën mundësi zhvillimi profesional.
âKĂ«tu duhet theksuar roli i madh i organizatave qĂ« e vijuan punĂ«n pavarĂ«sisht vĂ«shtirĂ«sive tĂ« pandemisĂ«â kujton Leskaj pĂ«r Citizens teksa nĂ«nvizon se gjatĂ« kĂ«saj periudhe shĂ«rbimet mbrojtĂ«se u bĂ«nĂ« mĂ« pak tĂ« aksesueshme.
Sipas Leksajt tematika kryesore që dominoi agjendën publike përgjatë pandemisë, ishte dhuna me bazë gjinore, sepse përgjatë izolimit, rastet sipas saj u dy-tre fishuan. Të njëjtën prirje, e parashtron edhe aktivistja feministe nga Kosova, Liridona Sijarina.
âKĂ«to vite kemi parĂ« rritje tĂ« raportimeve nga vajzat e gratĂ« pĂ«r dhunĂ« me bazĂ« gjinore si rrahja, dhuna seksuale, shantazhet, frikĂ«simet dhe shtrĂ«ngimet e ndryshme tĂ« bĂ«ra nga tĂ« njohur tĂ« tyre, kryesisht burra,â shpjegon Sijarina.
Ajo shton se formë tjetër e dhunës është ajo virtuale, e cila ka shënuar rritje të hovshme pas pandemisë dhe po bëhet burim i rrezikshëm dhune për gratë, sidomos vajzat e reja. Ngjashëm fenomeni është zhvilluar edhe në Shqipëri, ku mungon një sistem i plotë ligjor mbrojtjeje.
âĂshtĂ« pĂ«r tâu theksuar, qĂ« (shpĂ«rndarja e paautorizuar e materialeve intime)po pĂ«rdoret edhe si metodĂ« sulmi, sepse Ă«shtĂ« vendi ku ka mĂ« shumĂ« ndjekĂ«s dhe njerĂ«z qĂ« mund tĂ« arrihen,â analizon Leskaj.
Ndryshe nga përpara pandemisë, ku më të ekspozuar ndaj sulmeve dhe gjuhës së urrejtjes ishin gratë në politikë, sipas Leskajt, tanimë me to po përballen edhe gra gazetare, aktiviste dhe profesioniste.
Angel Dimitrievski nga Maqedonia e Veriut kujton si gjatë pandemisë nisën të hapeshin grupe anti-gjinore. Fillimisht ishte si një grup individësh të shpërndarë, të cilët protestonin kundër vaksinimeve dhe teknologjisë 5G.
âSot, jemi dĂ«shmitarĂ« tĂ« njĂ« lĂ«vizjeje mĂ« tĂ« organizuar, e pĂ«rfaqĂ«suar pĂ«rmes organizatave tĂ« regjistruara tĂ« shoqĂ«risĂ« civile si Koalicioni pĂ«r Mbrojtjen e FĂ«mijĂ«ve, njĂ« rrjet prej mbi 30 organizatash, biznesesh dhe madje edhe partish politike,â analizon Angel pĂ«r Citizens.
Sipas tij kjo lëvizje gëzon përkrahje nga kisha dhe qeveria që promovojnë riprodhimin si vlerë kombëtare.
Konservatorizmi në rritje
Në mars 2025, administrata Trump njoftoi mbylljen e 83% të programeve të mbështetura nga Agjencia e Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar (USAID) në rreth 100 vende të botës. Vendimi prekte dhe rajonin e Ballkanit, teksa përfshiheshinte edhe programet për median, demokracinë, shëndetësinë, luftën kundër korrupsionit etj.
Ines Leskaj thotë se konservatorizmi tashmë nuk është më retorikë publike, por realitet, jo vetëm kundrejt programeve, por edhe kundrejt aktivistëve të shoqërisë civile. Por, për të, ky është gjithashtu një moment për mobilizim të aktorëve progresistë.
âKy Ă«shtĂ« momenti qĂ« tĂ« pĂ«rforcojnĂ« angazhimin e tyre pĂ«r drejtĂ«sinĂ« sociale dhe tĂ« drejtat nĂ« pĂ«rgjithĂ«si,â shton ajo.
Sipas Liridona Sijarinës, agjendat konservatore përhapen përmes individëve dhe mediave të pavarura.
Ajo shpjegon duke u nisur nga rastet e hasura në Kosovë se kjo frymë është përhapur mes grupeve që në dukje nuk japin idenë e përkatësive politike, çka e bën më të koklavitur momentin politik.
Sijarina tregon se në zgjedhjet e fundit në Kosovë një parti doli hapur kundër kauzave feministe dhe queer. Ajo shton se edhe mediat, apo individët që marrin hapësira mediatike dhe virtuale, apo grupime të paidenfitikueshme shpërndajnë ligjërime konservatore.
âAktualisht Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« mĂ« problem pĂ«r tâu piketuar grupet konservatore dhe pĂ«r tâi rezistuar kĂ«tyre agjendave, meqĂ« po vijnĂ« nĂ« masĂ« tĂ« madhe prej formacioneve qĂ« dalin pĂ«rtej partiveâ pĂ«rmbyll ajo.
Angel Dimitrievski shton se shumë të rinj, veçanërisht djem, ndjekin figura të njohura për qëndrime ekstreme dhe seksiste si Andrew Tate dhe versionet kopje të tij në podcaste lokale. Sipas Dimitrievskit ata kanë ndikim të zgjeruar pasi mobilizojnë audienca të mëdha online.
âLĂ«vizja queer pĂ«rballet gjithashtu me tensione, veçanĂ«risht rreth çështjeve si mbĂ«shtetja pĂ«r PalestinĂ«n. NdĂ«rsa shumica e lĂ«vizjes sonĂ« mbĂ«shtet hapur kauzĂ«n palestineze, siç u demonstrua gjatĂ« ParadĂ«s sĂ« KrenarisĂ« sĂ« Shkupit kĂ«tĂ« vit, kjo qasje mbetet pĂ«rçarĂ«se dhe shpesh etiketohet si radikale nga tĂ« tjerĂ«t,â tregon ai.
Angel tregon për një shkollë verore për LGBT+ që gjatë fazës së thirrjeve nga organizata joftimiprurëse Ekvalis u zhvendos për shkak të kërcënimeve. Eventi qe hapur për të rinjtë e komunitetit, të cilët do të përdornin arsimin joformal për të krijuar hapësira më të sigurta dhe më gjithëpërfshirëse.
âSituata u bĂ« aq e rrezikshme sa u detyruam ta zhvendosnim fshehurazi tĂ« gjithĂ« shkollĂ«n verore dhe pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« historinĂ« e organizatĂ«s sonĂ«, tĂ« zbatonim siguri tĂ« pĂ«rhershme,â vijon ai.
Angel thekson se vendet tona nuk tregojnë vullnet të mbrojnë komunitetet e margjinalizuara, edhe kur ato përballen me rreziqe ekstreme. Për këtë ai nënvizon si të nevojshme krijimin e aleancave ndër-sektoriale dhe ndër-rajonale nga lëvizjet sindakale, lëvizjet mjedisore, feministe dhe queer..
âNuk besoj se lĂ«vizjet tona mund tĂ« lulĂ«zojnĂ« nĂ« izolim, sepse betejat janĂ« thellĂ«sisht tĂ« ndĂ«rlidhura,â pĂ«rmbyll Angel.
Rasti i ish-hotel Sheratonit, i kthyer në një projekt gjigand ndërtimi nga grupi Kastrati, është ilustrimi tipik i këtij modeli ku mungon transparenca.
Në vend të një zhvillimi në harmoni me Parkun e Liqenit, Kastrati gëzoi rritje intensiteti dhe kate shtesë në projektin që nuk pa asnjë herë leje ndërtimi të zbardhur dhe ndryshoi të paktën dy herë në dy vite.
Pamja e re e âprojektit tĂ« vjetĂ«râ
Prej javĂ«sh, puna nĂ« kantierin e ish-hotel âSheratonâ mes âArenĂ«s KombĂ«tareâ dhe Universitetit Politeknik tĂ« TiranĂ«s (UPT) Ă«shtĂ« shtuar ndjeshĂ«m.
Nga lart godina qendrore ka nisur tĂ« vishet me konceptin zigzag tĂ« fasadĂ«s sĂ« re modulare, konceptuar nga Marco Casamonti, arkitekti italian qĂ« âkullĂ«zoiâ ish-stadiumin âQemal Stafaâ.
Hoteli simbol i luksit të Tiranës së fillimviteve 2000 nuk do të ketë më fasadën prej xhami dhe do të rrethohet nga një kompleks prej gjashtë kullash të larta deri në 15 kate.
Në të gjitha anët e kantierit dallohen blloqe të mëdha me materialet e fasadave, të cilat janë ndryshe nga ato që reklamohen në renderat e projektit.
Fasada e re e ish-hotelit Sheraton/Citizens.al
Gjithçka nisi në shkurt të vitit 2018 kur Leonardi, djali i sipërmarrësit Shefqet Kastrati, njoftoi në Instagram marrëveshjen për blerjen e ish-Sheratonit.
âTashmĂ« ish-hotel Sheraton i pĂ«rket kompanisĂ« Kastrati, sapo u mbyll transaksioniâ, njoftoi ai.
Dy muaj pĂ«rpara shitjes, kompania amerikane e hotelerisĂ« âSheratonâ hoqi emrin nga hoteli i âMAK Albania-sâ duke zyrtarizuar largimin nga ShqipĂ«ria.
MAK Albania u themelua nĂ« vitin 1992 nga familja kuvajtiane Mohamed Abdulmohsin Al-Karafi, e cila siguroi nga qeveria e kohĂ«s troje dhe incentiva si âinvestitor strategjikâ pĂ«r zhvillime kompleksesh turistike nĂ« TiranĂ«, Dajt dhe bregdetin e KavajĂ«s.
PjesĂ« e incentivĂ«s ishte dhe trualli buzĂ« Parkut tĂ« Liqenit, krah UPT-Ă«s. Familja Al-Karafi nisi ta ndĂ«rtojĂ« hotelin nĂ« vitin 1993, por mundi ta pĂ«rmbyllĂ« si njĂ« filial tĂ« markĂ«s sĂ« njohur âSheratonâ vetĂ«m nĂ« fillimvitet 2000.
Në vitin 2018 mediat raportuan se Kastrati e bleu MAK Albanian për 30 milionë euro. Por kontrata e shitjes tregon se objekti u ble për 18 milionë. Pjesa tjetër ishte garanci për të shlyer borxhet dhe huatë e marra ndër vite.
Bilanci i vitit 2017 tregon se MAK Albania kishte rreth 14.5 milionë euro detyrime, por një kapital prej rreth 95 milionë eurosh (rreth 12 miliardë lekë) asete, ndërtesa dhe troje.
Kjo situatë duket se krijoi mundësinë e një ujde për familjen Kastrati, e cila zuri vendin e oligarkëve kuvajtianë.
NĂ« atĂ« periudhĂ« Kastrati hyri fuqimisht nĂ« sektorin e ndĂ«rtimeve nĂ« kryeqytet me projekte tĂ« tjera hotelerie, rezidenciash dhe zyrash, ku spikaste projekti âDowntown Oneâ nĂ« rrugĂ«n e Elbasanit.
Planet aspak transparente të investimeve
Rreth një vit pas blerjes së ish-Sheratonit, Kastrati siguroi leje zhvillimi nga qeveria për një projekt madhor zgjerimi.
Studiot Archea (Marco Casamonti) dhe X-Plan (Ornela Muçaj) propozuan zgjerimin e hotelit ekzistues dhe ngritjen e gjashtë kullave 7-13 kate përreth.
Koncepti fillestar parashikonte 121 mijë m2 ndërtim (69 665 m2 mbi tokë) në 30,000 m2 truall me intensitet 2.32 dhe koeficient shfrytëzimi 44.3%. Projekti parashikonte parkim 3-4 kate nën tokë.
Leja e zhvillimit u sigurua më 8 nëntor 2019. Qeveria ia delegoi kompetencën e lejes së ndërtimit bashkisë Tiranë, e cila nuk i ka bërë asnjëherë publike këto dokumenta.
Sidoqoftë, ligji detyron ndërtuesin ta shfaqë lejen e marrë në një tabelë të dukshme në kantier. Në rastin e Kastratit, ajo nuk është parë kurrë, as pas datës 10 qershor 2021 kur përfitoi leje të re zhvillimi nga qeveria.
Koncepti i ri në lejen e dytë parashikonte shtimin me rreth 36% të sipërfaqes së ndërtimit mbi tokë (nga 69,665 m2 në 108,827 m2) duke shtuar intensitetin në 3.6, me lartësi deri në 15 kate dhe parkingje 5 kate nën tokë.
Nuk Ă«shtĂ« e qartĂ« se kur bashkia TiranĂ« ia dha lejen e parĂ« tĂ« ndĂ«rtimit Kastratit â aq mĂ« shumĂ« lejen e dytĂ« â por pamjet satelitore dĂ«shmojnĂ« se nĂ« kompleksin e ish-âSheratonitâ vinçi ishte ngritur njĂ« muaj para se tĂ« jepej leja fillestare e zhvillimit nga qeveria: tetor 2019.
Bashkia e Tiranës, kompania Kastrat dhe studiot e arkitekturës nuk iu përgjigjën kërkesave për informim apo koment të Citizens.al rreth kësaj çështje.
Pamje satelitore ku shfaqet vinçi i ngritur në ish-Sheraton që para marrjes së lejes së zhvillimit/Citizens.al
Rasti Ă«shtĂ« i ngjashĂ«m me projektin âDowntown Oneâ te rruga e Elbasanit, po nga Kastrati.
Leja e zhvillimit u dha nga qeveria më 14 prill 2017 për kullë 36 kate me 62,000 m2 sipërfaqe ndërtimi, intensitet 16.26 dhe koeficent shfrytëzimi trualli 45%. Dhënia e lejes së ndërtimit iu delegua bashkisë Tiranë, e cila nuk e bëri publike.
Ajo qĂ« dihet Ă«shtĂ« se Kastrati nisi punĂ«n paralelisht me gĂ«rmimet, qĂ« u bĂ«nĂ« te ish-parku â7 Xhuxhatâ nĂ« kuadĂ«r tĂ« projektit pĂ«r ndĂ«rtimin e parkingut nĂ«ntokĂ«sor publik.
Projekti në fjalë nisi në janar 2018, rreth tetë muaj pasi Kastrati kishte marrë lejen e zhvillimit për kullën.
Në lejen e re të datës 10 qershor 2021 struktura fitoi 4 kate lartësi, por shtoi vetëm 92 m2 sipërfaqe totale. Për këtë ndryshim Kastrati lëshoi rreth 5% koeficient shfrytëzimi të truallit për qëllime publike për një total prej 60.5%.
Nuk është e qartë se përse është dashur ky rishikim në leje, ku praktikisht nuk është përfituar ndonjë sipërfaqe ndërtimi. Por ka gjasa ajo mund të jetë bërë për të legjitimuar gërmimet jashtë kufirit të pronës në ndërtimin e parkingut të kullës.
Kastrati ka dalĂ« me gĂ«rmime deri nĂ« rrugĂ«n âFatmir Haxhiuâ, pjesĂ« pĂ«r tĂ« cilĂ«n ditĂ«t e fundit po ripunohet me betonarme (foto 2023; foto 2025).
Brenda kantierit të Downtown One, ku po punohet me betonarme zona fundore/Citizens.al
Shkelje të mundshme konstatohen edhe te projekti i ish-Sheratonit.
Në fillim të vitit 2022 Kastrati rrethoi pjesën para duke vijuar punimet për parkingun nëntokësor.
Pamjet satelitore tregojnĂ« se kompania rrethoi edhe rreth 1,800 metra katrorĂ« pĂ«rtej rrugĂ«s ekzistuese tĂ« hotelit. Kjo ndĂ«rhyrje nuk ishte parashikuar nĂ« asnjĂ« nga dy lejet e zhvillimit â tĂ« vetmet dokumente publike.
Një rrugë e re u hap krah UPT-së në atë që hartat e Kadastrës tregojnë të jetë prona 7/18 e Zonës 8160. Kështu Kastrati u zgjerua nëntokë deri në kufi të pronës së tij dhe përfitoi një rrugë që i shkon direkt në hyrjen e parkingut.
Rruga e re dhe pjesa e shtuar e hotelit të Mak-Albanias/Citizens.al
Zhvillimi i ish-Sheratonit është nisur nga Kastrati në ortakëri me sipërmarrësin Samir Mane, por sot nuk kuptohet nëse vijon e njëjta ortakëri.
Leja e parë e zhvillimit për ish-Sheratonin përmendte si zhvillues kompanitë e grupit Kastrati (Kastrati Residences dhe Kastrati Hotels & Tower) dhe Mak Elite Offices (MEO) një kompani e themeluar në vitin 2017 nga Balkan Finance Investment Group (Balfin) e sipërmarrësit Mane.
Dokumentet tregojnĂ« se nĂ« shkurt 2018 â pra, kur Kastrati bleu ish-Sheratonin â grupi bleu pĂ«r 700 mijĂ« lekĂ« edhe 50% tĂ« aksioneve tĂ« Manes te projekti âDowntown Oneâ, tĂ« cilat zotĂ«roheshin nga BFI Invest â tjetĂ«r kompani e Balfin-it.
Nuk kuptohet qartĂ« se si Balfin Ă«shtĂ« tĂ«rhequr nga njĂ« projekt si âDowntown Oneâ pĂ«r kaq pak para, kur pĂ«r mĂ« tepĂ«r kishin nisur punimet.
Nga ana tjetër, për MEO-n mund të themi se nuk ka pasur ecuri të gjatë. Kjo kompani e Balfinit rriti kapitalin me rreth 180 mijë euro në vitin 2020 dhe një vit më pas pezulloi dhe çregjistroi aktivitetin.
Balfin nuk iu përgjigj një kërkese për koment nga Citizens.al nëse vijonte të ishte e përfshirë në investimin te ish-Sheratoni, edhe pse në lejen e dytë të zhvillimit ajo nuk përmendet më.
Projekti i Kastratit u reklamua bujshëm nga kryetari i Bashkisë Tiranë Erion Veliaj se do të tërhiqte si filiale markat ndërkombëtare të hoteleve Hyatt dhe Hilton. Në një njoftim në faqen e saj, Hilton thoshte se do të mund të niste punën në mjediset e reja nga fundi i vitit 2023.
Të dy markat ndërkombëtare nuk iu përgjigjën kërkesave për koment nga Citizens.al rreth arsyes së shtyrjes së këtij afati dhe periudhës se kur mund të mbarojnë punimet.
Por, rasti i ish-âSheratonitâ tregon se investimet nĂ« zemĂ«r tĂ« TiranĂ«s nuk janĂ« mĂ« çështje zhvillimi, por demonstrim influencash dhe pushteti.
Në një shtet ku ligji vepron selektivisht dhe informacioni mbahet i fshehur, fiton më shumë ai që ka akses te pushteti. Humb qyteti, humbin qytetarët.
Login
