Nga Serbia nĂ« Bosnje dhe HercegovinĂ«, ShqipĂ«ri dhe KosovĂ«, vendet e Ballkanit PerĂ«ndimor pĂ«rballen me sfidat tĂ« shumta mjedisore, qĂ« shpesh janĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta.Â
ShfrytĂ«zimi i pakontrolluar i burimeve natyrore, ndotja industriale dhe projektet e diskutueshme tĂ« âzhvillimitâ po kĂ«rcĂ«nojnĂ« biodiversitetin, shĂ«ndetin publik dhe tĂ« ardhmen e vendeve tĂ« Ballkanit, duke vĂ«nĂ« nĂ« pikĂ«pyetje edhe antarĂ«simin e tyre nĂ« Bashkimin Evropian.Â
Serbia pĂ«rballet me presione lokale dhe ndĂ«rkombĂ«tareÂ
NĂ« Serbi, lufta kundĂ«r projektit tĂ« minierĂ«s sĂ« litiumit âJadarâ nga kompania Rio Tinto Ă«shtĂ« kthyer nĂ« simbol tĂ« rezistencĂ«s qytetare. Sipas Iskra Krstic nga Polekol/Right to Water Initiative, âkjo pĂ«rpjekje tregon se nuk Ă«shtĂ« kurrĂ« vonĂ« pĂ«r tĂ« kundĂ«rshtuar padrejtĂ«sinĂ«.âÂ
âNĂ« vitin 2019, kur shoqĂ«ria civile mĂ«soi pĂ«r projektin e minierĂ«s sĂ« litiumit âJadarâ tĂ« Rio Tinto-s dhe popullsia lokale mĂ«soi pĂ«r shkallĂ«n e kĂ«tij projekti, mina ishte shumĂ« pranĂ« marrjes sĂ« tĂ« gjitha lejeve tĂ« nevojshme pĂ«r zbatimâ, kujton Krstic.
Por pavarĂ«sisht se projekti kishte marrĂ« mbĂ«shtetje tĂ« fuqishme nga qeveria dhe ishte pranĂ« pĂ«rfundimit tĂ« procedurave, protestat masive dhe mobilizimi i shoqĂ«risĂ« civile e ndaluan pĂ«rkohĂ«sisht.Â
MegjithatĂ«, pasiviteti i institucioneve dhe mbĂ«shtetja e BE-sĂ« pĂ«r projektin nĂ« emĂ«r tĂ« âtranzicionit tĂ« gjelbĂ«râ po rrezikojnĂ« rikthimin e tij.
Krstic thekson se âsuksesi lind aty ku ekziston njĂ« mobilizim i fuqishĂ«m dhe i bashkuar,â duke nĂ«nvizuar rolin kyç tĂ« informimit dhe edukimit pĂ«r tĂ« pĂ«rballuar propagandĂ«n zyrtare dhe mediat e kapura.Â
Ndërkohë, aktivistët serbë janë të vetëdijshëm se presioni ndërkombëtar, sidomos nga BE, mund të ketë dy anë të medaljes, mund të forcojë mbrojtjen e mjedisit, por edhe ta minojë atë.
Në vitet e fundit, zyrtarët e Komisionit Evropian kanë shfaqur dëshirë për të nxitur minierat e litiumit në Serbi për hir të tranzicionit të gjelbër të BE-së, duke shpërfillur rreziqet dhe vullnetin e popullsisë lokale.
âLista e projekteve strategjike e BE-sĂ«, ku u fut edhe âJadarâ, Ă«shtĂ« nĂ« pĂ«rputhje me Aktin pĂ«r LĂ«ndĂ«t e Para Kritike (CRMA), i kritikuar pĂ«r minimin e pĂ«rpjekjeve mjedisore dhe shkeljen e tĂ« drejtave tĂ« komuniteteve lokaleâ, thotĂ« aktivistja, por ajo shton se BE ka shprehur gatishmĂ«ri pĂ«r tĂ« mbyllur sytĂ« ndaj rĂ«nies sĂ« sundimit tĂ« ligjit dhe tĂ« drejtave tĂ« njeriut nĂ« kĂ«mbim tĂ« burimeve tĂ« çmuara.
MegjithatĂ«, Parlamenti Evropian Ă«shtĂ« heterogjen, thotĂ« Krstic. âEurodeputetĂ«t e gjelbĂ«r dhe tĂ« majtĂ« kanĂ« qenĂ« mbĂ«shtetĂ«s tĂ« hapur tĂ« luftĂ«s lokale, vizitojnĂ« SerbinĂ«, dĂ«gjojnĂ« komunitetet dhe i bĂ«jnĂ« thirrje publikut evropian. Tranzicioni duhet tĂ« jetĂ« i drejtĂ« dhe vĂ«rtet i gjelbĂ«r, jo thjesht nĂ« emĂ«râ, thotĂ« ajo.
PĂ«rtej çështjes sĂ« âJadarit,â Serbia pĂ«rballet me njĂ« model zhvillimi qĂ« privilegjon interesat industriale dhe minierat nĂ« dĂ«m tĂ« komuniteteve dhe natyrĂ«s. BashkĂ«punimi rajonal pĂ«rmes rrjeteve si âLe tĂ« mbrojmĂ« lumenjtĂ« e Ballkanitâ apo âZBORâ ka krijuar ura mes aktivistĂ«ve nĂ« Serbi, BosnjĂ« e HercegovinĂ« dhe mĂ« gjerĂ«, duke forcuar frymĂ«n e solidaritetit ndĂ«rkufitar.
âLuftĂ«rat mjedisore nĂ« Serbi (dhe Ballkan) shĂ«rbejnĂ« si shembull se si rajonet dhe popullsitĂ« e varfra, qĂ« kanĂ« shumĂ« pak faj pĂ«r krizĂ«n klimatike dhe ndotjen, ndĂ«shkohen dyfishâ, thotĂ« ajo.
Krstic nĂ«nvizon se Ballkani PerĂ«ndimor Ă«shtĂ« njĂ« nga rajonet qĂ« po ngrohet mĂ« shpejt nĂ« njĂ« kontinent. âRajoni tashmĂ« pĂ«rjeton thatĂ«sira hidrologjike dhe ndryshime tĂ« thella klimatike qĂ« rrezikojnĂ« bujqĂ«sinĂ«â, shton ajo.
Pengesat kryesore me tĂ« cilat pĂ«rballet Serbia janĂ« presionet lokale dhe ndĂ«rkombĂ«tare pĂ«r tĂ« sakrifikuar pyjet, lumenjtĂ«, gurĂ«t dhe mineralet pĂ«r interesat financiare. âĂshtĂ« thelbĂ«sore tĂ« investohet nĂ« ruajtjen e ujĂ«rave, pyjeve dhe tokĂ«s pĂ«r tĂ« minimizuar dĂ«met dhe pĂ«r tĂ« garantuar sigurinĂ« ushqimore dhe tĂ« ujitâ, shprehet aktivsitja mjedisore.
âNĂ« ShqipĂ«ri nuk Ă«shtĂ« mĂ« ndrysheâ
NĂ« ShqipĂ«ri situata nuk Ă«shtĂ« mĂ« ndryshe kur vjen fjala tek shrytĂ«zimi i resurseve natyrore dhe dĂ«mtimi i mjedisit.Â
Sfidat mjedisore nĂ« ShqipĂ«ri lidhen kryesisht me shfrytĂ«zimin e lumenjve pĂ«r hidrocentrale dhe devijime tĂ« ujĂ«rave. Komunitetet lokale, ashtu si nĂ« Serbi kanĂ« bĂ«rĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« mbrojtur mjedisin, nĂ« disa raste me sukses e nĂ« disa tĂ« tjera jo, por e ajo qĂ« Ă«shtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r aktivistĂ«t mjedisor Ă«shtĂ« qĂ« komunitet e kuptojnĂ« rĂ«ndĂ«sinĂ« e natyrĂ«s.Â
Besjana Guri nga Eco Albania thekson se âVjosa dhe Shushica janĂ« simbole tĂ« rezistencĂ«s mjedisore nĂ« vend, ku komunitetet janĂ« vetĂ«organizuar dhe kanĂ« marrĂ« mbĂ«shtetje tĂ« fortĂ« nga organizatat mjedisore.â
PĂ«rmes fushatave si Save the Blue Heart of Europe, ShqipĂ«ria ka treguar se bashkĂ«punimi rajonal Ă«shtĂ« thelbĂ«sor pĂ«r tĂ« ruajtur lumenjtĂ« e fundit tĂ« egĂ«r tĂ« EuropĂ«s.Â
âNe jemi pjesĂ« e njĂ« rrjeti tĂ« gjerĂ« aktivistĂ«sh dhe organizatash qĂ« punojnĂ« pĂ«r tĂ« njĂ«jtat kauza dhe qĂ« janĂ« pjesĂ« e fushatĂ«s âSave the Blue Heart of Europeâ. MegjithatĂ«, bashkĂ«punimi shtrihet edhe pĂ«rtej kĂ«tij rrjeti, pasi shpesh bashkĂ«rendojmĂ« forcat me organizata tĂ« tjera nĂ« rajon pĂ«r nisma tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta dhe ndĂ«rkufitareâ, thotĂ« Guri.Â
Megjithatë, sfidat mbeten të mëdha për Shqipërinë. Guri sjell në vëmendje planet për ndërtime të reja hidrocentralesh, shfrytëzimin komercial të burimeve ujore dhe zhvillimin urbanistik pa kontroll të cilat po kërcënojnë pasuritë natyrore.
Sa i pĂ«rket rolit tĂ« BE-sĂ«, Guri thekson se mund tĂ« luajĂ« njĂ« rol vendimtar, por presioni duhet tĂ« jetĂ« mĂ« i fortĂ« dhe mĂ« i qĂ«ndrueshĂ«m.Â
âNe kemi nevojĂ« pĂ«r njĂ« tranzicion tĂ« gjelbĂ«r qĂ« nuk sakrifikon natyrĂ«n pĂ«r pĂ«rfitime afatshkurtra ekonomike,â thotĂ« ajo, duke vĂ«nĂ« theksin te nevoja pĂ«r ndalimin e investimeve ndotĂ«se dhe forcimin e kuadrit ligjor pĂ«r mbrojtjen e natyrĂ«s.
PĂ«r aktivisten Besjana Guri, e ardhmja mjedisore e ShqipĂ«risĂ« do tĂ« varet nga sa seriozisht do ta marrin insititucionet shqitpare tranzicionin drejt njĂ« zhvillimi tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m.Â
âObjektivat klimatike tĂ« BE-sĂ« pĂ«r 2035 nuk janĂ« thjesht njĂ« angazhim ndĂ«rkombĂ«tar por njĂ« mundĂ«si pĂ«r ShqipĂ«rinĂ« tĂ« modernizojĂ« ekonominĂ«, tĂ« rrisĂ« sigurinĂ« energjetike dhe tĂ« mbrojĂ« pasuritĂ« natyroreâ, shprehet ajo, duke shtuar se tani duhet tĂ« ndalojnĂ« investimet nĂ« sektorĂ« ndotĂ«s, tĂ« pĂ«rshpejtohet integrimi i burimeve tĂ« rinovueshme si dhe tĂ« frocohenligjet pĂ«r mbrojtjen e natyrĂ«s.
Kosova përballet me një krizë të shumëfishtë
NĂ« KosovĂ«, mjedisi pĂ«rballet me njĂ« krizĂ« tĂ« shumĂ«fishtĂ«, si ndotja e ajrit nga termocentralet e vjetra, degradimi i lumenjve dhe pyjeve, dhe menaxhimi i dobĂ«t i mbetjeve. Besnik Boletini, gazetar investigativ nĂ« organizatĂ«n ĂOHU!, thekson se âinstitucionet kanĂ« dĂ«shtuar nĂ« zbatimin e ligjeve mjedisore dhe degradimi ka marrĂ« pĂ«rmasa alarmante.â
âGjendja e mjedisit nĂ« KosovĂ« vazhdon tĂ« jetĂ« e keqe nĂ« disa aspekte, ndĂ«rkaq nuk ka ndonjĂ« angazhim tĂ« duhur nga institucionet pĂ«rkatĂ«se pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar situatĂ«nâ, thotĂ« Boletini.
Ai sjell në vëmendje një sërë probelmesh mejdisore me të cilat përballet Kosova, si bdotja e ajrit nga termocentralet e KEK-ut, për shkak të vjetërisë së dy termocentraleve. Po ashtu, situata me lumenjtë ka një përkeqësim të vazhdueshëm.
 âLumenjtĂ« vazhdimisht po degradohen nga operuesit ilegalĂ«, ndĂ«rkaq ndotja e tyre vazhdon tĂ« jetĂ« po ashtu e vazhdueshme pĂ«rmes derdhjes sĂ« kanalizimeve nĂ« lumĂ«, por edhe hedhjes sĂ« mbeturinave tĂ« ndryshme nĂ« lumenj dhe buzĂ« lumenjveâ, thotĂ« gazetari.Â
NjĂ« tjetĂ«r problem shqetĂ«sues mbetet dhe prerja ilegale dhe djegia e pyjeve. âPandĂ«shkueshmĂ«ria nĂ« kĂ«tĂ« aspekt, veçanĂ«risht tĂ« lĂ«ndĂ«t e pyjeve Ă«shtĂ« e madhe. MĂ« sĂ« shumti lĂ«ndĂ« janĂ« parashkruar pĂ«r rastet qĂ« kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me prerjen e pyjeveâ, shprehet Boletini.
Megjithatë, reagimi qytetar ka qenë i pranishëm, protestat dhe aktivizmi lokal kanë arritur të ndalojnë projekte të caktuara apo të shtyjnë autoritetet të veprojnë, edhe pse sfidat mbeten.
âKa pasur protesta tĂ« kohĂ« pakohshme, varĂ«sisht nga zhvillimet. P.sh kur e patĂ«m publikuar njĂ« hulumtim se si Ferronikeli po e ndotĂ« ujin, ajrin dhe tokĂ«n, njĂ«Â grup i qytetarĂ«ve nga Drenasi patĂ«n organizuar protesta para ministrisĂ« dhe si rezultat ishte gjobitur kompaniaâ, sjell nĂ« vĂ«mendje gazetari.Â
Organizimet më të mëdha janë bërë nga qytetarët që janë prekur nga ndërtimi i hidrocentraleve, veçanërisht në komunën e Shterpcës.
Ai thekson se mungesa e bashkĂ«punimit rajonal pĂ«r çështjet mjedisore Ă«shtĂ« njĂ« pengesĂ« e madhe. âNdotja nuk njeh kufij, dhe mungesa e njĂ« strategjie tĂ« pĂ«rbashkĂ«t e bĂ«n problemin mĂ« tĂ« madhâ, thotĂ« ai.Â
Teksa sa i takon antarëasimit të vendit në BE, gazetari vlerëson se politikat janë të harmonizuara me BE, por zbatimi është i dobët dhe mjedisi vazhdon të mos jetë prioritet në agjendën institucionale.
Natyra e Ballkanit po kërcënohet nga modele të gabuara zhvillimi, mungesë transparence dhe mungesë të zbatimit të ligjeve ekzistuese. Bashkëpunimi ndërkufitar, ndonëse i pranishëm në disa raste, mbetet ende i fragmentuar dhe i pamjaftueshëm për të përballuar krizën mjedisore rajonale.
Nga ana tjetĂ«r, Bashkimi Europian mbetet njĂ« aktor kyç, nĂ«se do tĂ« jetĂ« njĂ« forcĂ« pĂ«r mbrojtjen e mjedisit apo njĂ« promotor i projekteve qĂ« e dĂ«mtojnĂ« atĂ«, âkjo mbetet pĂ«r tâu parĂ«â, sipas aktivistĂ«ve dhe gazetarĂ«ve qĂ« raportojnĂ« çështjet mjedisore. Â
Nëse procesi i integrimit do të jetë i ndjeshëm ndaj çështjeve të mjedisit dhe nëse do të kërkojë standarde të vërteta e jo fasadë, Ballkani mund të ketë një të ardhme më të gjelbër.
Lexoni gjithashtu:
The post Shtetet e Ballkanit përballen me sfida mjedisore të përbashkëta appeared first on Citizens.al.
Login
