Refuzimi i gjumit gjatĂ« ditĂ«s Ă«shtĂ« njĂ« sfidĂ« e zakonshme pĂ«r shumĂ« prindĂ«r, sidomos tek fĂ«mijĂ«t e moshĂ«s rreth dy vjeç. Kur fĂ«mija nuk fle gjumĂ«, ai shpesh bĂ«het i lodhur, nervoz dhe i vĂ«shtirĂ« pĂ«r tâu qetĂ«suar. Ja disa kĂ«shilla qĂ« ndihmojnĂ« nĂ« kĂ«to situata:
Mos ushtroni presion Detyrimi për të fjetur mund ta bëjë momentin e gjumit të lidhur me stres dhe rezistencë. Lëreni fëmijën të pushojë në një ambient të qetë, edhe nëse nuk fle.
Mbani rutinë të qetë dhe të qëndrueshme Aktivitetet e qeta para gjumit, si leximi apo lojërat e qeta, ndihmojnë fëmijën të përgatitet për gjumë dhe të krijojë një lidhje pozitive me këtë moment.
Siguroni aktivitete fizike gjatë ditës Lëvizja dhe aktivitetet gjatë mëngjesit ndihmojnë në lodhjen natyrale të trupit dhe përmirësojnë mundësinë e një gjumi të mirë në mesditë.
Mos përdorni ryshfete për gjumin Premtimi i dhuratave për të bërë fëmijën të flejë mund të krijojë zakone negative dhe manipulim emocional.
Respektoni nevojat e gjumit tĂ« fĂ«mijĂ«s Ădo fĂ«mijĂ« ka ritmet e veta, prandaj nĂ«se fle mĂ« shumĂ« nĂ« njĂ« ditĂ«, mos e zgjoni. Gjumi i mjaftueshĂ«m Ă«shtĂ« thelbĂ«sor pĂ«r shĂ«ndetin dhe sjelljen e tyre.
NĂ« fund, durimi dhe kuptimi janĂ« çelĂ«si pĂ«r tâu pĂ«rballur me sfidat e gjumit tĂ« fĂ«mijĂ«ve dhe pĂ«r tĂ« krijuar njĂ« ambient tĂ« shĂ«ndetshĂ«m pĂ«r rritjen e tyre.
MĂ«nyra se si jemi rritur nga prindĂ«rit tanĂ« ndikon thellĂ«sisht nĂ« mĂ«nyrĂ«n se si e shohim veten, marrĂ«dhĂ«niet dhe botĂ«n pĂ«rreth. Kur rritesh me prindĂ«r tĂ« papjekur emocionalisht, shpesh bart me vete pasiguri dhe vĂ«shtirĂ«si qĂ« shfaqen edhe nĂ« jetĂ«n e tĂ« rriturve. Hezitim i vazhdueshĂ«m pĂ«r tĂ« marrĂ« vendime Frika nga gabimi tĂ« bĂ«n [âŠ]
KĂ«shilla praktike pĂ«r tâi kthyer konkurrencĂ«n dhe xhelozinĂ« nĂ« lidhje tĂ« ngrohta vĂ«llazĂ«rore
MarrĂ«dhĂ«niet midis vĂ«llezĂ«rve e motrave nuk janĂ« gjithmonĂ« tĂ« lehta, sidomos kur nĂ« familje vjen njĂ« foshnjĂ« e re. ĂshtĂ« e natyrshme qĂ« fĂ«mija mĂ« i madh tĂ« pĂ«rjetojĂ« ndjenja xhelozie, konkurrimi apo distancimi, por me qasje tĂ« durueshme dhe tĂ« qĂ«ndrueshme, lidhja mes tyre mund tĂ« forcohet gradualisht.
Mbani parasysh se afërsia nuk lind brenda natës, fëmijët kanë kohë të mjaftueshme për ta ndërtuar këtë marrëdhënie. Roli juaj si prind është ta lehtësoni këtë proces.
1. Jepini vëmendje të dedikuar fëmijës më të madh
Shpesh, pas ardhjes së një fëmije të vogël, vëmendja e prindërve shpërndahet në mënyrë të pabarabartë. Planifikoni çdo ditë të paktën 30 minuta vetëm për të madhin, pa shpërqendrime, ku mund të lexoni një libër, të bëni një aktivitet ose thjesht të bisedoni.
Ky âkohe vetĂ«m pĂ«r ju tĂ« dyâ i tregon se Ă«shtĂ« ende po aq i rĂ«ndĂ«sishĂ«m dhe i dashur, gjĂ« qĂ« zvogĂ«lon ndjesinĂ« se po e zĂ«vendĂ«son dikush tjetĂ«r, transmeton Telegrafi.
2. Menaxhoni xhelozinë me bisedë të hapur
Mos e minimizoni ndjenjĂ«n e xhelozisĂ« â Ă«shtĂ« njĂ« reagim normal. Inkurajojeni fĂ«mijĂ«n tĂ« flasĂ« hapur pĂ«r emocionet e tij dhe dĂ«gjojeni pa gjykim. Mund tâi thoni:
âE kuptoj qĂ« ndonjĂ«herĂ« Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ«. Edhe unĂ« ndonjĂ«herĂ« ndihem kĂ«shtu kur duhet tĂ« ndaj kohĂ«n dhe vĂ«mendjen time.â
Kjo qasje jo vetëm që e lehtëson tensionin, por edhe forcon besimin mes jush.
3. Forconi rolin e vëllait ose motrës së madhe
Kur fëmija më i madh ndjen se ka një rol të veçantë dhe të vlefshëm në familje, vetëbesimi i tij rritet.
LavdĂ«rojeni pĂ«r gjeste tĂ« vogla ndihme: âShiko si u qetĂ«sua bebja kur i buzĂ«qeshe. VetĂ«m ti mund ta bĂ«sh atĂ« tĂ« ndihet kĂ«shtu.â
KĂ«shtu, fĂ«mija jo vetĂ«m qĂ« ndjehet i dobishĂ«m, por edhe fillon ta shohĂ« tĂ« voglin si njĂ« âpartnerâ dhe jo si konkurrent.
4. Mbani pritshmëri realiste
Mos prisni që fëmija më i madh të jetë gjithmonë i lumtur dhe i dashur ndaj të voglit. Ka ditë të mira dhe ditë më sfiduese.
Vazhdoni tâi pĂ«rforconi sjelljet pozitive dhe tĂ« mos e qortoni rĂ«ndĂ« pĂ«r momentet e nervozizmit â ato janĂ« pjesĂ« e procesit tĂ« pĂ«rshtatjes.
Këshillë shtesë:
Shpesh ndihmon edhe krijimi i âritualit tĂ« vĂ«llezĂ«rve/motraveâ â njĂ« aktivitet i vogĂ«l qĂ« bĂ«het gjithmonĂ« bashkĂ« (p.sh. tĂ« thonĂ« natĂ«n e mirĂ«, tĂ« kĂ«ndojnĂ« njĂ« kĂ«ngĂ« ose tĂ« ndajnĂ« njĂ« lodĂ«r tĂ« veçantĂ« para gjumit). Ky ritual krijon njĂ« ndjenjĂ« pĂ«rkatĂ«sie dhe lidhjeje qĂ« rritet me kohĂ«n. /Telegrafi/
Këshilla praktike nga terapistët për prindërit që përballen me mosmarrëveshjet midis fëmijëve të tyre të rritur
Kur fëmijët e rritur bien në mosmarrëveshje, edhe nëse prej vitesh nuk jetojnë me prindërit, konflikti mund të krijojë tension në të gjithë familjen. Ata ndërprenë komunikimin, shmangin takimet familjare apo nuk shfaqen fare, dhe prindërit kuptojnë që situata është serioze. Edhe pse e dinë se nuk duhet të marrin pjesë në konflikt apo të marrin palë, dëshira për të ndërhyrë dhe për të ndihmuar në zgjidhjen e problemit shpesh është e madhe.
Psikoterapeutja Charlotte Braithwaite shpjegon: âKur fĂ«mijĂ«t e rritur pĂ«rplasen, prindĂ«rit shpesh ndihen tĂ« pafuqishĂ«m dhe nuk dinĂ« nĂ«se duhet tĂ« ndĂ«rhyjnĂ« apo tĂ« distancohen.â Kjo dilemĂ« shtohet nga faktit se kufijtĂ« e rolin e prindĂ«rve janĂ« tĂ« paqarta, pasi ânuk ka njĂ« moment ceremoni qĂ« pĂ«rcakton se kur njĂ« fĂ«mijĂ« bĂ«het plotĂ«sisht i pavarurâ, ndaj shumĂ« prindĂ«r ndihen pĂ«rgjegjĂ«s edhe pasi fĂ«mijĂ«t e tyre janĂ« rritur.
Megjithatë, Braithwaite këshillon prindërit që të mos përfshihen shumë në konfliktin midis fëmijëve. Në fund të fundit, ata janë të rritur dhe duhet të jenë në gjendje të zgjidhin mosmarrëveshjet vetë, pa i vënë prindërit në pozitë të vështirë. Prandaj, Braithwaite dhe ekspertë të tjerë për HuffPost ndanë katër këshilla të vlefshme se si të veproni, përcjell Telegrafi.
Edhe pse Ă«shtĂ« dhimbje tĂ« shikosh fĂ«mijĂ«t nĂ« grindje, terapeute si Roya Rahmanzadeh paralajmĂ«rojnĂ« prindĂ«rit tĂ« mos pĂ«rpiqen tĂ« ndĂ«rmjetĂ«sojnĂ« apo tĂ« nxitin pajtimin, sepse kjo shpesh dĂ«shton. FĂ«mijĂ«t e rritur mund tĂ« ndjejnĂ« se dhimbja e tyre nuk merret seriozisht. âShpesh mĂ« e mira qĂ« njĂ« prind mund tĂ« bĂ«jĂ« Ă«shtĂ« tĂ« mbajĂ« lidhjen me tĂ« dy fĂ«mijĂ«t, pa marrĂ« palĂ«, dhe tĂ« pranojĂ« se pajtimi nuk mund tĂ« nxitet apo detyrohet,â thekson ajo. KĂ«tĂ« mendim e mbĂ«shtet edhe Adesioye, qĂ« nĂ«nvizon se ndĂ«rmjetĂ«si duhet tĂ« jetĂ« neutral, diçka qĂ« prindĂ«rve shpesh u vĂ«shtirĂ«sohet edhe me mĂ« tĂ« mirat qĂ«llime.
2. Përpiquni të qëndroni neutralë
FĂ«mijĂ«t e rritur duhet tĂ« zgjidhin problemet e tyre nĂ« kohĂ«n dhe mĂ«nyrĂ«n e tyre, thotĂ« Warwick. Ajo kĂ«shillon prindĂ«rit tĂ« shmangin marrjen e palĂ«ve dhe tĂ« mos ndajnĂ« ankesa tĂ« njĂ«rit fĂ«mijĂ« me tjetrin, sepse kjo shkatĂ«rron besimin. NĂ« vend tĂ« kĂ«saj, pĂ«rqendrohuni nĂ« marrĂ«dhĂ«nien tuaj personale me secilin fĂ«mijĂ«. Edhe pse neutral, nuk do tĂ« thotĂ« tĂ« injoroni situatĂ«n. âNjihni dhimbjen e tyre dhe vĂ«shtirĂ«sitĂ«, pastaj lejoni qĂ« ata tĂ« pĂ«rballen vetĂ« me to,â sugjeron Adesioye, duke rekomanduar se mund tâu sugjeroni terapinĂ« individuale ose familjare.
3. Merrni përgjegjësinë tuaj
Edhe pse nuk Ă«shtĂ« detyrĂ« e prindĂ«rve tĂ« rregullojnĂ« marrĂ«dhĂ«niet mes fĂ«mijĂ«ve, âpranimi i rolit qĂ« mund tĂ« keni pasur nĂ« formĂ«simin e kĂ«tyre dinamikave mund tĂ« jetĂ« njĂ« akt i fuqishĂ«m pĂ«rgjegjshmĂ«rieâ, thekson Braithwaite. PĂ«r shembull, nĂ«se ndjeni se keni favorizuar njĂ« fĂ«mijĂ« mĂ« shumĂ« apo keni marrĂ« palĂ« nĂ« tĂ« kaluarĂ«n, Ă«shtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme ta pranoni kĂ«tĂ«. NjĂ« reflektim i tillĂ« vetjak mund tĂ« zbusĂ« tensionet afatgjata dhe tĂ« hapĂ« rrugĂ«n pĂ«r shĂ«rim.
4. Kujdesuni për veten tuaj
Kjo periudhĂ« mund tĂ« sjellĂ« shumĂ« trishtim dhe emocione tĂ« rĂ«nda, ndaj Ă«shtĂ« thelbĂ«sore tĂ« kujdeseni edhe pĂ«r mirĂ«qenien tuaj. âTĂ« shikosh fĂ«mijĂ«t qĂ« pĂ«rplasen Ă«shtĂ« shumĂ« stresuese. ĂshtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« kujtojmĂ« qĂ« tashmĂ« nuk Ă«shtĂ« roli juaj tĂ« zgjidhni gjithçka, siç mund tĂ« keni bĂ«rĂ« kur ata ishin tĂ« vegjĂ«l,â thotĂ« Warwick. NĂ«se ndiheni tĂ« lodhur emocionalisht, biseda me njĂ« profesionist mund tĂ« jetĂ« ndihmuese. Mos humbni shpresĂ«n: âMarrĂ«dhĂ«niet mund tĂ« ndryshojnĂ« me kohĂ«n. Edhe periudhat e gjata tĂ« largimit mund tĂ« pasohen nga rikthimi i lidhjes, ndaj qĂ«ndroni tĂ« hapur ndaj ndryshimeve,â pĂ«rfundon ajo. /Telegrafi/
Eksperti i prindĂ«rimit Steve Biddulph beson se tezet luajnĂ« njĂ« rol tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« rritjen e vajzave, veçanĂ«risht gjatĂ« adoleshencĂ«s, kur ato shpesh mund tĂ« kundĂ«rshtojnĂ« kĂ«shillat nga nĂ«nat. GjatĂ« njĂ« interviste nĂ« podcastin Parental As Anything tĂ« ABC, psikologu dhe autori i librit Raising Girls e cilĂ«soi tezen, ose figurat e besuara si âtezeâ, si njĂ« âkolonĂ« tĂ« shĂ«ndetit mendorâ, qĂ« mund tĂ« ofrojnĂ« udhĂ«zime pa tĂ« njĂ«jtĂ«n ngarkesĂ« emocionale.
Biddulph rekomandon fillimin e këtij raporti që në moshën 8-vjeçare dhe ruajtjen e tij përmes vizitave të rregullta ose aktiviteteve së bashku. Sipas tij, tezet mund të krijojnë një hapësirë të sigurt për vajzat, ku ato mund të flasin për marrëdhëniet, zgjedhjet e jetës dhe sfidat, duke i ndihmuar ato të shmangin mbështetjen e tepruar në grupet e shokëve dhe ndikimin e mundshëm të mediave sociale.
Këshilla praktike për ta bërë kontrollin dentar pa stres
ShumĂ« fĂ«mijĂ« pĂ«rjetojnĂ« ankth kur dĂ«gjojnĂ« fjalĂ«n âdentistâ. Kjo Ă«shtĂ« krejt e kuptueshme pĂ«r ta, kontrolli dentar Ă«shtĂ« njĂ« situatĂ« e panjohur, qĂ« shpesh lidhet me frikĂ«n nga dhimbja ose tingujt e pajisjeve.
Por lajmi i mirë është se, me qasje të duhur dhe përgatitje të hershme, kjo frikë mund të mos zhvillohet fare. Prindërit kanë një rol kyç për ta kthyer vizitën te dentisti në një eksperiencë të zakonshme, madje edhe pozitive.
NĂ«se fĂ«mija ka pasur pĂ«rvoja tĂ« kĂ«qija mĂ« parĂ«, mos e detyroni menjĂ«herĂ« nĂ« njĂ« kontroll tĂ« plotĂ«. Filloni me vizita tĂ« shkurtra ânjohjejeâ nĂ« klinikĂ«, vetĂ«m pĂ«r tâu ulur nĂ« karrige dhe pĂ«r tĂ« parĂ« pajisjet, pa ndĂ«rhyrje mjekĂ«sore. Kjo metodĂ« graduale ndihmon qĂ« frika tĂ« shuhet me kohĂ«, transmeton Telegrafi.
Më poshtë gjeni disa strategji të thjeshta dhe praktike që funksionojnë në çdo moshë:
1. Filloni herët
SpecialistĂ«t e shĂ«ndetit oral sugjerojnĂ« qĂ« fĂ«mijĂ«t tĂ« bĂ«jnĂ« kontrollin e parĂ« dentar rreth moshĂ«s 1-vjeçare. Vizitat e hershme ndihmojnĂ« fĂ«mijĂ«n tĂ« ambientohen me mjedisin e klinikĂ«s dhe ta shohin si njĂ« gjĂ« tĂ« zakonshme, jo si diçka pĂ«r tâu frikĂ«suar.
2. Zgjidhni një dentist pediatrik
Një dentist i specializuar për fëmijë ka jo vetëm njohuritë mjekësore, por edhe mjetet e duhura për të krijuar atmosferë miqësore: dhoma me ngjyra të gjalla, lodra, dekor argëtues dhe komunikim të përshtatur për moshën e fëmijës. Kjo bën diferencë të madhe në mënyrën si ata e përjetojnë vizitën.
3. Jini shembull pozitiv
Fëmijët vëzhgojnë dhe imitojnë. Nëse ju shfaqni frikë ose tregoni histori negative për vizitat tuaja, ka gjasa që ata ta marrin këtë si një sjellje normale. Flisni me tone pozitive dhe tregoni se kujdesi dentar është pjesë e zakonshme e jetës.
4. Inkurajoni pyetjet
Kur fĂ«mija ka mundĂ«si tĂ« pyesĂ« dhe tĂ« marrĂ« pĂ«rgjigje, ndjenja e pasigurisĂ« zvogĂ«lohet. NĂ«se Ă«shtĂ« kureshtar pĂ«r instrumentet, kĂ«rkoni qĂ« dentisti tâia tregojĂ« dhe tâi shpjegojĂ« me fjalĂ« tĂ« thjeshta funksionin e tyre. Librat me ilustrime dhe videot edukative janĂ« gjithashtu mjet i shkĂ«lqyer pĂ«r tâi pĂ«rgatitur.
5. Shpjegoni rëndësinë e kujdesit oral
Kur fëmija kupton pse duhet të kujdeset për dhëmbët, për shembull, për të pasur një buzëqeshje të bukur, për të ngrënë ushqimet që pëlqen pa dhimbje, ai bëhet më bashkëpunues gjatë kontrollit.
6. Krijoni imazh pozitiv për dentistin
PĂ«rdorni fjali motivuese si: âDentisti do tĂ« gĂ«zohet shumĂ« kur tĂ« shohĂ« sa bukur po i pastron dhĂ«mbĂ«tâ. Kjo e ndihmon fĂ«mijĂ«n ta shohĂ« dentistin si mik dhe jo si kĂ«rcĂ«nim.
7. Shpërbleni guximin
Pas një vizite të suksesshme, lavdërojeni fëmijën për guximin dhe sjelljen e mirë. Një shpërblim i vogël, si një libër me ngjyrosje ose një aktivitet i preferuar, mund të përforcojë ndjenjën pozitive ndaj kontrolleve të ardhshme. /Telegrafi/
Roli i prindërve në ndihmën e fëmijëve për të përballuar emocionet pas rrëzimeve dhe situatave të vështira
Shpesh herë, kur fëmijët rrëzohen dhe fillojnë të qajnë, prindërit natyrshëm u thonë të ndalojnë qarjen, duke u përpjekur të qetësojnë situatën. Megjithatë, sipas specialistëve të zhvillimit emocional dhe psikologëve, kjo sjellje mund të ketë pasoja negative në zhvillimin emocional të fëmijës në afat të gjatë.
Jacks Anderson, kĂ«shilltare prindĂ«rore dhe nĂ«nĂ«, thekson se fjalitĂ« si âje mirĂ«â, âĂ«shtĂ« vetĂ«m njĂ« gĂ«rvishtjeâ apo âtĂ« jesh trimâ mund tĂ« dĂ«mtojnĂ« aftĂ«sinĂ« e fĂ«mijĂ«ve pĂ«r tĂ« njohur dhe pĂ«rballuar emocionet e tyre natyrale. KĂ«to fraza, pĂ«rkundĂ«r qĂ«llimit tĂ« mirĂ«, mund tâi bĂ«jnĂ« fĂ«mijĂ«t tĂ« ndjehen tĂ« pavlefshĂ«m ose tĂ« injoruar nĂ« pĂ«rjetimin e dhimbjes apo frikĂ«s.
âNĂ« vend qĂ« tâu mĂ«sojmĂ« fĂ«mijĂ«ve se si tĂ« pĂ«rballojnĂ« emocionet e tyre, ne shpesh i nxisim tĂ« shtypin dhe fshehin ato,â shpjegon Anderson.
Dhimbja Ă«shtĂ« reale, qoftĂ« dhimbje fizike apo emocionale dhe fĂ«mijĂ«t kanĂ« nevojĂ« pĂ«r mbĂ«shtetje pĂ«r ta menaxhuar atĂ«, jo pĂ«r tâu thĂ«nĂ« tĂ« mos e ndiejnĂ«, transmeton Telegrafi.
PsikologĂ«t e zhvillimit sugjerojnĂ« qĂ«, nĂ« situata kur fĂ«mija qajĂ« pĂ«r shkak tĂ« njĂ« rrĂ«zimi apo njĂ« dĂ«mtimi, prindĂ«rit duhet tâi japin hapĂ«sirĂ« pĂ«r ta shprehur dhimbjen dhe frikĂ«n, duke pĂ«rdorur fjalĂ« qĂ« reflektojnĂ« mirĂ«kuptim, si:
âMĂ« vjen keq qĂ« u lĂ«ndove.â
âĂshtĂ« krejt normale tĂ« ndihesh i trishtuar.â
âTĂ« kuptoj qĂ« tĂ« dhemb, le tĂ« shohim se si mund ta ndihmojmĂ«.â
NjĂ« tjetĂ«r hap i rĂ«ndĂ«sishĂ«m Ă«shtĂ« tâi ndihmoni fĂ«mijĂ«t tĂ« flasin pĂ«r ndjenjat e tyre, duke i pyetur me butĂ«si: âSi ndihesh tani?â apo âĂfarĂ« do tĂ« tĂ« ndihmonte tani?â
Mental Health Foundation raporton se rreth 10% e fëmijëve dhe të rinjve përballen me sfida në shëndetin mendor, dhe mënyra se si prindërit reagojnë ndaj emocioneve të fëmijëve mund të ndikojë shumë në këtë.
Psikoterapistja amerikane Amy Morin thekson se shtypja e ndjenjave gjatë fëmijërisë mund të lidhet me vështirësi të shprehjes emocionale dhe stres të përhershëm në të ardhmen.
Kujdesi që u jepet emocioneve të fëmijëve në këto momente të vështira është themeli për zhvillimin e tyre të shëndetshëm emocional dhe aftësinë për të përballuar sfidat jetësore më vonë. /Telegrafi/
NjĂ« pediatĂ«r shpjegoi pse foshnjat ndonjĂ«herĂ« pĂ«rpiqen tĂ« mos bien nĂ« gjumĂ«, dhe arsyeja nuk do tâju shkonte kurrĂ« nĂ« mendje!
Shumë nëna janë përballur me situatën kur fëmija i tyre dukshëm ka nevojë për gjumë, por bën çmos që të mos flejë. Të rriturit shpesh nuk kuptojnë pse ndodh kjo, ose pse një fëmijë nuk bën dot gjumë thjesht edhe pse duket shumë i lodhur. Pediatri i njohur në TikTok, doktor Yoshi, ka një shpjegim, shumë të papritur.
âA ka bebja juaj kĂ«mbĂ«ngulur tĂ« mos flejĂ«? Si Ă«shtĂ« puna me tĂ«? A nuk Ă«shtĂ« mjaft e lodhur apo, ndoshta, e stĂ«rlodhur? Le tĂ« flasim pĂ«r nevojĂ«n e gjumit te foshnjat,â nis dr. Yoshi nĂ« video, transmeton Telegrafi.
âMungesa e gjumit ndodh kur foshnja nuk fle mjaftueshĂ«m me kalimin e kohĂ«s. PĂ«r shembull, nĂ«se fĂ«mija humbet 30 minuta gjumĂ« gjatĂ« dremitjes sĂ« parĂ«, atĂ«herĂ« nĂ« dremitjen e dytĂ« fle vetĂ«m pĂ«r 15 minuta, ndĂ«rsa nĂ« mbrĂ«mje kundĂ«rshton, nuk fle, dhe zgjohet njĂ« orĂ« mĂ« vonĂ« se zakonisht. Kjo gjendje mund tĂ« zgjasĂ« disa ditĂ« dhe tĂ« çojĂ« nĂ« njĂ« mungesĂ« gjumi tĂ« ngjashme me anashkalimin e njĂ« nate tĂ« tĂ«rĂ« gjumi.
Mund tĂ« vĂ«reni shenja tĂ« imĂ«ta si shqetĂ«sim i shtuar, nervozĂ«, madje edhe vĂ«shtirĂ«si qĂ« fĂ«mija tĂ« flejĂ«,â thotĂ« doktori.
Ai thekson se fëmija përfundimisht do të bjerë në gjumë, gjë që mund të jetë lehtësuese për prindërit, por nëse nuk përcaktohet shkaku, ky cikël mund të përsëritet. /Telegrafi/
Fëmija i dikujt tjetër sillet keq. Ndoshta e shtyu dikë, përdori një fjalë të keqe ose kërceu në divanin tuaj të ri me atlete të pista. A duhet të reagoni dhe si të reagoni?
Kur bĂ«het fjalĂ« pĂ«r sfidimin e sjelljes sĂ« keqe te fĂ«mijĂ«t, ne priremi tĂ« reagojmĂ« nĂ« bazĂ« tĂ« ndjenjave. Shpesh ka arsye tĂ« panumĂ«rta pĂ«rse njĂ« fĂ«mijĂ« i vogĂ«l do tĂ« bĂ«jĂ« diçka âgabimâ, e ndonjĂ«herĂ« ai as qĂ« e di se ka bĂ«rĂ« diçka âtĂ« keqeâ.
Por Ă«shtĂ« shumĂ« e pavolitshme kur gjendesh nĂ« njĂ« situatĂ« ku duhet tĂ« reagosh pĂ«r shkak tĂ« sjelljes sĂ« keqe tĂ« fĂ«mijĂ«s sĂ« dikujt tjetĂ«r, kĂ«shtu qĂ« pyet veten â a Ă«shtĂ« pĂ«rgjegjĂ«sia ime tĂ« vendos njĂ« rregull te fĂ«mija i dikujt tjetĂ«r? NĂ« fund tĂ« fundit, unĂ« jam njĂ« i rritur dhe nĂ«se njĂ« prind nuk Ă«shtĂ« atje â a nuk Ă«shtĂ« detyra ime tĂ« vendos kufij?
Derek McCormack, ushtrues detyre i drejtorit ekzekutiv tĂ« Rrjetit tĂ« Rritjes sĂ« FĂ«mijĂ«ve ka dhĂ«nĂ« kĂ«shilla. KĂ«tu janĂ« rekomandimet e tij dhe disa ide qĂ« mund tâju ndihmojnĂ«, transmeton Telegrafi.
1. Si do të ndiheshit nëse dikush do ta disiplinonte fëmijën tuaj?
Vajza ishte rreth tre vjeç, një mik i familjes i bërtiti shumë. Ajo vrapoi duke qarë drejt nënës së saj. Në atë kohë, babai i saj tha se ishte e përshtatshme, sepse ajo po bënte gjënë e gabuar. Mami nuk ishte dakord.
Problemi ishte se, sipas saj, disiplina nuk është të bërtasësh. Nuk duhet të përfshijë turp, frikë dhe zemërim. Disiplina po e drejton një fëmijë drejt sjelljes më të mirë.
Jo të gjithë e ndajnë këtë qasje ndaj disiplinës, kështu që nëse shihni një fëmijë duke bërë diçka që do të konsiderohej sjellje e keqe, duhet të supozoni se prindërit e tyre kanë idetë e tyre për atë që konsiderohet disiplinë.
2. Nëse kujdeseni për fëmijën e dikujt tjetër, mos supozoni se ai i njeh rregullat e familjes suaj
Të gjithë e dimë se çfarë ndodh kur supozoni. Derek thotë se duhet të jemi të vetëdijshëm se mund të keni rregulla të ndryshme në krahasim me familjen e një fëmije që ju shqetëson ose ju shkakton probleme.
âĂshtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme qĂ« fĂ«mijĂ«t e tjerĂ« qĂ« vijnĂ« nĂ« shtĂ«pinĂ« tuaj tĂ« respektojnĂ« rregullat e familjes qĂ« vizitojnĂ«. NĂ«se fĂ«mija po thyen rregullat e familjes, do tĂ« ishte e pĂ«rshtatshme qĂ« tĂ« informoni butĂ«sisht fĂ«mijĂ«n vizitues se çfarĂ« janĂ« rregullat nĂ« familjen tuaj. PĂ«r shembull, ânuk lejojmĂ« sharjet nĂ« kĂ«tĂ« shtĂ«piâ ose ânuk hidhemi nĂ« divan me kĂ«pucĂ« tĂ« pistaâ.
Dhe nëse ka diçka që vërtet nuk mund ta toleroni (si kërcimi në divan), bëni të njohur kufijtë përpara se të fillojë loja.
3. Nëse duhet të reagoni, bëjeni këtë me butësi
Derek thotë se ndonjëherë duhet të ndërhyjë një i rritur tjetër. Nëse mendoni se ndërhyrja është e domosdoshme, ekzistojnë disa mënyra për ta zgjidhur situatën.
âVarĂ«sisht nga mosha e fĂ«mijĂ«s, shpesh Ă«shtĂ« mĂ« mirĂ« tĂ« pĂ«rdorni shpĂ«rqendrimin ose humorin pĂ«r ta ndryshuar sjelljen, nĂ« vend qĂ« tâi ndaloni rreptĂ«sishtĂ« diçkaâ, shpjegon ai.
Nuk Ă«shtĂ« e nevojshme tâi lini gjĂ«rat tĂ« dalin nga kontrolli vetĂ«m sepse duhet tĂ« jeni tolerant, por kjo gjithashtu nuk do tĂ« thotĂ« se duhet tĂ« jeni tĂ« pasjellshĂ«m.â
4. Pyesni çfarë është në rregull sipas prindërve të tyre
NjĂ« nĂ«nĂ« shpjegoi si sillet me nipĂ«rit e saj: âUnĂ« dhe motra ime shpesh ndihmojmĂ« njĂ«ra-tjetrĂ«n me kujdesin pĂ«r fĂ«mijĂ«t. UnĂ« kujdesem pĂ«r fĂ«mijĂ«t e saj, dhe ajo pĂ«r tĂ« mitĂ«.
NĂ« shumicĂ«n e rasteve, tĂ« dyja i shohim ndryshimet nĂ« sjellje gjatĂ« kĂ«tyre ndĂ«rrimeve si njĂ« lloj lĂ«shimi ndaj fĂ«mijĂ«ve. Rregullat nuk janĂ« tĂ« njĂ«jta kur ajo kujdeset pĂ«r fĂ«mijĂ«t e mi. Nuk pres prej saj tâi çojĂ« nĂ« gjumĂ« nĂ« kohĂ«, dhe nuk mĂ« pengon nĂ«se u jep karamele apo i lĂ« tĂ« shikojnĂ« TV deri vonĂ«.
Por kur për herë të parë u kujdesa për fëmijët e saj, nuk e pyeta asgjë. Nuk pyeta në çfarë ore duan të flenë, nëse u lejohet të hanë dy porcione akullore me çokollatë apo nëse mund të shikojnë TV në shtratin e saj.
U ndjeva tmerrësisht, si të kisha zhgënjyer motrën dhe fëmijët e saj. Gjithashtu, isha pak më e ashpër me ta nga sa duhej, vetëm që të shkonin në shtrat.
Tani e di qĂ« motra ime nuk pret prej meje tâi disiplinoj fĂ«mijĂ«t e saj. Ajo Ă«shtĂ« e lumtur qĂ« unĂ« jam âhallĂ« argĂ«tueseâ. E di qĂ« nuk pret prej meje tâi mbaj nĂ« rregull tĂ« hekurt, dhe kjo pĂ«r mua Ă«shtĂ« nĂ« rregull. Po ashtu, e di qĂ« Ă«shtĂ« e lumtur nĂ«se jam mĂ« e rreptĂ«, nĂ« rast se gjĂ«rat shkojnĂ« shumĂ« larg.
TĂ« gjitha kĂ«to janĂ« gjĂ«ra mjaft tĂ« qarta, por ndihem mĂ« mirĂ« kur e di qĂ« mund tâi kontrolloj kĂ«to gjĂ«ra nĂ«se ndonjĂ« nga fĂ«mijĂ«t e miqve bĂ«het i padisiplinuar.â /Telegrafi/
Një terapiste për fëmijë këshillon se çfarë duhet të bëjnë prindërit nëse fëmija i godet
Ndërsa fëmija rritet, nuk është e pazakontë që të fillojë të godasë gjëra, qoftë duke hedhur apo goditur lodrat, apo madje duke goditur prindërit dhe anëtarët e familjes.
Edhe pse kjo Ă«shtĂ« njĂ« fazĂ« normale e zhvillimit, sepse fĂ«mijĂ«t ende nuk dinĂ« ndryshe si tĂ« shprehin frustrimin, Ă«shtĂ« shumĂ« e rĂ«ndĂ«sishme qĂ« prindĂ«rit tâu tregojnĂ« se goditja dhe hedhja e gjĂ«rave nuk janĂ« tĂ« pranueshme. NĂ«se kjo shpĂ«rfillet, me kohĂ« mund tĂ« çojĂ« nĂ« probleme mĂ« serioze tĂ« sjelljes.
Sipas fjalĂ«ve tĂ« terapistes pĂ«r fĂ«mijĂ«, Shannon Bouchard, tĂ« mĂ«sosh fĂ«mijĂ«n se goditja nuk Ă«shtĂ« nĂ« rregull nĂ« fakt nuk Ă«shtĂ« aq e vĂ«shtirĂ«, çelĂ«si Ă«shtĂ« tek ajo qĂ« duhet tâi thuhet.
NĂ« njĂ« video nĂ« TikTok, Shannon reagoi ndaj njĂ« pamjeje ku njĂ« nĂ«nĂ« goditej nĂ« fytyrĂ« nga fĂ«mija i saj. NĂ«na i thoshte se nuk duhej ta godiste dhe e lutej tĂ« âsillet mirĂ«â, ndĂ«rsa fĂ«mija vazhdonte ta godiste.
Shenon shpjegoi se kjo është një situatë tronditëse për çdo prind dhe vendosi të ndajë një këshillë që mund të ndihmojë në këto momente, transmeton Telegrafi.
âReagimi ynĂ« i parĂ« Ă«shtĂ« tĂ« themi âJo, mos e bĂ«j kĂ«tĂ«â apo âMos mĂ« goditâ. Por kjo nuk funksionon. FĂ«mijĂ«t mĂ« tĂ« vegjĂ«l se dy vjeç kuptojnĂ« vetĂ«m fjalĂ«t e fundit qĂ« ua themi, nuk e kuptojnĂ« tĂ« gjithĂ« fjalinĂ«â, thotĂ« terapistja.
âNĂ«se i thoni âMos goditâ, ata dĂ«gjojnĂ« âGoditâ. NĂ«se i thoni âMos hidhâ, dĂ«gjojnĂ« âHidhâ. Prandaj, nĂ« fund tĂ« fjalisĂ« duhet tâu jepni udhĂ«zime tĂ« qarta pĂ«r atĂ« qĂ« lejohet tĂ« bĂ«jnĂ«â.
shutterstock
âFĂ«mijĂ«t e vegjĂ«l nuk e kuptojnĂ« kur u themi âjoââ
Shannon theksoi se nĂ«na nĂ« video âishte nĂ« rrugĂ« tĂ« mbarĂ«â kur i tha fĂ«mijĂ«s tĂ« âsillet mirĂ«â, por njĂ« mesazh i tillĂ« Ă«shtĂ« shumĂ« i paqartĂ« â fĂ«mijĂ«ve u duhet njĂ« udhĂ«zim konkret, tĂ« cilin mund ta kuptojnĂ« dhe ta pĂ«rsĂ«risin.
NĂ«se fĂ«mija vazhdon tĂ« godasĂ«, edhe pas kĂ«tij orientimi, terapistja kĂ«shillon tĂ« largoheni nga situata pĂ«r tâi treguar se kjo nuk Ă«shtĂ« e pranueshme.
âSa mĂ« gjatĂ« tĂ« rrini aty dhe tĂ« lejoni tĂ« ju godasĂ«, aq mĂ« shumĂ« i dĂ«rgoni mesazh se kjo Ă«shtĂ« nĂ« rregullâ, paralajmĂ«ron Shannon dhe thekson se fĂ«mijĂ«t e vegjĂ«l nuk e kuptojnĂ« kur u themi âjoâ. /Telegrafi/
Një realitet që shumë e njohin në heshtje: fëmija që sakrifikon, kujdeset dhe qëndron gjithmonë pranë, shpesh merret si i mirëqenë. Nuk bën zhurmë, nuk kërkon vëmendje dhe pikërisht për këtë, mbetet në hije.
Ndërkohë, fëmija më i largët, më i vështirë apo edhe më i ftohtë⊠trajtohet me më shumë ndjeshmëri. Me më shumë kujdes. E ndonjëherë, edhe me më shumë dashuri.
Ndoshta është faj, ndoshta ndjesë. Ndoshta thjesht mënyra se si prindërit përpiqen të balancojnë atë që nuk funksionon. Por barra mbi supet e atij që jep më shumë, është reale. Dhe shpesh⊠shumë e rëndë.
A ndihesh ndonjëherë si ai person që jep gjithmonë, por nuk shihet kurrë?
TetĂ« foshnja tĂ« lindura nĂ« MbretĂ«rinĂ« e Bashkuar me ADN nga tre persona, nuk bartin sĂ«mundjet e trashĂ«guara mitokondriale, sipas mjekĂ«ve britanikĂ«. Kjo metodĂ« revolucionare pĂ«rdor material gjenetik nga njĂ« nĂ«nĂ«, njĂ« baba dhe njĂ« grua donatore, pĂ«r tĂ« parandaluar çrregullime tĂ« rĂ«nda dhe shpesh fatale qĂ« kalojnĂ« nga nĂ«na te fĂ«mija. Teknika Ă«shtĂ« zhvilluar nĂ« Universitetin e Newcastle dhe pĂ«râŠ
Ekspertja tregon pse Ă«shtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme qĂ« fĂ«mijĂ«t ndonjĂ«herĂ« tĂ« luajnĂ« jashtĂ« vetĂ«m, pa mbikĂ«qyrjen e tĂ« rriturve â sigurisht, kur janĂ« mjaft tĂ« rritur dhe mjaftueshĂ«m tĂ« pjekur pĂ«r kĂ«tĂ«
Fëmijët e gjeneratave të mëparshme luanin jashtë gjatë gjithë ditës, shumë shpesh pa mbikëqyrjen e të rriturve, gjë që nuk ndodh shpesh sot.
Koha dhe rrethanat ishin të ndryshme, megjithatë drejtoresha e organizatës Early Childhood Ireland, Teresa Heeney, paralajmëron se fakti që prindërit vëzhgojnë çdo lëvizje të fëmijëve të tyre, veçanërisht kur ata janë jashtë, ndikon keq në zhvillimin e të vegjëlve.
âKur u jepni fĂ«mijĂ«ve kohĂ«, besim dhe mundĂ«si pĂ«r tĂ« luajtur, loja mund tĂ« fillojĂ« nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« dhe mĂ« pas tĂ« kthehet nĂ« diçka krejtĂ«sisht ndryshe ditĂ«n tjetĂ«r. Tâu japĂ«sh fĂ«mijĂ«ve mundĂ«sinĂ« tĂ« enden tĂ« lirĂ« dhe besimin se nuk duhet tĂ« jenĂ« vazhdimisht nĂ«n mbikĂ«qyrje, u mundĂ«son atyre ta çojnĂ« lojĂ«n nĂ« nivele qĂ« as nuk e dinin se mund tâi arrinin. ĂshtĂ« shumĂ« e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« kesh besim tek fĂ«mijĂ«t, sepse ata bĂ«hen mjeshtĂ«r tĂ« lojĂ«s sĂ« tyre, thotĂ« Teresa Heeney, transmeton Telegrafi.
Fëmijët mësojnë duke vepruar vetë
Teresa Heeney thekson se fĂ«mijĂ«t mĂ«sojnĂ« kur bĂ«jnĂ« gjĂ«rat vetĂ«: âAta e dĂ«gjojnĂ« dhe kuptojnĂ« çfarĂ« do tĂ« ndodhĂ« dhe kanĂ« diçka qĂ« vetĂ« e kontrollojnĂ«. Kjo do tĂ« thotĂ« se mĂ«sojnĂ« si tĂ« pĂ«rdorin diçka, cili Ă«shtĂ« qĂ«llimi i saj. MĂ«sojnĂ« pĂ«r njerĂ«zit me tĂ« cilĂ«t luajnĂ«, mĂ«sojnĂ« si funksionojnĂ« familjet dhe kulturat e tjera,â thekson ajo.
Loja dhe shoqërimi
Heeney thotë se fëmijët, duke luajtur vetëm jashtë, mësojnë jo vetëm rregullat e lojës, por edhe sa të rëndësishme janë marrëdhëniet shoqërore.
âKur fĂ«mijĂ«t luajnĂ« vetĂ«, ndryshe nga kur tĂ« rriturit i mbikĂ«qyrin apo i drejtojnĂ« vazhdimisht, ata bĂ«hen tĂ« rritur shumĂ« mĂ« tĂ« sigurt dhe mĂ« tĂ« pavarur,â shpjegon ekspertja.
Duke i krahasuar fĂ«mijĂ«t qĂ« janĂ« rritur pa mbikĂ«qyrje tĂ« vazhdueshme me ata tĂ« sotmit, tĂ« cilĂ«t prindĂ«rit nuk i lĂ«nĂ« asnjĂ« çast vetĂ«m, Heeney thotĂ«: âMendoj se ne dikur dinim mĂ« shumĂ« pĂ«r botĂ«n. Ndoshta kishim mĂ« shumĂ« njohuri edhe pĂ«r rreziqet jashtĂ«.â /Telegrafi/
ĂfarĂ« nĂ«se fĂ«mija ha njĂ« gur plazhi, sapun nga banja apo, edhe mĂ« keq â njĂ« bateri nga lodra? ĂfarĂ« Ă«shtĂ« pa rrezik dhe çfarĂ« mund tĂ« rrezikojĂ« seriozisht shĂ«ndetin e fĂ«mijĂ«s dhe si duhet tĂ« reagojnĂ« prindĂ«rit?
Një nga makthet më të mëdha të prindërve, kur fëmijët gëlltisin objekte që nuk janë ushqim.
ĂfarĂ« Ă«shtĂ« pa rrezik dhe çfarĂ« mund tĂ« jetĂ« kĂ«rcĂ«nuese pĂ«r jetĂ«n? Si tĂ« kuptojmĂ« rrezikun dhe kur duhet tĂ« kĂ«rkojmĂ« menjĂ«herĂ« ndihmĂ«?
Shumica e trupave të huaj që gëlltiten nga fëmijët nuk përbëjnë rrezik serioz, sidomos nëse janë të vegjël dhe kalojnë lirshëm në traktin tretës. Kjo ndodh më shpesh tek fëmijët deri në moshën 5 vjeç, dhe objektet janë zakonisht pjesë të vogla lodrash ose sende nga ambienti rrethues. P.sh. guri në ezofag, nëse është i madh dhe bllokohet, mund të shkaktojë probleme serioze, por vetë guri nuk është toksik.
Sa i përket rërës dhe algave, rëra zakonisht nuk paraqet problem, përveç nëse fëmija konsumon sasi të mëdha ose nëse është e ndotur me baktere ose substanca toksike. Algat e zakonshme detare, si ato mesdhetare, zakonisht nuk janë toksike në sasi të vogla, megjithatë disa algat e njohura si toksike duhet të shmangen.
Një çrregullim i njohur mjekësor, pica, karakterizohet nga dëshira për të ngrënë gjëra jo ushqimore si rëra, dhe kjo mund të jetë shenjë e mungesës së hekurit ose problemeve të tjera shëndetësore, veçanërisht në fëmijët me anemi, transmeton Telegrafi.
Kur një objekt i gëlltitur paraqet kërcënim serioz?
Bateritë alkaline dhe bateritë në përgjithësi (sidomos bateritë me formë monedheje) Objektet me maja të mprehta (gjilpëra, copa të thyer lodrash, objekte të mprehta metalike) Disa magnete të vogla, veçanërisht nëse janë të shumta dhe përthyhen në traktin tretës Objekte me diametër mbi 2.5 cm ose gjatësi mbi 5-6 cm, të cilat mund të bllokohen në ezofag ose traktin tretës (varësisht nga mosha dhe madhësia e fëmijës).
Rreziku nga bateritë
Bateritë me formë monedhe janë jashtëzakonisht të rrezikshme sepse mund të shkaktojnë djegie kimike, nekrozë (vdekje të indeve) dhe perforim të ezofagut vetëm brenda disa orësh nga gëlltitja. Kjo ndodh për shkak të një reagimi elektrik dhe kimik të baterisë me lagështinë e trupit. Fëmija mund të mos ketë simptoma fillimisht, prandaj reagimi i shpejtë është thelbësor.
Simptomat e para pĂ«r tâu vĂ«nĂ« re:
Vështirësi në gëlltitje të ushqimit dhe lëngjeve Prodhim i tepërt i pështymës Të vjella Dhimbje në fyt ose kraharor Kollë, mbytje, ose vështirësi në frymëmarrje Ndryshime në zë ose rënie e oreksit
Fatkeqësisht, edhe trupat më të rrezikshëm mund të kalojnë pa simptoma fillimisht, prandaj është shumë e rëndësishme që prindërit të vëzhgojnë çdo ndryshim në sjellje, ushqim dhe frymëmarrje të fëmijës.
Kujdes i veçantë për produktet e pastrimit
Nëse fëmija pi acid ose bazë që janë përbërës kryesorë në produktet e pastrimit (p.sh. detergjente, pastrues për tualet, amoniak), mund të shkaktohen dëmtime serioze në ezofag dhe stomak. Sidomos bazat (p.sh. hidroxid natriumi), të cilat nuk kanë shije të veçantë dhe mund të gëlltiten në sasi më të mëdha pa u ndjerë menjëherë, shkaktojnë dëmtime më të thella dhe më të rënda. Acidet zakonisht dëmtojnë sipërfaqësisht, por të dyja mund të lënë pasoja të rënda që kërkojnë trajtim emergjent.
ĂshtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme qĂ« produktet e rrezikshme tĂ« mos ruhen nĂ« shishe ose kuti tĂ« tjera, sepse fĂ«mija mund tâi ngatĂ«rrojĂ« me pije tĂ« zakonshme.
ĂfarĂ« duhet bĂ«rĂ« nĂ«se ndodh diçka?
MOS i jepni fëmijës lëngje, qumësht, lëngje frutash apo ushqim! Kjo mund të përkeqësojë dëmtimet duke shpërndarë substancën toksike ose duke shkaktuar të vjella të forta.
NĂ« rast tĂ« gĂ«lltitjes sĂ« baterisĂ« me formĂ« monedhe dhe nĂ«se fĂ«mija Ă«shtĂ« mbi 1 vjeç dhe nuk Ă«shtĂ« alergjik, mund tâi jepni njĂ« lugĂ« mjaltĂ«, i cili mund tĂ« ndihmojĂ« nĂ« neutralizimin e aciditetit dhe ngadalĂ«simin e dĂ«mtimeve deri nĂ« mbĂ«rritjen tek mjeku. Mjalti nuk duhet dhĂ«nĂ« tek fĂ«mijĂ«t nĂ«n 1 vjeç pĂ«r shkak tĂ« rrezikut tĂ« botulizmit.
Kërkoni menjëherë ndihmë mjekësore, pavarësisht nëse fëmija ka simptoma apo jo. Në spitale mund të kryhet endoskopia emergjente për nxjerrjen e objektit.
Gjatë pushimeve ose nëse jeni larg qendrave shëndetësore, kini gjithmonë në dijeni numrin e urgjencës dhe vendin më të afërt për trajtim emergjent pediatrik.
Mesazhi më i rëndësishëm për prindërit
Nëse dyshoni se fëmija ka gëlltitur diçka të rrezikshme, shkoni menjëherë tek mjeku. Mos prisni simptomat, sepse ato mund të vonojnë dhe dëmtimi mund të jetë serioz. Mbikëqyrja dhe ndërhyrja e shpejtë shpëton jetë. /Telegrafi/
Kur tek fëmijët kultivojmë aftësi si rezistenca, kurioziteti apo vetbesimi, u ndihmojmë të nisin të ardhmen me më shumë siguri, pavarësisht rrugës që zgjedhin
Fëmijëria është e mbushur me ngritje dhe rënie, nga presionet shkollore te mosmarrëveshjet me shokët. Si prindër, të gjithë dëshirojmë që fëmija ynë të jetë i suksesshëm, në shkollë, në marrëdhëniet me të tjerët, por edhe në planin emocional. Megjithatë, suksesi nuk do të thotë të jesh i përkryer, të kontrollosh gjithçka apo të dish përgjigjet për çdo pyetje.
Suksesi i vërtetë vjen nga brenda, nga tiparet që i ndihmojnë fëmijët të përballen me sfidat, të mësojnë nga gabimet dhe të rriten si njerëz me vetëbesim dhe empati. Nuk ka të bëjë me nota apo superioritet në gjithçka, por me zhvillimin e forcave të brendshme që i ndihmojnë të ecin përpara me guxim, kuriozitet dhe zemër të hapur.
Sipas psikologes Jamie Bloh, ekzistojnë pesë tipare kyçe që bëjnë vërtet ndryshimin. Kultivimi i tyre i jep fëmijës jo vetëm rezultate të mira, por edhe forcë emocionale për jetë, transmeton Telegrafi.
1. Rezistenca
Jeta sjell sfida â rĂ«nie, dĂ«shtime, zhgĂ«njime. FĂ«mijĂ«t qĂ« zhvillojnĂ« rezistencĂ« nuk tremben nga gabimet, sepse i shohin ato si mundĂ«si pĂ«r tĂ« mĂ«suar dhe pĂ«r tâu rritur. NĂ« vend qĂ« tĂ« dorĂ«zohen, pĂ«rpiqen sĂ«rish. Kjo tipar i ndihmon tĂ« pĂ«rballen me problemet dhe tĂ« ndihen mĂ« tĂ« sigurt dhe mĂ« tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m nĂ« situatat e pĂ«rditshme.
Si ta nxitni: Bisedoni me fëmijën për gabimet si pjesë normale të jetës. Ndani përvojat tuaja kur diçka nuk shkoi siç prisnit dhe si e përballuat.
shutterstock
2. Kurioziteti
FĂ«mijĂ«t eksplorojnĂ« natyrshĂ«m botĂ«n pĂ«rreth, dhe kurioziteti Ă«shtĂ« motori i tĂ« nxĂ«nit. Pyetje si âPse?â, âSi?â dhe âPo sikur?â nuk janĂ« vetĂ«m tĂ« bukura, por baza e zhvillimit tĂ« fĂ«mijĂ«s. NjĂ« fĂ«mijĂ« kurioz nuk kĂ«rkon thjesht informacione, por mendon, eksploron dhe fiton njĂ« kuptim mĂ« tĂ« thellĂ« tĂ« botĂ«s.
Si ta nxitni: Jepni fĂ«mijĂ«s hapĂ«sirĂ« pĂ«r kĂ«rkime. KĂ«rkoni pĂ«rgjigje sĂ« bashku, bĂ«ni pyetje tĂ« hapura dhe tregoni durim kur njĂ« pyetje âpseâ shndĂ«rrohet nĂ« dhjetĂ« tĂ« tjera.
3. Empatia
Fëmijët me empati kuptojnë më lehtë ndjenjat e të tjerëve, reagojnë me kujdes dhe krijojnë marrëdhënie më cilësore. Ky tipar është veçanërisht i rëndësishëm në botën e sotme, ku komunikimi, puna në grup dhe mirëkuptimi janë themeli i çdo marrëdhënieje të shëndetshme, qoftë në familje, shkollë apo më vonë në punë.
Si ta nxitni: Flisni për ndjenjat, lexoni libra me personazhe që kalojnë përvoja të ndryshme dhe diskutoni për ndjenjat e të tjerëve. Jepni shembull me empatinë tuaj.
shutterstock
4. Disiplina (ose vetëkontrolli)
Fëmijët që ndihmohen të zhvillojnë disiplinën fokusohen më mirë, përfundojnë detyrat dhe dinë të përballojnë shtyrjen e kënaqësisë. Nuk do të thotë ashpërsi, por forcë të brendshme që tregon se kur është koha për lojë dhe kur për detyra. Disiplina ndërton ndjenjën e arritjes dhe vetëbesimin.
Si ta nxitni: Vendosni kufij të qartë, por fleksibël. Futni rutinë dhe caktoni së bashku qëllime të vogla e të arritshme. Lëvdojeni përpjekjen, jo vetëm rezultatin.
5. Vetëbesimi
Fëmija që beson në vetvete ka guxim të provojë gjëra të reja, të shprehë mendimet dhe të përballet me dështimin. Vetëbesimi nuk buron nga suksesi, por nga ndjenja që je i dashur, i pranuar dhe i aftë, edhe kur ende nuk di gjithçka.
Si ta nxitni: Inkurajoni fĂ«mijĂ«n, mbĂ«shteteni nĂ« eksplorim dhe festoni hapa tĂ« vegjĂ«l pĂ«rpara. Jepni mundĂ«si qĂ« tĂ« zgjidhĂ« problemin vetĂ« para se tâi ofroni ndihmĂ«. /Telegrafi/
Në dekadat e fundit, roli i televizionit dhe pajisjeve me ekran ka ndryshuar thelbësisht jetën e fëmijëve. Ato nuk janë më thjesht burime argëtimi, por janë bërë bashkudhëtarë të përditshmërisë, shpesh herë të pakontrolluar. Por çfarë ndikimi kanë realisht në shëndetin fizik, mendor dhe emocional të fëmijëve tanë?
Dr. Halit Mehmeti, Pediatër Tel. 044308026
Akademia Amerikane e PediatrisĂ« Ă«shtĂ« shumĂ« e qartĂ« nĂ« kĂ«tĂ« pikĂ«: âFĂ«mijĂ«t mĂ« tĂ« vegjĂ«l se tetĂ«mbĂ«dhjetĂ« deri njĂ«zet e katĂ«r muaj nuk duhet tĂ« ekspozohen ndaj ekraneve digjitale, pĂ«rveç video-bisedaveâ (cituar nga UdhĂ«zuesi i PĂ«rdorimit tĂ« Mediave pĂ«r FĂ«mijĂ«t e VegjĂ«l, 2016).
Efektet negative të ekraneve
Zhvillimi gjuhësor dhe kognitiv vonohet
Një studim i publikuar në JAMA Pediatrics (Christakis et al., 2004) tregoi se për çdo orë televizion në ditë në moshën një deri tre vjeç, rritej rreziku për probleme me vëmendjen në moshën shtatë vjeç me dhjetë për qind. Fëmijët mësojnë gjuhën përmes bisedës së drejtpërdrejtë, kontaktit sy më sy, mimikës dhe tonit të zërit.
Televizioni Ă«shtĂ« njĂ« mjet njĂ«drejtimĂ«sh â nuk i pĂ«rgjigjet fĂ«mijĂ«s, nuk ndĂ«rton dialog. PĂ«rmbajtja vizuale e televizorit Ă«shtĂ« e shpejtĂ« dhe shumĂ« stimuluese, duke i bĂ«rĂ« fĂ«mijĂ«t mĂ« pas tĂ« jenĂ« mĂ« pak tĂ« duruar dhe mĂ« tĂ« shpĂ«rqendruar nĂ« biseda reale dhe tĂ« ngadalta qĂ« janĂ« tĂ« nevojshme pĂ«r mĂ«simin e gjuhĂ«s. Truri i njĂ« fĂ«mije tĂ« vogĂ«l mĂ«son mĂ« mirĂ« pĂ«rmes ndĂ«rveprimit tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« dhe lojĂ«s. Ekranet nuk e zĂ«vendĂ«sojnĂ« kĂ«tĂ« formĂ« mĂ«simi.
Ărregullime tĂ« gjumit
Një meta-analizë e vitit dymijë e nëntëmbëdhjetë mbi gjashtëdhjetë e shtatë studime (Carter et al.) gjeti lidhje të forta mes ekspozimit ndaj ekraneve dhe kohës më të shkurtër të gjumit, cilësisë së dobët dhe vështirësive për të fjetur. Ekranet ndikojnë në prodhimin e melatoninës dhe mbingarkojnë sistemin nervor, duke e bërë më të vështirë gjumin cilësor.
Rritje e rrezikut për obezitet
Një studim i Qendrës Amerikane për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (2021) mbi mbi trembëdhjetë mijë fëmijë tregoi se ata që shihnin televizor më shumë se dy orë në ditë kishin indeks të masës trupore më të lartë dhe nivele aktiviteti më të ulëta fizik. Televizori vonon orarin e gjumit, duke ndikuar në çrregullimin e metabolizmit.
Sipas Dr. Sandra G. Hassink nga Akademia Amerikane e Pediatrisë, televizioni ndikon në obezitet jo vetëm duke zëvendësuar lëvizjen, por edhe duke stimuluar konsum të tepruar ushqimesh përmes reklamave.
Shikimi i televizionit nuk është domosdoshmërisht i dëmshëm në vetvete, por ekspozimi i tepruar dhe pa kontroll i fëmijëve para ekranit krijon një mjedis që favorizon sjellje sedentare, ushqim jo të shëndetshëm dhe zakone afatgjata që çojnë në obezitet.
Sjellje agresive dhe desensibilizim emocional
Studimet e bĂ«ra nga Instituti KombĂ«tar i ShĂ«ndetĂ«sisĂ« nĂ« Shtetet e Bashkuara tregojnĂ« se ekspozimi i hershĂ«m ndaj pĂ«rmbajtjes sĂ« dhunshme nĂ« televizion rrit ndjeshmĂ«rinĂ« ndaj dhunĂ«s dhe sjelljet agresive nĂ« fĂ«mijĂ«ri dhe adoleshencĂ«. Kjo pĂ«rforcohet nga shkencĂ«tari i njohur Dr. L. Rowell Huesmann nga Universiteti i Michiganit, i cili thotĂ«: âFĂ«mijĂ«t nuk dinĂ« ta ndajnĂ« dhunĂ«n fiktive nga realiteti. NĂ«se ajo serviret si argĂ«tim, e pranojnĂ« si normĂ«.â
ĂshtĂ« e kĂ«shillueshme qĂ« tĂ« ketĂ« kujdes nĂ« kĂ«tĂ« pjesĂ«, sepse shumĂ« raste tĂ« tragjedive nĂ« shkolla ku fĂ«mijĂ«t shkaktojnĂ« dhunĂ« ose vrasje janĂ« tĂ« motivuara nga aktet e dhunshme nĂ« televizion ose rrjete sociale.
Performanca më e ulët akademike
Një analizë e The Lancet Child & Adolescent Health (2018) mbi katër mijë e pesëqind fëmijë zbuloi se ata që kalonin më shumë se dy orë para ekranit në ditë kishin rezultate më të dobëta në testet e kujtesës, gjuhës dhe zgjidhjes së problemeve.
Sipas Dr. Jeremy Walsh nga CHEO Research Institute nĂ« Kanada, âShumĂ« orĂ« para ekranit zĂ«vendĂ«sojnĂ« aktivitetet qĂ« stimulojnĂ« zhvillimin, si leximi apo loja.â Ky citat nĂ«nvizon njĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« themelore: Ekranet nuk janĂ« vetĂ«m çfarĂ« ofrojnĂ«, por edhe çfarĂ« zĂ«vendĂ«sojnĂ«. Ădo orĂ« qĂ« njĂ« fĂ«mijĂ« kalon para televizorit apo tabletit, Ă«shtĂ« njĂ« orĂ« qĂ« nuk luan, nuk lexon, nuk ndĂ«rton fjalor, nuk mĂ«son tĂ« bashkĂ«veprojĂ« dhe nuk zhvillon imagjinatĂ«n. PĂ«r fĂ«mijĂ«n, zhvillimi ndodh nĂ« marrĂ«dhĂ«nie, jo nĂ« pasivitet.
Rekomandime praktike për prindërit:
Për fëmijët nga zero deri në dy vjeç, koha e lejuar para ekranit duhet të jetë zero minuta, përveç rasteve të video-bisedave, ndërsa fokusi duhet të jetë tek ndërveprimi i drejtpërdrejtë dhe loja. Për fëmijët nga dy deri në pesë vjeç, rekomandohet që koha para ekranit të mos e kalojë një orë në ditë, duke zgjedhur përmbajtje edukative dhe gjithmonë nën mbikëqyrjen e prindërve. Për fëmijët mbi gjashtë vjeç, koha para ekranit duhet të kufizohet maksimumi deri në dy orë në ditë, duke vendosur rregulla të qarta dhe duke shmangur përdorimin e ekranit para gjumit.
Mjeku i mirĂ«njohur amerikan Dr. Michael Rich nga Shkolla MjekĂ«sore e Harvardit thotĂ«: âPrindĂ«rit nuk duhet tĂ« kenĂ« frikĂ« nga teknologjia, por duhet ta pĂ«rdorin me mençuri, duke u bĂ«rĂ« vetĂ« shembull.â NĂ« kĂ«tĂ« rast Ă«shtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme qĂ« tĂ« inkurajoni fĂ«mijĂ«t nĂ« aktivitete fizike, lojĂ«ra sociale, lexim dhe ndĂ«rveprim prindâfĂ«mijĂ«. Po ashtu, hartimi apo krijimi i njĂ« âplani familjar tĂ« pĂ«rdorimit tĂ« mediaveâ, qĂ« pĂ«rfshin rregulla pĂ«r ekranin nĂ« shtĂ«pi. /Telegrafi/
Edhe qëllimi i mirë mund të sjellë pasoja të rënda. Mos e rrezikoni fëmijën duke e mbuluar karrocën në ditët e nxehta të verës
Ădo vit, me ardhjen e ditĂ«ve tĂ« ngrohta, pamja Ă«shtĂ« e njĂ«jtĂ« nĂ«pĂ«r rrugĂ«: prindĂ«rit mbulojnĂ« karrocat e foshnjave me pĂ«lhura, shami, me qĂ«llimin e mirĂ« pĂ«r tâi mbrojtur nga dielli. Por pa e ditur, me kĂ«tĂ« veprim, ata mund tâi vĂ«nĂ« fĂ«mijĂ«t e tyre nĂ« rrezik serioz.
Pse mbulimi i karrocave me materiale të papërshtatshme është i rrezikshëm?
Pediatrja Svante Norgren nga Spitali i FĂ«mijĂ«ve âAstrid Lindgrenâ nĂ« Stokholm shpjegon se edhe pĂ«lhura mĂ« e hollĂ«, si gaza pambuku, mund ta rrisĂ« temperaturĂ«n brenda karrocĂ«s dhe pengon qarkullimin e lirĂ« tĂ« ajrit.
Një testim ka treguar se në një ditë të ngrohtë, pas vetëm 30 minutash, temperatura në një karrocë të mbuluar ka arritur deri në 34°C. Për ta kuptuar më mirë, mendoni këtë krahasim: nëse jashtë janë 25°C, brenda karrocës së mbuluar me një pëlhurë të zakonshme, temperatura mund të arrijë deri në 40°C, transmeton Telegrafi.
Trupi i foshnjës nuk mund të rregullojë temperaturën përmes djersitjes
Ndryshe nga të rriturit, të cilët e ulin temperaturën e trupit përmes djersitjes, foshnjat nuk kanë këtë aftësi. Për pasojë, temperatura e tyre trupore rritet dhe ndodh mbinxehja, që mund të çojë në goditje nga nxehtësia, dëmtime të sistemit nervor qendror, dëmtime në tru apo madje edhe vdekje, transmeton Telegrafi.
Këshilla të rëndësishme për ditët e nxehta të verës:
Mos mbuloni karrocĂ«n me pĂ«lhura tĂ« improvizuara. PĂ«rdorni vetĂ«m mbulesa tĂ« dedikuara pĂ«r karroca, tĂ« cilat lejojnĂ« qarkullimin e ajrit. Shmangni daljet nĂ« ambiente tĂ« hapura nga ora 10:00 deri nĂ« 16:00â17:00. Mos i vendosni kapuç fĂ«mijĂ«s nĂ« ditĂ«t e nxehta, shumica e nxehtĂ«sisĂ« largohet pĂ«r mes kokĂ«s. Vishni fĂ«mijĂ«n me rroba tĂ« lehta, tĂ« çelĂ«ta dhe qĂ« e lĂ«nĂ« lĂ«kurĂ«n tĂ« marrĂ« frymĂ«. Mos i vishni çorape â kĂ«mbĂ«t ndihmojnĂ« nĂ« ftohjen e trupit. Sigurohuni qĂ« fĂ«mija tĂ« pijĂ« mjaftueshĂ«m lĂ«ngje.
KĂ«shilla nga pediatrja dr. Giovanna Armano
Idealja do të ishte që fëmijët të mos ekspozohen fare në diell të drejtpërdrejtë nga ora 10 apo 11 deri në 17. Ata mund të lahen ose të freskohen disa herë në ditë për ta përballuar më lehtë vapën.
Nëse qëndrojnë brenda, hapësirat duhet të jenë të ajrosura mirë dhe, nëse është e mundur, të klimatuara. Klima nuk është gjithmonë zgjidhja më e mirë, në vend të saj, ajrosja natyrale dhe përdorimi i ventilatorëve janë alternativa të dobishme. Kini kujdes që temperatura brenda të mos jetë shumë më e ulët sesa ajo jashtë, pasi kjo nuk është e shëndetshme.
Shfrytëzoni çdo mundësi për ta mbajtur fëmijën jashtë në hije, nën pemë si pishat apo në kopshte të mbuluara me tendë. /Telegrafi/
Fjalët kanë fuqi të jashtëzakonshme, sidomos kur vijnë nga prindërit. Ato mund të ndërtojnë vetëbesimin e një fëmije ose, përkundrazi, ta lëndojnë thellë. Psikologët theksojnë se mënyra si flasim me fëmijët ndikon drejtpërdrejt në zhvillimin e tyre emocional dhe personal.
âPse nuk je si motra/vĂ«llai yt?â
Krahasimet krijojnë ndjenjën e inferioritetit dhe xhelozisë, duke dëmtuar vetëvlerësimin e fëmijës.
âTi nuk bĂ«n kurrĂ« asgjĂ« siç duhet!â
Kjo frazë përforcon ndjenjën e dështimit dhe krijon frikë nga përpjekja e re.
âMos qaj, nuk Ă«shtĂ« asgjĂ«!â
Nënvlerëson emocionet e fëmijës dhe i mëson të shtypin ndjenjat e tyre.
âDo tĂ« tĂ« lĂ« po sâu bĂ«re i mirĂ«!â
Kërcënimet krijojnë pasiguri dhe frikë tek fëmijët, duke dëmtuar ndjenjën e sigurisë.
âMĂ« bĂ«re tĂ« ndjehem keq!â
Fëmijët nuk janë përgjegjës për emocionet e prindërve dhe kjo barrë mund të jetë tepër e rëndë për ta.
Ekspertët këshillojnë që prindërit të komunikojnë me dashuri, durim dhe mirëkuptim. Të dëgjosh dhe të validosh ndjenjat e fëmijës është hapi i parë drejt ndërtimit të një marrëdhënieje të shëndetshme dhe të fortë emocionale.
Në Shqipëri çështjet e shëndetit mendor tek fëmijët dhe adoleshentët po nxisin gjithnjë e më shumë debate përsa i takon nevojës dhe cilësisë së shërbimeve. Ekspertët ngrenë probleme tejet shqetësuese në këtë drejtim, duke renditur disa faktorë që rëndojnë mbi shendetin mendor të kësaj grupmoshe, mes tyre pasojat e pandemisë Covid 19, varësia nga interneti, bullizmi, dhuna online apo raportet e demtuara me prindërit, shoqërinë apo shkollën. Njohës të fushës janë kritikë dhe nxisin autoritetet të shtojnë shërbimet për shëndetin mendor të fëmijëve, ndërsa Instituti i Shëndetit Publik  i tha Faktoje.al se janë hartuar dhe po zbatohen një sërë strategjish në këtë drejtim.
Në Shqipëri shërbimet mbi shëndetin mendor kanë njohur disa faza zhvillimi në tre dekadat e fundit. Reforma e viteve 2000 në këtë fushë përfshiu shërbimet në komunitet ndërsa me herët, ofroheshin shërbime të specializuara vetëm në qëndra spitalore.
ĂĂ«shtjet e shĂ«ndetit mendor gjithnjĂ« kanĂ« nxitur debate pĂ«rsa i takon ofrimit tĂ« shĂ«rbimeve. Por njĂ« nga problemet mĂ« shqetĂ«suese sot lidhet me shĂ«ndetin mendor tĂ« fĂ«mijĂ«ve dhe adoleshentĂ«ve.
ProfesonistĂ« nĂ« fushĂ«n e shĂ«ndetit mendor i thanĂ« Faktoje.al se sĂ« fundi pandemia e Covid 19, i shtoi edhe mĂ« tej problemet e shĂ«ndetit mendor tek kjo grupmoshĂ« si dhe nevojat pĂ«r tĂ« marrĂ« shĂ«rbime. Ărregullimet e ankthit, humori i ulĂ«t, mungesa e vetĂ«besimit, ndryshimet nĂ« sjellje, janĂ«Â grupi mĂ« i lartĂ« i shqetĂ«simeve, por mjekja psikiatre pĂ«r fĂ«mijĂ« dhe adoleshentĂ«, Valbona Alikaj thotĂ« se ajo dhe kolegĂ« tĂ« saj po ballafaqohen me disa tĂ« reja qĂ« kanĂ« nevojĂ« pĂ«r tâu marrĂ« nĂ« analizĂ«.
Po shohim qĂ« kemi dhe ndryshime nĂ« simptomatika. Shpesh na duken gjĂ«rat si tĂ« paqarta. Disa gjĂ«ra janĂ« sikur nuk kanĂ« qenĂ« para dhjetĂ« vitesh. Dhe besoj se kĂ«to duhen riparĂ«ââ thotĂ« pĂ«r Faktoje.al Prof.asc. Valbona Alikaj, mjeke psikiatre pĂ«r fĂ«mijĂ« dhe adoleshentĂ«.
Autoritetet zyrtare të shëndetit publik thanë për Faktoje.al se po i kushtojnë vëmendje shëndetit mendor të fëmijëve dhe adoleshentëve dhe se në Planin Kombëtar të Veprimit të Shëndetit Mendor 2023-2026 është përfshirë një kapitull i veçantë për këtë qëllim. Specialistja e shëndetit mendor në Institutin e Shëndetit Publik Andia Meksi thotë se Ministria e Shëndetësisë ka filluar të përfshijë psikologë dhe punonjës social në qëndrat shëndetësore të kujdesit parësor, ndërsa janë ngritur qëndra të shërbimeve komunitare për shëndetin mendor në qytetet kryesore të vendit, 3 vetëm në Tiranë. Edhe Ministria e Arsimit dhe Sportit përgjatë viteve të fundit, ka ndërmarrë një sërë strategjish për të forcuar rolin psiko-social në shkolla.
Ky institucion i tha Faktoje.al se është përmirësuar kuadri ligjor lidhur me organizimin dhe funksionimin e njësive të shërbimit psiko-social duke shtuar se numri i punonjësve të shërbimit psiko-social është rritur vit pas viti. Me tej Ministria e Arsimit sqaroi se sot janë mbi 850 punonjës që ofrojnë shërbime në institucioner arsimore parauniversitare duke theksuar se në varësi të numrit të nxënësve shkollat mund të kenë dhe dy punonjës psiko-socialë.
Por aktivistë që mbrojnë të drejtat e fëmijëve në Shqipëri mendojnë se shërbimet për të rinjtë janë të pamjaftueshme.
âMungesa e shĂ«rbimeve Ă«shtĂ« njĂ« ndĂ«r ndĂ«r hallkat, por flasim pĂ«r mungesĂ«n nĂ« tĂ«rĂ«si tĂ« njĂ« qasje qĂ« i vendos tĂ« rinjtĂ« nĂ« qendĂ«r. Nuk jemi ende aty ku duhet, qĂ« vĂ«rtet tâu japim tĂ« rinjve shĂ«rbimet e duhuraââ shprehet pĂ«r Faktoje.al Altin Hazizaj, Drejtor ekzekutiv i QendrĂ«s pĂ«r Mbrojtjen e tĂ« Drejtave tĂ« FĂ«mijĂ«ve nĂ« ShqipĂ«ri.
Nga ana tjetër specialist të shëndetit mendor tërheqin vëmendjen specialistët është bashkëvperimi mes institucioneve.
âNevojitet njĂ« bashkĂ«punim mĂ« i fortĂ« institucional qĂ« do tĂ« thotĂ« se ato institucione qĂ« merren mĂ« shĂ«rbime shĂ«ndetĂ«sore, me edukimin, me shĂ«rbimet sociale duhet tĂ« jenĂ« mĂ« tĂ« unifikuara dhe mĂ« tĂ« shpejta pĂ«rsa i pĂ«rket pĂ«rgjigjes pĂ«r nevojat qĂ« kanĂ« sot adoleshentĂ«t dhe tĂ« rinjtĂ«ââ argumenton pĂ«r Faktoje.al, Andia Meksi, specialiste e shĂ«ndetit mendor nĂ« Institutin e ShĂ«ndetit Publik nĂ« TiranĂ«.Â
Psikologët  në shkolla po ndeshen sot me një sërë ankesash të fëmijëve dhe adoleshentëve, që nga ato në lidhje me pamjen e jashtme, ankthin, probleme me humorin dhe deri me sjelljen. Grupmosha me nivelin më të lartë të këtyre shqetësimeve është ajo 15-19 vjeç, ndërsa vajzat kanë një tendencë më të lartë për të kërkuar ndihmë, edhe pse mund të mos jenë ato që kanë më së shumti nevojë.
Ekspertët mendojnë se është e vështirë të maten dhe veçanërisht të trajtohen shqetësimet e shëndetit mendor te fëmijët dhe adoleshentët pa kuptuar kontekstet që krijojnë shqetësim. Studimet në këtë rrafsh veçojnë ndërthurjet e gjenetikës, faktorëve mjedisorë që në fëmijërinë e hershme, duke përfshirë prindërimin, shkollimin, ekspozimin ndaj dhunës ose abuzimit, diskriminimin, varfërinë, krizat humanitare dhe emergjencat shëndetësore të cilat mund të ndikojnë në shëndetin mendor të tyre.
Njohës të fushës argumentojnë se një nga problematikat më të thella që ndikon në shëndetin mendor të fëmijëve dhe adoleshentëve është përdorimi për një kohë të gjatë dhe pa kontroll i internetit.
âVarĂ«sia nga interneti Ă«shtĂ« njĂ« nga problematikat kryesore. Sigurisht qĂ« nĂ« internet mund tĂ« gjenden materiale tĂ« pakontrolluara, materiale pornografike, me tĂ« cilat adoleshenti dhe fĂ«mija mund tĂ« jetĂ« nĂ« kontakt. Prandaj Ă«shtĂ« shumĂ« e rĂ«ndĂ«sishme qĂ« prindi dhe tĂ« afĂ«rm tĂ« tyre tĂ« vendosin kontroll dhe limite pĂ«r kohĂ«n qĂ« fĂ«mija kalon rrjete sociale dhe nĂ« pĂ«rdorimin e teknologjisĂ«â- thotĂ« Elisa Bano, psikologe nĂ« shkollĂ«n 9 vjeçare Naim FrashĂ«ri nĂ« TiranĂ«.Â
Mjekja psikiatre Valbona Alikaj, ndau me Faktoje.al një shembull nga përvoja e saj profesionale në lidhje me rrezikun që i kanoset sot fëmijëve dhe adoleshentëve nga përdorimi pa kriter i internetit.
â UnĂ« kam nĂ« terapi prej disa kohĂ«sh njĂ« vajzĂ« tĂ« mbyllur, jo shumĂ« tĂ« shkathĂ«t, nxĂ«nĂ«se shumĂ« e mirĂ«, e cila ishte futur nĂ« kĂ«to programet e internetit ku ti dĂ«rgon foto dhe fotot kthehen si alienĂ« apo diçka e tillĂ«.  Papritur ajo kuptoi qĂ« ky ishte njĂ« program takimesh virtuale me njerĂ«z tĂ« panjohur. NĂ« fillim tha se e kishte nisur si lojĂ«, duke u tallur, dhe duke thĂ«nĂ« se ishte pak mĂ« e madhe, dhe papritur bie nĂ« kontakt me njĂ« person i cili i ofron dashuri, siguri dhe dhunĂ« verbale. RastĂ«sisht nĂ«na e saj  kontrollon celularin dhe gjen njĂ« komunikim i cili nuk ishte fshirĂ«, dhe kĂ«tu fillon i gjithĂ« kalvari i ndĂ«rprerjes sĂ« komunikimeve me kĂ«tĂ« person dhe patjetĂ«r kanĂ« shkuar dhe nĂ« Autoritetin e sigurisĂ« kibernetike qĂ« e kanĂ« referuar. Po punojmĂ« shumĂ« me simptomatikĂ«n e ankthit tek ajoâ- tregon Znj. Alikaj.
Edhe pse pĂ«rdorimi nĂ« masĂ« i teknologjisĂ« nga fĂ«mijĂ«t shihet nga mjaft specialistĂ« si burim problemesh nĂ« lidhje me shĂ«ndetin mendor, disa prej tyre janĂ« mĂ« tĂ« tĂ«rhequr pĂ«r tĂ« dhĂ«nĂ« konkluzione.  Â
âNuk do nxitohesha sepse brezat dhe e fĂ«mijĂ«ve dhe adoleshentĂ«ve qĂ« kanĂ« lindur dhe janĂ« rritur me praninĂ« e pĂ«rditshme tĂ« teknologjisĂ«, kanĂ« akoma kohĂ« pĂ«r tĂ« dhĂ«nĂ« produktin e tyre, qoftĂ« nga ana intelektuale, psikologjike apo kontributin nĂ« shoqĂ«riâ-shprehet pĂ«r Faktoje.al Neli Demi, mjek psikiatĂ«r.
Një prej momenteve ku specialistët e shëndetit mendor ndalen është ai që lidhet me aktet vetëdëmtuese.
Që prej vitit 2019 të dhënat e policisë tregojnë se 36 fëmijë janë vetëvrarë, dy mbi 14 vjeç gjatë këtij viti, ndërsa kanë tentuar të vrasin veten gati dy herë më shumë. Të dhënat zyrtare tregojnë se aktet vetëvrasëse janë ulur ndjeshëm nga 12 në vitin 2019 në 1 në vitin 2024, por sërish ekspertët janë vigjilentë kur bëhet fjalë për jetën.
âShkaqet janĂ« nga mĂ« tĂ« ndryshmet. ĂshtĂ« shumĂ« e rĂ«ndĂ«sishme pĂ«rgjigja nĂ« kohĂ«. Studimet tregojnĂ« qĂ« vetĂ«vrasjet parandalohen dhe ka mĂ«nyra qĂ« mund tĂ« vlerĂ«sohet nĂ«se ekziston njĂ« rrezik i menjĂ«hershĂ«m tek njĂ« adoleshent, edhe pse Ă«shtĂ« shumĂ« e vĂ«shtirĂ«, sepse adoleshentĂ«t e kanĂ« shumĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« ndryshe nga njĂ« i rritur tĂ« flasin pĂ«r problemet e tyre, por nuk Ă«shtĂ« e pamundurâ â thotĂ« Znj. Meksi specialiste e shĂ«ndetit mendor nĂ« ISHP.Â
âVihet re njĂ« lloj stigme pĂ«rsa i pĂ«rket problemeve tĂ« shĂ«ndetit mendor tek fĂ«mijĂ«t dhe adoleshentĂ«t. Mund tĂ« ketĂ« persona qĂ« e vuajnĂ« diçka por kanĂ« shumĂ« turp qĂ« problemet tâi ndajnĂ« me dikĂ« tjetĂ«r, sepse mendojnĂ« se do duken tĂ« dobĂ«t nĂ« sytĂ« e bashkĂ«moshatarĂ«ve, do tĂ« gjykohen, nuk do ndihmohen dhe situata do pĂ«rkeqĂ«sohet edhe mĂ« tejâ- argumenton Elisa Bano, psikologe nĂ« shkollĂ«n 9 vjeçare Naim FrashĂ«ri nĂ« TiranĂ«.Â
Ministria e Arsimit në fund të vitit 2024 njoftoi se është miratuar Plani Kombëtar i Veprimit për parandalimin e dhunës, bullizmit dhe rritjen e sigurisë në shkolla, si dhe krijimin e shkollave të hapura për të përfshirë prindrit dhe komunitetin.
E megjithatë aktivistë që mbrojnë të drejtat e fëmijëve në Shqipëri dhe disa mjekë të shëndetit mendor kanë një qasje tjetër për ndërveprimin mes adoleshentëve prindërve dhe komunitetit kur bëhet fjalë për problemet e shëndetit mendor.
â Edhe kur ulesh tĂ« bisedosh me ta njĂ« ndĂ«r çështjet kryesore pĂ«r tĂ« cilat ankohen adoleshentĂ«t dhe fĂ«mijĂ«t Ă«shtĂ« mungesa e komunikimit me dhe fakti se atyre u duket sikur nuk kuptohen nga tĂ« rriturit. PĂ«r ta ky Ă«shtĂ« njĂ« problem shumĂ« i madh. NĂ« fakt ata kanĂ« kohĂ« qĂ«  flasin por nuk jemi ne tĂ« gatshĂ«m tâi dĂ«gjojmĂ«â- vijon Z. Hazizaj.
âNga adoleshentĂ«t qĂ« unĂ« shoh, kuptoj qĂ« ka plot prindĂ«r tĂ« cilĂ«t nuk janĂ« gjithĂ« ditĂ«n nĂ« shtĂ«pi, mungojnĂ« dhe nuk e dinĂ« se çfarĂ« bĂ«n fĂ«mija i tij. Dhe jo vetĂ«m kaq, por as nuk e njohin fĂ«mijĂ«n e tyre. PrindĂ«r qĂ« i mbushin fĂ«mijĂ«t me lekĂ«, por nuk e njohin fĂ«mijĂ«nâ- vijon mjekja psikiatre Valbona Alikaj. .
Elementë të këtij realiteti kanë gjetur vend dhe në studimet e ISHP.
â Shumica e prindĂ«rve, gati 90% e prindĂ«rve refuzojnĂ« tĂ« japin lejen me konsensus, pra me firmĂ«, qĂ« fĂ«mijĂ«t e tyre tĂ« marrin shĂ«rbime pĂ«r probleme tĂ« shĂ«ndetit mendor. Kjo tregon stigmĂ«n e lartĂ« qĂ« ekziston. Pra duhet punuar shumĂ«, por gjĂ«ja mĂ« e mirĂ« Ă«shtĂ« po flitet dhe media luan njĂ« rol tĂ« rĂ«dĂ«sishĂ«m nĂ« kĂ«tĂ« drejtimâ- vijon Andia Meksi, specialiste e shĂ«ndetit mendor nĂ« ISHP.
Përtej stigmatizimit që ndeshet sot rëndom në lidhje më problemet e shëndetit mendor tek fëmijët dhe adoleshentët, në fakt disa barriera janë thyer. Sot flitet më shumë se më parë për to, ndërsa sfida është që në të ardhmen të flitet më shumë se sot. Nga ana tjetër të gjithë aktorët bien dakort se ka ende shumë punë për të bërë në këtë drejtim duke nënvizuar se nuk mund të ketë shëndet pa shëndet mendor.
Ky artikull u realizua me mbĂ«shtetjen e Fondacionit âFriedrich Ebertâ nĂ« TiranĂ«
TIRANĂ, 19 maj /ATSH/ NĂ« kuadĂ«r tĂ« JavĂ«s sĂ« Familjes, bashkia ShkodĂ«r organizoi njĂ« aktivitet tĂ« veçantĂ« me pĂ«rfituesit e projektit âFuqizimi i komunitetit pĂ«rmes ofrimit tĂ« shĂ«rbimeve ditore tĂ« alternuara pĂ«r fĂ«mijĂ«t dhe familjenâ, duke e kthyer kĂ«tĂ« takim nĂ« njĂ« festĂ« tĂ« mirĂ«filltĂ« tĂ« kalimit tĂ« kohĂ«s cilĂ«sore mes prindĂ«rve dhe fĂ«mijĂ«ve.
Në njoftimin e bashkisë, thuhet se ky aktivitet shënoi mbylljen e një projekti të rëndësishëm, i cili përmes shërbimeve ditore dhe aktiviteteve të strukturuara, ka sjellë më shumë mbështetje, përfshirje dhe zhvillim për fëmijët dhe familjet në komunitet e lagjes Nr.1 dhe Nr.5.
âNĂ« njĂ« atmosferĂ« tĂ« ngrohtĂ« dhe gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«se, prindĂ«rit dhe fĂ«mijĂ«t patĂ«n mundĂ«sinĂ« tĂ« lidhen mĂ« fort pĂ«rmes lojĂ«rave, aktiviteteve kreative dhe kohĂ«s sĂ« pĂ«rbashkĂ«t sepse cilĂ«sia e kohĂ«s sĂ« kaluar sĂ« bashku ndĂ«rton marrĂ«dhĂ«nie mĂ« tĂ« shĂ«ndetshme dhe mĂ« tĂ« qĂ«ndrueshmeâ, nĂ«nvizohet nĂ« njoftim.
Bashkia Shkodër mbetet e angazhuar për të mbështetur dhe fuqizuar familjet, duke zgjeruar shërbimet sociale dhe duke krijuar mundësi të reja për rritjen dhe zhvillimin e fëmijëve në një mjedis të sigurt dhe mbështetës.
Login
