Qeveria i ka rritur vetes kompetencat sa i takon zhvillimit urban duke kufizuar më tej rolet e bashkive në vendimmarrje për ndërtimet. Në një vendim që zhvendos më tej balancën e autonomisë vendore, Kryeministri grumbullon më tepër fuqi ekzekutive mbi territorin, mjedisin dhe ekonominë.
NĂ« tre vitet e fundit lejet pĂ«r ndĂ«rtime deri nĂ« 8 kate jepeshin nga bashkitĂ«, por me vendimin e datĂ«s 23 korrik tĂ« KĂ«shillit tĂ« Ministrave, KĂ«shilli KombĂ«tar i Territorit dhe Ujit (KKTU) â i cili drejtohet nga Kryeministri â e uli kĂ«tĂ« kufizim pĂ«r objekte deri nĂ« 6 kate.
Për më tepër, KKTU merr kompetencën për vendime për çdo ndërtim në zonat bregdetare, pavarësisht kushteve dhe kritereve të zhvillimit. Nga ana tjetër qeveria ka ndaluar ndërtimin apo shfrytëzimin si parkingje apo me rrethime të hapësirave të destinuara për të qenë publike.
Ndërtimi nën pushtetin e qeverisë
Para vitit 2015, KKTU (asokohe thjesht KKT) ishte menduar si organ mbikëqyrës për planifikimin urban kombëtar.
Fillimisht, miratonte planet vendore dhe shqyrtonte projekte të rëndësisë kombëtare. Por me ndryshimet në ligjin Nr.107/2014 dhe ndryshimet në VKM 408/2015, profili i Këshillit ndryshoi rrënjësisht.
Prej vitit 2024, KKTU vepron si autoritet që vendos dhe zbaton, pa pasur kufizime lokale apo mjedisore. Ky transformim i KKTU-së u bë teksa po debatohej ndryshimi i ligjit për Zonat e Mbrojtura.
Ky centralizim shqetĂ«soi organizatat mjedisore tĂ« cilat e konsideruan KKTU-nĂ« âZot tĂ« Zonave tĂ« Mbrojturaâ pasi ârrĂ«mben pushtetet dhe politikat pĂ«r kĂ«to zonaâ. Kjo mund tĂ« shihet te kompetenca e pĂ«rcaktimit si âzonĂ« me prioritet ekonomikâ edhe tĂ« pronave shtetĂ«rore duke anashkaluar shqyrtimin nĂ« nivel vendor.
KKTU kontrollohet nga qeveria dhe drejtohet nga kryeministri. Ajo përcakton zonat me prioritet ekonomik, turistik dhe industrial. Jep akses në prona shtetërore, me përjashtim të pyjeve, kullotave dhe tokave bujqësore.
Ka tĂ« drejtĂ« tĂ« vendosĂ« pĂ«r shpronĂ«sime dhe konfiskime. Madje, mund tĂ« legalizojĂ« objekte pa leje âpĂ«r strehim socialâ.
Por, ky përqendrim kompetencash shtron pyetje serioze mbi balancën institucionale.
Për më tepër, KKTU merr vendime pa procese të hapura publike dhe shpesh pa konsultim me komunitetet lokale, apo banorët e zonave ku jepen lejet e zhvillimeve dhe ndërtimeve.
Citizens.al ka dokumentuar mungesën e transparencës në ndarjen e lejeve të zhvillimit apo ndërtimit për rreth 140 kulla në Tiranë.
Në mungesë të transparencës dhe llogaridhënies, favorizohen interesa private dhe klienteliste duke kufizuar më tej edhe të drejtën e zhvillimit.
Në letër, qeveria thotë se synon zhvillim të qëndrueshëm. Në praktikë, po mundohet të kontrollojë çdo rrugë investimi.
KKTU po zëvendëson pushtetin vendor dhe po përjashton qytetarët nga vendimmarrja. Në mungesë transparence, nuk ka garanci për interesin publik në planet e zhvillimit.
Qytetet dhe territori po drejtohen nga njĂ« institucion i vetĂ«m: qeveria â me mĂ« shumĂ« pushtet, por gjithnjĂ« e mĂ« pak llogaridhĂ«nie.
Përballë kësaj qasjeje, nevojitet një trysni më e madhe politike nga opozita, shoqata e njësive vendore, ekspertët e ndërtimit, zhvillimit, administrimit urban si dhe shoqëria civile.
Shembja e Teatrit Kombëtar simbolizon humbjen e hapësirave publike në Tiranë dhe zëvendësimin e tyre me kulla. Por kujtesa kolektive, zëri qytetar dhe sheshet nuk mund të zëvendësohen me beton.
Nga Teatri te trotuari â Kronika e njĂ« qyteti tĂ« shembur me ligj
Në fillimin e verës së 2018-ës Tirana pa, edhe pse ende e pandërgjegjshme për atë që po dëshmonte, të vendosej një mikrofon në një nga hapësirat publike të saj, në sheshin e Teatrit Kombëtar.
Tetëdhjetë vite më pas, ai shesh do të përdorej edhe si një hapësirë ku do të zhvillohej një protestë për ta mbrojtur atë.
Teatri i kishte mbyllur dyert dhe përveç punëtorëve, që herë pas here dilnin nga salla e kuqërremtë me kuti materialesh në duar, që nga 2 korriku i 2018, kur u vu shfaqja e fundit në skenë, nuk shiheshin më spektatorë në mjediset tij.
Tre ditĂ« mĂ« pas, mĂ« 5 korrik, Kuvendi do tĂ« miratonte me 75 vota, âLigjin pĂ«r Teatrinâ*, apo siç njihet ndryshe, âLigji Specialâ, i cili e transferonte hapĂ«sirĂ«n publike, si sheshin ashtu edhe teatrin, tek shoqĂ«ria private, âFusha shpkâ, qĂ« kjo e fundit tĂ« mund tĂ« ndĂ«rtonte.
Pas atij votimi, protesta për mbrojtjen e Teatrit Kombëtar mori përmasa të tjera dhe hyri në një rrugëtim ku dorëzimi nuk ishte opsion.
Në sheshin e teatrit u krijua një kuvend i qytetit. Një hapësirë e paindoktrinuar, e pakapur nga interesa të ngushta private apo motive antiligjore. Ndërsa ndërtesa që u mor nën kontroll nga qytetarët më 24 korrik 2019, të cilët filluan ta rijetëzonin edhe pse pa përvojë, mësuan ta menaxhonin dhe kujdeseshin për të.
NdĂ«rsa salla zhvillonte aktivitete artistike dhe kulturore â rreth 65 shfaqje u vunĂ« nĂ« skenĂ« nĂ« mĂ« pak se 8 muaj â nĂ« sheshin e tij protesta zhvillohej 24 orĂ«, 7 ditĂ« nĂ« javĂ«, nĂ« dukje si gardiane e teatrit, dhe njerĂ«zit rojtarĂ«t e tij.
Teatri Kombëtar duke u shembur 17 maj 2020/Aleanca për Mbrojtjen e Teatrit, Flicr.
Nga një shesh proteste, tek një rrugë kalimi për kullën.
Ato 75 vota që miratuan ligjin Fusha, ishin edhe goditja e parë që iu dha Teatrit Kombëtar, 682 ditë përpara se Erion Veliaj të çonte fadromat për të shembur ndërtesat e tij, në orën 04:30 të mëngjesit të datës 17 maj 2020.
Miratimi i ligjit pĂ«r teatrin ishte njĂ« goditje qĂ« iu bĂ« jo vetĂ«m protestĂ«s â si akt demokratik, â apo ndĂ«rtesĂ«s â si dĂ«shmi e historisĂ« sĂ« brezave para nesh â por edhe vetĂ« hapĂ«sirĂ«s, sheshit si vendkrijim i fjalĂ«s sĂ« lirĂ« dhe lirisĂ« sĂ« shprehjes, nga vetĂ« pĂ«rfaqĂ«suesit e pushtetit tĂ« popullit nĂ« kuvend.
Ato 75 kartonĂ« jeshil, rrĂ«zuan jo thjesht njĂ« ndĂ«rtesĂ«, por hapĂ«sirĂ«n e pĂ«rbashkĂ«t ku njerĂ«zit shkonin pĂ«r tĂ« qenĂ« bashkĂ« â jo thjesht pĂ«r tĂ« kaluar, por pĂ«r tĂ« mbetur. Ishte goditje ndaj asaj nyje urbane qĂ« mblidhte kĂ«do, nga tĂ« katĂ«r anĂ«t, dhe nga tĂ« gjithĂ« dhe mĂ« pas krijonte diçka.
Sot ajo hapësirë nuk ekziston më në qytet.
Shembja e â17 Majitâ, i hapi rrugĂ« lejeve tĂ« njĂ«pasnjĂ«shme nga âRama & Veliajâ, tĂ« cilĂ«t vunĂ« nĂ« zbatim planin e Bjarke Ingels, tĂ« kullĂ«s me teatĂ«r.
Sot pas më shumë se dy vjetësh nga fillimi i punimeve në atë shesh, hapësira publike nuk ekziston më. Në vend të saj, është një kalim i zgavruar në tunelin e betonuar, i cili qëndron i hijezuar nën ndërtesën si flutur e Bjarke Ingels, e cila sot të ngjan si porta hyrëse për në kullën e Fushës.
Të dyja kantieret sot janë bashkuar në një të vetëm dhe kanë lidhur mes tyresh hekurin i cili më pas mbulohet në beton, duke zhdukur krejtësisht atë çfarë ka mbetur nga dikur hapësira publike e teatrit.
Tashmë ato dy projekte po shpalosin në shkallë reale se si grabitet dhe më pas zaptohet me ligj hapësira publike.
Grabitje nga e cila do të përfitonte kushdo biznesmen apo politikan që ka investuar para në dy gropat tashmë të hapura dhe betonizuara në truallin e Teatrit Kombëtar.
NdĂ«rsa ky i fundit, ashtu siç i ka ngritur kryet si karabina, tĂ« ngjan mĂ« shumĂ« me njĂ« roje tĂ« kullĂ«s, e cila shkeli interesin publik, mori dhe pĂ«rvetĂ«soi tokĂ«n publike dhe grabiti pĂ«rveç tokĂ«s edhe 33 kate ajĂ«r.Â
Teatri ishte vetëm fillimi
Ai shesh, ai mikrofon i hapur, ai mur ku shkruhej âMonument Kulture, mbrohet nga populliâ, dhe nuk lejonte qĂ« qyteti tĂ« shembej me turp, duhej zhdukur.
Duhej vrarë ideja që hapësira publike është e jona. Sepse aty ku publiku mbledh zërin dhe kujtesën, aty nuk ndërtohen kulla, aty nuk qarkullon paraja e zezë.
Që ajo të rrjedhë pa pengesë, duhej zhdukur sheshi, duhej shembur gjithçka që kujtonte se qyteti është i njerëzve.
Kantieri i Pixel Tower/Doriana Musai, Citizens.al
Dhe ashtu ndodhi edhe me âPazarin e Riâ â njĂ« tjetĂ«r hapĂ«sirĂ« publike e zaptuar, e shndĂ«rruar nĂ« âpronĂ« privateâ me çati xhami dhe çmime qĂ« pĂ«rjashtojnĂ« tĂ« pĂ«rditshmit dhe larguan tregtarĂ«t.
Me Sheshin âSkĂ«nderbejâ, qĂ« nga vendtakim pĂ«r tĂ« gjithĂ«, u bĂ« njĂ« shesh qĂ« eskpozon vetĂ«m kullat.
Me Liqenin Artificial apo atë të Farkës që është rrethuar me ndërtim dhe kulla biznesi.
Me vilat historike të qytetit, zonën historike të tij, e cila u flijua për një imazh që ka për fasadë hipokrizinë.
Në çdo goditje ndaj qytetit fshihet një gënjeshtër që ka emër: integrimi evropian. Sepse çdo kullë ndërtohet me emrin e zhvillimit, çdo shembje justifikohet me progresin, çdo përvetësim me modernizimin.
Por qyteti nuk matet me lartĂ«sinĂ« e ndĂ«rtesave, por me lartĂ«sinĂ« e qytetarĂ«ve qĂ« guxojnĂ« tĂ« flasin. Dhe nĂ«se zĂ«rat e tyre janĂ« shtypur me beton, kjo nuk Ă«shtĂ« rruga drejt EvropĂ«s. ĂshtĂ« rruga drejt njĂ« talljeje publike me Ă«ndrrĂ«n evropiane.
Ndërkohë që BE predikon pjesëmarrjen, decentralizimin, transparencën dhe mbrojtjen e trashëgimisë, qeveria jonë betonon, centralizon përjashton dhe zhduk kujtesën.
âNĂ« BE vetĂ«m me Edin!â slogani qĂ« Edi Rama shpalli si lokomotivĂ« fushate elektorale, ishte mĂ« shumĂ« se sa propagandĂ«; ishte privatizimi simbolik i Ă«ndrrĂ«s evropiane tĂ« tĂ« gjithĂ« shqiptarĂ«ve. NjĂ« fjalĂ« e thjeshtĂ« qĂ« i vuri drynin qytetit ku çelĂ«sat e tij i ka njĂ« njeri i vetĂ«m.
Por historia nuk mbyllet me shembjen e teatrit.
NĂ« vend tĂ« ndĂ«rtesĂ«s sĂ« teatrit, ngrihet rrĂ«fimi. NĂ« vend tĂ« sheshit, mbetet kujtesa. NĂ« vend tĂ« mikrofonit, jemi ne â sepse ne jemi Teatri. Qyteti Ă«shtĂ« ende aty ku janĂ« njerĂ«zit qĂ« nuk harrojnĂ«.
Dhe po, ajo hapĂ«sirĂ« nuk Ă«shtĂ« mĂ« fizike. Por ajo ekziston nĂ« çdo rrĂ«fim, nĂ« çdo kujtim, nĂ« çdo artist qĂ« nuk u shit, nĂ« çdo qytetar qĂ« sâu tĂ«rhoq.
NĂ« çdo deputet qĂ« nuk votoi âproâ, nĂ« çdo anĂ«tar kĂ«shilli, punonjĂ«s administrate, qĂ« rezistoi dhe nuk pranoi tĂ« bĂ«hej pjesĂ« e krimit mbi qytetin.
NĂ« çdo tĂ« ri qĂ« sot pyet: âPo kush e dha kĂ«tĂ« vendim? Kush e firmosi kĂ«tĂ« turp? Kush e heshti kĂ«tĂ« vjedhje?â
Ata që firmosën, janë ende aty. Por edhe ne jemi ende këtu. Dhe sa kohë jemi, historia nuk mbyllet.
Ajo fillon aty ku kujtesa bëhet revoltë. Dhe hapësira publike rifillon aty ku qytetari e ndjen veten pronar jo të truallit, por të së drejtës për të thënë: Ky është qyteti im. Nuk jepet me koncesion.
Hipokrizia e âpastrimitâ tĂ« hapĂ«sirave publike
Për të kompletuar farsën, po i kthehen qytetit me një tjetër maskë: atë të pastërtisë morale. Po shembin mbulesat e hijezuesve, po heqin çadrat, po dëbojnë kafenetë nga trotuaret si të kishin zbritur nga ndonjë Olimp i etikës urbane.
Por kush ua lejoi? Kush ua dha lejet të zgjeroheshin me platforma druri në trotuare? Kush i mbylli sytë për vite me radhë?
Ishte e njĂ«jta administratĂ«, e njĂ«jta bashki, e njĂ«jta qeveri qĂ« sot bĂ«n sikur Ă«shtĂ« e tronditur nga âshpĂ«rdorimi i hapĂ«sirĂ«s publikeâ.
E njĂ«jta dorĂ« qĂ« i hapi rrugĂ«n, sot vjen dhe thotĂ«: âĂfarĂ« keni bĂ«rĂ« kĂ«shtu?â E njĂ«jta dorĂ« qĂ« firmosi lejet, sot vendos shiritin e verdhĂ« pĂ«r moral publik.
I toleruan, i ushqyen, i kthyen nĂ« normalitet â sepse pĂ«r vite me radhĂ« edhe trotuari ishte pronĂ« pĂ«r tâu shitur. Dhe kur erdhi momenti i âRilindjes 2.0â, nĂ« vend qĂ« tĂ« godasin veten, godasin tĂ« vegjlit. Jo ata qĂ« ndĂ«rtojnĂ« kulla, e zaptojnĂ« hapĂ«sira publike duke i shkatĂ«rruar dhe vjedhur, por ata qĂ« vendosin njĂ« karrige plastike mbi pllakat e betonit tĂ« trotuareve.
Ky nuk Ă«shtĂ« pastrim. ĂshtĂ« amnezi e planifikuar, Ă«shtĂ« rigrabitur dhe mbuluar me moral. ĂshtĂ« njĂ« narrativĂ« e prodhuar nga vetĂ« shkaktarĂ«t e kaosit, qĂ« tani luajnĂ« rolin e shpĂ«timtarit. Por qyteti nuk harroi. Sepse trotuaret nuk i zaptuan qytetarĂ«t â i zaptuan ata qĂ« shesin edhe ajrin midis hapave nĂ« rrugĂ«.
Sot, hapĂ«sira publike nĂ« ShqipĂ«ri nuk grabitet mĂ« natĂ«n â ajo miratohet me ligj, zbatohet me fadromĂ« dhe justifikohet me moral tĂ« rremĂ«.
Por qyteti ka memorie. Dhe pĂ«r sa kohĂ« kujtojmĂ« si u shemb Teatri, si u grabit sheshi, si u mbyt fjala dhe si u zĂ«vendĂ«sua me beton â pĂ«r aq kohĂ« kjo histori nuk Ă«shtĂ« e mbyllur.
Ata e duan qytetin pa njerĂ«z, pa pyetje, pa rezistencĂ«. Por qyteti nuk Ă«shtĂ« kartolinĂ«. Nuk Ă«shtĂ« planimetria e njĂ« kompanie ndĂ«rtimi. ĂshtĂ« ai vend ku dikush mund tĂ« ulet, tĂ« flasĂ«, tĂ« protestojĂ«, tĂ« kujtojĂ« dhe tĂ« mos harrojĂ«.
Për aq kohë sa nuk harrojmë, hapësira publike nuk është plotësisht e humbur. Ajo jeton në kujtesën tonë, derisa të kemi forcë ta rikthejmë.
Me mikrofonin e hapur. Me sheshin e mbushur. Dhe me qytetin si pronë të përbashkët, jo si çmim ndërtimi, jo si mall shumice për tu shitur tek kushdo kalimtar i rastit.
ShĂ«nim: Lista e deputetĂ«ve qĂ« votuan âproâ duke miratuar ligjin special, Ă«shtĂ« marrĂ« nga dokumentat e Kuvendit. NjĂ« numĂ«r i konsiderueshĂ«m i atyre qĂ« votuan, 25% e tyre, sot janĂ« nĂ« burg, nĂ«n hetim penal ose nĂ« kĂ«rkim nga SPAK.
*Projektligji pĂ«r Teatrin 37/2018, formuluar âPĂ«r pĂ«rcaktimin e procedurĂ«s sĂ« veçantĂ« tĂ« pĂ«r negocimin dhe lidhje ne kontratĂ«s me objekt: âProjektimin dhe realizimin e projektit urban dhe godinĂ«s sĂ« re tĂ« Teatrit KombĂ«tarâ,â u botua online pĂ«r konsultim mĂ« 8 qershor 2018. U shqyrtua dhe votua me procedurĂ« tĂ« pĂ«rshpejtuar 20 ditĂ« mĂ« vonĂ« dhe u rimiratua dy muaj mĂ« tutje pasi Presidenti e pati kthyer pĂ«r rishqyrtim.
NĂ« Lufaj tĂ« MirditĂ«s, banorĂ«t detyrohen tĂ« blejnĂ« ujĂ« tĂ« ambalazhuar pavarĂ«sisht burimeve natyrore qĂ« kanĂ«. Shkak pĂ«r kĂ«tĂ« Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« devijimi burimeve nga hidrocentrali i kompanisĂ« âSeka Hidropowerâ. Ata thonĂ« se kompania nuk respekton kontratĂ«n, e cila parashikon qĂ« tĂ« lĂ«shojĂ« ujĂ« pĂ«r nevojat e tyre. Prandaj, paralajmĂ«rojnĂ« pĂ«rshkallĂ«zim nĂ« protesta nĂ«se situata nuk ndryshon.
âZoti dhe po na ndihmoi SPAK-u, te ata kemi pak shpresĂ«â tha Jorgji Loci, i cili nĂ« mes tĂ« nxehtit tĂ« 24 korrikut mbushi bagazhin e kamionçinĂ«s me shishe uji tĂ« blerĂ« dhe u nis drejt fshatit. Atje e prisnin banorĂ« tĂ« tjerĂ« pĂ«r njĂ« protestĂ« tĂ« thirrur pĂ«r lirimin e rrjedhĂ«s sĂ« ujit, bllokuar nga hidrocentrali.
Zona me njĂ« peizazh tĂ« mrekullueshĂ«m, nuk ndihmohej aspak nga rruga, e cila ishte nĂ« gjendje tĂ« amortizuar. PĂ«rgjatĂ« saj, Jorgji ndaloi disa herĂ« pĂ«r tĂ« treguar burimet ujore, tĂ« cilat pĂ«r tĂ« ishin shĂ«njuese, pasi i kujtonin se dikur nga atje mund tâia dĂ«gjoje gurgullimĂ«n ujit, ndĂ«rsa tani rrjedha Ă«shtĂ« futur nĂ« tuba.
âKĂ«tu nuk ka asnjĂ« pikĂ« ujĂ«, mbahet nga HEC-i,â tha ai teksa paralelizoi me enĂ«t e gjakut, qĂ« nĂ«se njĂ« njeriu i bĂ«hej njĂ« prerje nĂ« krah, gjaku nuk ka si tâi shkojĂ« mĂ« nĂ« parakrah.
Fshati Lufaj i përket njësisë administrative Selitë. Bashkë me fshatrat e tjerë të kësaj njësie sikurse Bardhaj, Lëkundë, Zajs, Kthëllë e Sipërme, Kurbnesh, Mërkuth e Kumbull ofrojnë një potencial të lart natyror dhe bujqësor.
Tharja e shtratit të lumit. Foto nga Jorgji Loci.
Hidrocentrali i Sekës ka filluar punën prej vitit 2017, por banorët thanë se edhe kur u ndërtua, nuk ishin pyetur.
âAs nuk na ka pyetur njeri, as nuk kemi qenĂ« dakord,â tha Agron Kaçarri, banor i zonĂ«s.
Gjet Loci kujton se si zona mbante qindra banorë dhe mijëra bagëti teksa mbahej me grurë dhe misër.
âTani nuk ka gram ujĂ«â, tha ai i revoltuar teksa mungesa e ujit ka detyruar disa familje qĂ« tĂ« largohen.
Fatjon Gjinaj, i cili punon si gazetar në Tiranë, por që ka ende familjen në këtë zonë, tregoi se kompania nuk e ka respektuar kontratën, e cila e detyron që veçanërisht gjatë verës të lëshojë rrjedhë uji për në lumin e Urakës.
âKĂ«tu Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« njĂ« masakĂ«r,â tha ai teksa tregoi se kompania kishte abuzuar me zhvendosjen e dherave nĂ«pĂ«r pĂ«rrenj, âĂshtĂ« bĂ«rĂ« njĂ« kontratĂ« pĂ«r ujin e pijshĂ«m pĂ«r tĂ« gjithĂ« banorĂ«t, por zero! AsnjĂ« ditĂ« nĂ« 12 muajt e vitit nuk kalon.â
Sipas tij, pasuritë dhe puna e banorëve në këtë zonë në blegtori e bujqësi nuk është për të përfituar të tjerët në kurriz të tyre.
âKemi kulla, kemi lumenj, kemi pĂ«rrenj, kemi blegtori, kemi bujqĂ«si. Kemi bagĂ«ti. PĂ«r çfarĂ«? PĂ«r tĂ« fituar dikush nĂ« kurriz tĂ« tĂ« gjithĂ«ve ne tĂ« tjerĂ«ve?!â, vijoi Gjinaj.
Ai kërkoi që ky organizim i banorëve të merrej si ultimatum për kompaninë dhe organet përgjegjëse, që të zbatojnë detyrimet ligjore ndaj komunitetit dhe natyrës.
Jorgji Loci tregoi se kishte shpenzuar nga tĂ« ardhurat personale pĂ«r tâi sjellĂ« ujĂ« fshatit nga burime tĂ« largĂ«ta. Ai e konsideroi kĂ«tĂ« sakrificĂ« âpĂ«r tĂ« shmangur konfliktet me kompaninĂ«â, por qĂ« edhe ky burim ishte ndĂ«rprerĂ«.
âE kam çuar ujin nĂ« fshat me 8,500 metra zorrĂ« vetĂ«m qĂ« mos tĂ« hyj nĂ« sherr, dhe edhe atĂ« ujĂ« e kanĂ« ndĂ«rprerĂ«,â tregoi Loci.
Banorët e Zall-Gjocajt në solidaritet me Lufajn
Fshati Zall-Gjoçajt i pĂ«rket Matit, mirĂ«po ndodhet pranĂ« Lufajt, me tĂ« cilĂ«n ndan dhe burime tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta ujore. NjĂ«jtĂ« sikurse Lufaj, lumi Flim nĂ« Zall-Gjoçaj Ă«shtĂ« futur nĂ« tubacionet e hidrocentralit tĂ« kompanisĂ« âSeka Hidropowerâ.
Adem Gjokolaj, njĂ« ndĂ«r aktivistĂ«t mĂ« tĂ« zĂ«shĂ«m tĂ« mbrojtjes sĂ« burimeve ujore tĂ« Zall-Gjoçajt, duke qenĂ« edhe Park KombĂ«tar kishte marrĂ« rrugĂ«n pĂ«r tâiu bashkuar banorĂ«ve tĂ« Lufajt.
âNĂ« kĂ«to dy lumenj, lumin Flim dhe lumin UrakĂ«, para ca kohĂ«sh kanĂ« qenĂ« mbi 2,500 bagĂ«ti qĂ« pinin ujĂ«, mbi 2,000 bletĂ« dhe tĂ« gjitha gjallesat mbi dhe nĂ«ntokĂ«sore po ngordhin, sepse nuk ka asnjĂ« pikĂ« ujĂ«â, theksoi ai pĂ«rmes megafonit.
Gjokolaj kërkoi nga të gjithë banorët që të mos ndalojnë së kërkuari të drejtën e tyre themelore për të pasur ujë të rrjedhshëm për shtëpitë dhe bagëtitë e tyre.
Sikurse Ademi, në mbështetje të banorëve të Lufajt ishte edhe Dhimitër Koleci, që bashkë me të tjerë banorë të Zall-Gjoçajt enden nëpër gjykata për të drejtën e ujit.
âKanĂ« marrĂ« ujĂ« nga Parku KombĂ«tar Zall Gjoçaj, duke devijuar me tunele duke e sjellĂ« nĂ« lumin e UrakĂ«s me njĂ« tunel tjetĂ«r e duke marrĂ« edhe ujin e UrakĂ«s se nuk ngopen me lumenjtĂ«, duke e nxjerrĂ« kĂ«tuâ.
Ai shprehu solidaritet me banorët, duke sjellë në vëmendje situatën e tyre ndër vite, punën e vështirë dhe pasojat shëndetësore në minierën e bakrit të Kurbneshit.
âGjithĂ« banorĂ«t e zonĂ«s qĂ« dikur kanĂ« punuar me selikozĂ«n e bakrit nĂ« Kurbnesh dhe iu kalbĂ«n mushkĂ«ritĂ« sot po iu thahen veshkat pĂ«r ujĂ«â, u shpreh Koleci.
Dhimitri solli në vëmendje edhe situatën në Parkun Kombëtar Zall-Gjocaj, ku gjatë ditëve të nxehta të korrikut ka pasur vatra zjarri. Sipas tij, futja e ujit nëpër tubacione, nuk bën gjë tjetër veçse përkeqëson situatën.
Paketë malesh, por pa ujë
Jorgji Loci ka një banesë në fshatin Lufaj dhe vjen shpesh për të qëndruar aty, ndërsa gjatë verës edhe më gjatë, kur fëmijët e tij janë me pushime. Ai punon në Durrës, por e ka menduar shpesh të investojë në fshatin e tij.
âMĂ« ka rritur babai dhe unĂ« nuk e lĂ«shoj kĂ«tĂ« vend, e lĂ«shoj vetĂ«m kur tĂ« iki te babaiâ, u shpreh ai pĂ«r tĂ« atin, qĂ« tanimĂ« nuk jeton mĂ«.
Jorgji tregoi se kishte dĂ«gjuar shumĂ« pĂ«r âPaketĂ«n e Maleveâ, njĂ« nismĂ« e diskutueshme e qeverisĂ« Rama pĂ«r investimet nĂ« zonat malore dhe do tĂ« dĂ«shironte tĂ« investonte nĂ« tokat e tij. Por, mungesa e ujit ia bĂ«n tĂ« pamundur kĂ«tĂ« dĂ«shirĂ«.
âUnĂ« jam i gatshĂ«m tĂ« bĂ«j fermĂ«, jam i gatshĂ«m tĂ« bĂ«j bujtinĂ«, por unĂ« nuk kam asnjĂ« pikĂ« uji nĂ« fshat, Ă«shtĂ« e gjitha shkretĂ«tirĂ«â, theksoi Jorgji pĂ«r Citizens.al.
 Edhe Gjet Loci, një tjetër banor i zonës shprehu dëshirën për të investuar në tokën e tij, por duke parë kushtet ka frikë të ndërmarrë një hap të tillë.
âNe duam tĂ« vijmĂ« tĂ« investojmĂ« kĂ«tu, kam shtĂ«pinĂ« aty poshtĂ«, ne nuk i investojmĂ« dot. Gjendja e kĂ«tij fshati tani pas hidrocentralit qĂ« Ă«shtĂ« bĂ«rĂ«, ka mbledhur burimet e ujĂ«rave dhe tani nuk ka ujĂ« fareâ, u shpreh ai.
NĂ« njĂ« intervistĂ« pĂ«r dokumentarin âPa rregulla, pa kufijâ, ekspertja e sigurisĂ« Fatjona Mejdini analizon ndikimin qĂ« ka krimi i organizuar shqiptar nĂ« ekonominĂ« dhe shoqĂ«rinĂ«, si brenda vendit, ashtu edhe nĂ« arenĂ«n ndĂ«rkombĂ«tare.
Mejdini thekson se grupet shqiptare kanĂ« kaluar nga trafikimi i qenieve njerĂ«zore dhe kanabisit nĂ« vitet â90, nĂ« kontrollin e tregtisĂ« ndĂ«rkombĂ«tare tĂ« kokainĂ«s. Sipas saj, pas viteve 2000, kĂ«to grupe nisĂ«n tĂ« krijojnĂ« baza nĂ« AmerikĂ«n Latine, sidomos nĂ« Ekuador dhe Kolumbi, duke u bĂ«rĂ« pjesĂ« e pesĂ« rrjeteve mĂ« tĂ« mĂ«dha kriminale nĂ« EvropĂ«.
âAta tanimĂ« nuk janĂ« mĂ« vetĂ«m transportues, por aktorĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m qĂ« kontrollojnĂ« aleanca, çmime dhe tregje tĂ« kokainĂ«s,â thotĂ« Mejdini, drejtuese e Observatorit tĂ« EvropĂ«s Juglindore, nĂ« IniciativĂ«n Globale KundĂ«r Krimit tĂ« Organizuar Transnacional (GI-TOC).
Sipas saj, paratë e narkotikëve po injektohen masivisht në ekonominë shqiptare përmes ndërtimit, sektorit të energjisë dhe pasurive të paluajtshme.
âNdĂ«rtimi i kullave nuk pasqyron kĂ«rkesĂ« reale, por nevojĂ«n pĂ«r tĂ« pastruar para,â thotĂ« ajo, duke shtuar se ky fenomen po shkatĂ«rron konkurrencĂ«n dhe po forcon korrupsionin.
Mejdini, autore e një raporti skrupuloz rreth lidhjeve të grupeve nga Ballkani me grupet e Amerikës latine, paralajmëron se Shqipëria rrezikon të përjetojë skenarin e këtyre vendeve, ku trafiku i drogës solli dhunë, destabilitet dhe varfëri.
Ajo nënvizon se krimi shqiptar ka ndërtuar lidhje të forta me grupet lokale të këtij kontinenti përmes aleancave biznesi dhe martesave me familje kriminale vendase. Kjo strategji, sipas saj, u ka dhënë shqiptarëve avantazh të fortë në zinxhirin e trafikut.
Ndërkohë, ajo sheh me shqetësim edhe pastrimin e parave në Dubai dhe përdorimin e kriptomonedhave, që sipas saj po bëhen mjete për të shmangur kontrollin ligjor.
Drejtuesja rajonale e GI-TOC, paralajmëron se përveç pasojave ekonomike, krimi po ndikon edhe në modelet sociale përmes glorifikimit të jetës kriminale në rrjetet sociale. Ajo kërkon një reagim të fortë shoqëror për të frenuar këtë fenomen, veçanërisht ndaj rekrutimit të të rinjve.
âNĂ«se nuk ndĂ«rhyjmĂ«, rrezikojmĂ« qĂ« paratĂ« e krimit tĂ« bĂ«hen normĂ« e ekonomisĂ« sonĂ«,â pĂ«rfundon Mejdini.
Pandemia u shtoi varësinë ekonomike vajzave dhe grave pasi shumë prej tyre humbën vendet e punës. Për rastet me dhunë në familje, ajo u shtoi edhe vështirësitë apo rrezikun e integritetit fizik dhe mendor.
Por pas kapërcimit të këtyre sfidave që solli pandemia, fryma e re politike në Shtetet e Bashkuara të Amerikës përhapi një valë konservatorizmi, e cila po ua vështirëson punën aktorëve të shoqërisë civile në Ballkan sa i takon kauzave feministe dhe queer.
Pandemia, sfida të shtuara për gratë dhe vajzat
Ines Leskaj nga Rrjeti i Fuqizimit të Gruas thekson se mbyllja e shkollave dhe çerdheve rriti barrën e kujdestarisë. Gratë u detyruan të mbajnë punë të keqpaguara, apo papaguara dhe humbën mundësi zhvillimi profesional.
âKĂ«tu duhet theksuar roli i madh i organizatave qĂ« e vijuan punĂ«n pavarĂ«sisht vĂ«shtirĂ«sive tĂ« pandemisĂ«â kujton Leskaj pĂ«r Citizens teksa nĂ«nvizon se gjatĂ« kĂ«saj periudhe shĂ«rbimet mbrojtĂ«se u bĂ«nĂ« mĂ« pak tĂ« aksesueshme.
Sipas Leksajt tematika kryesore që dominoi agjendën publike përgjatë pandemisë, ishte dhuna me bazë gjinore, sepse përgjatë izolimit, rastet sipas saj u dy-tre fishuan. Të njëjtën prirje, e parashtron edhe aktivistja feministe nga Kosova, Liridona Sijarina.
âKĂ«to vite kemi parĂ« rritje tĂ« raportimeve nga vajzat e gratĂ« pĂ«r dhunĂ« me bazĂ« gjinore si rrahja, dhuna seksuale, shantazhet, frikĂ«simet dhe shtrĂ«ngimet e ndryshme tĂ« bĂ«ra nga tĂ« njohur tĂ« tyre, kryesisht burra,â shpjegon Sijarina.
Ajo shton se formë tjetër e dhunës është ajo virtuale, e cila ka shënuar rritje të hovshme pas pandemisë dhe po bëhet burim i rrezikshëm dhune për gratë, sidomos vajzat e reja. Ngjashëm fenomeni është zhvilluar edhe në Shqipëri, ku mungon një sistem i plotë ligjor mbrojtjeje.
âĂshtĂ« pĂ«r tâu theksuar, qĂ« (shpĂ«rndarja e paautorizuar e materialeve intime)po pĂ«rdoret edhe si metodĂ« sulmi, sepse Ă«shtĂ« vendi ku ka mĂ« shumĂ« ndjekĂ«s dhe njerĂ«z qĂ« mund tĂ« arrihen,â analizon Leskaj.
Ndryshe nga përpara pandemisë, ku më të ekspozuar ndaj sulmeve dhe gjuhës së urrejtjes ishin gratë në politikë, sipas Leskajt, tanimë me to po përballen edhe gra gazetare, aktiviste dhe profesioniste.
Angel Dimitrievski nga Maqedonia e Veriut kujton si gjatë pandemisë nisën të hapeshin grupe anti-gjinore. Fillimisht ishte si një grup individësh të shpërndarë, të cilët protestonin kundër vaksinimeve dhe teknologjisë 5G.
âSot, jemi dĂ«shmitarĂ« tĂ« njĂ« lĂ«vizjeje mĂ« tĂ« organizuar, e pĂ«rfaqĂ«suar pĂ«rmes organizatave tĂ« regjistruara tĂ« shoqĂ«risĂ« civile si Koalicioni pĂ«r Mbrojtjen e FĂ«mijĂ«ve, njĂ« rrjet prej mbi 30 organizatash, biznesesh dhe madje edhe partish politike,â analizon Angel pĂ«r Citizens.
Sipas tij kjo lëvizje gëzon përkrahje nga kisha dhe qeveria që promovojnë riprodhimin si vlerë kombëtare.
Konservatorizmi në rritje
Në mars 2025, administrata Trump njoftoi mbylljen e 83% të programeve të mbështetura nga Agjencia e Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar (USAID) në rreth 100 vende të botës. Vendimi prekte dhe rajonin e Ballkanit, teksa përfshiheshinte edhe programet për median, demokracinë, shëndetësinë, luftën kundër korrupsionit etj.
Ines Leskaj thotë se konservatorizmi tashmë nuk është më retorikë publike, por realitet, jo vetëm kundrejt programeve, por edhe kundrejt aktivistëve të shoqërisë civile. Por, për të, ky është gjithashtu një moment për mobilizim të aktorëve progresistë.
âKy Ă«shtĂ« momenti qĂ« tĂ« pĂ«rforcojnĂ« angazhimin e tyre pĂ«r drejtĂ«sinĂ« sociale dhe tĂ« drejtat nĂ« pĂ«rgjithĂ«si,â shton ajo.
Sipas Liridona Sijarinës, agjendat konservatore përhapen përmes individëve dhe mediave të pavarura.
Ajo shpjegon duke u nisur nga rastet e hasura në Kosovë se kjo frymë është përhapur mes grupeve që në dukje nuk japin idenë e përkatësive politike, çka e bën më të koklavitur momentin politik.
Sijarina tregon se në zgjedhjet e fundit në Kosovë një parti doli hapur kundër kauzave feministe dhe queer. Ajo shton se edhe mediat, apo individët që marrin hapësira mediatike dhe virtuale, apo grupime të paidenfitikueshme shpërndajnë ligjërime konservatore.
âAktualisht Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« mĂ« problem pĂ«r tâu piketuar grupet konservatore dhe pĂ«r tâi rezistuar kĂ«tyre agjendave, meqĂ« po vijnĂ« nĂ« masĂ« tĂ« madhe prej formacioneve qĂ« dalin pĂ«rtej partiveâ pĂ«rmbyll ajo.
Angel Dimitrievski shton se shumë të rinj, veçanërisht djem, ndjekin figura të njohura për qëndrime ekstreme dhe seksiste si Andrew Tate dhe versionet kopje të tij në podcaste lokale. Sipas Dimitrievskit ata kanë ndikim të zgjeruar pasi mobilizojnë audienca të mëdha online.
âLĂ«vizja queer pĂ«rballet gjithashtu me tensione, veçanĂ«risht rreth çështjeve si mbĂ«shtetja pĂ«r PalestinĂ«n. NdĂ«rsa shumica e lĂ«vizjes sonĂ« mbĂ«shtet hapur kauzĂ«n palestineze, siç u demonstrua gjatĂ« ParadĂ«s sĂ« KrenarisĂ« sĂ« Shkupit kĂ«tĂ« vit, kjo qasje mbetet pĂ«rçarĂ«se dhe shpesh etiketohet si radikale nga tĂ« tjerĂ«t,â tregon ai.
Angel tregon për një shkollë verore për LGBT+ që gjatë fazës së thirrjeve nga organizata joftimiprurëse Ekvalis u zhvendos për shkak të kërcënimeve. Eventi qe hapur për të rinjtë e komunitetit, të cilët do të përdornin arsimin joformal për të krijuar hapësira më të sigurta dhe më gjithëpërfshirëse.
âSituata u bĂ« aq e rrezikshme sa u detyruam ta zhvendosnim fshehurazi tĂ« gjithĂ« shkollĂ«n verore dhe pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« historinĂ« e organizatĂ«s sonĂ«, tĂ« zbatonim siguri tĂ« pĂ«rhershme,â vijon ai.
Angel thekson se vendet tona nuk tregojnë vullnet të mbrojnë komunitetet e margjinalizuara, edhe kur ato përballen me rreziqe ekstreme. Për këtë ai nënvizon si të nevojshme krijimin e aleancave ndër-sektoriale dhe ndër-rajonale nga lëvizjet sindakale, lëvizjet mjedisore, feministe dhe queer..
âNuk besoj se lĂ«vizjet tona mund tĂ« lulĂ«zojnĂ« nĂ« izolim, sepse betejat janĂ« thellĂ«sisht tĂ« ndĂ«rlidhura,â pĂ«rmbyll Angel.
Rasti i ish-hotel Sheratonit, i kthyer në një projekt gjigand ndërtimi nga grupi Kastrati, është ilustrimi tipik i këtij modeli ku mungon transparenca.
Në vend të një zhvillimi në harmoni me Parkun e Liqenit, Kastrati gëzoi rritje intensiteti dhe kate shtesë në projektin që nuk pa asnjë herë leje ndërtimi të zbardhur dhe ndryshoi të paktën dy herë në dy vite.
Pamja e re e âprojektit tĂ« vjetĂ«râ
Prej javĂ«sh, puna nĂ« kantierin e ish-hotel âSheratonâ mes âArenĂ«s KombĂ«tareâ dhe Universitetit Politeknik tĂ« TiranĂ«s (UPT) Ă«shtĂ« shtuar ndjeshĂ«m.
Nga lart godina qendrore ka nisur tĂ« vishet me konceptin zigzag tĂ« fasadĂ«s sĂ« re modulare, konceptuar nga Marco Casamonti, arkitekti italian qĂ« âkullĂ«zoiâ ish-stadiumin âQemal Stafaâ.
Hoteli simbol i luksit të Tiranës së fillimviteve 2000 nuk do të ketë më fasadën prej xhami dhe do të rrethohet nga një kompleks prej gjashtë kullash të larta deri në 15 kate.
Në të gjitha anët e kantierit dallohen blloqe të mëdha me materialet e fasadave, të cilat janë ndryshe nga ato që reklamohen në renderat e projektit.
Fasada e re e ish-hotelit Sheraton/Citizens.al
Gjithçka nisi në shkurt të vitit 2018 kur Leonardi, djali i sipërmarrësit Shefqet Kastrati, njoftoi në Instagram marrëveshjen për blerjen e ish-Sheratonit.
âTashmĂ« ish-hotel Sheraton i pĂ«rket kompanisĂ« Kastrati, sapo u mbyll transaksioniâ, njoftoi ai.
Dy muaj pĂ«rpara shitjes, kompania amerikane e hotelerisĂ« âSheratonâ hoqi emrin nga hoteli i âMAK Albania-sâ duke zyrtarizuar largimin nga ShqipĂ«ria.
MAK Albania u themelua nĂ« vitin 1992 nga familja kuvajtiane Mohamed Abdulmohsin Al-Karafi, e cila siguroi nga qeveria e kohĂ«s troje dhe incentiva si âinvestitor strategjikâ pĂ«r zhvillime kompleksesh turistike nĂ« TiranĂ«, Dajt dhe bregdetin e KavajĂ«s.
PjesĂ« e incentivĂ«s ishte dhe trualli buzĂ« Parkut tĂ« Liqenit, krah UPT-Ă«s. Familja Al-Karafi nisi ta ndĂ«rtojĂ« hotelin nĂ« vitin 1993, por mundi ta pĂ«rmbyllĂ« si njĂ« filial tĂ« markĂ«s sĂ« njohur âSheratonâ vetĂ«m nĂ« fillimvitet 2000.
Në vitin 2018 mediat raportuan se Kastrati e bleu MAK Albanian për 30 milionë euro. Por kontrata e shitjes tregon se objekti u ble për 18 milionë. Pjesa tjetër ishte garanci për të shlyer borxhet dhe huatë e marra ndër vite.
Bilanci i vitit 2017 tregon se MAK Albania kishte rreth 14.5 milionë euro detyrime, por një kapital prej rreth 95 milionë eurosh (rreth 12 miliardë lekë) asete, ndërtesa dhe troje.
Kjo situatë duket se krijoi mundësinë e një ujde për familjen Kastrati, e cila zuri vendin e oligarkëve kuvajtianë.
NĂ« atĂ« periudhĂ« Kastrati hyri fuqimisht nĂ« sektorin e ndĂ«rtimeve nĂ« kryeqytet me projekte tĂ« tjera hotelerie, rezidenciash dhe zyrash, ku spikaste projekti âDowntown Oneâ nĂ« rrugĂ«n e Elbasanit.
Planet aspak transparente të investimeve
Rreth një vit pas blerjes së ish-Sheratonit, Kastrati siguroi leje zhvillimi nga qeveria për një projekt madhor zgjerimi.
Studiot Archea (Marco Casamonti) dhe X-Plan (Ornela Muçaj) propozuan zgjerimin e hotelit ekzistues dhe ngritjen e gjashtë kullave 7-13 kate përreth.
Koncepti fillestar parashikonte 121 mijë m2 ndërtim (69 665 m2 mbi tokë) në 30,000 m2 truall me intensitet 2.32 dhe koeficient shfrytëzimi 44.3%. Projekti parashikonte parkim 3-4 kate nën tokë.
Leja e zhvillimit u sigurua më 8 nëntor 2019. Qeveria ia delegoi kompetencën e lejes së ndërtimit bashkisë Tiranë, e cila nuk i ka bërë asnjëherë publike këto dokumenta.
Sidoqoftë, ligji detyron ndërtuesin ta shfaqë lejen e marrë në një tabelë të dukshme në kantier. Në rastin e Kastratit, ajo nuk është parë kurrë, as pas datës 10 qershor 2021 kur përfitoi leje të re zhvillimi nga qeveria.
Koncepti i ri në lejen e dytë parashikonte shtimin me rreth 36% të sipërfaqes së ndërtimit mbi tokë (nga 69,665 m2 në 108,827 m2) duke shtuar intensitetin në 3.6, me lartësi deri në 15 kate dhe parkingje 5 kate nën tokë.
Nuk Ă«shtĂ« e qartĂ« se kur bashkia TiranĂ« ia dha lejen e parĂ« tĂ« ndĂ«rtimit Kastratit â aq mĂ« shumĂ« lejen e dytĂ« â por pamjet satelitore dĂ«shmojnĂ« se nĂ« kompleksin e ish-âSheratonitâ vinçi ishte ngritur njĂ« muaj para se tĂ« jepej leja fillestare e zhvillimit nga qeveria: tetor 2019.
Bashkia e Tiranës, kompania Kastrat dhe studiot e arkitekturës nuk iu përgjigjën kërkesave për informim apo koment të Citizens.al rreth kësaj çështje.
Pamje satelitore ku shfaqet vinçi i ngritur në ish-Sheraton që para marrjes së lejes së zhvillimit/Citizens.al
Rasti Ă«shtĂ« i ngjashĂ«m me projektin âDowntown Oneâ te rruga e Elbasanit, po nga Kastrati.
Leja e zhvillimit u dha nga qeveria më 14 prill 2017 për kullë 36 kate me 62,000 m2 sipërfaqe ndërtimi, intensitet 16.26 dhe koeficent shfrytëzimi trualli 45%. Dhënia e lejes së ndërtimit iu delegua bashkisë Tiranë, e cila nuk e bëri publike.
Ajo qĂ« dihet Ă«shtĂ« se Kastrati nisi punĂ«n paralelisht me gĂ«rmimet, qĂ« u bĂ«nĂ« te ish-parku â7 Xhuxhatâ nĂ« kuadĂ«r tĂ« projektit pĂ«r ndĂ«rtimin e parkingut nĂ«ntokĂ«sor publik.
Projekti në fjalë nisi në janar 2018, rreth tetë muaj pasi Kastrati kishte marrë lejen e zhvillimit për kullën.
Në lejen e re të datës 10 qershor 2021 struktura fitoi 4 kate lartësi, por shtoi vetëm 92 m2 sipërfaqe totale. Për këtë ndryshim Kastrati lëshoi rreth 5% koeficient shfrytëzimi të truallit për qëllime publike për një total prej 60.5%.
Nuk është e qartë se përse është dashur ky rishikim në leje, ku praktikisht nuk është përfituar ndonjë sipërfaqe ndërtimi. Por ka gjasa ajo mund të jetë bërë për të legjitimuar gërmimet jashtë kufirit të pronës në ndërtimin e parkingut të kullës.
Kastrati ka dalĂ« me gĂ«rmime deri nĂ« rrugĂ«n âFatmir Haxhiuâ, pjesĂ« pĂ«r tĂ« cilĂ«n ditĂ«t e fundit po ripunohet me betonarme (foto 2023; foto 2025).
Brenda kantierit të Downtown One, ku po punohet me betonarme zona fundore/Citizens.al
Shkelje të mundshme konstatohen edhe te projekti i ish-Sheratonit.
Në fillim të vitit 2022 Kastrati rrethoi pjesën para duke vijuar punimet për parkingun nëntokësor.
Pamjet satelitore tregojnĂ« se kompania rrethoi edhe rreth 1,800 metra katrorĂ« pĂ«rtej rrugĂ«s ekzistuese tĂ« hotelit. Kjo ndĂ«rhyrje nuk ishte parashikuar nĂ« asnjĂ« nga dy lejet e zhvillimit â tĂ« vetmet dokumente publike.
Një rrugë e re u hap krah UPT-së në atë që hartat e Kadastrës tregojnë të jetë prona 7/18 e Zonës 8160. Kështu Kastrati u zgjerua nëntokë deri në kufi të pronës së tij dhe përfitoi një rrugë që i shkon direkt në hyrjen e parkingut.
Rruga e re dhe pjesa e shtuar e hotelit të Mak-Albanias/Citizens.al
Zhvillimi i ish-Sheratonit është nisur nga Kastrati në ortakëri me sipërmarrësin Samir Mane, por sot nuk kuptohet nëse vijon e njëjta ortakëri.
Leja e parë e zhvillimit për ish-Sheratonin përmendte si zhvillues kompanitë e grupit Kastrati (Kastrati Residences dhe Kastrati Hotels & Tower) dhe Mak Elite Offices (MEO) një kompani e themeluar në vitin 2017 nga Balkan Finance Investment Group (Balfin) e sipërmarrësit Mane.
Dokumentet tregojnĂ« se nĂ« shkurt 2018 â pra, kur Kastrati bleu ish-Sheratonin â grupi bleu pĂ«r 700 mijĂ« lekĂ« edhe 50% tĂ« aksioneve tĂ« Manes te projekti âDowntown Oneâ, tĂ« cilat zotĂ«roheshin nga BFI Invest â tjetĂ«r kompani e Balfin-it.
Nuk kuptohet qartĂ« se si Balfin Ă«shtĂ« tĂ«rhequr nga njĂ« projekt si âDowntown Oneâ pĂ«r kaq pak para, kur pĂ«r mĂ« tepĂ«r kishin nisur punimet.
Nga ana tjetër, për MEO-n mund të themi se nuk ka pasur ecuri të gjatë. Kjo kompani e Balfinit rriti kapitalin me rreth 180 mijë euro në vitin 2020 dhe një vit më pas pezulloi dhe çregjistroi aktivitetin.
Balfin nuk iu përgjigj një kërkese për koment nga Citizens.al nëse vijonte të ishte e përfshirë në investimin te ish-Sheratoni, edhe pse në lejen e dytë të zhvillimit ajo nuk përmendet më.
Projekti i Kastratit u reklamua bujshëm nga kryetari i Bashkisë Tiranë Erion Veliaj se do të tërhiqte si filiale markat ndërkombëtare të hoteleve Hyatt dhe Hilton. Në një njoftim në faqen e saj, Hilton thoshte se do të mund të niste punën në mjediset e reja nga fundi i vitit 2023.
Të dy markat ndërkombëtare nuk iu përgjigjën kërkesave për koment nga Citizens.al rreth arsyes së shtyrjes së këtij afati dhe periudhës se kur mund të mbarojnë punimet.
Por, rasti i ish-âSheratonitâ tregon se investimet nĂ« zemĂ«r tĂ« TiranĂ«s nuk janĂ« mĂ« çështje zhvillimi, por demonstrim influencash dhe pushteti.
Në një shtet ku ligji vepron selektivisht dhe informacioni mbahet i fshehur, fiton më shumë ai që ka akses te pushteti. Humb qyteti, humbin qytetarët.
KĂ«shilli Bashkiak i TiranĂ«s i hapi sot rrugĂ« projektit tĂ« ârijetĂ«zimit tĂ« Pallatit tĂ« Kongreseveâ duke i kaluar njĂ« parcelĂ« toke KorporatĂ«s sĂ« Investimeve Shqiptare (KISH). Zona pĂ«rfshin njĂ« lulishte publike qĂ« rrezikon tĂ« humbasĂ« funksionin si hapĂ«sirĂ« e gjelbĂ«r nga natyra e zhvillimit tĂ« propozuar.
Ngjashëm në diskutim është vënë edhe integriteti i godinës monument i trashëgimisë kulturore për vlerat arkitektonike që mbart.
Vendimi i marrĂ« nĂ« mbledhjen e sotme parashikon kalimin e administrimit tĂ« 2261 mÂČ truall nga bashkia te Korporata, e cila mĂ« parĂ« ka marrĂ« nĂ« administrim edhe truallin e Pallatit tĂ« Kongreseve.
Kryetarja e komanduar, Anuela Ristani, theksoi gjatĂ« mbledhjes sĂ« KĂ«shillit se ndĂ«rtesa Ă«shtĂ« pronĂ« e MinistrisĂ« sĂ« KulturĂ«s, dhe se bĂ«hej fjalĂ« vetĂ«m pĂ«r njĂ« rrip lulishteje para, i cili âduhet pĂ«r projektin rijetĂ«zimitâ.
âI duhet e gjithĂ« prona nĂ« administrim,â theksoi ajo duke justifikuar kĂ«rkesĂ«n nga KISH, teksa kĂ«shilltarĂ«t opozitarĂ« kundĂ«rshtuan kĂ«rkesĂ«n duke u shprehur se prona po kĂ«rkohet pĂ«r tâiu kaluar privatĂ«ve pĂ«r kulla.
âAi rripi i vogĂ«l qĂ« po flisni ju, Ă«shtĂ« 2261 m2 dhe a mund ta na qartĂ«soni nĂ«se aty do tĂ« ketĂ« njĂ« kullĂ«?â, tha nĂ« fjalĂ«n e tij Ilir Alimehmeti.
Znj. Ristani tha se nuk ishte në dijeni të projekteve ende, apo nëse do të ketë shembje apo ndërtim të një kulle.
âKjo Ă«shtĂ« nĂ« dorĂ« tĂ« atyre qĂ« do bĂ«jnĂ« ekspertizĂ«nâ, theksoi ajo.
Trualli me sipërfaqe 2261 m2 pas Pallatit te Kongreseve
Interesi pĂ«r tĂ« rizhvilluar zonĂ«n e Pallatit tĂ« Kongreseve qe shprehur qĂ« nĂ« janar nga Drejtoria e ShĂ«rbimeve Qeveritare. MĂ« 1 prill KISH publikoi nĂ« rubrikĂ«n âThirrje tĂ« Ardhshmeâ njoftimin pĂ«r âRikonstruksionin e Pallatit tĂ« Kongreseveâ. Por ky njoftim ishte i zbrazur, pa asnjĂ« informacion.
NĂ« muajin maj, teksa u prezantua projekti âTirana Moonsâ, Kryeministri Edi Rama tha se pĂ«r âPallatin e Kongreseveâ do tĂ« aplikohej e njĂ«jta formulĂ« si me stadiumin kombĂ«tar, deklaratĂ« e cila nĂ«nkupton zhvillimin me privatĂ« tĂ« strukturave tĂ« larta.
Korporata ka propozuar tâi japĂ« nĂ« kĂ«mbim bashkisĂ« njĂ« tjetĂ«r sipĂ«rfaqe 1,209 mÂČ, por jo nĂ« tĂ« njĂ«jtin vend. Ky model âkĂ«mbimiâ Ă«shtĂ« pĂ«rdorur mĂ« parĂ« pĂ«r tĂ« justifikuar projekte me kulla nĂ« prona publike.
Ligjërisht, ky kalim mbështetet nga VKM-të dhe ligji për Korporatën e Investimeve. Por praktika ka lënë vend për dyshime nga mungesa e transparencës, prioriteteve urbane dhe përfitimeve publike.
Në projektet e kaluara, KISH ka përdorur formulën e Partneritetit Publik-Privat për të nxitur ndërtime intensive në prona publike.
Rasti i Pallatit tĂ« Kongreseve ngre pikĂ«pyetje mbi vizionin urban dhe mbrojtjen e hapĂ«sirave publike nĂ« TiranĂ«. NĂ« mungesĂ« transparence, qytetarĂ«t rrezikojnĂ« tĂ« humbasin njĂ« tjetĂ«r hapĂ«sirĂ« publike dhe ndĂ«rtesĂ« historike nĂ«n logon e âmodernizimitâ.
Diskutimi për këtë truall duhet të zgjerohej, me kërkesë për garë të hapur, dokumentacion publik dhe mbikëqyrje qytetare.
Prokuroria e Posaçme Antikorrupsion (SPAK) ka mbyllur hetimet për çështjen ndaj kryetarit të Bashkisë Tiranë Erion Veliaj, i cili dyshohet se me bashkëshorten, Ajola Xoxa, u përfshi në një skemë korrupsioni dhe pastrimi parash.
Të mërkurën SPAK i komunikoi akuzat kryebashkiakut në paraburgimin e Durrësit, atje ku qëndron prej rreth 165 ditësh. Pavarësisht kësaj periudhe larg zyrës, ai vijon ta mbajë formalisht mandatin.
Përtej komunikimit të akuzave, SPAK siguroi nga gjykata edhe zgjatjen e afatit të hetimeve deri në muajin shtator.
Hetimet paraprake ndaj çiftit Veliaj-Xoxa kanë sugjeruar se ata mund të jenë përfshirë në një skemë korruptive me së paku gjashtë sipërmarrës.
Grupi i sipërmarrësve dyshohet se përfitoi leje ndërtimi apo tenderë publik nga bashkia dhe nga ana tjetër qarkulloi para të dyshuara si pagesa korruptive në kompani dhe organizata jofitimprurëse të kontrolluara apo lidhura me Xoxën.
SipĂ«rmarrĂ«si Elman Abule, ishte i pari tĂ« cilit iu paraqit akuza âpastrim parashâ. Ai ka qenĂ« nĂ« masĂ«n arrest shtĂ«pie, teksa sipermarrĂ«sit e tjerĂ«, Gentian Sula, ShkĂ«lqim Fusha, Fatmir Bektashi, Meriman Palushi dhe Sokol Kryeziu janĂ« hetuar nĂ« gjendje tĂ« lirĂ« me detyrim paraqitje.
SPAK dyshon se çifti Veliaj-Xoxa përfitoi rreth 1 milionë euro nga kjo skemë.
Hetuesit zbuluan shpenzime tĂ« majme pĂ«r veshje dhe bizhuteri tĂ« bĂ«ra nga bashkĂ«shortja e kryebashkiakut si dhe njĂ« vilĂ« nĂ« bregdet, e cila mendohet se Ă«shtĂ« pronĂ« e tyre pavarĂ«sisht se nuk Ă«shtĂ« deklaruar. Ăifti ka mohuae akuzat.
Veliaj u arrestua më 10 shkurt pasi SPAK provoi në gjykatë se ai dhe bashkëshortja kishin tentuar të intimidonin dëshmitarët dhe të prishnin provat.
Kryebashkiaku e kundërshtoi vendimin duke e cilësuar të motivuar politikisht. Ai këmbënguli se po arrestohej pa gjyq, pa akuza dhe pa prova.
Në rrjetet sociale ai sulmoi me fyerje të rënda prokurorët dhe një prej gjyqtarëve që u përfshinë në vendim. Por masa e arrestit u cilësua e justifikuar në të gjitha shkallët e drejtësisë. Ajo u konfirmua edhe në Gjykatë të Lartë.
Familja e Veliajt angazhoi dy studio ligjore ndĂ«rkombĂ«tare tĂ« kushtueshme pĂ«r mbrojtjen e tij si dhe njĂ« kompani âPRâ-i me seli nĂ« LondĂ«r dhe Nju Jork.
Teksa kompetencat e Veliajt si kryetar Bashkie i janĂ« deleguar Anuela Ristanit, ai vijon tĂ« mbetet formalisht ânĂ« detyrĂ«â, kjo sĂ« paku deri nĂ« njĂ« vendim tĂ« formĂ«s sĂ« prerĂ«, shkarkim nga Kryeministri, apo KĂ«shilli Bashkiak.
GjashtĂ« vjet mĂ« parĂ«, mĂ« 23 korrik 2019, Teatri KombĂ«tar u mor nĂ« mbrojtje nga qytetarĂ«t. NĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«, ishte hera e parĂ« qĂ« qyteti nisi tĂ« mbrohej me trup â jo thjesht si njĂ« godinĂ«, por si ide, si truall, si simbol, si hapĂ«sirĂ« pĂ«r njerĂ«zit dhe jo pĂ«r interesat e betonit.
Qyteti nisi të përkufizohej jo më për çfarë ndërtohej mbi të, por për çfarë nuk lejohej të shembej. Sot, gjashtë vjet më vonë, një nga ekzekutorët e asaj shembjeje, Erion Veliaj, mban statusin zyrtar të të pandehurit.
Jo më thjesht në sytë tanë, por edhe në letrat e drejtësisë.
A është kjo një ditë feste? Po.
A mund të gëzojmë? Vështirë, sepse ndërkohë që fituam një akt simbolik drejtësie, humbëm gjithçka tjetër që ai simbol përfaqësonte.
Për më shumë se një dekadë kemi ngritur zërin për mbrojtjen e të përbashkëtës. Në sheshe, në media, në rrjete sociale.
Kemi protestuar për parqet, për shkollat, për trotuaret, për ajrin dhe për dritën. Për gjithçka që duhet të na përkiste të gjithëve dhe që na është marrë copë-copë.
Sot, pĂ«r tĂ« mbyllur ciklin, vjen njĂ« absurditet i madh, se paskemi qenĂ« ne fajtorĂ«t. Ne qĂ« pimĂ« kafe. Ne qĂ« ulemi nĂ« trotuar, qĂ« âe kemi zĂ«nĂ« qytetinâ me praninĂ« tonĂ«.
Pas 12 vitesh ndërtimesh pa kriter, mijëra metra katrorë të zaptuar me leje e pa leje, tashmë sulmi vjen mbi karriget.
ĂshtĂ« njĂ« zĂ«vendĂ«sim i qĂ«llimshĂ«m i debatit tĂ« vĂ«rtetĂ« mbi qytetin me njĂ« teatĂ«r tĂ« rremĂ« histerie, ku gishtat tregojnĂ« qytetarĂ«t, ndĂ«rkohĂ« qĂ« ndĂ«rtuesit dhe firmĂ«tarĂ«t ikin pa zhurmĂ« nga pasarelat e betonit qĂ« vetĂ« ngritĂ«n.
NĂ«se duam tĂ« dimĂ« se kush e zuri realisht qytetin, sâmjafton tĂ« shohim kafenetĂ«. Mjafton tĂ« shohim kullat.
Ndërsa liqenet janë shndërruar në pasqyra uji, ku reflektojnë vitrinat e betonit, të vetkënaqura si Narcissus, tek pa veten të rekflektuar. Edhe ndonjë copë e gjelbër që shpëton mes betonit, konsiderohet luks.
JanĂ« po ata qĂ« miratuan planet, qĂ« firmosĂ«n lejet, qĂ« shpikĂ«n rregullat. Dhe janĂ« po ata qĂ« tani na flasin pĂ«r âzaptimin e qytetitâ.
Pas aksionit propagandistik nĂ« Theth, me truproje, dronĂ« dhe buldozerĂ«, u lançua njĂ« tjetĂ«r klishe: âRilindja Urbane 2.0â. Faza e dytĂ«, nĂ«se mund ta quajmĂ« kĂ«shtu, e njĂ« projekti qĂ« nuk ka dhĂ«nĂ« asnjĂ«herĂ« llogari pĂ«r fazĂ«n e parĂ«.
Nuk kemi parë asnjë raport për efektin ekonomik të ndërhyrjeve që kanë kushtuar 365 milionë euro. Nuk kemi parë asnjë analizë për impaktin social. Nuk dimë asnjë gjë për pasojat afatgjata. Dimë vetëm se qyteti është bërë më i shtrenjtë, më i dendur, më i zhurmshëm, më i pashëtitshëm, më i pajetueshëm.
NĂ« qendĂ«r tĂ« kĂ«tij transformimi, qĂ« nuk ka mĂ« as pamje dhe as pĂ«rmbajtje publike, qĂ«ndron Plani TR030, dizajnuar nga Stefano Boeri, pa asnjĂ« garĂ« publike, por me urdhĂ«r politik. U paraqit si âvizion i gjelbĂ«râ, si âpyll orbitalâ pĂ«r tĂ« mbrojtur bujqĂ«sinĂ« rreth qytetit.
ĂfarĂ« hipokrizie!
Atë që në fakt plani i Boerit bëri, ishte pikërisht ajo që u denoncua nga dhjetra ekspertë të akademisë dhe planifikimit urban në veçanti: në vend që të frenonte zgjerimin informal, e formalizoi atë me leje. Zhbëri kufijtë urbanë. Legjitimoi ndërtimet vertikale. Ngjeshi qytetin deri në kufijtë e frymëmarrjes.
Të gjitha këto u shoqëruan me imazhe të përpunuara në photoshop, me unaza të gjelbra dhe pyje masive, për të përdorur edhe dronë që fluturojnë vetëm sipër gënjeshtrave.
Tirana Riverside Ă«shtĂ« shembulli mĂ« i ndyrĂ« i kĂ«tij modeli. I promovuar si rindĂ«rtim post-tĂ«rmet dhe âsmart cityâ, nĂ« njĂ« zonĂ«  tĂ« paqtĂ«, qĂ« nuk ishte prekur nga tĂ«rmeti. BanorĂ«t u pĂ«rzunĂ« nĂ« dimrin e 2020-Ă«s me polici.
Jo pĂ«r tâi ndihmuar nga ndonjĂ« fatkeqĂ«si natyrore, por pĂ«r tâua marrĂ« truallin. I gĂ«njyen me dekada se do tâia legalizonin investimin, por mĂ« pas i pĂ«rzĂ«nĂ« dhe i morĂ«n çfarĂ« kishte qenĂ« nĂ« posedim dhe pĂ«rdorim tĂ« tyre. I shkatĂ«rruan shtĂ«pinĂ«, dyqanin apo garazhin dhe i flakĂ«n rrugĂ«ve.
Plani i ri solli vetëm përjashtim dhe beton. Dhe kjo është paradigma që po përsëritet. Projekti i qytetit të së ardhmes po ndërtohet duke zhdukur të shkuarën dhe duke përjashtuar të tashmen. A mund të ketë të ardhme ky qytet?
Ndërkohë, kriza e strehimit është kthyer në një krizë ekzistence. Qiratë janë më të larta se pagat. Në periferi, mbi 500 euro; në qendër, dyfish. Paga mesatare, vijon të qëndrojë në kufijtë 400 euro.
Apartamentet e reja fillojnë nga 1500 dhe shkojnë deri në 7000 euro për metër katror, sipas zonës. Janë ndërtuar mbi 10 milionë metra katrorë të reja, dhe shumica janë bosh.
JanĂ« blerĂ«, por jo pĂ«r tĂ« jetuar nĂ« to. JanĂ« blerĂ« pĂ«r tĂ« fituar. Dhe banorĂ«t qĂ« jetojnĂ« pranĂ« tyre, nuk e pĂ«rballojnĂ« mĂ« as qiranĂ«, as taksat, as jetĂ«n. TĂ« vetmet rrugĂ« qĂ« u kanĂ« mbetur janĂ« jashtĂ« qytetit â ose jashtĂ« vendit.
Qyteti i premtuar i Boerit, Ramës dhe Veliajt, nuk ekziston.
Qyteti qĂ« kemi Ă«shtĂ« qytet mallrash, jo qytetarĂ«sh. Me rrĂ«nimin e hapĂ«sirĂ«s publike, Tirana ka humbur pjesĂ«n mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« vetes â pjesĂ«n e pĂ«rbashkĂ«t, hapĂ«sirĂ«n publike. Nuk Ă«shtĂ« mĂ« njĂ« vend pĂ«r tĂ« gjithĂ«. ĂshtĂ« njĂ« produkt pĂ«r ata qĂ« kanĂ« para. PĂ«r tĂ« tjerĂ«t â rruga, nĂ« kuptimin mĂ« tĂ« plotĂ« tĂ« fjalĂ«s.
Tani që edhe Veliaj është zyrtarisht i pandehur, nuk mjafton të ndalemi tek një emër. Sepse ai nuk është i vetmi. Janë shumë të tjerë që heshtën, që firmosën, që përfituan.
Dhe janĂ« shumĂ« vendime qĂ« kaluan pa asnjĂ« diskutim publik, pa asnjĂ« konsultim me ata qĂ« do tâi  preknin jetĂ«n realisht. ĂshtĂ« koha pĂ«r tĂ« kĂ«rkuar mĂ« shumĂ« se njĂ« pĂ«rgjegjĂ«s.
ĂshtĂ« koha pĂ«r tĂ« kĂ«rkuar pĂ«rgjegjĂ«si politike. Dhe mbi tĂ« gjitha, pĂ«r tĂ« rikthyer pyetjen qĂ« na Ă«shtĂ« mohuar pĂ«r shumĂ« gjatĂ«: A Ă«shtĂ« ky qyteti qĂ« donim? Dhe nĂ«se jo, kush do ta paguajĂ« kĂ«tĂ« rrĂ«nojĂ«?
Shqipëria ka më pak doktorë shkencash në universitete, më shumë pedagogë me kohë të pjesshme dhe kurrikula të shkëputura nga tregu. Kjo panoramë e zymtë u bë me dije nga raporti i fundit i Bordit të Akreditimit të Universiteteve për periudhën 2017-2023.
Në tryezën me qeverinë, që u mbajt këtë javë, shqetësimeve të vjetra iu dha vëmendje me shifra.
Kryetarja e Bordit, Shqiponja Tehlaj, theksoi se 42% e stafit akademik nĂ« universitete Ă«shtĂ« pa doktoraturĂ«. Ajo tha se krahasuar me vitin 2016, ku kjo shifĂ«r ishte 46%, ka njĂ« ulje tĂ« lehtĂ«, por qĂ« sĂ«rish âshifra mbetet e lartĂ«â.
Sipas Tehlajt kjo tregon se gjysma e stafit pedagogjik e ka tĂ« vĂ«shtirĂ« tĂ« kryejĂ« studime cilĂ«sore pĂ«r shkak tĂ« mungesĂ«s sĂ« kualifikimit tĂ« duhur. PikĂ« shqetĂ«suese nĂ« aspektin e kualifikimit u pa te cikli i dytĂ« i studimeve: programet âMasterâ (MSc; MPS).
âStafi me âMasterâ jep mĂ«sim nĂ« programet âMasterâ,â theksoi si problem Tehlaj.
Në vitin 2023, IAL-të shqiptare patën nga një pedagog për çdo 17 studentë, çka konfirmon prirjen në rënie të numrit të tyre. Ndërkohë sa i takon gjinisë, vajzat mbeten më të shumta në numër.
âKa njĂ« raport mĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« vajzave qĂ« regjistrohen nĂ« Institucionet e Arsimit tĂ« LartĂ« (IAL), gati 60%,â tha Tehlaj gjatĂ« prezantimit tĂ« raportit, i cili ka identifikuar gjithashtu probleme me investimet, biblioteka minimale, mungesĂ« literature nĂ« shqip dhe akses i kufizuar nĂ« burime dhe revista shkencore.
âKa biblioteka sa njĂ« dhomĂ« standarde 4Ă4 qĂ« Ă«shtĂ« shumĂ« shqetĂ«suese. Ka programe qĂ« nuk kanĂ« literaturĂ« nĂ« shqipâ, u shpreh akademikja Tehlaj, sipas sĂ« cilĂ«s ka mungesĂ« tĂ« studimeve tĂ« mirĂ«fillta tĂ« tregut tĂ« punĂ«s.
âNa vijnĂ« programe qĂ« kanĂ« 2-3 studentĂ«. Para se tĂ« hapen duhet tĂ« shikojmĂ« sa i shĂ«rbejnĂ« shoqĂ«risĂ« dhe a mundet qĂ« njĂ« universitet ta mbajĂ« njĂ« program me tre studentĂ«, sepse mund tĂ« krijojĂ« probleme me cilĂ«sinĂ« e tyreâ, vijoi Tehlaj.
Sa i takon procesit të akreditimit, nga raporti u vu re rritje në cilësi, por ende larg nivelit europian.
âNĂ«se nĂ« 2017 (indeksi i cilĂ«sisĂ«) ishte 3.88, nĂ« 2023 ka qenĂ« 4.54. NĂ«se marrim njĂ« mesatare Ă«shtĂ« 4.26. NjĂ« rritje pĂ«r tâu vlerĂ«suar, por ka ende punĂ« pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« sepse maksimumi i cilĂ«sisĂ« nĂ« indeksin tonĂ« Ă«shtĂ« 6,â, theksoi Tehlaj.
Në përfundim të prezantimit, u shtrua nevoja për përfshirje të diasporës shqiptare, duke e konsideruar si çelësi për zhvillimin e mëtejshëm të situatës universitare në vend dhe kërkimin shkencor.
Po ashtu u kërkua përmirësim në ndërkombëtarizimin e universiteteve, përmirësimin e laboratorëve dhe infrastrukturës dhe mbështetjen e studentëve që mbarojnë studimet.
ShqetĂ«sime âtĂ« bĂ«rtituraâ prej vitesh
Gjetjet e Bordit të Akreditimit u panë nga Taulant Muka, hulumtues shkencor dhe epidemiolog, si korrekte dhe si shqetësime të ngritura edhe më herët. Sipas tij, mungesa e kualifikimeve po i kushton shumë Shqipërisë.
âPĂ«r shkak tĂ« mungesĂ«s sĂ« profesoratit tĂ« pĂ«rgatitur, humbasim miliona qĂ« mund tâi kishim marrĂ« nga fondet e BE-sĂ« pĂ«r kĂ«rkimin shkencor. Sigurisht qĂ« Ă«shtĂ« shqetĂ«suese qĂ« tĂ« kesh staf akademik me vetĂ«m njĂ« master pĂ«r tĂ« pĂ«rgatitur pikĂ«risht studentin e masterit dhe nĂ« kundĂ«rshtim me ligjinâ, tha pĂ«r Citizens.al Muka.
Rigels Xhemollari nga Qëndresa Qytetare, vlerësoi raportin si të saktë në përgjithësi, por kritikoi përdorimin e të dhënave të vjetra nga ana e bordit dhe Kryeministrit Edi Rama kur i referoheshin universiteteve.
âNga ana tjetĂ«r kishim njĂ« konferencĂ« rektorĂ«sh, e cila nuk pranonte kritikĂ«nâ, u shpreh Xhemollari duke marrĂ« shkas nga reagimi kritik i rektorit tĂ« Universitetit tĂ« TiranĂ«s (UT) Artan Hoxha ndaj raportit.
Hoxha u shpreh se raporti është i njëjtë me atë të vitit 2024, duke pasur disa reflektime të shqetësimeve të adresuara, por që nuk ka ndryshuar gjë.
âThjesht ka njĂ« kozmetikĂ«, por konkluzionet janĂ« po tĂ« njĂ«jta, tĂ« cilat njĂ« pjesĂ« e tyre i pranojmĂ« se e dimĂ« ku Ă«shtĂ« arsimi, por qĂ« unĂ« nuk besoj se ShqipĂ«ria mund tĂ« pranojĂ« qĂ« pas pesĂ« vitesh intensive pune, arsimi i lartĂ« tĂ« jetĂ« aty-aty apo diku edhe mĂ« pak nĂ« performancĂ« se ai i viteve 15 apo 16 tĂ« kĂ«tij shekulliâ, deklaroi rektori Hoxha.
Sipas Xhemollarit shifrat ishin të vjetra, mirëpo pavarësisht kësaj ishin therëse për realitetin akademik në vend.
âDuke filluar nga pedagogĂ«t pa doktoratura, pavarĂ«sisht se nĂ« ShqipĂ«ri ka pafund njerĂ«z qĂ« kanĂ« pĂ«rfunduar doktoraturat, universiteti nuk i gjen dot kĂ«ta. Duke filluar nga mos-lidhja e tregut tĂ« punĂ«s me universitetin dhe ajo qĂ« Ă«shtĂ« thelbĂ«sore pĂ«r universitetin qĂ« shkenca qĂ« ata prodhonin nuk i shĂ«rbente fare shoqĂ«risĂ«â, deklaroi Xhemollari.
Për Mukën ideja se duhet të prodhohet një ligj i ri për arsimin e lartë, nuk qëndron, pasi problemi është mungesa e zbatimit të ligjit. Ai sheh me shqetësim edhe plagjiaturat, për të cilat edhe Kryeministri Rama u shpreh se nuk është adresuar siç duhet.
âSikurse e tha edhe kryeministri jemi atdheu i plagjiaturave, por ka edhe hipokrizi brenda sepse nuk mund tĂ« thuash atdheu i plagjiaturave dhe ndĂ«rkohĂ« 12 vite kryeministĂ«r ke pasur mundĂ«sinĂ« ta zgjidhĂ«sh kĂ«tĂ« çështje dhe jo vetĂ«m qĂ« nuk e ke zgjidhur, por vĂ« ministre arsimi Ogerta Manastirliun e cila ka plagjiaturĂ«â, deklaroi Muka.
Muka theksoi dhe një tjetër shqetësim: faktin që Agjencia shqiptare e Sigurimit të Cilësisë në Arsimin e Lartë (ASCAL) nuk është pjesë e Agjencisë Evropiane për Sigurimin e Cilësisë në Arsimin e Lartë (ENQA) dhe kjo, sipas tij hedh poshtë të gjithë propagandën e qeverisë për diploma që njihen nga BE-ja.
âSigurisht qĂ« nuk mund tĂ« njihen kur bĂ«het fjalĂ« pĂ«r njĂ« profesorat qĂ« ka nivel masteri, maksimumi doktoraturĂ« nĂ« pĂ«rgatitjen e vet akademikeâ, deklaroi Muka.
Sipas Xhemollarit nëse sipas rektorit të UT-së, universiteti ka përparuar, mjafton të shikojmë që ky institucion nuk ka një revistë shkencore.
âMund tĂ« pyesni çdo universitet, edhe tĂ« dobĂ«t edhe tĂ« fortĂ«, nĂ« EvropĂ« dhe asnjĂ« prej tyre nuk ka njĂ« universitet pa njĂ« revistĂ« shkencore, qĂ« do tĂ« thotĂ« pedagogĂ«t e tij nuk prodhojnĂ« artikuj dhe shkencĂ«â.
Në këto kushte, sipas Mukës zgjidhje emergjente është ndryshimi i drejtimit në Ministrinë e Arsimit. Ndërsa të dy, Muka dhe Xhemollari bien dakord për nevojën për veting akademik.
âKemi njĂ« nevojĂ« tĂ« jashtĂ«zakonshme pĂ«r rishikimin e titujve akademikĂ« dhe vendosjen e meritokracisĂ« nĂ« universitete, pĂ«rfshirĂ« kĂ«tu edhe plagjiaturĂ«nâ, thekosi Muka.
Qëndresa Qytetare përmes raporteve vjetore që kryen për monitorimin e universiteteve publike ka kostatuar se për vitin 2023-2024, shtatë universitete publike shpenzuan 88 milionë euro, ku shumica e parave shkuan për paga, udhëtime e mobilime zyrash.
Sipas Xhemollarit ky veting nis së pari me vetingun pasuror të dekanëve dhe rektorëve.
âMe vetingun akademik tĂ« titujve, tĂ« gradave shkencore etj, dhe me vetingun e plagjiaturave qĂ« Ă«shtĂ« njĂ« problem tashmĂ« i pĂ«rmendur shpeshherĂ«â, theksoi ai.
Prokuroria e Milanos dyshon se administrata lokale i shĂ«rbeu interesave klienteliste tĂ« ndĂ«rtuesve duke u kufizuar hapĂ«sirat publike qytetarĂ«ve. NĂ« mesin e mbi 70 personave tĂ« marrĂ« nĂ«n hetim Ă«shtĂ« vĂ«nĂ« dhe kryetari i bashkisĂ«, Giuseppe Sala, si dhe arkitekti Stefano Boeri, i njohur pĂ«r konceptin e tij tĂ« gjelbĂ«r nĂ« projektimin e kullave si âpyll vertikalâ.
Ata dyshohen për një skemë korrupsioni, favorizimesh dhe ndikimi mes bashkisë, zyrave të projektimit dhe ndërtuesve. Për Boerin kjo është çështja e tretë që ai përfshihet nën hetim, pas dy rasteve të tjera të lidhura gjithashtu me keqmenaxhimin urban të Milanos.
Njëri lidhet me konkursin për projektimin e Bibliotekës Evropiane të Informacionit dhe Kulturës (BEIC), tjetri për shkelje të rregullave të ndërtimit në një projekt kulle që zuri një truall të lirë në jugperëndim të Milanos.
Rasti i fundit ka tĂ« bĂ«jĂ« me njĂ« projekt tĂ« quajtur âPirellinoâ, njĂ« ish-pallat komunal, blerĂ« nĂ« vitin 2019 nga sipĂ«rmarrĂ«si Manfredi Catella dhe rikonceptuar si âKulla Botanikeâ nga studioja e Boerit.
Projekti nuk u materializua kurrë, por prokuroria dyshon se zyrtarë të bashkisë u vunë nën presion për të çuar përpara miratimin e projektit.
âUnĂ« dhe studioja ime kemi vepruar nĂ« mĂ«nyrĂ« korrekte, kam besim te drejtĂ«sia,â citohet tĂ« ketĂ« thĂ«nĂ« arkitekti Boeri nga mediat italiane.
Por, tĂ« dhĂ«nat paraprake sugjerojnĂ« se Boeri dhe Catella, njĂ« sipĂ«rmarrĂ«s i njohur pĂ«r ndĂ«rtime tĂ« shumta nĂ« Milano â kanĂ« pasur qasje shtytĂ«se dhe kĂ«rcĂ«nuese nĂ« bisedat e tyre (pĂ«rmes chat-eve), nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« ndikojnĂ« nĂ« vlerĂ«simet e DrejtorisĂ« sĂ« UrbanistikĂ«s nĂ« BashkinĂ« e Milanos.
Këshilltari i Milanos për Rigjenerimin Urban, Giancarlo Tancredi, dha dorëheqjen me 21 korrik gjatë një mbledhjeje të Këshillit Bashkiak për shkak të hetimit të nisur.
Si nisën hetimet?
Gjithçka nisi pranverĂ«n e vitit 2023, kur prokuroria hapi dosje hetimore mbi njĂ« pallat 7-katĂ«sh nĂ« âPiazza Aspromonteâ dhe godinat e zonĂ«s sĂ« âCrescenzagosâ, raste tĂ« cilĂ«suara tipike tĂ« pallateve qĂ« u ndĂ«rtuan nga hiçi, nĂ« shkelje tĂ« lejeve, mes njĂ« oborri dhe dy magazinave.
Në pranverën e vitit 2024, hetimi u shtri në mbi një duzinë kantieresh, ndërsa rreth 150 projekte të tjera u bllokuan nga prokuroria nën dyshimin se për miratimin e tyre ishte aplikuar e njëjta skemë.
 Brenda pak muajsh, sistemi i pasurive tĂ« paluajtshme nĂ« Milano u paralizua. Instituti i Studimeve âScenari Immobiliariâ vlerĂ«soi se ishin nĂ« rrezik rreth 38-45 miliardĂ« euro investime.
Hetimi tashmĂ« Ă«shtĂ« fokusuar mbi dyshimin nĂ« ekzistencĂ«n e njĂ« âplani territorial tĂ« errĂ«tâ (Shadow Plan), qĂ« synonte ndĂ«rtime tĂ« konsiderueshme nĂ« nĂ«ntĂ« ânyjeâ tĂ« reja urbane deri nĂ« vitin 2050 (nga Cascina Gobba e deri tek Assago, San Donato, Linate etj.), nĂ«pĂ«rmjet partneriteteve publike-private qĂ« parashikonin âbanesa socialeâ nĂ« shkĂ«mbim tĂ« lehtĂ«simeve nĂ« ndĂ«rtim.
Gjithashtu po hetohen projekte si Fshati Olimpik i Milanos, stadiumi dhe zona e San Siros, për të cilat flitet për hapje të një dosjeje të veçantë.
Hetimet kryesisht janĂ« fokusuat tek struktura institucionale brenda BashkisĂ« sĂ« Milanos, e ashtuquajtur âKomisioni pĂ«r Peizazhinâ, qĂ« po konfirmohet si âqendra e patologjive nĂ« keqmenaxhimin urbanistikâ.
E gjithë kjo seri hetimesh ka çuar në vendosjen në pikëpyetje të modelit të zhvillimit të Milanos si një kryeqendër e projekteve moderne urbane në Italinë e godinave historike. Bumin e çmimeve që kanë pasuar këto zhvillime dhe pasojave sociale që janë amplifikuar me kohën.
Modeli i ngjashëm me Tiranën
Përmendja e Stefano Boerit në skema korruptive apo abuzimi urban në Itali, nxit për më shumë vëmendje në punët që ai ka bërë në Shqipëri. Hartuesi i Planit të Përgjithshëm Vendor të Tiranës, njihet në kryeqytet për projekte kullash, të cilat shkelën vetë planin e tij.
Pavarësisht se nuk ka ende një hetim të ngjashëm për shkelje urbanistike, hetimet paraprake ndaj kryetarit të Bashkisë Tiranë, Erion Veliaj, sugjerojnë për një skemë të ngjashme favorizimi në tenderë dhe leje ndërtimi për sipërmarrës të caktuar.
Të paktën tre prej tyre, Gentian Sula (AgiKons), Shkëlqim Fusha (Fusha shpk) dhe Fatmir Bektashi (Kontakt) janë vënë nën hetim, në mos si përfitues së paku, si persona në dijeni të kësaj skeme.
Por me gjasë skema shtrihet më tutje, pasi kompetencën për miratimin e kullave mbi 8 kate në Tiranë e ka qeveria.
Një hulumtim i Citizens.al zbuloi se në periudhën 2015-2025 Këshilli Kombëtar i Territorit dhe Ujit (KKTU) dhe Komiteti i Investimeve Strategjike (AIDA), ka shqyrtuar apo i ka hapur rrugën ndërtimit të rreth 140 kullave në kryeqytet.
Gjysma e këtyre objekteve shkojnë me lartësi nga 24 (mediana) deri në 100 kate duke zënë hapësira publike, apo hapësira mes zonash të tjera rezidenciale.
Në shumicën e rasteve, pas projekteve të tyre janë emra të njohur ndërkombëtar si Boeri, Winy Mass, Bjarke Ingels etj.
Teksa modeli i Milanos solli një shkundje të sistemit urban, i cili për momentin ndodhet nën lupën e sistemit të drejtësisë, mbetet e paqartë se çfarë trajektore do të marrin hetimet e autoriteteve shqiptare për një problematikë që në dukje është shumë e ngjashme.
NĂ« njĂ« intervistĂ« pĂ«r dokumentarin investigativ âPa rregulla, pa kufijâ, eksperti i ekonomisĂ« Vehap Kola hedh dritĂ« mbi ndikimin e thellĂ« dhe shpesh tĂ« padukshĂ«m qĂ« ka paraja e pisĂ«t nĂ« ekonominĂ« dhe shoqĂ«rinĂ« shqiptare.
Sipas Kolës, pavarësisht strategjive dhe ligjeve të miratuara, pastrimi i parave mbetet një kërcënim i madh për ekonominë e vendit. Ai vëren se gati gjysma e ekonomisë është informale, me një pjesë të konsiderueshme të kësaj që ushqehet nga fondet me origjinë kriminale.
âEkonomia gri po toleron njĂ« ndikim tĂ« fortĂ« nga paraja e paligjshme. Sektori i ndĂ«rtimit, turizmit dhe tregtisĂ« janĂ« veçanĂ«risht tĂ« ekspozuar. Pasojat janĂ« tĂ« rĂ«nda jo vetĂ«m pĂ«r tregun, por edhe pĂ«r strukturĂ«n morale tĂ« shoqĂ«risĂ«,â thotĂ« ai.
Kola denoncon mënyrën si konkurrenca në treg po përmbyset përmes kapitalit të paligjshëm që lejon disa aktorë të dominojnë sektorë të tërë duke përjashtuar bizneset e ndershme. Ai paralajmëron për pasojat e krijimit të monopoleve dhe zhdukjes së mundësive për sukses të ndershëm.
âShkatĂ«rrimi i vlerave Ă«shtĂ« po aq i dĂ«mshĂ«m sa ai i tregut. Kur suksesi lidhet me kompromisin moral, kur rruga mĂ« e shkurtĂ«r drejt pasurisĂ« Ă«shtĂ« bashkĂ«punimi me krimin, atĂ«herĂ« shoqĂ«ria kthehet nĂ« njĂ« sistem tĂ« deformuar,â thekson Kola.
Një pjesë e rëndësishme e intervistës ndalet te ndërtimi, sektor që është bërë simbol i pastrimit të parave në Shqipëri. Por sipas Kolës, ai është vetëm maja e ajsbergut:
âPastrimi mĂ« i madh i parave ndodh nĂ« partitĂ« politike. Kur ato janĂ« tĂ« kapura, çdo sektor tjetĂ«r pasqyron tĂ« njĂ«jtin model.â
NĂ« vlerĂ«simin e rolit tĂ« drejtĂ«sisĂ« dhe shoqĂ«risĂ« civile, Kola shprehet skeptik pĂ«r efektivitetin aktual, duke theksuar se âmedia, drejtĂ«sia dhe shoqĂ«ria civile shpesh janĂ« nĂ« orbitĂ«n e partive politikeâ.
Ai bën thirrje për veprime konkrete dhe të pavarura nga këto struktura të komprometuara.
NdĂ«rsa pĂ«r presionin ndĂ«rkombĂ«tar, ai Ă«shtĂ« i mendimit se Ă«shtĂ« i dobishĂ«m pĂ«r sa i pĂ«rket imazhit publik, por jo gjithmonĂ« efektiv nĂ« ndryshime rrĂ«njĂ«sore. Sipas tij, ândryshimet reale vijnĂ« vetĂ«m kur ka presion tĂ« brendshĂ«m dhe kur kostoja pĂ«r pĂ«rfshirjen nĂ« aktivitete kriminale bĂ«het shumĂ« e lartĂ«â.
NĂ« fund, Vehap Kola sheh rrezikun qĂ« ShqipĂ«ria tĂ« rrĂ«shqasĂ« drejt njĂ« realiteti tĂ« ngjashĂ«m me vendet e AmerikĂ«s Latine. Ai bĂ«n thirrje pĂ«r reflektim dhe veprim: âNĂ«se nuk tregojmĂ« historitĂ« e atyre qĂ« po e pĂ«sojnĂ«, atĂ«herĂ« ky realitet do normalizohet.â
BanorĂ«t e gjashtĂ« fshatrave tĂ« Kaçinarit nĂ« MirditĂ« u mblodhĂ«n sot nĂ« shenjĂ« proteste para GjykatĂ«s sĂ« LezhĂ«s ku pritej tĂ« shqyrtohej vijimi ose jo i hetimeve pĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si iu dha e drejta pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar katĂ«r hidrocentrale nĂ« kĂ«tĂ« zonĂ« kompanisĂ« âShpĂ«rdhaza-Energjiâ.
Pasi e shtyu fillimisht seancën për mungesë dokumentacioni të plotë, nga ora 11:30 në 15:30, gjykata vendosi që ta shtyjë përfundimisht shqyrtimin e kërkesës së prokurorisë për mbyllje të çështjes për më 15 shtator ora 9:00.
Banorët pretendojnë se kompania e ka përfituar koncesionin me shkelje, pa konsultim publik dhe madje duke falsifikuar firmat e banorëve. Për këtë, në vitin 2019 ngritën kallëzim kundër kompanisë.
Prej asokohe, ata janë endur dyerve të gjykatës duke kërkuar drejtësi. Prokuroria e Lezhës ka kërkuar dy herë pushimin e çështjes, teksa gjykata i ka kërkuar rihetimin. Por situata duket të ketë ngecur këtu.
âJemi munduar me mbi 32 protesta paqĂ«sore nĂ« harkun kohor tĂ« gjashtĂ« viteve si nĂ« Kaçinar dhe TiranĂ«, dhe sot jemi para gjykatĂ«s sĂ« LezhĂ«s pĂ«r tĂ« njĂ«jtĂ«n gjĂ«, tĂ« rihetohet çështja dhe tĂ« dalin personat pĂ«rgjegjĂ«s pĂ«r falsifikimet e tĂ« gjithĂ« koncesionit,â u shpreh paraditen e sĂ« hĂ«nĂ«s para gjykatĂ«s Gjon Pjetri.
Gjergj Deda, kryetar i fshatit Simon, i bĂ«ri thirrje gjykatĂ«s tĂ« mos tĂ« pranojĂ« pushimin e çështjes, por tĂ« detyrojĂ« prokurorinĂ« pĂ«r tâi çuar pĂ«rgjegjĂ«sit para drejtĂ«sisĂ«.
âI bĂ«j thirrje prokurorisĂ« e gjykatĂ«s sĂ« rrethit gjyqĂ«sor LezhĂ« mos ta lerĂ« problemin ta zgjidhĂ« komuniteti. NĂ«se do tĂ« bĂ«het puna ta zgjidhĂ« komuniteti do tĂ« jetĂ« fatale pĂ«r zonĂ«n e Kaçinaritâ, u shpreh Deda.Â
Për Tonin Beqirin, banor i fshatit Simon kjo është një çështje që prek interesat e një komuniteti prej 3 mijë banorësh, për të cilin nuk mund të vendosin firmat e disa personave.
âPreket interesi i shumĂ«kujt, jo i dikujt. Nuk kĂ«rkojmĂ« kurrgjĂ«, kĂ«rkojmĂ« vetĂ«m drejtĂ«si,â theksoi Beqiri.
Për banorët që jetojnë në fshatrat e njësisë administrative të Kaçinarit, uji është jetësor për përditshmërinë e tyre.
âNĂ«se do ta fusin ujin nĂ«pĂ«r tuba nuk do tĂ« ketĂ« mĂ« burime. Nuk do ketĂ« ku tĂ« pinĂ« ujĂ« gjallesat e natyrĂ«s. Ădo gjĂ« do tĂ« shkretohet do tĂ« bĂ«het Saharaâ, u shpreh Gjok Beqiri pĂ«r Citizens.Â
Avokati Marash Logu denoncoi mungesën e dokumenteve dhe shtyrjen e seancave prej katër vitesh. Sipas tij, hetimi nuk ka qenë i thelluar, por tentativë për ta mbyllur rastin teksa banorët protestojnë prej dhjetë vitesh.
Njësoj si një javë më parë, seanca u shty për mungesë dokumentacioni. Logu tregoi se prokuroria paraqiti një akt-ekspertizë të paplotë me mungesë të shumtë faqesh.
âTĂ« gjitha faqet tek mungojnĂ«. Pra kemi faqen 1-2, mungon faqja tre, kemi faqen katĂ«r, mungon pesa⊠si mund ta kuptojmĂ« njĂ« akt ekspertimi, tĂ« cilit i mungojnĂ« 27 faqe dhe kjo mbetet njĂ« pikĂ«pyetje e madhe,â argumentoi avokat Logu.
Ndërkohë banorët janë të shqetësuar pasi kompania ka vazhduar punimet pavarësisht se, sipas avokatit Logu, asaj i kanë përfunduar leja e ndërtimit, leja mjedisore dhe leja për shfrytëzimin e burimeve ujore.
Banorët dhe bashkia Mirditë kanë kërkuar pezullim të punimeve deri në sqarimin e plotë të situatës ligjore, por makineritë në Kaçinar vazhdojnë të dëmtojnë terrenin.
KundĂ«rshtitĂ« ndaj projektit tĂ« katĂ«r hidrocentraleve tĂ« âShpĂ«rdhaza-Energjiâ vijojnĂ« prej vitesh.
NĂ« fund tĂ« marsit tĂ« 2025 banorĂ«t e Kaçinarit protestuan nĂ« QafĂ«n e Vorres, ndĂ«rsa makineritĂ« ishin ngjitur nĂ« atĂ« zonĂ«. Ata kĂ«rkuan zmbrapsjen e tyre teksa kompania kishte nisur tĂ« ndĂ«rtonte fillimisht rrugĂ«n, pĂ«r tĂ« vijuar mĂ« pas me ndĂ«rtimin e HEC-eve.Â
Me 15 prill banorĂ«t organizuan protestĂ«n tjetĂ«r nĂ« bjeshkĂ«, ndĂ«rsa u panĂ« forca tĂ« shumta policie qĂ« shoqĂ«ronin pĂ«rkrah makineritĂ« e rĂ«nda tĂ« kompanisĂ«.Â
Në 2 maj, banorët protestuan para ministrisë së Infrastrukturës dhe Energjisë ku kërkuan ndërhyrje të institucioneve për të ndalur punimet. Por deri më sot duket se protestat e tyre kanë rënë në vesh të shurdhët.
Të drejtat e punëtorëve mbeten të kërcënuara në vendet e Ballkanit Perëndimor, përfshirë Shqipërinë, Kosovën dhe Serbinë.
Ligji dhe kodet e punës anashkalohen, ndërsa investimet e huaja shpesh përfitojnë në dëm të punëtorëve. Shkelja apo mungesa e kontratave, pagat e ulëta dhe punësimi informal konsiderohen normë e tregut të punës në rajon.
Serbi: Shteti i shërben më pak punëtorit
Prej vitesh kuadri ligjor që mbron të drejtat e punëtorëve në Serbi duket të jetë dobësuar. Bojana Tamindzija, nga Programi për të Drejtat e Punëtorëve, thotë për Citizens.al se kjo prirje është ndjerë që pas shpërbërjes së Jugosllavisë.
Sipas saj, Serbia dhe shtetet e tjera të Ballkanit Perëndimor janë në një garë për tërheqjen e investimeve të huaja përmes lehtësimeve fiskale, ofrimit të krahut të lirë të punës dhe madje edhe mbrojtjes së ulët ligjore për punëtorët.
âPolitikat e punĂ«simit tĂ« tĂ« gjitha qeverive, qĂ« nga viti 2000, janĂ« bazuar nĂ« tĂ«rheqjen e investimeve tĂ« huaja,â thekson Tamindzija nĂ« kĂ«tĂ« kĂ«ndvĂ«shtrim.
Kështu, në Serbi kapitalit të huaj u ofrohen subvencione, taksa të ulëta dhe përfitime të tjera si për shembull mbështetje në infrastrukturë, të cilat në thelb favorizojnë kompanitë, jo punëtorët.
Sipas Tamindzijas, ka raste që subvencionet e kësaj politike mund të shkojnë deri në 150,000 euro për një vend të ri pune.
Ajo është e mendimit se me këtë qasje ndaj investimeve të huaja dhe faktit se ekonomia e Serbisë është e varur, grupe punëtorësh, si për shembull punonjësit e sektorit industrial, mbeten pa përkrahjen dhe mbrojtjen e duhur.
Nga ana tjetĂ«r, sektori publik, edhe pse mĂ« i sigurt dhe me kushte mĂ« tĂ« mira, vuan nga kufizimet e punĂ«simit, sipas kĂ«rkesave tĂ« FMN-sĂ« â tĂ« aplikuara gjatĂ« vitit 2014.
Pavarësisht se kufizimet ishin në plan për dy vite, me disa ndryshime ligjore, ato janë ende në fuqi, duke ndikuar negativisht në të gjithë sektorin publik, sidomos në shëndetësi dhe arsim, thekson më tej ajo.
Pagat minimale nuk mjaftojnë për jetesë, ndërsa shkeljet në sektorin e industrisë duket të jenë të zakonshme.
âPaga minimale qĂ« marrin shumica e punonjĂ«sve nĂ« tregun industrial Ă«shtĂ« tre herĂ« mĂ« e ulĂ«t se paga minimale,â thekson Tamindzija.
Sipas një hulumtimi të kryer nga Programi për të Drejtat e Punëtorëve në Serbi, në sektorë si tekstili apo industria automobile, puna jashtë orarit aplikohet shpesh nën trysni nga kompanitë.
Disa nga shkeljet më të zakonshme të hasura në këto sektorë janë mohimi i lejes shëndetësore dhe puna në mjedise të ndotura dhe të rrezikshme.
Kosovë: Ligjet mbesin në letër
Drenusha Canolli nga Instituti pĂ«r Politika Sociale âMusine Kokalariâ nĂ« KosovĂ« tregon se edhe pse ligjet qĂ« garantojnĂ« tĂ« drejtat bazĂ« tĂ« punĂ«torĂ«ve ekzistojnĂ«, zbatimi i tyre Ă«shtĂ« i mangĂ«t. PĂ«r kĂ«tĂ«, Canolli thotĂ« se kanĂ« pĂ«rgjegjĂ«si institucionet, tĂ« cilat, sipas saj, neglizhojnĂ« shpesh.
Nën këtë dinamikë, punëtorët në Kosovë janë të ekspozuar ndaj punës informale: pa kontratë, me orare të pacaktuara, pa pushime vjetore, apo dhe pa sigurime shëndetësore.
Sipas Canollit, punësimi shpesh ndikohet edhe nga përkatësia politike ndërsa kontratat afatshkurtra mbeten normë.
âNĂ« disa raste, punĂ«torĂ«t mbahen pĂ«r vite me kontrata afatshkurtra, ose me kontrata mbi vepĂ«r, gjĂ« qĂ« i pengon nĂ« sigurimin e tĂ« drejtave tĂ« plota,â tha Canolli pĂ«r Citizens.al
Ndërkohë, sektori privat në Kosovë duket se përballet edhe me vonesat e pagave dhe kushtet e rrezikshme të punës.
Nga ana tjetër, në sektorin publik sfidë mbeten politizimi, klientelizmi dhe shkelja e orareve të punës.
Teksa punëtorët përballen me pasiguri ekonomike dhe mungesë perspektive, Kosova mbetet i vetmi vend në Ballkanin Perëndimor pa një skemë sigurimi të papunësisë, duke e bërë tregun e punës edhe më të brishtë.
âKy hendek si dhe dominimi i kontratave afatshkurtra i detyron punĂ«torĂ«t tĂ« mbĂ«shteten me mjetet private dhe familjare pĂ«r tĂ« pĂ«rballuar papunĂ«sinĂ«,â thekson Canolli.
Shqipëri: Pagat në lekë, çmimet si në BE
Protestat e 1 Majit 2025 nĂ« ShqipĂ«ri denoncuan pabarazinĂ« nĂ« rritjen mes pagave dhe kostos sĂ« jetesĂ«s. Thirrja âPaga shqiptare, çmime evropianeâ vinte si njĂ« revoltĂ« ndaj kostove nĂ« rritje pĂ«rballĂ« pagave tĂ« ulĂ«ta dhe njĂ« fuqie punĂ«tore qĂ« po largohet nga vendi.
Sipas Gertjana Hasallës, nga Qendra për të Drejtat në Punë, pagat e ulëta janë sfida kryesore e punëtorëve shqiptarë.
âĂdo ditĂ«, mijĂ«ra familje detyrohen tĂ« bĂ«jnĂ« zgjedhje tĂ« pamundura, tĂ« paguajnĂ« ushqimin, qiranĂ« apo shĂ«rbimet bazĂ«, pasi tĂ« gjitha nuk mbulohen nga tĂ« ardhurat mujore,â thekson Hasalla.
Mes të tjerash ajo rendit si problematikë punësimin informal, mungesën e kontratave të rregullta dhe mbrojtjes sociale.
âNjĂ« numĂ«r i konsiderueshĂ«m punĂ«torĂ«sh nuk kanĂ« sigurime shĂ«ndetĂ«sore, nuk kontribuojnĂ« nĂ« skemat e pensioneve dhe pĂ«r pasojĂ« jetojnĂ« çdo ditĂ« nĂ«n rrezikun e mbetur pa garanci pĂ«r tĂ« ardhmen,â argumenton ajo.
Në këtë pikë, situata bëhet më e rëndë për gratë dhe të rinjtë që punojnë në fasoneri apo sektorin e thirrjeve telefonike (Call-Centers), ku paga minimale për punë intensive dhe presioni i vazhdueshëm cenojnë të drejtat themelore.
Sipas Hasallës në gjithë këtë panoramë, të rinjtë nuk shohin perspektivë për jetë dinjitoze.
âShqipĂ«ria mbetet gjithnjĂ« e mĂ« e zbrazĂ«t, me njĂ« treg pune gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« dobĂ«t dhe pa fuqi pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar tĂ« ardhmen,â pĂ«rfundon ajo.
Vende të ndryshme, problematika të njëjta
Në Serbi, ndërtimi dhe industria kanë numrin më të lartë të aksidenteve fatale në punë. Sipas Bojana Tamindzijës, pagat e ulëta i detyrojnë punëtorët të punojnë orë shtesë, duke rritur rrezikun e aksidenteve. Ajo sheh me shqetësim për këtë prirje edhe punëtorët sezonal, të cilët mbeten të pambrojtur nga ligjet.
Sipas raportit të Inspektoratit të Punës në Serbi, gjatë vitit 2024 janë kryer 59 inspektime lidhur me aksidentet fatale në vendin e punës. Ndërsa numri më i lartë i viktimave ndodh në sektorin e ndërtimit, pa përjashtuar sektorët e tjerë.
Në Shqipëri, ndërtimi, minierat dhe fasoneritë mbeten sektorët më të rrezikshëm. Gertjana Hasalla thotë se natyra e punës së këtyre sektorëve përfshin përdorimin e makinerive të rënda, punën në lartësi, kimikatet dhe faktorë të tjerë, të cilët kërkojnë masa shtesë në siguri.
Ndërsa në Kosovë, punëtorët hezitojnë të raportojnë abuzimet nga frika e pushimit nga puna. Sipas Drenusha Canollit, mungesa e asistencës ligjore përkeqëson më tej situatën. Ajo thotë se në shumë raste inspektorët nuk marrin masa dhe nuk ofrojnë mbrojtje ndaj punëtorëve denoncues duke ndikuar në zbehjen e besimit te institucionet.
Ndërsa të rinjtë përballen shpesh me diskriminimin për shkak të moshës, me praktika të papaguara për të fituar eksperiencë. Për gratë diskriminimi ndodh kur janë të reja, të cilat pyeten shpesh për statusin martesor dhe planifikimin familjar gjatë marrjes në punë.
Ky lloj diskriminimi për gratë është i pranishëm si në Serbi edhe në Kosovë, veçanërisht gjatë shtatzënisë. Bazuar në ligjin e punës, periudha më e gjatë nëntë mujore e pushimit të lehonisë merret përsipër nga punëdhënësi dhe nuk menaxhohet nga një institucion i sigurimeve shoqërore.
âKjo i dekurajon punĂ«dhĂ«nĂ«sit tĂ« punĂ«sojnĂ« gra tĂ« reja duke e ditur se ka tĂ« ngjarĂ« tĂ« lindinâ, thekson Canolli.
Ballkani Perëndimor duket se ka nevojë për forcim të organizimit sindikal dhe për një lëvizje të re punëtore. Bojana Tamindzija, Drenusha Canolli dhe Gertjana Hasalla tregojnë për situata relativisht të ngjashme.
Në Serbi, sindikatat kanë ndikim të kufizuar për shkak të strukturave shumëkombëshe të kompanive të mëdha. Në Kosovë, ato nuk u fuqizuan kurrë dhe nuk kanë fituar ndikim të fortë social. Ndërsa në Shqipëri, sindikatat e reja po përpiqen të mbrojnë të drejtat e punëtorëve, por besimi mbetet i ulët.
Këshilli i Ministrave miratoi dje krijimin e Akademisë së Pushtetit Vendor. Struktura do të ketë formën e një organizate jo fitim-prurëse që parashikon të trajnojë administratën e bashkive në të gjitha nivelet, duke nisur nga kryetarët e deri tek punonjësit.
Financimi pĂ«r kĂ«tĂ« akademi do tĂ« sigurohet nga kontributi i tĂ« gjitha bashkive pĂ«rmes kuotave, ndĂ«rsa qeveria do tĂ« mbulojĂ« gjysmĂ«n e kostove pĂ«r tre vitet e para. MarrĂ«veshja me bashkitĂ« do tĂ« ndĂ«rmjetĂ«sohet nga Arbjan Mazniku, MinistĂ«r i Shtetit pĂ«r Pushtetin Vendor, i cili sĂ« fundmi po etikohet edhe si âkryebashkiakâ i ShqipĂ«risĂ«.
Agron Haxhimali, kreu i ShoqatĂ«s Shqiptare tĂ« Bashkive u shpreh sot publikisht se ky mekanizĂ«m duket si njĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« spostuar rolin e shoqatave tĂ« pavarura e pĂ«r tâi zĂ«vendĂ«suar ato me njĂ« organ tĂ« centralizuar tĂ« qeverisĂ«.  Â
KujtojmĂ« se bashkitĂ« e vendit sĂ« fundmi janĂ« vĂ«nĂ« nĂ« njĂ« shĂ«njestĂ«r tĂ« njĂ« vale âshkarkimeshâ nga Kryeministri Rama, veprim qĂ« ka ngritur shqetĂ«sime pĂ«r ndarjen e pushtetit qendror nga ai vendor.
Afrim Krasniqi, drejtues i Institutit të Studimeve Politike i tha Citizens se ky  është një rast që na tregon se sa e rrezikshme është kur pushteti i një partie politike dhe i një politikani kapërcen limitet ligjore që i ka dhënë Kushtetuta e Shqipërisë.
âKryetarĂ«t e bashkive janĂ« tĂ« ndĂ«rvarur nga vullneti politik dhe deri diku i janĂ« nĂ«nshtruar kĂ«tij vullneti politik tĂ« Kryeministrit. NĂ« rastin konkret do tĂ« duhet qĂ« ndonjĂ« nga bashkitĂ« tâi adresohet GjykatĂ«s Kushtetuese dhe duhet tĂ« kishte raste konkrete nga Shoqatat e Bashkive dhe do tĂ« duhet tĂ« kishte veprim tĂ« Departamentit tĂ« AdministratĂ«s Publike dhe tĂ« komisionerĂ«ve qĂ« mbrojnĂ« nĂ«punĂ«sit publik, civil, tĂ« drejtat e njeriut dhe konceptet e shtetit ligjor nĂ« ShqipĂ«riâ â nĂ«nvizoi ai.
Parimisht kjo qendër do të ndihmojë të rris kapacitetet dhe performancën e stafit, në kuadër të integrimit në BE, por ekspertët shprehin dyshime mbi këtë. Krasniqi shpjegon për Citizens se kjo nisëm e qeverisë vjen në kuadrin e një fushate përgatitje të pushtetit vendor në funksion të zgjedhjeve të ardhshme lokale në Shqipëri.
Krasniqi thekson se kemi një mbivendosje të strukturave, pasi aktualisht kemi shkollën shqiptare të administratës publike, shkollën e drejtorëve e kurse të ndryshme të detyruara për administratën.
âBashkimi Evropian ka vite qĂ« ka investuar pĂ«r koordinimin e çështjeve tĂ« integrimit pĂ«r pushtetin vendor nĂ« ShqipĂ«ri, duke hapur zyra lokale dhe trajnime tĂ« vazhdueshme, ka projekte tĂ« mĂ«dha ndĂ«rkombĂ«tare, shumĂ« mĂ« tĂ« mĂ«dha nĂ« buxhet sesa projekti i riâ â shton Krasniqi.
Krasniqi sugjeron se do të ishte e udhës që qeveria të prezantonte një draft strategjie në Parlament, ku do të duhet të kishte debat mbi sfidat e qeverisjes vendore në 10 vitet e ardhshme.
âQoftĂ« historia e akademisĂ« sĂ« barinjve dhe qoftĂ« historia e akademia e administratĂ«s publike dhe pushtetit vendor, janĂ« nisma qĂ« duhen marrĂ« mĂ« rezervĂ«, janĂ« tĂ« pĂ«rkohshme, nuk janĂ« afatgjata, nuk mendoj qĂ« do jenĂ« efektive, por mbushje e boshllĂ«kut ditor tĂ« akteve politikeâ â pĂ«rmbyll Krasniqi.
Shteti trajnon shtetin
Kjo nuk është akademia e vetme që ka lindur rishtazi në vend. Qeveria e Partisë Socialiste duket se vazhdimisht ka kontribuar në riaftësimin e kastës së saj politike, nuk dihet nëse kjo lidhet me faktin se një pjesë e konsiderueshme e figurave të saj identifikuese janë nën hetim, apo për teka të pajustifikueshme të liderit.
Nga 20 Qershori deri më Korrik u mbajt akademia politike ku u trajnuan deputetët e rinj të PS-së, të cilët fituan mandatin e deputetit në zgjedhjet parlamentare të 11 Majit.
Kjo akademi ofroi pesĂ« module, tĂ« cilat kishin tĂ« bĂ«nin me rolin e deputetit dhe etika e pĂ«rfaqĂ«simit, funksionimin e parlamentit, marrĂ«dhĂ«niet ndĂ«rinstitucionale dhe ndĂ«rkombĂ«tare, komunikimi politik, si dhe âPS dhe vizioni 2030â. NdĂ«rsa lektorĂ« kanĂ« qenĂ« emra me kontribut politik nĂ« parti si Fatmir Xhafaj, Erjon Braçe dhe Niko Peleshi, Olta Xhaçka etj.
Sipas PS â sĂ« kjo formĂ« edukimi intelektual do tĂ« ndikojĂ« pĂ«r krijimin e njĂ« brezi tĂ« ri deputetĂ«sh qĂ« do tĂ« kontribuojnĂ« me pĂ«rkushtim pĂ«r vizionin pĂ«r vitet nĂ« vijim, deri mĂ« 2030.
NjĂ« vit mĂ« parĂ«, nĂ« Prill tĂ« 2024, u krijua Akademia Politike e PartisĂ« Socialiste tĂ« ShqipĂ«risĂ«. Aplikimet u hapĂ«n pĂ«r tĂ« gjithĂ« tĂ« rinjtĂ«, pĂ«r tĂ« mĂ«suar mĂ« shumĂ« mbi historinĂ«, idetĂ« dhe lĂ«vizjet e partive progresiste. Shpesh tĂ« rinj tĂ« kĂ«saj akademie kanĂ« kontribuar nĂ« prodhimin e materialeve filmike pĂ«r propagandĂ«n qeveritare, shpesh duke âzĂ«vendĂ«suarâ edhe rolin e medias nĂ« funksion.Kjo akademia politike e cila fillimisht u pĂ«rdor pĂ«r tĂ« rinjtĂ«, tashmĂ« po pĂ«rdoret pĂ«r trajnimin e deputetĂ«ve tĂ« rinj, duke pĂ«rdorur tĂ« njĂ«jtat kanale online.
Në vitin 2021, ideja e Ministres së Bujqësisë Frida Krifca, për krijimin e një Akadmie për barinjtë e vendit. Pavarësisht reagimeve që ngjalli, qeveria i doli në mbrojtje kësaj ideje, por ajo nuk u materializua kurrë.
Nga Serbia nĂ« Bosnje dhe HercegovinĂ«, ShqipĂ«ri dhe KosovĂ«, vendet e Ballkanit PerĂ«ndimor pĂ«rballen me sfidat tĂ« shumta mjedisore, qĂ« shpesh janĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta.Â
ShfrytĂ«zimi i pakontrolluar i burimeve natyrore, ndotja industriale dhe projektet e diskutueshme tĂ« âzhvillimitâ po kĂ«rcĂ«nojnĂ« biodiversitetin, shĂ«ndetin publik dhe tĂ« ardhmen e vendeve tĂ« Ballkanit, duke vĂ«nĂ« nĂ« pikĂ«pyetje edhe antarĂ«simin e tyre nĂ« Bashkimin Evropian.Â
Serbia pĂ«rballet me presione lokale dhe ndĂ«rkombĂ«tareÂ
NĂ« Serbi, lufta kundĂ«r projektit tĂ« minierĂ«s sĂ« litiumit âJadarâ nga kompania Rio Tinto Ă«shtĂ« kthyer nĂ« simbol tĂ« rezistencĂ«s qytetare. Sipas Iskra Krstic nga Polekol/Right to Water Initiative, âkjo pĂ«rpjekje tregon se nuk Ă«shtĂ« kurrĂ« vonĂ« pĂ«r tĂ« kundĂ«rshtuar padrejtĂ«sinĂ«.âÂ
âNĂ« vitin 2019, kur shoqĂ«ria civile mĂ«soi pĂ«r projektin e minierĂ«s sĂ« litiumit âJadarâ tĂ« Rio Tinto-s dhe popullsia lokale mĂ«soi pĂ«r shkallĂ«n e kĂ«tij projekti, mina ishte shumĂ« pranĂ« marrjes sĂ« tĂ« gjitha lejeve tĂ« nevojshme pĂ«r zbatimâ, kujton Krstic.
Por pavarĂ«sisht se projekti kishte marrĂ« mbĂ«shtetje tĂ« fuqishme nga qeveria dhe ishte pranĂ« pĂ«rfundimit tĂ« procedurave, protestat masive dhe mobilizimi i shoqĂ«risĂ« civile e ndaluan pĂ«rkohĂ«sisht.Â
MegjithatĂ«, pasiviteti i institucioneve dhe mbĂ«shtetja e BE-sĂ« pĂ«r projektin nĂ« emĂ«r tĂ« âtranzicionit tĂ« gjelbĂ«râ po rrezikojnĂ« rikthimin e tij.
Krstic thekson se âsuksesi lind aty ku ekziston njĂ« mobilizim i fuqishĂ«m dhe i bashkuar,â duke nĂ«nvizuar rolin kyç tĂ« informimit dhe edukimit pĂ«r tĂ« pĂ«rballuar propagandĂ«n zyrtare dhe mediat e kapura.Â
Ndërkohë, aktivistët serbë janë të vetëdijshëm se presioni ndërkombëtar, sidomos nga BE, mund të ketë dy anë të medaljes, mund të forcojë mbrojtjen e mjedisit, por edhe ta minojë atë.
Në vitet e fundit, zyrtarët e Komisionit Evropian kanë shfaqur dëshirë për të nxitur minierat e litiumit në Serbi për hir të tranzicionit të gjelbër të BE-së, duke shpërfillur rreziqet dhe vullnetin e popullsisë lokale.
âLista e projekteve strategjike e BE-sĂ«, ku u fut edhe âJadarâ, Ă«shtĂ« nĂ« pĂ«rputhje me Aktin pĂ«r LĂ«ndĂ«t e Para Kritike (CRMA), i kritikuar pĂ«r minimin e pĂ«rpjekjeve mjedisore dhe shkeljen e tĂ« drejtave tĂ« komuniteteve lokaleâ, thotĂ« aktivistja, por ajo shton se BE ka shprehur gatishmĂ«ri pĂ«r tĂ« mbyllur sytĂ« ndaj rĂ«nies sĂ« sundimit tĂ« ligjit dhe tĂ« drejtave tĂ« njeriut nĂ« kĂ«mbim tĂ« burimeve tĂ« çmuara.
MegjithatĂ«, Parlamenti Evropian Ă«shtĂ« heterogjen, thotĂ« Krstic. âEurodeputetĂ«t e gjelbĂ«r dhe tĂ« majtĂ« kanĂ« qenĂ« mbĂ«shtetĂ«s tĂ« hapur tĂ« luftĂ«s lokale, vizitojnĂ« SerbinĂ«, dĂ«gjojnĂ« komunitetet dhe i bĂ«jnĂ« thirrje publikut evropian. Tranzicioni duhet tĂ« jetĂ« i drejtĂ« dhe vĂ«rtet i gjelbĂ«r, jo thjesht nĂ« emĂ«râ, thotĂ« ajo.
PĂ«rtej çështjes sĂ« âJadarit,â Serbia pĂ«rballet me njĂ« model zhvillimi qĂ« privilegjon interesat industriale dhe minierat nĂ« dĂ«m tĂ« komuniteteve dhe natyrĂ«s. BashkĂ«punimi rajonal pĂ«rmes rrjeteve si âLe tĂ« mbrojmĂ« lumenjtĂ« e Ballkanitâ apo âZBORâ ka krijuar ura mes aktivistĂ«ve nĂ« Serbi, BosnjĂ« e HercegovinĂ« dhe mĂ« gjerĂ«, duke forcuar frymĂ«n e solidaritetit ndĂ«rkufitar.
âLuftĂ«rat mjedisore nĂ« Serbi (dhe Ballkan) shĂ«rbejnĂ« si shembull se si rajonet dhe popullsitĂ« e varfra, qĂ« kanĂ« shumĂ« pak faj pĂ«r krizĂ«n klimatike dhe ndotjen, ndĂ«shkohen dyfishâ, thotĂ« ajo.
Krstic nĂ«nvizon se Ballkani PerĂ«ndimor Ă«shtĂ« njĂ« nga rajonet qĂ« po ngrohet mĂ« shpejt nĂ« njĂ« kontinent. âRajoni tashmĂ« pĂ«rjeton thatĂ«sira hidrologjike dhe ndryshime tĂ« thella klimatike qĂ« rrezikojnĂ« bujqĂ«sinĂ«â, shton ajo.
Pengesat kryesore me tĂ« cilat pĂ«rballet Serbia janĂ« presionet lokale dhe ndĂ«rkombĂ«tare pĂ«r tĂ« sakrifikuar pyjet, lumenjtĂ«, gurĂ«t dhe mineralet pĂ«r interesat financiare. âĂshtĂ« thelbĂ«sore tĂ« investohet nĂ« ruajtjen e ujĂ«rave, pyjeve dhe tokĂ«s pĂ«r tĂ« minimizuar dĂ«met dhe pĂ«r tĂ« garantuar sigurinĂ« ushqimore dhe tĂ« ujitâ, shprehet aktivsitja mjedisore.
âNĂ« ShqipĂ«ri nuk Ă«shtĂ« mĂ« ndrysheâ
NĂ« ShqipĂ«ri situata nuk Ă«shtĂ« mĂ« ndryshe kur vjen fjala tek shrytĂ«zimi i resurseve natyrore dhe dĂ«mtimi i mjedisit.Â
Sfidat mjedisore nĂ« ShqipĂ«ri lidhen kryesisht me shfrytĂ«zimin e lumenjve pĂ«r hidrocentrale dhe devijime tĂ« ujĂ«rave. Komunitetet lokale, ashtu si nĂ« Serbi kanĂ« bĂ«rĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« mbrojtur mjedisin, nĂ« disa raste me sukses e nĂ« disa tĂ« tjera jo, por e ajo qĂ« Ă«shtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r aktivistĂ«t mjedisor Ă«shtĂ« qĂ« komunitet e kuptojnĂ« rĂ«ndĂ«sinĂ« e natyrĂ«s.Â
Besjana Guri nga Eco Albania thekson se âVjosa dhe Shushica janĂ« simbole tĂ« rezistencĂ«s mjedisore nĂ« vend, ku komunitetet janĂ« vetĂ«organizuar dhe kanĂ« marrĂ« mbĂ«shtetje tĂ« fortĂ« nga organizatat mjedisore.â
PĂ«rmes fushatave si Save the Blue Heart of Europe, ShqipĂ«ria ka treguar se bashkĂ«punimi rajonal Ă«shtĂ« thelbĂ«sor pĂ«r tĂ« ruajtur lumenjtĂ« e fundit tĂ« egĂ«r tĂ« EuropĂ«s.Â
âNe jemi pjesĂ« e njĂ« rrjeti tĂ« gjerĂ« aktivistĂ«sh dhe organizatash qĂ« punojnĂ« pĂ«r tĂ« njĂ«jtat kauza dhe qĂ« janĂ« pjesĂ« e fushatĂ«s âSave the Blue Heart of Europeâ. MegjithatĂ«, bashkĂ«punimi shtrihet edhe pĂ«rtej kĂ«tij rrjeti, pasi shpesh bashkĂ«rendojmĂ« forcat me organizata tĂ« tjera nĂ« rajon pĂ«r nisma tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta dhe ndĂ«rkufitareâ, thotĂ« Guri.Â
Megjithatë, sfidat mbeten të mëdha për Shqipërinë. Guri sjell në vëmendje planet për ndërtime të reja hidrocentralesh, shfrytëzimin komercial të burimeve ujore dhe zhvillimin urbanistik pa kontroll të cilat po kërcënojnë pasuritë natyrore.
Sa i pĂ«rket rolit tĂ« BE-sĂ«, Guri thekson se mund tĂ« luajĂ« njĂ« rol vendimtar, por presioni duhet tĂ« jetĂ« mĂ« i fortĂ« dhe mĂ« i qĂ«ndrueshĂ«m.Â
âNe kemi nevojĂ« pĂ«r njĂ« tranzicion tĂ« gjelbĂ«r qĂ« nuk sakrifikon natyrĂ«n pĂ«r pĂ«rfitime afatshkurtra ekonomike,â thotĂ« ajo, duke vĂ«nĂ« theksin te nevoja pĂ«r ndalimin e investimeve ndotĂ«se dhe forcimin e kuadrit ligjor pĂ«r mbrojtjen e natyrĂ«s.
PĂ«r aktivisten Besjana Guri, e ardhmja mjedisore e ShqipĂ«risĂ« do tĂ« varet nga sa seriozisht do ta marrin insititucionet shqitpare tranzicionin drejt njĂ« zhvillimi tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m.Â
âObjektivat klimatike tĂ« BE-sĂ« pĂ«r 2035 nuk janĂ« thjesht njĂ« angazhim ndĂ«rkombĂ«tar por njĂ« mundĂ«si pĂ«r ShqipĂ«rinĂ« tĂ« modernizojĂ« ekonominĂ«, tĂ« rrisĂ« sigurinĂ« energjetike dhe tĂ« mbrojĂ« pasuritĂ« natyroreâ, shprehet ajo, duke shtuar se tani duhet tĂ« ndalojnĂ« investimet nĂ« sektorĂ« ndotĂ«s, tĂ« pĂ«rshpejtohet integrimi i burimeve tĂ« rinovueshme si dhe tĂ« frocohenligjet pĂ«r mbrojtjen e natyrĂ«s.
Kosova përballet me një krizë të shumëfishtë
NĂ« KosovĂ«, mjedisi pĂ«rballet me njĂ« krizĂ« tĂ« shumĂ«fishtĂ«, si ndotja e ajrit nga termocentralet e vjetra, degradimi i lumenjve dhe pyjeve, dhe menaxhimi i dobĂ«t i mbetjeve. Besnik Boletini, gazetar investigativ nĂ« organizatĂ«n ĂOHU!, thekson se âinstitucionet kanĂ« dĂ«shtuar nĂ« zbatimin e ligjeve mjedisore dhe degradimi ka marrĂ« pĂ«rmasa alarmante.â
âGjendja e mjedisit nĂ« KosovĂ« vazhdon tĂ« jetĂ« e keqe nĂ« disa aspekte, ndĂ«rkaq nuk ka ndonjĂ« angazhim tĂ« duhur nga institucionet pĂ«rkatĂ«se pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar situatĂ«nâ, thotĂ« Boletini.
Ai sjell në vëmendje një sërë probelmesh mejdisore me të cilat përballet Kosova, si bdotja e ajrit nga termocentralet e KEK-ut, për shkak të vjetërisë së dy termocentraleve. Po ashtu, situata me lumenjtë ka një përkeqësim të vazhdueshëm.
 âLumenjtĂ« vazhdimisht po degradohen nga operuesit ilegalĂ«, ndĂ«rkaq ndotja e tyre vazhdon tĂ« jetĂ« po ashtu e vazhdueshme pĂ«rmes derdhjes sĂ« kanalizimeve nĂ« lumĂ«, por edhe hedhjes sĂ« mbeturinave tĂ« ndryshme nĂ« lumenj dhe buzĂ« lumenjveâ, thotĂ« gazetari.Â
NjĂ« tjetĂ«r problem shqetĂ«sues mbetet dhe prerja ilegale dhe djegia e pyjeve. âPandĂ«shkueshmĂ«ria nĂ« kĂ«tĂ« aspekt, veçanĂ«risht tĂ« lĂ«ndĂ«t e pyjeve Ă«shtĂ« e madhe. MĂ« sĂ« shumti lĂ«ndĂ« janĂ« parashkruar pĂ«r rastet qĂ« kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me prerjen e pyjeveâ, shprehet Boletini.
Megjithatë, reagimi qytetar ka qenë i pranishëm, protestat dhe aktivizmi lokal kanë arritur të ndalojnë projekte të caktuara apo të shtyjnë autoritetet të veprojnë, edhe pse sfidat mbeten.
âKa pasur protesta tĂ« kohĂ« pakohshme, varĂ«sisht nga zhvillimet. P.sh kur e patĂ«m publikuar njĂ« hulumtim se si Ferronikeli po e ndotĂ« ujin, ajrin dhe tokĂ«n, njĂ«Â grup i qytetarĂ«ve nga Drenasi patĂ«n organizuar protesta para ministrisĂ« dhe si rezultat ishte gjobitur kompaniaâ, sjell nĂ« vĂ«mendje gazetari.Â
Organizimet më të mëdha janë bërë nga qytetarët që janë prekur nga ndërtimi i hidrocentraleve, veçanërisht në komunën e Shterpcës.
Ai thekson se mungesa e bashkĂ«punimit rajonal pĂ«r çështjet mjedisore Ă«shtĂ« njĂ« pengesĂ« e madhe. âNdotja nuk njeh kufij, dhe mungesa e njĂ« strategjie tĂ« pĂ«rbashkĂ«t e bĂ«n problemin mĂ« tĂ« madhâ, thotĂ« ai.Â
Teksa sa i takon antarëasimit të vendit në BE, gazetari vlerëson se politikat janë të harmonizuara me BE, por zbatimi është i dobët dhe mjedisi vazhdon të mos jetë prioritet në agjendën institucionale.
Natyra e Ballkanit po kërcënohet nga modele të gabuara zhvillimi, mungesë transparence dhe mungesë të zbatimit të ligjeve ekzistuese. Bashkëpunimi ndërkufitar, ndonëse i pranishëm në disa raste, mbetet ende i fragmentuar dhe i pamjaftueshëm për të përballuar krizën mjedisore rajonale.
Nga ana tjetĂ«r, Bashkimi Europian mbetet njĂ« aktor kyç, nĂ«se do tĂ« jetĂ« njĂ« forcĂ« pĂ«r mbrojtjen e mjedisit apo njĂ« promotor i projekteve qĂ« e dĂ«mtojnĂ« atĂ«, âkjo mbetet pĂ«r tâu parĂ«â, sipas aktivistĂ«ve dhe gazetarĂ«ve qĂ« raportojnĂ« çështjet mjedisore. Â
Nëse procesi i integrimit do të jetë i ndjeshëm ndaj çështjeve të mjedisit dhe nëse do të kërkojë standarde të vërteta e jo fasadë, Ballkani mund të ketë një të ardhme më të gjelbër.
âBetonizimâ Ă«shtĂ« fjala qĂ«, nĂ« zhargonin e pĂ«rditshĂ«m urban shqiptar, e tejkalon kuptimin e saj teknik. Nuk ka nevojĂ« tĂ« ketĂ« beton qĂ« tĂ« ndjesh ftohtĂ«sinĂ« e njĂ« hapĂ«sire tĂ« ngurtĂ«suar, tĂ« mbyllur, tĂ« mbytur nga mungesa e frymĂ«marrjes. ĂshtĂ« njĂ« gjendje â dhe njĂ« fenomen â qĂ« prej vitesh sundon realitetin shqiptar, veçanĂ«risht nĂ« TiranĂ«.
Në vitin 2016, betonieret e para hynë në kodrat e liqenit Artificial, të vetmin park të mirëfilltë publik të Tiranës. Qytetarët panë mjetet ndërtimore të zbrisnin në zemër të natyrës.
Bashkia e drejtuar nga Erion Veliaj e quajti ndĂ«rhyrjen âPark pĂ«r fĂ«mijĂ«â, por shumĂ« shpejt u bĂ« e qartĂ« se bashkĂ« me lodrat vinin dhe strukturat e betonit. Refuzimi i alternativave mĂ« tĂ« buta nga ana e institucioneve, dhe pĂ«rdorimi i policisĂ« pĂ«r tĂ« mbrojtur betonieren, ndezi protestĂ«n qĂ« zgjati tre muaj. Ishte pikĂ«risht aty ku fjala âbetonizimâ mori kuptimin e saj tĂ« plotĂ« politik dhe simbolik.
MĂ« pas erdhi Teatri KombĂ«tar â njĂ« tjetĂ«r zonĂ« publike, njĂ« tjetĂ«r rast i mbrojtjes sĂ« qytetit nga shkatĂ«rrimi, njĂ« tjetĂ«r betejĂ« qĂ« zgjati 27 muaj dhe pĂ«rfshiu tĂ« gjitha pushtetet.
Fundi? Shembja e teatrit nën mbikëqyrjen e 1500 policëve dhe forcave RENEA. Një akt simbolik i një shteti që përdor gjithë arsenalin e tij për të rrënuar kujtesën kolektive dhe hapësirën publike.
Sot, historia përsëritet në Theth. Brenda 7 ditësh, mbi 100 ndërtesa u shembën nga IKMT me një urdhër verbal të Kryeministrit. Asnjë dokument publik, asnjë vendim transparent, asnjë proces gjyqësor. Vetëm urdhra nga lart.
ShumĂ« kanĂ« folur pĂ«r informalitetin, pĂ«r mungesĂ«n e lejeve, pĂ«r nevojĂ«n e ârregullimitâ tĂ« territorit. Por ajo qĂ« po ndodh nĂ« Theth nuk Ă«shtĂ« rregullim â Ă«shtĂ« brutalitet shtetĂ«ror.
Vetë Kryeministri, vetëm një vit më parë, në qershor 2024, i kishte premtuar banorëve të Dukagjinit se ndërtimet pa leje do të trajtoheshin me mirëkuptim dhe se investimet në turizëm do të inkurajoheshin. Ministrja e Kulturës, me krenari e përmendi në Parlament rritjen e numrit të shtretërve turistikë në Theth si sukses të qeverisë.
Dhe sot? TĂ« njĂ«jtĂ«t njerĂ«z, qĂ« ndĂ«rtuan mbi tokat e tyre tĂ« trashĂ«guara, po shpallen zaptues. NdĂ«rtesat â tĂ« cilat dje u pĂ«rshĂ«ndetĂ«n â sot shkatĂ«rrohen me fadroma.
Në zemër të kësaj tragjedie është edhe një dramë më e thellë: ajo e pronësisë. Në Theth, si në shumë zona të Shqipërisë, njerëzit kanë lindur dhe jetuar për breza mbi tokë që nuk iu njihet zyrtarisht. Një shtet që nuk njeh të drejtën e trashëgimisë, por që kërkon leje dhe taksa nga qytetarë të cilëve nuk u ka kthyer ende asnjë dokument pronësie.
Ky Ă«shtĂ« thelbi i njĂ« regjimi betonizues: qĂ« ndĂ«rton e shkatĂ«rron me tĂ« njĂ«jtĂ«n lehtĂ«si, qĂ« premton dhe harron, qĂ« pĂ«rkĂ«dhel dhe dhunon â gjithnjĂ« sipas interesit tĂ« momentit.
NĂ« fund, ajo qĂ« po ndodh nĂ« Theth nuk Ă«shtĂ« thjesht betonizim fizik. ĂshtĂ« njĂ« proces dehumanizimi. ĂshtĂ« mĂ«nyra si shteti sheh qytetarin: si zaptues, si pengesĂ«, si barrĂ«. Dhe Ă«shtĂ« pikĂ«risht kjo qĂ« e bĂ«n betonin mĂ« tĂ« rrezikshĂ«m se çâduket: nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m material â Ă«shtĂ« mendĂ«si, Ă«shtĂ« politikĂ«, Ă«shtĂ« dhunĂ« e sistematizuar.
Gjuha e urrejtjes, komentet seksiste dhe dezinformimi dominuan platformat online, përkundër premtimeve për një fushatë të ndershme.
Më 25 mars 2025, në një sallë të mbushur me përfaqësues të partive politike dhe thirrje për një fushatë të ndershme, u nënshkrua zyrtarisht Kodi i Etikës për Fushatat Digjitale në selinë e Komisionit Qendror të Zgjedhjeve. Dokumenti synoi të vendoste një standard për përdorimin etik të platformave online gjatë fushatës për zgjedhjet e 11 majit.
Kodi, i hartuar me mbĂ«shtetjen e organizatave ndĂ«rkombĂ«tare si Instituti NdĂ«rkombĂ«tar pĂ«r Demokraci dhe Asistence Zgjedhore (IDEA) dhe Qendra Finlandeze pĂ«r Sundimin e Ligjit dhe Instituti Demokrat Amerikan, ishte njĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tâi bindur partitĂ« drejt njĂ« angazhim vullnetar pĂ«r etikĂ«n.
âKodi i Sjelljes mbi Fushatat Digjitale nĂ« ShqipĂ«ri Ă«shtĂ« njĂ« mekanizĂ«m vetĂ«rregullues dhe vullnetar. Si i tillĂ«, ai nuk i nĂ«nshtrohet sanksioneve formaleâ, thotĂ« Marsida Gjonçaj nga organizata IDEA.
Por vetëm pak javë më vonë, me nisjen e fushatës, platformat digjitale u rikthyen të jenë hapësira abuzimi. Gjuha e urrejtjes, komentet seksiste, dezinformimi dhe intimidimi, veçanërisht ndaj grave dhe vajzave në politikë, jo vetëm që nuk u ndalën, por u thelluan.
IDEA angazhoi rrjetin BIRN pĂ«r tĂ« monitoruar zbatimin e zotimeve qĂ« partitĂ« politike morĂ«n duke nĂ«nshkruar Kodin. Monitorimi identifikoi 349 raste shkeljesh gjatĂ« periudhĂ«s 11 prillâ18 maj, pĂ«rfshirĂ« pĂ«rdorimin e inteligjencĂ«s artificiale pĂ«r gjenerim pĂ«rmbajtjesh tĂ« manipuluara dhe raste tĂ« bullizmit kibernetik.
Komentet seksiste, mesazhe kërcënuese dhe profilizimi gjinor
Komisioni Qendror i Zgjedhjeve ngriti një strukturë të posaçme monitorimi që përfshiu 50 institucione publike dhe profilet e tyre në rrjetet sociale. KQZ u shpreh për Citizens se vetëm tre postime u konsideruan në shkelje të rregullave dhe u referuan për hetim. Por verifikimet e hetimit administrativ konstatuan se këto publikime ishin fshirë dhe nuk pati masa të tjera.
Qendra âAleanca Gjinore pĂ«r Zhvillimâ (GADC), nĂ« bashkĂ«punim me Pikasa Analytics, dokumentoi se sulmet mĂ« tĂ« shpeshta ndaj grave kandidate pĂ«rfshinin gjuhĂ« seksiste, fyerje mizogjene, kĂ«rcĂ«nime, shantazhe dhe kontroll moral.
âMĂ« shumĂ« se njĂ« raport, Ă«shtĂ« njĂ« thirrje pĂ«r rikthimin e dinjitetit tĂ« grave nĂ« hapĂ«sirĂ«n publike dhe vendosjen e barazisĂ« gjinore si shtyllĂ« e pandashme e demokracisĂ«â, deklaron Mirela Arqimandriti, drejtore e GADC.
Për shumë gra të angazhuara në politikë, fushata e vitit 2025 ishte përballje jo vetëm me kundërshtarin politik, por me një kulturë publike përjashtuese, të ndërtuar mbi komente për trupin, veshjen apo prejardhjen.
âMendoj se çdo grua gjatĂ« fushatĂ«s haset me kĂ«tĂ« peshore tĂ« moralit, komente nga mĂ« tĂ« ndryshmet kam dĂ«gjuarâ, rrĂ«fen Ina Majko, kandidate e PS-sĂ« dhe tashmĂ« zĂ«vendĂ«sministre, duke nĂ«nvizuar se edhe pĂ«rfaqĂ«suese tĂ« mazhorancĂ«s nuk kanĂ« qenĂ« tĂ« paprekura nga gjuha diskriminuese.
PĂ«r Edona Haklajn, kandidate e âNisma ShqipĂ«ria BĂ«hetâ sulmet nisĂ«n qĂ« nga momenti qĂ« njoftoi kandidimin. Ajo ishte shprehur nĂ« njĂ« video tĂ« shkurtĂ«r se ka dy lajmĂ« tĂ« mira, kandidatura e saj pĂ«r âShqipĂ«ria BĂ«hetâ dhe arrestimi i kryebashkiakut Veliaj.
âNĂ« komente vihej re njĂ« gjuhĂ« fyese, nga profile falso qĂ« dukeshin tĂ« ishin nga e njĂ«jta dorĂ« apo zyrĂ«. Shumica mĂ« akuzonin se edhe unĂ« do vidhja, edhe unĂ« do pĂ«rfundoja nĂ« burgâ, tregon Haklaj e cila shton se gjatĂ« gjithĂ« fushatĂ«s Ă«shtĂ« shoqĂ«ruar nga komente pĂ«r pamjen e saj tĂ« jashtme.
Për Bora Memën, kandidate e Lëvizjes Bashkë, komentet seksiste i ndjekin gratë edhe përtej fushatës dhe jo rrallë, janë të ushqyera nga politikanë të profilit të lartë apo nga media që reduktojnë rolin e tyre në aspektin estetik apo përfaqësues, jo përmbajtësor.
âMjafton tĂ« shikojnĂ« qĂ« je njĂ« grua qĂ« hedh video nĂ« TikTok dhe njerĂ«zit i japin vetes tĂ« drejtĂ«n tĂ« tĂ« thonĂ« âkurvĂ«â. MĂ« shqetĂ«son vetja qĂ« mĂ« Ă«shtĂ« normalizuar kjo gjĂ«â, thotĂ« Mema.
Zgjedhjet e majit 2025 u zhvilluan në një kontekst ku kuotat gjinore kanë rritur përfshirjen numerike të grave, por jo domosdoshmërisht përfshirjen cilësore.
GratĂ« kandidate pĂ«rjetuan mungesĂ« mbrojtjeje ndaj dhunĂ«s digjitale, pĂ«rqeshje publike nĂ« media dhe mungesĂ« tĂ« vullnetit institucional pĂ«r tâi mbĂ«shtetur.
âNĂ« fillim pati njĂ« ndikim emocional, por nĂ« pikun e fushatĂ«s vendosa tâi injoroja. Fluksi i punĂ«s mĂ« ndihmoiâ, thotĂ« Ina Majko.
âJam mĂ«suar tĂ« jetoj me kĂ«to komente, ose thjesht i bllokoj. Kur janĂ« kritika reale, nuk i fshijâ, shpjegon Haklaj.
Edhe këtë herë, partitë politike nuk e mbajtën zotimin për etikë gjatë fushatës. Pavarësisht nënshkrimit të Kodit të Etikës dhe angazhimeve publike, gjuha e urrejtjes, sulmet personale dhe dezinformimi vijuan të jenë të pranishme në platformat online. Në mungesë të mekanizmave ndëshkues dhe mbështetjes institucionale, mbrojtja ndaj dhunës digjitale mbetet ende e pamjaftueshme.
Raporti i GADC liston një sërë rekomandimesh për të trajtuar dhunën me bazë gjinore nëpolitikë, përfshirë përmirësimin e Kodit Penal për të ndëshkuar fushatat e dezinformimit dhe urrejtjes si edhe hartimin e një ligji specifik për Dhunën ndaj Grave në Politikë.
Raporti thekson se do të ishte e nevojshme gjithashtu, që institucionet politike të Shqipërisë të shkojnë përtej simbolikës gjinore dhe të njohin dhunën me bazë gjinore në politikë si njëkrizë sistematike të demokracisë, e vetëm atëherë parimet e barazisë, përfaqësimit dhe zërit mund të realizohen vërtetë.
Në momentin që fadromat prishën një nga katër shtëpizat e drurit të Zef Barit, në oborr kishte ende të stivuara materialet e ndërtimit. Gjithçka ndodhi shpejt dhe pa paralajmërim.
I revoltuar pĂ«r âpabesinĂ« e qeverisĂ«â Zefi nisi tĂ« ndajĂ« mendimin se banorĂ«t e Thethit u mashtruan nga Kryeministri njĂ« vit mĂ« parĂ«, kur bashkĂ« me premtimin pĂ«r fshirjen e gjobave ai u pati bĂ«rĂ« thirrje emigrantĂ«ve tĂ« kthehen dhe tĂ« investojnĂ« nĂ« turizĂ«m.
âSolla djemtĂ« nga Gjermania dhe Franca ku kishin ndĂ«rtuar jetĂ«n e tyre dhe po investonim nĂ« shtĂ«pizat e drurit. Na mashtroi dhe na preu nĂ« besĂ« qeveriaâ, tha ai, teksa tregoi se shpenzimet shkonin deri nĂ« 30 mijĂ« euro.
Sipas Zefit, tĂ« gjitha institucionet kanĂ« qenĂ« nĂ« dijeni pĂ«r ndĂ«rtimet nĂ« Theth dhe âtĂ« gjithĂ« thonin vazhdoniâ. Â
Edhe familja e Bekim Koçekut nxitoi të largojë shtëpizat e drurit nga aksioni i Inspektoratit Kombëtar të Mbrojtjes së Territorit (IKMT). Ata thanë se bashkë me investimin, po shuhej edhe përpjekja disa vjeçare për të ndërtuar të ardhmen në këtë vend.
âKemi qenĂ« plot me turistĂ« dhe jemi detyruar tâi nxjerrim nĂ« orĂ«n 5 tĂ« mĂ«ngjesit nga shtĂ«pia. FĂ«mija i tyre 10 vjeç qante se nuk po e kuptonte çfarĂ« po ndodhte, ishte i trembur. Ky Ă«shtĂ« krim!â tha mes lotĂ«sh, Edmira, motra e Bekimit, e cila shpjegoi pĂ«r Citizens.al se u kishin kĂ«rkuar mĂ« kot autoriteteve tâi lejonin tĂ« punonin deri nĂ« shtator.
âBekim Koçeku ka lĂ«nĂ« garanci nĂ« bankĂ« pensionin e invaliditetit pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar kĂ«to shtĂ«pi, tani ka 200 milionĂ« lekĂ« borxhâ, tha e dĂ«shpĂ«ruar Edmira, duke treguar tokat ku ata kanĂ« jetuar ndĂ«r shekuj.
Qetësia e fshatit të fshehur mes maleve u trondit nga zhurma e fadromave javën e dytë të muajit korrik. Lugina u kthye në një skenë lufte, ku policë me kallashnikovë u përballën më banorë të zëmëruar që sulmuan me molotovë mjetet e IKMT-së.
NĂ« mes tĂ« kĂ«saj pĂ«rplasjeje, qindra turistĂ« qĂ« kishin rezervuar nĂ« Theth, anuluan rezervimet dhe ia mbathĂ«n. BashkĂ« me ta, duket se u largua edhe shpresa se fshati mund tĂ« ketĂ« njĂ« tĂ« ardhme nĂ« turizĂ«m. Â
A po prishen ndĂ«rtimet nĂ« Theth pĂ«r âPaketĂ«n e maleveâ?
EkspertĂ«t fajĂ«sojnĂ« njĂ« zinxhir tĂ« gjatĂ« institucionesh pĂ«r neglizhencĂ« dhe degradim tĂ« situatĂ«s. NdĂ«rkohĂ«, banorĂ«t e Thethit pretendojnĂ« se pas aksionit fshihet âPaketa e Maleveâ. Â
âPĂ«r çfarĂ« vijnĂ« ato helikopterĂ«t me investitorĂ« strategjikĂ«?! PĂ«r tĂ« na marrĂ« atĂ« qĂ« Ă«shtĂ« e jona. KĂ«tu nuk ka tokĂ« tĂ« xanun,â tha njĂ« banor i Thethit pĂ«r Citizens.al.
PĂ«r tâi fryrĂ« edhe mĂ« shumĂ« kĂ«tij dyshimi, shĂ«rbeu edhe njĂ« postim gjatĂ« ditĂ«s sĂ« shtunĂ«, i kryebashkiakut tĂ« ShkodrĂ«s, Benet Beci, ku ftonte tĂ« gjithĂ« tĂ« interesuarit tĂ« aplikojnĂ« pĂ«r âPaketĂ«n e Maleveâ.
Aranita Brahaj, drejtuese e Open Data Albania, e lidh këtë qasje me trysninë që kryeministri Rama ka bërë së fundmi në kërkesat për dorëheqjen e drejtuesve të drejtorive në autoritetet lokale.
âNuk pĂ«rjashtohet mundĂ«sia qĂ« edhe âreprezaljetâ qĂ« po ndĂ«rmerren nga Kryeministri nĂ« bashki tĂ« ndryshme, tĂ« jenĂ« pjesĂ« e njĂ« strategjie pĂ«r tĂ« keqpĂ«rdorur stafet bashkiake nĂ« vendimmarrje klienteliste nĂ« transferim tĂ« paligjshĂ«m tĂ« pronĂ«s publike,â tha Brahaj.
âPaketa e Maleveâ, e miratuar nĂ« janar tĂ« kĂ«tij viti, synon âtĂ« nxisĂ« zhvillimin dhe rigjallĂ«rimin ekonomik tĂ« zonave malore kundrejt lehtĂ«sirave fiskale dhe dhĂ«nies sĂ« tokave shtetĂ«rore nĂ« posedimâ.
Ilustrim nga aksioni i IKMT-së në tokën e familjes Koçeku, Theth/Citizens.al
Aktualisht procesi është në fazën e shprehjes së interesit, e cila bëhet pa pagesë përmes e-albanias, si për bizneset, ashtu edhe për qytetarët.
Pa qenë pronarë trojesh, me një përzgjedhje pike në hartë, gjithsekush mund të interesohet për sado sipërfaqe të dëshirojë (e shprehur në hektarë).
Nevojitet vetëm një përshkrim me maksimumi 500 fjalë, të caktohet tipologjia e investimit: turizëm, energjetikë, blegtori, projekte sociale etj; dhe kohëzgjatja e posedimit të tokës: më pak ose më shumë se 10 vite. (link ilustrues)
Shprehja e interesit i dĂ«rgohet bashkive pĂ«rkatĂ«se, tĂ« cilat do tâi trajtojnĂ« pĂ«r evidentime pĂ«r zonat zhvillimore. Ligji i âPaketĂ«s sĂ« Maleveâ i lejon bashkitĂ« qĂ« pas procesit tĂ« evidentimeve tâi propozojnĂ« qeverisĂ« tĂ« ndryshojĂ« cilĂ«simin e tokave duke shpallur âzona zhvillimoreâ zonat e interesuara.
Nga kjo paketĂ« ligjore pritet tĂ« pĂ«rfitojnĂ« â500 aplikuesit e parĂ«â.
Zef Preçi, drejtues i QendrĂ«s pĂ«r KĂ«rkime Ekonomike (ACER) qĂ« ka kryer njĂ« vlerĂ«sim tĂ« rrezikut pĂ«r korrupsion tĂ« kĂ«tij ligji thotĂ« se ka mungesĂ« transparence dhe se âpĂ«rmbajtja krijon premisa pĂ«r qĂ«llime tĂ« fshehura ose tĂ« padeklaruaraâ.
Sipas drejtuesit tĂ« ACER, ligji prek nĂ« mĂ«nyrĂ« problematike ekuilibrin mes interesit publik dhe atij privat, veçanĂ«risht nĂ« lidhje me mekanizmin e kalimit tĂ« pronĂ«s shtetĂ«rore te poseduesit jopronarĂ« ose thĂ«nĂ« ndryshe âfaktikĂ«â pa titull pronĂ«sie.
âToka jonĂ« iu duhet pĂ«r tua dhĂ«nĂ« investitorĂ«ve strategjikĂ«, jemi tĂ« bindur qĂ« pas kĂ«saj qĂ«ndron Paketa e Maleveâ, tha njĂ« banor i Thethit pĂ«r Citizens.al
Urbanisti Imeldi Sokoli, njĂ«herĂ«sh anĂ«tar i KĂ«shillit Bashkiak ShkodĂ«r, nuk Ă«shtĂ« i sigurt, por e cilĂ«son jo tĂ« rastĂ«sishme hapjen e aplikimeve pĂ«r âPaketĂ«n e Maleveâ me ndĂ«rhyrjen nĂ« Theth.
âE njĂ«jta gjĂ« ka ndodhur me disa tentativa pĂ«r tĂ« marrĂ« investitorĂ« strategjikĂ« pĂ«r resorte skish dhe kjo ka ndodhur diku nga marsi, kur Benet Beci shkoi me investitorĂ«t pĂ«r tĂ« parĂ« se ku mund tĂ« bĂ«het njĂ« resort dimĂ«ror,â thotĂ« Sokoli. Â
Ilustrim nga aksioni i IKMT-së në Theth/Citizens.al
Edhe për Preçin, ndërhyrja në Theth nuk duket e rastësishme. Ai e konsideron atë vijim të tjetërsimit të territorit që ka nisur prej vitesh.
âMe sa duket pĂ«rvoja e ndĂ«rhyrjes brutale tĂ« qeverisĂ« nĂ« bregdetin e Jugut dhe nĂ« TiranĂ« (5 Maji), Portit tĂ« panevojshĂ«m tĂ« DurrĂ«sit dhe etja e pashuar e lobistĂ«ve, oligarkĂ«ve dhe segmenteve tĂ« krimit qĂ« kane akumuluar pasuri kolosale po e shtyjnĂ« agresivisht pĂ«rpara edhe kĂ«tĂ« proces fatal dhe tĂ« pakthyeshĂ«m pĂ«r fatin e pjesĂ«s mĂ« tĂ« bukur tĂ« natyrĂ«s sonĂ«,â thotĂ« ai.
âKrijon kompetenca arbitrare dhe anashkalon institucionet qĂ« kanĂ« mandat ligjor pĂ«r regjimin e pronĂ«sisĂ«. NĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pajustifikuar, ai i kalon kompetenca tĂ« ndjeshme stafeve bashkiake, duke shmangur rolin e sistemit gjyqĂ«sor dhe institucioneve tĂ« regjistrimit. Mund tĂ« quhet me plot kuptimin e fjalĂ«s ligj pĂ«r keqqeverisje,â shpjegon Brahaj.
Analizuar sipas metodologjisë së vlerësimit të rrezikut për korrupsion, ky ligj, rezulton me nivel të lartë risku.
Ekziston mundĂ«sia qĂ« âklientĂ« tĂ« pushtetitâ tĂ« pĂ«rfitojnĂ« prona pa asnjĂ« kosto privatizimi pĂ«rmes procedurave arbitrare dhe tĂ« pakontrolluara.
âKrijojnĂ« mundĂ«sinĂ« qĂ« shumĂ« nga klientĂ«t e bashkive, tĂ« cilĂ«t deri mĂ« tani kanĂ« pĂ«rfituar prona publike me qira apo pĂ«rmes ankandeve pĂ«r periudha 10-vjeçare, tani tĂ« pĂ«rfitojnĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« arbitrare, pa garĂ« tĂ« ndershme,â thotĂ« Brahaj.
Duke u referuar hapjes sĂ« aplikimeve pĂ«r kĂ«tĂ« paketĂ«, Zef Preçi, thotĂ« se âdo tĂ« ishte mirĂ« qĂ« qeveria dhe Bashkia e ShkodrĂ«s tĂ« heqin dorĂ« nga brutaliteti policor dhe tĂ« mos ngutet nĂ« kĂ«naqjen e interesave okulte nĂ« dĂ«m tĂ« komuniteteve lokaleâ.
Kullat shekullore të paregjistruara
Urbanisti Imeldi Sokoli, ishte i pari që denoncoi kompleksin e shtëpizave të drurit pas oborrit të kishës. Ai e sheh këtë situatë të lidhur me paaftësinë për të menaxhuar territorin.
âShteti justifikon mos-menaxhimin e situatĂ«s me kĂ«tĂ« ndĂ«rhyrje brutale, nĂ« mes tĂ« sezonit,â thotĂ« ai âĂshtĂ« totalisht problem i paaftĂ«sisĂ« pĂ«r tĂ« funksionuar instrumentet ligjore nĂ« territorâ.
Urbanisti ka pikĂ«pyetje edhe pĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si po zhvillohet aksioni i IKMT-sĂ«, duke e konsideruar ândĂ«rhyrje tĂ« jashtĂ«ligjshmeâ.
âMinimalisht duhet tĂ« ishin njoftuar banorĂ«t, pra tâu ishte dhĂ«nĂ« njĂ« paralajmĂ«rim, tâu ishte lĂ«nĂ« kohĂ« tâi hiqnin vetĂ« dhe mĂ« pas tĂ« niste aksioni i prishjes,â thotĂ« Sokoli.
Ai e sheh zanafillën e situatës së ndërtimeve pa leje, tek mungesa thuajse totale e regjistrimit të pronave në hipotekë, një gangrenë që nuk po gjen zgjidhje prej vitesh në Theth dhe fshatra të tjerë malorë.
âLigjĂ«risht tĂ« gjitha ndĂ«rtimet rezultojnĂ« pa leje, edhe kullat e vjetra shekullore, jo vetĂ«m ndĂ«rtimet e reja. Dhe ky Ă«shtĂ« problemi,â sqaron mĂ« tej Sokoli.
Të njëjtin opinion ndan edhe Aranita Brahaj, kur shprehet se censi i pronave në zonat rurale nuk është bërë kurrë në mënyrë të plotë dhe asnjë qeveri nuk e ka ushtruar ketë detyrë.
Ilustrim nga aksioni policor i prishjeve të ndërtimeve në Theth/Citizens.al
âPas 40 vitesh regjimi bolshevik, edhe qeverisja aktuale vazhdon tĂ« mohojĂ« tĂ« drejtĂ«n e qytetarĂ«ve pĂ«r tĂ« gĂ«zuar plotĂ«sisht pronĂ«n, qoftĂ«: truall themel i familjes, tokĂ« bujqĂ«sore, kullota apo pyje. Si nĂ« formĂ«n e pronĂ«sisĂ«, ashtu edhe nĂ« posedim tĂ« ligjshĂ«m,â shpjegon ajo.
Amullinë me këtë e aksion e tregon edhe mungesa e të dhënave për numrin e objekteve pa leje që do të prisheshin.
Fillimisht u tha se ishin 10 ndërtime pa leje, më pas 40, më pas drejtuesit e IKMT-së folën për rreth 80 ndërtime, teksa në fund të javës së dytë të korrikut numri shkoi në rreth 120.
Situata me mbi 100 ndërtime pa leje duket se u ka shpëtuar institucioneve që kanë për detyrë kontrollin e territorit, përfshirë edhe administratën rajonale të Zonave të Mbrojtura.
Vitin e fundit, 2024-2025 në Parkun Kombëtar Alpet e Shqipërisë, ku përfshihet Thethi, nga rojet mjedisore janë mbajtur mbi 36 konstatime për gërmime, zënie fondi pyjor, prerje drurësh dhe hapje rrugësh në pyll.
âKĂ«to konstatime, sipas klasifikimit te kundĂ«rvajtjes i janĂ« dĂ«rguar institucioneve pĂ«rkatĂ«se dhe kur ka ndĂ«rtime vihen nĂ« dijeni, pasi institucioni ynĂ«, nĂ« aktet ligjore nuk parashikon ndĂ«rtimet pa leje,â thanĂ« pĂ«r Citizens pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« administratĂ«s rajonale tĂ« zonave tĂ« mbrojtura ShkodĂ«r.
Mos-regjistrimit të pronës, i mbivendosen edhe shtresëzime të tjera ligjore që janë shtrënguese për banorët.
I shpallur Park Kombëtar që në vitin 1966, cilësimi i zonës kryesore si Qendër Historike në vitin 2017, i jep vlerë monumentale fshatit të Thethit, por nuk u jep banorëve mundësi zhvillimi të pronës.
Po ashtu edhe ligji pĂ«r Zonat e Mbrojtura, sipas tĂ« cilit kjo zonĂ« u pĂ«rfshi nĂ« Parkun KombĂ«tar âAlpet e ShqipĂ«risĂ«â, nĂ« vitin 2022, kufizon ndĂ«rtimin.
Për ekspertët pikërisht këtu duhet të kishte lindur formalizimi.
âKy Ă«shtĂ« rasti tipik qĂ« shteti ishte i paaftĂ« pĂ«r tâi dhĂ«nĂ« njĂ« instrument ligjor tĂ« aplikueshĂ«m qĂ« kĂ«to banorĂ« tĂ« kenĂ« njĂ« pronĂ« tĂ« ligjshme,â thotĂ« Sokoli.
Një qytetare e Elbasanit ka paditur bashkinë dhe kompaninë që menaxhon mbetjet, pas ndotjes së shkaktuar nga zjarret në landfill. Rasti synon drejtësinë mjedisore dhe vendos një precedent ligjor në Shqipëri.
Fatmira Sejrani, sĂ« bashku me organizatĂ«n âDrejtĂ«si Socialeâ depozitoi sot njĂ« padi kundĂ«r BashkisĂ« Elbasan dhe kompanisĂ« âEco-Elbâ sh.a, pĂ«r dĂ«me shĂ«ndetĂ«sore tĂ« shkaktuara nga zjarri nĂ« vendgrumbullimin e mbetjeve.
Fatmira vuan nga probleme kronike të frymëmarrjes dhe gjatë ditëve me tym iu desh ta përdorte pompën e ajrit shumë herë më shpesh, sesa e përdorte në ditë normale.
Prej 1 korrikut, tymi i dendur përfshiu Elbasanin për gjashtë ditë me radhë, duke rënduar shëndetin e banorëve. Aktivistë dhe qytetarë zhvilluan protesta në Tiranë dhe Elbasan duke fajësuar për situatën ministrinë e Mjedisit dhe Prokurorinë.
Kjo ishte e disata herë që landfilli përfshihej nga zjarret, pas vitit 2022 dhe 2023, ndaj kërkesa ishte e qartë: hetim dhe përgjegjësi për degradimin e qëllimshëm të ajrit dhe shëndetit publik.
Avokati Genti Sejrani përfaqëson padinë e ngritur për dëmin shëndetësor, moral dhe mjedisor që pësoi Fatmira. Sipas tij, kjo është padi e parë në Shqipëri me objekt të tillë, një hap domethënës drejt drejtësisë mjedisore.
Ai tha për Citizens.al se qytetarët kanë të drejtën të kërkojnë llogari ligjërisht për pasojat e ndotjes sistematike.
âNuk ka ndodhur mĂ« parĂ« qĂ« tĂ« jetĂ« ngritur padi me objekt tĂ« tillĂ«: konstatim i cenimit me faj tĂ« ndotjes sĂ« mjedisit nga bashkia dhe kompania Eco-Elb, si dhe detyrimi i palĂ«ve tĂ« paditura pĂ«r dĂ«mshpĂ«rblim paditĂ«ses dhe qytetit,â tha Sejrani.
Sipas tij, padia inkurajon qytetarĂ«t e tjerĂ« pĂ«r tâiu drejtuar kĂ«saj organizate nĂ«se kanĂ« pĂ«rjetuar ndĂ«rlikime shĂ«ndetĂ«sore nga zjarret nĂ« landfill.
âPadia Ă«shtĂ« njĂ« hap i rĂ«ndĂ«sishĂ«m drejt kĂ«rkimit tĂ« drejtĂ«sisĂ« mjedisore dhe llogaridhĂ«nies institucionale, nĂ« njĂ« qytet qĂ« prej vitesh pĂ«rballet me ndotje sistematike dhe mungesĂ« transparence mbi menaxhimin e mbetjeve urbane,â pĂ«rmbylli avokati.
Matjet e Institutit për Zhvillimin e Habitatit (Co-PLAN) më 2 korrik treguan nivele alarmante të ndotësve, mbi normat e lejuara nga BE.
U konstatua përqendrim i lartë komponentësh organikë dhe kimik (VOCs), grimcash pluhuri, bloze apo metalesh që ngeleshin pezull në ajër (PM2.5/PM10), nivele të larta metani (CH4) si dhe dioksidesh karboni (CO2) dhe azoti (NO2).
Personat me sëmundje të mushkërive ishin më të rrezikuarit në këtë situatë, e cila nuk u shoqërua me paralajmërim për masa mbrojtjeje nga institucionet.
NĂ« njĂ« deklaratĂ« tĂ« mĂ«parshme pĂ«r Citizens administratori i kompanisĂ« publike âEco Elbâ, Leli Kaja, tha se zjarri u shkaktua nga temperaturat e larta. Sipas tij, prej tĂ« nxehtit tĂ« pazakontĂ«, teksa u shpreh i hapur pĂ«r hetime.
Vendgrumbullimi i mbetjeve nĂ« Elbasan Ă«shtĂ« njĂ« investim nĂ« partneritet publik-privat i ardhur si rrjedhojĂ« i sĂ« ashtuquajturĂ«s âskemĂ« e incenratorĂ«veâ qĂ« pĂ«rfshiu edhe Fierin dhe TiranĂ«n.
Projekti prej 26 milionë eurosh në Elbasan, i nisur në vitin 2017, u mbyll me më shumë se 10 persona në burg për korrupsion dhe shpërdorim detyre, përfshirë këtu ish-ministrin e Mjedisit Lefter Koka.
Impianti u konfiskua nĂ« vitin 2021 dhe i kaloi nĂ« pĂ«rdorim bashkive tĂ« qarkut Elbasan pĂ«rmes shoqĂ«risĂ« aksionere âEco-Elbâ, por inceneratori i tij nuk u vu kurrĂ« plotĂ«sisht nĂ« punĂ«.
Administratori Kaja ka treguar për Citizens.al se impianti punoi vetëm 7 muaj gjatë vitit 2023 dhe është jashtë funksioni që prej dhjetorit të atij viti.
Rasti i zjarreve në vendgrumbullimin e Elbasanit pasqyron dështimin e menaxhimit të inceneratorëve në Shqipëri, me pasoja konkrete dhe të matshme.
Projektet në Elbasan, Fier dhe Tiranë u paguan shtrenjtë, por mbetën jofunksionale.
Login
